DOĞUM TRAVMASI ve EBELİK YAKLAŞIMLARI

Transkript

1 DOĞUM TRAVMASI ve EBELİK YAKLAŞIMLARI Yard.Doç.Dr. Gözde GÖKÇE İSBİR Mersin Üniversitesi İçel Sağlık Yüksekokulu Ebelik Bölümü

2 Kadının Yaşam Döngüsü Her geçiş uyum gerektirir ancak en fazla rol kazanımı perinatal dönemde olduğu için desteklenilmesi önemlidir.

3 DOĞUM DENEYİMİ Her kadın için özel bir deneyim FİZİKSEL DUYGUSAL ZİHİNSEL SOSYAL EKONOMİK DOĞUM DENEYİMİ KADININ YENİDOĞANIN AİLENİN SOSYAL ÇEVRENİN İŞ ÇEVRESİNİN FİZİKSEL PSİKOLOJİK SOSYAL EKONOMİK

4 Doğum Algısı Kadının kişilik özellikleri Yaşadığı doğum deneyimine yüklediği anlam Kadının değerleri Toplum ve kültürel değerlerin doğuma yüklediği anlam

5 Doğum Algısı Bireyler arasında doğuma yönelik algılar, olayları yorumlama ve bunları anlamlandırma farklı olabilir. OLUMLU DENEYİM OLUMLU ALGI OLUMSUZ DENEYİM OLUMSUZ ALGI

6 DOĞUMUN PSİKOLOJİK ETKİLERİ HEDEF Doğuma dair olumlu algı Olumlu duygu Kadınların yarısından fazlası doğumlarını travmatik bir deneyim olarak ifade ederler. Ancak %3.1- %15.7 arasında doğumla ilişkili PTSS gelişir. Norveç: %1.8, İran: %20 Özellikle istemli düşüklerin kısıtlandığı ülkelerde oran daha yüksek.

7 Doğumla ilişkili POST-TRAVMATİK STRES SENDROMU (PTSS) Zor ve/veya komplikasyonlu bir doğum sürecinde kadının kendi ve bebeğinin yaşamını tehlike altında hissetmesi, bu deneyimi korku, çaresizlik ve dehşet anı olarak tanımlamasıdır. DSM-V Travma Sonrası Stres Bozukluğu (Örselenme Sonrası Gerginlik Bozukluğu)

8 Doğumla ilişkili PTSS SEMPTOMLAR Doğum olayını sürekli yaşadığı an gibi hatırlama Olay anını kabus gibi görme Doğum deneyimini hatırlamaktan sakınma Gereksiz yaşanmış bir anı olarak kabul etme Kontrol kaybı duygusu yaşama İnsanlığını tehdit altında hissetme Doğum anında düşünce süreçlerinin durması Zihinsel olarak dağılma Ölüme kendini yakın hissetme Doğuma dair ambivalan duygular yaşama

9 GEBELİK, DOĞUM ve POSTPARTUM POST-TRAVMATİK STRES SENDROMU (PTSS) Dönem Prevelans Prenatal %3.3 Doğum %4 Gebelik döneminde yüksek riskli grup %18.95 Postpartum dönemde yüksek riskli grup %18.5

10 GEBELİK, DOĞUM ve POSTPARTUM POST-TRAVMATİK STRES SENDROMU (PTSS) Yüksek gelirli ülkelerle karşılaştırıldığında ; düşük ve orta gelirli ülkelerde daha fazla görülmektedir ve bu ülkelerde doğumla ilişkili PTSS yi belirleyen araştırmalar oldukça az. Kültürlerarası değişkenlik gösteren bir durum, ancak pek çok kültürde henüz çalışmalar yok. (Avustralya, Kuzey Amerika, Avrupa nın büyük bölümünde)

11 DOĞUMLA İLİŞKİLİ POST-TRAVMATİK STRES SENDROMU (PTSS) TÜRKİYE Sezaryen oranında 1. ülkeyiz. Doğumda obstetrik müdahale kullanımı oldukça yüksek. Doğum korkusu ve doğum ağrısı oldukça yaygın

12 DOĞUMLA İLİŞKİLİ POST-TRAVMATİK STRES SENDROMU (PTSS) TÜRKİYE Türkiye de doğumla ilişkili PTSS prevelansı ve risk faktörlerini belirleyen iki çalışma mevcuttur. İkisi de gebelik, doğum, doğum sonrası dönemi ele alan longitudinal çalışmalar.

13 DOĞUMLA İLİŞKİLİ POST-TRAVMATİK STRES SENDROMU (PTSD) TÜRKİYE PREVELANSI Dönem Prevelans Gebelik % 5.8 Erken postpartum dönem (4-6 hafta) %11.9 Geç postpartum dönem %9.2 Doğumla ilişkili PTSD oranı literatüre göre yüksek ve geç postpartum dönemde inatçı şekilde devam ediyor. Örneklem grubu sağlıklı gebe.

14 GEBELİK, DOĞUM ve POSTPARTUM POST-TRAVMATİK STRES SENDROMU (PTSS) En sık kullanılan ölçüm aracı OEÖ. Psikometrik tanılama araçlarının kullanıldığı araştırmalar var. Ölçüm araçlarını kıyaslayan çalışma yok.

15 DOĞUMLA İLİŞKİLİ POST-TRAVMATİK STRES SENDROMU (PTSS) RİSK FAKTÖRLERİ -TÜRKİYE Risk Faktör Dönemleri Demografik değişkenlerle Obstetrik faktörlerle İlişki gücü zayıf zayıf İntrapartum faktörlerle güçlü Postpartum faktörlerle güçlü

16 Doğumla ilişkili PTSS RİSK FAKTÖRLERİ Antepartum Psikolojik problem öyküsü Önceki travma öyküsü (travmatik doğum) Komplikasyonlu gebelik ve doğum (acil C/S, medikal müdahaleler) Doğum korkusu Depresyon Yüksek anksiyete

17 DOĞUMLA İLİŞKİLİ POST-TRAVMATİK STRES SENDROMU (PTSS) RİSK FAKTÖRLERİ -TÜRKİYE Gebelikle ilişkili risk faktörleri; Doğumda öz yeterlilik algısı Gebelikte anksiyete semptomları Etkilemeyen faktörler Parite Gebelikte psikolojik uyum, Gebelikte doğum korkusu, Gebeliğin planlanması, Gebelikte depresyon semptomları.

18 Obstetrik müdahaleler Ağrı ve stres Kontrol kaybı duygusu Sağlık profesyonellerinden destek yetersizliği Doğumla ilişkili PTSS RİSK FAKTÖRLERİ İntrapartum

19 DOĞUMLA İLİŞKİLİ POST-TRAVMATİK STRES SENDROMU (PTSS) RİSK FAKTÖRLERİ -TÜRKİYE Doğumla ilişkili risk faktörleri; Üriner kateterizasyon Sağlık personelinden memnuniyet Etkilemeyen faktörler Intrapartum komplikasyonlar Hastaneden memnuniyet Doğumda kontrol ve destek algısı

20 Postpartum depresyon Sosyal destek yetersizliği Stresle baş etmede yetersizlik Doğumla ilişkili PTSS RİSK FAKTÖRLERİ Postpartum

21 DOĞUMLA İLİŞKİLİ POST-TRAVMATİK STRES SENDROMU (PTSS) RİSK FAKTÖRLERİ -TÜRKİYE Postpartum dönemde ilişkili risk faktörleri; Etkilemeyen faktörler Postpartum dönemde doğum korkusu (Wijma B) Postpartum uyum Sosyal destek Travmatik doğum deneyimi Postpartum anksiyete ve depresyon semptomları Postpartum komplikasyonlar

22 DOĞUMLA İLİŞKİLİ POST-TRAVMATİK STRES SENDROMU (PTSS) RİSK FAKTÖRLERİ -TÜRKİYE Değişkenler Gebelikteki değişkenler %11 Açıklanan Varyans Doğumdaki değişkenler %26-%29 Postpartum değişkenler %29-%42 Toplam %29-%58 Aradaki %30 luk açıklama farkın prenatal ve post natal anksiyete ve depresyonun tanılanmasından kaynaklandığı düşünülmektedir.

23 Doğumla İlişkili PTSS nin Kadın Üzerine Etkileri Doğuma dair hayal kırıklığına uğrama, Kayıp yaşama ve öfkeli olma İdeal kaybı Kontrol kaybı Bebeğine olumsuz deneyim yaşattığına dair suçluluk duygusu Etkisiz-isteksiz emzirme Süt salgılama problemleri Annelik rolünü yerine getirmede yetersizlik Aile süreçlerinde güçlük Cinselliğe karşı ilgisini yitirme ya da kaçınma Gelecekteki gebeliğe yönelik ambivalan duygular

24 Doğumla İlişkili PTSD nin Fetus Yenidoğan Üzerine Etkileri Preterm doğum IUGG Etkisiz emme davranışı Uyku- yeme güçlükleri Anne- bebek bağlanması Hafif-orta PTSS-güvenli bağlanma Şiddetli PTSS- güvensiz bağlanma Ertelenmiş bağlanma ile PTSS arasında ilişki yok.

25 DOĞUMLA İLİŞKİLİ POST-TRAVMATİK STRES SENDROMU (PTSS) ve EBELİK YAKLAŞIMLARI Ebelik yaklaşımlarına yönelik kanıt yok.

26 PREKONSEPSİYONEL DANIŞMANLIK Kadının ya da eşinin travma öyküsü varsa tanılanmalı, uygun girişim ve yönlendirmeler yapılmalı. Gebelik ve doğumdan önce gereksinimleri doğrultusunda danışmanlık hizmeti sunulmalı Psikolojik problemleri, gebelik ve doğuma yönelik korkuları varsa gebelik öncesi dönemde çözümlenebilmeli. Planlı gebeliklerde daha az rastlanıyor.

27 ANTENATAL YAKLAŞIMLAR Gebelik komplikasyonlarını önlemeye yönelik önlemler alınmalı ve izlemler yapılmalı Doğum korkusu ya da anksiyete ile baş etmeye yönelik uygun girişimler yapılmalı; Duygularını ifade etmesi, Danışmanlık Antenatal eğitim sınıfları Doğumun planlaması yapılmalı Uygun yönlendirme Doğumhane ziyaretleri, doğum ekibi ile tanışma Gebelikte PTSS riski varsa izlenmeli, erken tanılanmalı, uygun erken girişimlerde bulunulmalı

28 Antenatal Eğitim Sınıfları Doğumla İlişkili PTSS yi azaltır mı? Yapılandırılmış doğuma hazırlık eğitiminin etkisine bakıldı. Gebeliğe uyumun sağlanması, Doğum korkusunun çözümlenmesi, Doğuma ilişkin kadınının güçlendirilmesi, Doğumla ilişkili PTSS ile ilgili farkındalık sağlanması

29

30

31 İntrapartum Yaklaşımlar Mümkün olduğunca az müdahale Operatif doğumların etkin yönetimi Ağrı kontrolü Kadının doğumu ile ilgili kontrol ve öz-yeterlilik algısını arttırma Doğumda destekleyici ebelik bakımı sunma Doğumda partner (eş, anne, arkadaş vs.) desteğini destekleme Doğum deneyimine yönelik olumlu algı oluşturma

32 Doğumda Destekleyici Bakım Doğumla İlişkili PTSS yi azaltır mı? Doğumda destekleyici bakımın; Müdahaleli doğumu azalttığı, Obstetrik komplikasyonları azalttığı, Doğum süresini kısalttığı, Doğumda ağrı algılamasını azalttığı, Doğumdan memnuniyeti arttırdığı, Postpartum depresyonu önlediği, Postpartum uyumu arttırdığı bilinmektedir. Doğumla İlişkili PTSS üzerindeki etkisini belirlemeye yönelik araştırma gereksinim duyulmaktadır. Metaanalizde doğumda destekleyici bakımın doğumla ilişkili PTSS de önemli bir belirleyici olduğu vurgulanıyor.

33 Postpartum Dönemde Yaklaşımlar Doğuma yönelik pozitif anlamlandırma yapılmalı Erken postpartum dönemden itibaren PTSS semptomları dikkatle gözlenmeli Anne-yenidoğan etkileşimi en erken zamanda başlatılmalı, gözlenmeli, Postpartum döneme uyum için gerekli desteğin sağlanması, Uygun sosyal destek kaynaklarından gerekli desteğin alınması (sosyal destek ağları vb)

34 Depresyon çok büyük risk faktörü PTSS DEPRESYON

35 Kısa Değerlendirme 1. Geçtiğimiz 2 hafta içinde kendinizi düşkün, çökkün veya çaresiz hissettiniz mi? 2. Geçtiğimiz 2 hafta içinde bir şeyler yapmak için kendinizi ilgisiz veya keyifsiz hissettiniz mi? Bu iki sorudan birisine olumlu yanıt, depresyonun tanılanması için klinik görüşme veya DSM V e göre daha ayrıntılı incelemeyi gerektirir.

36 Postpartum yoganın doğumla ilişkili PTSS yi düzelttiği belirlenmiş.

37 Sonuç Doğumla ilişkili PTSS, prekonsepsiyonel, antepartum, intrapartum ve postpartum dönemde sunulan nitelikli ve etkin ebelik bakımı ile önlenebilir ya da baş edilebilir bir durumdur. Ebelik uygulamalarının PTSS üzerindeki etkilerine yönelik kanıt çalışmalarına gereksinim duyulmaktadır.

38 Psikoloji tarihinin en değerli eserlerindendir. Temmuz 2017 Doğum travması psikoanalitik açıdan incelenmiştir. İnsanoğlunun her türlü nevrotik rahatsızlığı doğum sürecinde yaşadığı travmaya bağladır. Otto Rank Sonuç

39 DOĞUM TRAVMASI ve EBELİK YAKLAŞIMLARI Yard.Doç.Dr. Gözde GÖKÇE İSBİR Mersin Üniversitesi İçel Sağlık Yüksekokulu Ebelik Bölümü