İNTİHAR DAVRANIŞI ÖNCESİ VE SONRASI ÖLÇME / DEĞERLENDİRME ÇG.

Transkript

1 İNTİHAR DAVRANIŞI ÖNCESİ VE SONRASI ÖLÇME / DEĞERLENDİRME ÇG. K.Nahit Özmenler Sağlık Bilimleri Üniversitesi Gülhane Tıp Fakültesi Aytül Karabekiroğlu Ondokuz Mayıs Üniversitesi Tıp Fakültesi 53 üncü Ulusal Psikiyatri Kongresi, Bursa, 2017

2 2 İntiharı Öngörmede Ölçme ve Değerlendirme Öngörmek Risk analizi Ölçme araçları Model örnekleri Vaka bazlı değerlendirme Psikolojik Otopsi Usuller Değerlendirme süreci Örnekler

3 3 İntihar Davranışı Tanımlar Hedef kitle? İntihar düşüncesi İntihar hazırlığı İntihar girişimi İntihar (ölüm) Riskler Bağıntı Nedensellik ilişkisi Riskli gruplar Bireyin değerlendirilmesi

4 4 Ne oranda karşılaşabiliriz? / (Küresel intihar hızı) Girişim 1 e veya daha fazla İntihar planı, niyet, hazırlık İntihar düşüncesi (yüzbinde yüzde) Damgalanma korkusu (sosyal yükler) Yardım arama yetersizliği Farkındalık (toplumsal sağlık profesyonelleri)

5 5 Yanlış inançlar/hatalı değerlendirmeler Söylüyorsa yapmaz Sadece dürtüsel bir eylemdir Stresten olur Akıllı olmak, zayıf olmak, güçlülük/güçsüzlük İntihar hakkında konuşmak/konuşmamak Yapacaksa engelleyemeyiz İlgi çekme çabası, manuplatif tutum

6 6 Koruyucu etmenler İşi olması (çalışıyor olmak) Evli olmak Çocuklu olmak Ailesine karşı sorumluluk hissi (Aile desteği) Güçlü dinin inançlar Yaşam tatmini, gelecek beklentisi Ruhsal bozukluk olmaması (eksen 1-2) Gerçeği değerlendirme yetisinin korunmuş olması Psikososyal beceriler (problem çözme, başa çıkma yetileri) İyi iletişim ve iş birliği Eylemi engeller mi?

7 7 Risk etmenleri Demografik riskler Yaş grubu Genç, genç-erişkin, ileri yaş Cinsiyet Psikososyal riskler Aile desteğinin olmaması Alışageldiği sosyal destek sistemlerine ulaşamama İlişki kaybı Statü kaybı İletişim becerilerinin yetersizliği (bazı kişilik özellikleri) İstismarlar

8 8 Risk etmenleri Tıbbi öykü Psikiyatrik tanı (semptom içeriği) Depresyon, psikoz spektrumu Kişilik patolojisi Madde kullanımı Eşlik eden hastalıklar (yeni tanılar) Semptom içeriği Umutsuzluk, karamsarlık, anhedoni Komut halüsinasyonları Dürtüsellik Disfori Düşük benlik saygısı Uykusuzluk Huzursuzluk

9 9 Risk etmenleri İntihar öyküsü, şimdiki intihar eğilimi Umutsuzluk Geçmiş girişimler Gelecekte; Ruhsal bozukluk varlığı Uzun süreli tıbbi hastalık Sosyal iletişimi zayıf Geçmiş ciddi girişimler Güçlü niyet Ölümcül araç kullanılmış olması, temin olasılığı Gizleme tedbirleri almış olması

10 10 Risk etmenleri Düşünce Sık, yoğun, sürekli Nadir, geçici Niyet Yüksek Düşük Plan Planlı, detaylı plan, öldürücü etkisi yüksek yöntem, yönteme ulaşabilirlik, Plan yok, öldürücü etkisi düşük yöntemler, ulaşılamayacak yöntemler

11 11 Psikiyatrik bozuklukta; Tedavi cevapsızlığı Araya giren psikososyal krizler Alevlenmeler Bazen yan etkiler ( akatizi!) Yoğun anksiyete

12 12 Yüksek Riskli Özellikler + Ruhsal bozukluk - Ruhsal bozukluk + Yüksek Riskli Özellikler -

13 13 Ruhsal bozukluk öyküsü /intihar öyküsü + Destekleyici Aile Çatışmacı Aile Ruhsal bozukluk öyküsü /intihar öyküsü -

14 14 Sosyal destek güçlü Stresör zayıf Stresör güçlü Sosyal destek zayıf

15 15 Bireysel riskler Yaş, cinsiyet Tıbbi öykü Eşlik eden hastalıklar Sosyal destek Önceki girişimler Şimdiki niyet, plan Madde kullanımı Psikososyal kriz hali Ruhsal hastalık içeriği Depresif belirtiler Umutsuzluk Karamsarlık Değersizlik Anhedoni Yoğun anksiyete Öfke, dürtüsellik Komut halüsinasyonları

16 16 Bazı ölçekler Atlı Z. (2007). İntihar Olasılığı Ölçeği (Oö) Nin klinik örneklemdeki geçerlik ve güvenirlik çalışması (Yüksek lisans tezi, Adnan Menderes Üniversitesi, İzmir) Dilbaz N, Holat H, Bayam G, Tüzer T, Bitlis V (1995) İntihar düşüncesi ölçeğinin geçerlilik ve güvenirliği. XXXI. Ulusal Psikiyatri Kongresi, İstanbul. s: Seber G, Dilbaz N, Kaptanoğlu C, Tekin D (1993) Umutsuzluk Ölçeği: geçerlik ve güvenirliği. Kriz Dergisi 1(3): Durak, A., Yasak-Gültekin, Y. ve Şahin, N. H. (1993). İnsanları yaşama bağlayan nedenler nelerdir? Yaşamı Sürdürme Nedenleri Envanteri nin (YSNE) güvenirliği ve geçerliği. Türk Psikoloji Dergisi, 8(30), 7-19.

17 17 İntihar Risk Tespit Modeli Prof.Dr. Nesrin Hisli Şahin, Prof.Dr. Ayşegül Durak Batıgün Problem çözme becerisi Öfke/saldırganlık Dürtüsellik İntihar olasılığı (Problem Çözme Envanteri", "İntihar Olasılığı Ölçeği", "MMPI Dürtüsel Davranışlar Alt Ölçeği", "Çok Boyutlu Öfke Ölçeği", "Çözüm Yolları Envanteri" ) (Türk Psikoloji Dergisi 2003, 18 (51), 37 52) Özellikle gençler! Genç yaş grubunda intihar için gerekçe tanımlama yüksek!

18 18 Yaşamı Sürdürme Nedenleri İnsanları yaşama bağlayan nedenleri, hayatta kalma ve baş etme inançları, aileye karşı sorumluluk, çocukla ilgili kaygılar, intihar korkusu, sosyal açıdan onaylanmama korkusu ve ahlaki engeller olmak üzere altı faktör yaşamı sürdürme nedenleri olarak tanımlanmaktadır. Kişilerin bu faktörlere verdikleri önem derecesi ile intihar davranışı arasında olumsuz bir ilişki olduğu bulunmuştur. Bu modele göre, yaşamı sürdürme nedenleri güçlü olan bireyler, stres ve umutsuzluğa karşı daha iyi direnebilmekte ve daha az intihar sahip olmakta, dolayısıyla da intihar etmemektedirler.

19 Fazla sayıda yaşamı sürdürme nedenine sahip olmanın, kritik dönemlerde bireylerde intihar düşüncelerinin oluşmasını önlediği üzerinde durulmaktadır. (Durak, Yasak- Gültekin ve Şahin, 1993; Şahin, Batıgün ve Şahin, 1998; Malone, Oquendo ve Haas, 2000; Dobrov ve Thorell, 2004; Innamorati ve ark., 2006 ) 19