MİKRO İKTİSAT E C O N O M I C U S DİLEK ERDOĞAN KURUMLU. Konu Anlatımlı. Müfettişlik. Örnekler. Uzmanlık. Yorumlar. Denetmenlik.

Transkript

1 E C O N O M I C U S MİKRO İKTİSAT Konu Anlatımlı Örnekler Yorumlar Uyarılar Pratik Bilgiler Özgün Sorular ve Açıklamaları Çıkmış Sorular ve Açıklamaları KPSS ve kurum sınavları için özgün soru ve konu anlatımından oluşan TEK KİTAP Müfettişlik Uzmanlık Denetmenlik Banka Sınavları Kontrolörlük Kaymakamlık Hakimlik DİLEK ERDOĞAN KURUMLU

2 Dilek ERDOĞAN KURUMLU KPSS MİKRO İKTİSAT ISBN Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarına aittir. Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ne aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. Bu kitapta yer alan geçmiş yıllarda ÖSYM'nin yapmış olduğu sınavlardaki ÇIKMIŞ SORULAR'ın her hakkı ÖSYM'ye aittir. Hangi amaçla olursa olsun, tamamının veya bir kısmının kopya edilmesi, fotoğraflarının çekilmesi, herhangi bir yolla çoğaltılması ya da kullanılması, yayımlanması ÖSYM'nin yazılı izni olmadan yapılamaz. Pegem Akademi Yayıncılık telif ücreti ödeyerek bu izni almıştır. 6. Baskı: Ocak 2015, Ankara Yayın-Proje Yönetmeni: Ayşegül Eroğlu Dizgi-Grafik Tasarım: Gülnur Öcalan Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı Baskı: Sonçağ Yayıncılık Matbaacılık Reklam San Tic. Ltd.Şti. İstanbul Cad. İstanbul Çarşısı 48/48 İskitler - Ankara Yayıncı Sertifika No: Matbaa Sertifika No: İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi: Yayınevi Belgeç: Dağıtım: Dağıtım Belgeç: Hazırlık Kursları: İnternet: E-ileti: pegem@pegem.net

3 SUNU Değerli adaylar; Toplumda en değerli beşeri sermayemiz olan sizler, yıllarca girdiğiniz sınavlardan sonra yeni bir sınavla daha karşı karşıyasınız. Devlet kurumlarına atanmak, özellikle uzman ve müfettiş olabilmek için önce KPSS barajını geçmeli ve o sınavlara KPSS Alan Bilgisi'nden alacağınız puanlarla başvuru hakkı elde etmelisiniz. Zor bir süreçle karşı karşıyasınız fakat bu sürecin sonunda elde edeceğiniz mevkileri düşünürseniz bu güçlüklere çok daha rahat katlanabilirsiniz. Bu çok önemli olan süreçte, Alan Bilgisi'nde biliyoruz ki hepinizin en büyük korkularından biri "iktisat". Analizleri, formülleri, yorumları... İktisatta her gün yeni birşey keşfeder; engin bir denizde istediğiniz kadar açılabilirsiniz! Fakat bizim amacımız bu denizde sizi kaybetmek değil güvenli bir yolla sonuca ulaştırmaktır. Bu amaçla hazırlanan kitabımızda size en pratik ve en kolay test yöntemleriyle iktisadı öğretmek ve her şeyden önemlisi korkulan değil sevilen bir iktisat dersi sunmak hedeflenmiştir. Ayrıca sadece KPSS soruları değil, kurumların müfettişlik ve uzmanlık sınav soruları da dikkate alınarak KPSS sonrası da kütüphanenizde bulunması gereken bir kitaba dönüştürülmüştür. KPSS Alan İktisat'ta soru dağılımı; Mikro İktisat 9 Makro İktisat 8 Para - Banka-Kredi 3 Uluslararası iktisat 4 Büyüme ve Kalkınma 2 Türkiye Ekonomisi 3 İktisadi Doktrinler Tarihi 'de toplam 30 soru gelmiş ve ÖSYM 3 soru hariç diğer soruları yayınlamamıştır. Kitaplarımızda ilan edilen 3 soru ve sizlerden gelen sorulardan hareketle türetilen KPSS 2014 iktisat benzer sorular ve çözümleri yer almaktadır. Yayında emeği geçen herkese sonsuz teşekkür eder, tüm sınavlarınızda başarılar dilerim. Dilek ERDOĞAN KURUMLU

4

5 İÇİNDEKİLER 1. BÖLÜM İktisada Giriş İKTİSAT BİLİMİNDE BAZI KAVRAMLAR...3 ÜRETİM İMKANLARI EĞRİSİ...5 Fırsat Maliyeti...6 Marjinal Dönüşüm Oranı...7 Bağımlı-Bağımsız Değişken...8 TOPLAM, ORTALAMA ve MARJİNAL DEĞERLER...9 Ceteris Paribus...10 Kısmi Denge Analizi...10 Genel Denge Analizi...10 TEST-1 KURUM SORULARI...11 TEST-1 KURUM SORULARI ÇÖZÜMLERİ...12 TEST TEST-2 ÇÖZÜMLERİ BÖLÜM Tüketici Dengesi Analizi TÜKETİCİ ve TÜKETİCİ TERCİHLERİ...19 Tüketici Tercihleri...19 Homo - Economicus...19 Fayda ve Fayda Fonksiyonunun Özellikleri...19 KARDİNAL FAYDA TEORİSİ...20 Toplam Fayda...20 Marjinal Fayda...20 Azalan Marjinal Fayda Kanunu...21 ORDİNAL FAYDA TEORİSİ...25 Farksızlık Eğrisi...25 Bütçe Kısıtı...28 Tüketici Dengesi (Fayda Maksimizasyonu)...29 TÜKETİCİ DENGESİNİN DEĞİŞMESİ...33 Fiyatlardaki Değişmeler...33 Fiyat Tüketim Eğrisi...34 Bireysel Talep Eğrisi...34 Gelirdeki Değişmeler...35 Gelir Tüketim Eğrisi...35

6 PEGEM AKADEMİ vi Engel Eğrisi...35 Zevk ve Tercihlerin Değişmesi...37 HİCKS VE SLUTSKY YAKLAŞIMI...37 Fiyat Etkisi...37 Gelir Etkisi...37 İkâme Etkisi...37 Hicks'ci Yaklaşım...38 Slutsky Metodu...38 NORMAL, LÜKS, DÜŞÜK VE GİFFEN MALLARINDA GELİR VE İKAME ETKİLERİ...39 TELAFİ EDİLMİŞ TALEP EĞRİSİ...40 TEST-1 KURUM SORULARI...42 TEST-1 KURUM SORULARI ÇÖZÜMLERİ...46 TEST TEST-2 ÇÖZÜMLERİ BÖLÜM Talep - Arz Analizi ve Piyasa Dengesi TALEP ANALİZİ Bireysel Talep Eğrisi Piyasa Talep Eğrisi Talep Kanunu Talebi Etkileyen Unsurlar Talep Fonksiyonu Talep Edilen Miktarın Değişmesi Talebin Değişmesi ARZ ANALİZİ Bireysel Arz Eğrisi Piyasa Arz Eğrisi Arz Kanunu Arzı Etkileyen Unsurlar Arz Fonksiyonu Arz Edilen Miktarın Değişmesi Arzın Değişmesi PİYASA DENGESİ VE PİYASA DENGESİNİN DEĞİŞMESİ Walras Fiyat İntibakı Marshall Miktar İntibakı DEVLETİN PİYASAYA MÜDAHALESİ Taban Fiyat Uygulaması Tavan Fiyat Uygulaması Vergiler... 71

7 vii PEGEM AKADEMİ Sübvansiyonlar Tarife ve Kotalar TÜKETİCİ VE ÜRETİCİ RANTI HÜKÜMET MÜDAHALELERİ ve ETKİNLİK Taban - Tavan Fiyat Tespiti ve Etkinlik Vergilendirme ve Etkinlik Serbest Dış Ticaretin İthalatçı Ülkenin Refahını Artırması Serbest Dış Ticaretin İhracatçı Ülkenin Refahını Artırması Tarife ve Kotaların Dara Kaybı Tarife Kota TEST-1 KURUM SORULARI TEST-1 KURUM SORULARI ÇÖZÜMLERİ TEST TEST-2 ÇÖZÜMLERİ BÖLÜM Esneklik TALEBİN FİYAT ESNEKLİĞİ Talebin Fiyat Esnekliğinin Hesaplanması Talebin Fiyat Esnekliğinin Yorumları Esneklik ve Eğim Doğrusal Bir Talep Eğrisi Üzerinde Esneklik Talebin Fiyat Esnekliğinin Belirleyicileri ESNEKLİK VE TOPLAM HASILAT FİYAT - TÜKETİM EĞRİSİ VE ESNEKLİK TALEBİN GELİR ESNEKLİĞİ Talebin Gelir Esnekliğinin Hesaplanması Talebin Gelir Esnekliğinin Yorumları Engel Eğrisi ve Esneklik GELİR TÜKETİM EĞRİSİ VE ESNEKLİK TALEBİN ÇAPRAZ ESNEKLİĞİ Talebin Çapraz Esnekliğinin Hesaplanması Talebin Çapraz Esnekliğinin Yorumları ARZ ESNEKLİĞİ Arz Esnekliğinin Hesaplanması Arz Esnekliğinin Yorumları Piyasa Dönem Esneklikleri TEST-1 KURUM SORULARI TEST-1 KURUM SORULARI ÇÖZÜMLERİ TEST TEST-2 ÇÖZÜMLERİ

8 PEGEM AKADEMİ viii 5. BÖLÜM Üretim Teorisi ÜRETİM TEORİSİ Üretim Fonksiyonu Piyasa Dönem Esneklikleri Sabit - Değişken Girdi ÜRETİM TEORİSİNİ AÇIKLAYAN ANALİZLER Kısa Dönem Üretim Fonksiyonu Toplam - Ortalama - Marjinal Ürün Azalan Verimler Yasası Üretim Safhaları Eş - Ürün Analizi Eş Maliyet Doğrusu (Maliyet Kısıtı) ÜRETİCİ DENGESİ VE DENGENİN DEĞİŞMESİ ÖLÇEĞİN VERİMİ İKAME ESNEKLİĞİ UZUN DÖNEM ÜRETİM FONKSİYONU Cobb - Douglas Üretim Fonksiyonu Doğrusal Üretim Fonksiyonu Leontief Üretim Fonksiyonu CES Üretim Fonksiyonu TEST-1 KURUM SORULARI TEST-1 KURUM SORULARI ÇÖZÜMLERİ TEST TEST-2 ÇÖZÜMLERİ...148

9 ix PEGEM AKADEMİ 6. BÖLÜM Maliyet Analizi ÜRETİM MALİYETLERİ Açık Maliyetler Zımni - Örtük Maliyet İktisadi Kâr - Muhasebe Kârı KISA DÖNEM MALİYET ANALİZİ Toplam Maliyetler Ortalama Maliyetler Marjinal Maliyet UZUN DÖNEM MALİYET ANALİZİ Ölçek Ekonomileri Dışsal Ekonomiler Maliyet - Çıktı Esnekliği Alan Ekonomileri TEST-1 KURUM SORULARI TEST-1 KURUM SORULARI ÇÖZÜMLERİ TEST TEST-2 ÇÖZÜMLERİ BÖLÜM Tam Rekabet Piyasası TAM REKABET PİYASASI Tam Rekabet Piyasasının Özellikleri Tam Rekabetçi Firmanın Talep Eğrisi TAM REKABETE KISA DÖNEM FİRMA DENGESİ TR - TC Yaklaşımı MR - MC Yaklaşımı KISA DÖNEM ARZ EĞRİSİ VE KAPANMA NOKTASI TAM REKABETTE UZUN DÖNEM DENGESİ UZUN DÖNEM ENDÜSTRİ ARZ EĞRİSİ TEST-1 KURUM SORULARI TEST-1 KURUM SORULARI ÇÖZÜMLERİ TEST TEST-2 ÇÖZÜMLERİ...200

10 PEGEM AKADEMİ x 8. BÖLÜM Eksik Rekabet Piyasaları MONOPOL(TEKEL) Monopol Türleri Monopolde Talep Eğrisi Monopolde Toplam, Ortalama ve Marjinal Hasılat Eğrileri Monopolde Firma Dengesi Tekelci Gücü (Lerner Endeks Değeri) Monopolde Fiyat Farklılaştırması Monopolü Düzenleme Politikaları MONOPOLCÜ REKABET PİYASASI Monopolcü Rekabette Firma Dengesi Tam Rekabet ve Tekelci Rekabetin Uzun Döneminin Karşılaştırılması OLİGOPOL Cournot Modeli Tepki Eğrileri Bertrand Modeli Edgeworth Modeli Chamberlin Modeli Stackelberg Modeli Sweezy Modeli (Dirsekli Talep Teorisi) Anlaşmalı Oligopoller (Kartel) Fiyat Önderliği Oyun Teorisi DÜOPOL MODELLERİN KARŞILAŞTIRILMASI N FİRMA YOĞUNLAŞMA ENDEKSİ HHI ENDEKSİ TEST-1 KURUM SORULARI TEST-1 KURUM SORULARI ÇÖZÜMLERİ TEST TEST-2 ÇÖZÜMLERİ...239

11 xi PEGEM AKADEMİ 9. BÖLÜM Faktör Piyasaları FAKTÖR TALEBİ Marjinal Ürün Değeri Marjinal Ürün Hasılatı Faktör Talebini Etkileyen Unsurlar Firmanın Kâr Maksimizasyonunda Emek Talebine İlişkin Kuralı Rekabetçi ve Monopolcü Firmanın Talep Eğrisi FAKTÖR ARZI Tam Rekabette Faktör Arz Eğrisi Monopson ve Monopolde Faktör Arz Eğrisi FAKTÖR PİYASASINDA DENGE EKONOMİK RANT Mutlak Rant Diferansiyel Rant Mevki Rantı TEST-1 KURUM SORULARI TEST-1 KURUM SORULARI ÇÖZÜMLERİ TEST TEST-2 ÇÖZÜMLERİ BÖLÜM Genel Denge ve Refah Analizi TÜKETİCİLER ARASI - DEĞİŞİMDE ETKİNLİK Pareto Optimalite Kriteri Sözleşme Eğrisi Tüketicilerin Genel Dengesi ÜRETİCİLER ARASI ETKİNLİK Üretimin Sözleşme Eğrisi Üretim İmkanları Eğrisi Üreticilerin Genel Dengesi DAĞILIMDA VE ÜRETİMDE GENEL DENGE SOSYAL REFAH KRİTERLERİ PİYASA BAŞARISIZLIĞI TEST-1 KURUM SORULARI TEST-1 KURUM SORULARI ÇÖZÜMLERİ TEST TEST-2 ÇÖZÜMLERİ...275

12 PEGEM AKADEMİ xii KURUM SORULARI İDARİ YARGI HAKİMLİĞİ 2006/2008/ KAYMAKAMLIK 2006/2007/2008/2009/2010/2011/ ZİRAAT BANKASI 2007/ HALK BANKASI 2008/ SAYIŞTAY 2006/2007/2008/2011/ GELİR UZMAN YARDIMCILIĞI 2011/ KARMA KURUM SORULARI CEVAP ANAHTARI KAYNAKÇA...316

13 İKTİSADA GİRİŞ İKTİSAT BİLİMİNDE BAZI KAVRAMLAR ÜRETİM İMKANLARI EĞRİSİ TOPLAM-ORTALAMA-MARJİNAL DEĞER Y So İktisat öğrenmenin amacı, iktisadi sorunların hazır cevaplarını elde etmek değildir; iktisatçılar tarafından kandırılmamayı öğrenmektir. BRİTANYALI İKTİSATÇI JOAN ROBINSON (1960)

14 PEGEM AKADEMİ 2 MİKRO İKTİSATTA KULLANILAN TERİMLER Q (q) Quantity Miktar TR: Toplam Hasılat P price Fiyat AR: Ortalama Hasılat U utility Fayda MR: Marjinal Hasılat D demand Talep TC: Toplam Maliyet S supply Arz AC: Ortalama Maliyet e elasticity Esneklik MC: Marjinal Maliyet T total Toplam A average Ortalama TVC: Toplam Değişken Maliyet R revenue Hasılat-gelir AVC: Ortalama Değişken Maliyet C cost Maliyet TFC: Toplam Sabit Maliyet V variable Değişken AFC: Ortalama Sabit Maliyet F fixed Sabit F factor Faktör MVP: Marjinal Ürün Değeri P product Ürün MRP: Marjinal Ürün Hasılatı L labour Emek MFC: Marjinal Faktör Maliyeti K capital Sermaye P L : Emeğin birim fiyatı w wage Ücret P K : Sermayenin birim fiyatı r interest rate Faiz oranı : Kâr LR long-run Uzun dönem TU: Toplam Fayda MU: Marjinal Fayda TP: Toplam Ürün AP: Ortalama Ürün MP: Marjinal Ürün w: Ücret, emeğin birim maliyeti r: Faiz, sermayenin birim maliyeti MRT: Marjinal Dönüşüm Oranı MRS: Marjinal İkame Oranı MRTS: Marjinal Teknik İkame Oranı

15 1. BÖLÜM İKTİSADA GİRİŞ İktisat: İnsan ihtiyaçlarının karşılanmasında kıt kaynakların alternatif kullanım yollarını inceleyen bir sosyal bilim dalıdır. İktisat, insanların sonsuz ihtiyaçlarının kıt kaynaklarla karşılanmasında etkin seçeneklerin neler olduğunu inceler. Çünkü İnsan ihtiyaçları sonsuz, kaynaklar sınırlıdır (kıttır). Mikro İktisat: Üretim, dağılım, bölüşüm, etkinlik gibi küçük birimler üzerinde duran iktisat dalıdır. Örneğin tüketici maksimizasyonu, gelir, talep, kaynak dağılımı... Makro İktisat: Büyük ölçekli değişkenlerin incelendiği iktisat dalıdır. Örneğin enflasyon, işsizlik, büyüme, milli gelir... Pozitif İktisat: Değer yargıları içermeyen, test edilebilendir. Örneğin para arzı artınca fiyatlar artar. HOCA NOTU Yeni Türkiyemizi lâyık olduğu mertebeye çıkarmak için muhakkak iktisadiyatımıza birinci derece ehemmiyet vermek mecburiyetindeyiz. Çünkü zamanımız tamamen bir iktisat devresinden başka bir şey değildir. M. K. Atatürk Normatif iktisat: Değer yargıları içeren, olması gerekeni açıklayan, test edilemeyendir. Örneğin enflasyon kontrol edilmelidir. İKTİSAT BİLİMİNDE BAZI KAVRAMLAR İktisat bilim hüvtiyetini kazanan ikinci bilim dalıdır. A. Smith İhtiyaç: Karşılandığında zevk ve haz, karşılanmadığında acı ve üzüntü veren duygulardır. İhtiyaçlar sonsuzdur ve sürekli tekrarlanır. Mal ve hizmetler: İhtiyaçları karşılama özelliği olan nesnelerdir. Hava gibi sonsuz olan mallar serbest mal; bedeli ve fiyatı olan mallar iktisadî mallardır. Ekonomi ilmi Mikro ekonomi Makro ekonomi Bir arada kullanılan mallar tamamlayıcı; birbiri yerine geçen mallar ikame (rakip); birbiri ile ilişkisiz olan mallar bağımsız mallardır. İnsan ihtiyaçlarını doğrudan doğruya karşılayan mallar tüketim malı (nihaî mal); dolaylı karşılayanlar üretim malı (sermaye malı) dır. Üretim sürecinde bir başka mala dönüştürülebilen mallar ise ara mallardır. Mikro ekonomi Makro ekonomi Değer Teorisi Refah Teorisi Milli gelir ve istihdam teorisi Ekonomik büyüme ve kalkınma Teorisi

16 PEGEM AKADEMİ 4 Ayakkabı ve tükenmez kalem nasıl mallardır? A) İkame mallar B) Tamamlayıcı mallar C) Bağımsız mallar D) Düşük mallar E) Lüks mallar İhtiyacı giderme açısından ilişkisiz olan bu mallar bağımsız mallardır. Cevap C KPSS Otomobil ve benzin nasıl mallardır? A) Tamamlayıcı mallar B) İkame mallar C) Bağımsız mallar D) Zorunlu mallar E) Düşük mallar HOCA NOTU Üretim faktörleri; Emek (iş gücü) Sermaye Toprak (doğal kaynak) Girişimci Faktör gelirleri; Ücret Faiz Rant Kâr Tamamlayıcı mallar; bir ihtiyacı giderme özelliğine beraber sahip olunan mallardır. Bu mallarda bir malın kullanımı diğer malın kullanımını gerekli kılar ve birlikte kullanımları daha fazla fayda sağlar. Cevap A Tüketim: İnsan ihtiyaçlarının dolaysız olarak karşılanması amacıyla mal ve hizmetlerin kullanılmasıdır. Bunları kullanan birey ise tüketicidir. Fayda: İhtiyaçların mal ve hizmet kullanılarak doğrudan doğruya karşılanması sırasında tüketicinin memnuniyetidir ve malların ihtiyaçları giderme özelliğidir. Üretim: Fayda yaratma faaliyetidir. Üretim faaliyetinde kullanılan unsurlara kaynaklar (üretim faktörleri) denir. Emek Bedensel ve zihinsel insan gücüdür. Sermaye Üretim sürecine giren mal demetidir. Toprak Toprağın altı ve üstündeki tüm doğal kaynaklardır. Girişimci Diğer üç kaynağı bir araya getiren, üretimi gerçekleştiren ve riski alan kişidir. Emek Sermaye Toprak Girişimci ücret faiz rant kâr Üretim faktörlerinin gelirleri

17 5 PEGEM AKADEMİ Piyasada ne, nasıl, kimler için üretilecek şeklindeki iktisadi mesele kumanda ve piyasa ekonomileri şeklinde kendine cevap bulur. Kumanda ekonomileri: Fiyat, devlet tarafından belirlenir. Devlet üretim ve tüketim kararlarına hâkimdir. Sosyalizme özgüdür. Piyasa ekonomileri: Devlet etkin değildir. Fiyat serbest piyasa modelinde belirlenir. İktisadi ajanlar kendi çıkarlarını maksimize etmeye çalışırlar. Üretim ve tüketim kararları A. Smith in Görünmez El prensibine göre piyasa tarafından belirlenir. Özel mülkiyet esastır. Kapitalizme özgüdür. Karma Ekonomi: Hükümetin piyasa mekanizmasına müdahale etmesi durumunda söz konusu olur. ÜRETİM İMKANLARI EĞRİSİ Üretim imkânları eğrisi (transformasyon dönüşüm eğrisi): Bir ekonomide kaynaklar ve teknoloji veri iken belli bir dönemde üretilmesi mümkün olan maksimum mal bileşimlerinin geometrik yeridir. Üzerindeki her nokta üretilmesi mümkün alternatif mal bileşimlerini vermektedir. y malı (TV) HOCA NOTU A, B, C, D Etkin noktalardır. 0 x malı (ekmek) E Etkin olmayan noktadır. Eksik istihdam, mevcuttur ve kaynaklar atıldır. F Veri teknoloji ve ekonomideki kaynaklarla ulaşılması mümkün olmayan noktadır. Kıt kaynakların etkin kullanımı üç ana sorunun yanıtına bağlıdır. Hangi mallar ne miktarda üretilecek? (Fiyat Teorisi) Üretimde hangi kaynak ve hangi yöntem kullanılacak? (Üretici Teorisi) Üretim kimler için yapılacak? (Bölüşüm Teorisi) Aşağıdakilerden hangisi iktisadi analizlerde var olan kaynaklar ve teknoloji ile üretilebilecek iki nihaî mal ve hizmetin değişik bileşimlerini gösterir? A) Üretim olanakları eğrisi B) Üretim faktörleri C) Üretim fonksiyonu D) Kayıtsızlık eğrisi E) Üretim faktörleri gelirleri Üretim olanakları eğrisi; bir ekonomideki tüm üretim faktörlerinin üretime koşulması ve hiçbirinin atıl kalmaması varsayımı altında, belirli bir dönemde üretilebilecek nihaî mal ve hizmetlerin alternatif mal bileşimlerini gösterir. Cevap A

18 PEGEM AKADEMİ 6 HOCA NOTU 0 Üretim imkânları eğrisi orijine göre iç bükeydir. Nedeni bir maldan daha fazla üretilmesi için diğer maldan vazgeçilen miktarın giderek artmasıdır. Yani artan fırsat maliyeti (alternatif maliyet) dir. İnsan ihtiyaçları sonsuz, mal ve hizmetler sınırlıdır. Gereksinmeler ve ihtiyaçlar arasındaki bu dengesizlik kıtlık yaratır. Kaynaklar kıt olduğu için bir karar alınırken bir başka karardan vazgeçmek gerekir, bu da fırsat maliyetinin önemini gösterir. Fırsat Maliyeti (Alternatif Maliyet) Bir şeyden vazgeçmenin bedelidir. G.Haberler tarafından ortaya atılmıştır. Kıt kaynakların kullanımından alınan her kararda, o kararın alınmasıyla kaçırılan fırsatları ifade eder. y y İç iç bükey Dış dış bükey 0 ARTAN x 0 AZALAN x y Negatif negatif eğimli düz çizgi y Eksenlere eksenlere paralel 0 SABİT x 0 SIFIR x İktisadi alanda genel kabul gören yaklaşıma göre artan fırsat maliyeti ilkesince üretim imkânları eğrisi aksi belirtilmediği sürece iç bükey olarak kabul edilir. TV miktarı (Bin) TV 0 E TV (TV miktarı) Tg = E (Ekmek miktarı) Ekmek miktarı (Bin) Üretim olanakları eğrisinin düz bir çizgi olması durumunda üzerindeki her noktada eğim aynıdır. Üretim olanakları eğrisinin eğimi, bir maldan bir birim daha fazla üretilmesi halinde, diğer maldan üretilen miktarın ne kadar vazgeçilmesi gerektiğini yani üretimi arttırılan malın üretimi azaltılan mal cinsinden alternatif maliyetini gösterir. Düz bir çizgide eğim aynıyken ekmek üretiminin TV cinsinden alternatif maliyeti sabittir. Nedeni, üretim faktörlerinin bir malın üretiminden diğer malın üretimine mükemmel şekilde kaymasıdır.

19 7 PEGEM AKADEMİ Üretim olanakları eğrisinin negatif eğime sahip düz bir çizgi olması aşağıdakilerden hangisini gösterir? A) İki ürünün aynı piyasa fiyatına satıldığını B) Tüketiciler açısından her iki ürünün de aynı ölçüde önemli olduğunu C) İktisadi kaynakların etkin olarak kullanılmadığını D) Eğri üzerindeki her noktada iki ürünün eşit miktarda üretildiğini E) İktisadi kaynakların, bir üretimden diğerine mükemmel bir şekilde kaydığını Üretim olanakları eğrisi negatif eğime sahip düz bir çizgi iken sabit fırsat maliyeti söz konusudur. Bu durum iktisadi kaynakların (üretim faktörlerinin) bir malın üretiminden diğerine mükemmel şekilde kaydığını gösterir. Cevap E MRT: Üretim imkanları eğrisi üzerindeki herhangi bir noktadan çizilen teğetin eğimidir. MRT x,y HOCA NOTU dy (vazgeçilen) dx (Yerine konulan) Marjinal Dönüşüm Oranı (MRT) Bir maldan bir birim daha fazla üretmek için, öteki malın üretiminin ne kadar azaltılması gerektiğini gösteren orandır. Üretim imkanları eğrisi üzerindeki herhangi bir noktadan çizilen teğetin eğimine marjinal dönüşüm oranı denir. y a Sabit Fırsat Maliyeti 0 b x MRT = dy dx tan = a b MRT = tan a MRT = b y a c Azalan Fırsat Maliyeti 0 b d x a MRT 1 = b c MRT 2 = d a c > b d MRT 1 > MRT 2 Artan y d Fırsat 1 Maliyeti a b c d 2 d 0 x a MRT 1 = b c MRT 2 = d a c < b d MRT 1 < MRT 2 Bir ülkede üretim faktörleri artar, ekonomik büyüme gerçekleşir, teknolojik gelişme olursa üretim imkânları eğrisi sağa doğru (dışa doğru) kayar. Mutlak Fiyat: Bir malın para cinsinden değer ölçüsüdür. Nisbî Fiyat: Bir malın öteki mallar cinsinden değer ölçüsüdür. Fırsat maliyetinin ölçümü için mutlak değil nisbî fiyatların bilinmesi gerekir. 0

20 PEGEM AKADEMİ 8 KPSS Aşağıdakilerden hangisi üretim olanakları eğrisinin sağa kaymasına yol açar? A) Tüketici talebinin ciddi ölçüde ve aniden artması B) Kaynakların bir malın üretiminden diğerine kaydırılması C) Okuma yazma oranının yükselmesi D) Toplam nüfusun azalması E) Aktif iş gelirinin azalması Üretim olanakları eğrisini sağ ya da sola kaydıran nedenler tüketiciler ile ilgili değil, üretim ile ilgilidir. Okuma yazma oranının artması üretim faktörlerinden emeğin verimliliğini arttırır. Bu durum üretimi de artırdığı için üretim imkânları eğrisi sağa doğru kayar. Cevap C KPSS HOCA NOTU Stok Değişken: Değeri zamanın belli bir anında ölçülebilen değişkendir. Para stoğu, servet, sermaye, dış borç gibi statik durumu açıklayan değişkendir. Akım Değişken: Değeri belirli bir zaman diliminde ölçülebilen değişkendir. Gelir, yatırım, net ihracat, vergi gibi dinamik durumu açıklayan değişkendir. Aşağıdakilerden hangisi üniversiteye gitmenin fırsat maliyeti değildir? A) Üniversite harçları B) Üniversiteye gitmeme durumunda çalışılacak bir işten sağlanan gelir C) Üniversiteye giderken yapılacak yiyecek giderleri D) Ders çalışırken kullanılacak zamanın, alternatif alanlarda kullanımı E) Üniversitede dersler için yapılan kitap ve kırtasiye harcamaları Üniversiteye gidilse de gidilmese de kişi mutlaka yemek yiyecektir. Bu nedenle üniversiteye giderken yapılacak yiyecek giderleri üniversiteye gitmenin alternatif maliyeti değildir. Cevap C Stok Değişken: Değeri zamanın belli bir anında ölçülebilen değişkendir. Para stoğu, servet, sermaye, dış borç gibi statik durumu açıklayan değişkendir. Akım Değişken: Değeri belirli bir zaman diliminde ölçülebilen değişkendir. Gelir, yatırım, net ihracat, vergi gibi dinamik durumu açıklayan değişkendir. Dışsal Değişken: Değeri model dışında sistem dışı etkilerle değişen değişkendir. İçsel Değişken: Değeri model içinde belirlenen değişkendir. Bağımlı Değişken: Fonksiyonel ilişkide, diğer değişkence belirlenen değişkendir. Bağımsız Değişken: Fonksiyonel ilişkide, diğer değişkeni belirleyen değişkendir. Q = f(p) eşitliğinde; Malın miktarı Q Bağımlı değişken Malın fiyatı P Bağımsız değişken

21 9 PEGEM AKADEMİ y = 20-0,2x şeklindeki cebirsel ifadede; y Bağımlı değişken x Bağımsız değişken (-0,2) Eğim (-) Azalan fonksiyondur. y 20 y = 20-0,2x x TOPLAM, ORTALAMA VE MARJİNAL DEĞERLER Toplam değer: Bağımsız değişkenin, bağımlı değişkende oluşturduğu toplam değerdir. Ortalama değer: Bağımsız değişkenin birim başına hesaplanan değeridir. Marjinal değer: Bağımsız değişken bir birim arttırıldığında toplam değerde meydana gelen değişmedir. Toplam değerin türevinin alınmasıyla elde edilir.. Toplam değer Marjinal max. değer sıfır HOCA NOTU 0 M dt(x) M(x) = dx, A(x) = M T(x) x T(x) max. M(x) 0 dt(x) M(x) dx T(x) A(x) x A(x)max. A(x) M(x) A(x)min. A(x) M(x). M. 0 0 Ortalama değerin A(x) maksimum olduğu yerde, marjinal değerin ortalama değeri üstten kestiği noktada; A(x) = M(x) dir. Ortalama değerin A(x) minimum olduğu yerde, marjinal değerin ortalama değeri alttan kestiği noktada; A(x) = M(x) dir.

22 PEGEM AKADEMİ 10 T(x) = -x 3 +30x 2 iken ortalama değeri maksimum yapan x değeri kaçtır? A. Marshall Kısmî Denge Analizi L. Walras Genel Denge Analizi T(x) = - x 3 +30x 2 iken türevi M(x) dir. M(x) = -3x 2 +60x A(x) = T(x) dir. A(x) = - x 3 +30x 2 = - x 2 +30x x x Ortalama değerin maksimum olduğu yerde A(x)=m(x) dir. x 2 +30x = 3x 2 +60x 2x 2 = 30x x 2 = 15x x = 15 dir. Statik Analiz: Belirli bir andaki ekonomik olayların fonksiyonel ilişkilerini inceler. Bu analizde belirli bir zamanın dışına çıkılmaz ve zaman bir değişken olarak dikkate alınmaz. (Ceteris paribus iken belli bir andaki piyasa dengesinin incelenmesi gibi...) Mukayeseli Statik Analiz: Statik analizin özel bir durumu olarak, statik analizde yapılan dengelerin sonuçlarının karşılaştırılmasına dayanır. (Talebi veya arzı etkileyen faktörlerden biri değiştiğinde, arz veya talebin kayması sonucu denge miktarının değişmesi gibi...) Dinamik Analiz: Bir dengeden öteki dengeye geçişte, zaman içindeki değişmeleri dikkate alarak çeşitli denge durumlarını karşılaştıran analizdir. (Örümcek ağı teoremi gibi...) Genel Denge Analizi: Ekonomideki tüm mal-hizmet ve girdi piyasalarındaki fiyat ve miktardaki değişmelerin karşılıklı ilişkilerini ve bu ilişkiler sonucu gerçekleşen eş anlı dengeleri inceleyen analizdir. Piyasalararası bağımlılığı dikkate alan ve ceteris paribus varsayımını benimsemeyen analizdir. Ceteris Paribus: Bir kavramı belirleyen çok sayıda değişkenden bir tanesinin değişebileceği, diğer değişkenlerin ise sabit kalacağı varsayımıdır. Kısmî Denge Analizi: Piyasalar arası karşılıklı bağımlılığı hesaba katmadan, diğer değişkenlerin değişmediği varsayımını (ceteris paribus) benimseyen iktisadi analiz türüdür. Alfred Marshall a aittir ve Marshall ın iktisat bilimine yaptığı en önemli metodolojik katkı olarak kabul edilir. Genel Denge Analizi: Piyasalararası bağımlılığı hesaba katarak ceteris paribus varsayımını benimsemeyen iktisadi analizdir. Leon Walras a aittir. Biliyorum acıtıyor ama senin için iyi olduğunu da biliyorum. Bir ampulu kaç iktisatçı değiştirir? Cevap:100 Çünkü 1 i değiştirir, 99 tanesi diğer şartları sabit tutmaya çalışır. * Herkes için iktisat JIM STANFORD

23 11 PEGEM AKADEMİ Test - 1 Kurum Soruları 1. Ekonominin bulunduğu noktanın, cari üretim olanakları sınırının solunda olması aşağıdakilerden hangisini gösterir? (2000 Dış Tic. Uzm.) A) Ekonomide bazı üretim faktörlerinin atıl olduğunu B) Ekonomide kısa dönemde büyümenin mümkün olmayacağını C) Alternatif maliyetinin yüksek olduğunu D) Ekonomik büyümenin gerçekleşmiş olduğunu E) Üretim faaliyetinin nihaî amacına ulaştığını 2. Aşağıdakilerden hangisi akım değişken değildir? (2001 İYHS) A) Net ihracat B) Amortisman C) Vergiler D) Gelir E) Yatırımlar 3. Marshall ın iktisat teorisine yapmış olduğu metodolojik katkı aşağıdakilerden hangisidir? (2002 KPSS) A) Nakdi maliyet ve reel maliyet ayrımı B) Rant benzeri kavramı C) Tüketici artığı D) Kısmî denge analizi E) Alternatif maliyet 6. Sosisli sandviçin hamburger karşıtı fırsat maliyeti nedir? (2004 Kaymakamlık) A) Sosisli sandviç talep eğrisinin eğiminin, hamburger talep eğrisinin eğimine oranı B) Sosisli sandviç arz eğrisinin eğiminin, hamburger arz eğrisinin eğimine oranı C) Sosisli sandviç fiyatı ile hamburger fiyatı arasındaki fark D) Bir sosisli sandviç fiyatının bir hamburger fiyatına oranı E) Sosisli sandviç arz eğrisinin eğimi ile hamburger arz eğrisinin eğimi arasındaki fark 7. Genel denge analizini geliştiren iktisatçı aşağıdakilerden hangisidir? (2005 KPSS) A) Walras B) Marshall C) Smith D) Pareto E) Cournot 8. Aşağıdakilerden hangisi iktisatçıları ilgilendiren mikro bir konudur? (2008 Sayıştay) A) İşsizlik B) Dış ticaret açığı C) Üretimin maksimizasyonu D) Bütçe açığı E) Enflasyon 4. Aşağıdaki durumların hangisinde fırsat maliyeti kavramı önemsiz hale gelir? (2003 Sayıştay) A) Kaynak tahsisi piyasa mekanizması tarafından gerçekleştiriliyorsa B) Kaynaklar devlet tarafından tahsis ediliyorsa C) Üretim imkânları eğrisi dış bükeyse D) Üretim imkânları eğrisi doğrusalsa E) Kaynaklar kıt değilse 5. Aşağıdakilerden hangisi üretim faktörlerini gösterir? (2003 Sayıştay) A) İş gücü, ham madde, sermaye ve para B) Kira, ücret, faiz ve kâr C) Üretim, dağıtım, fiyatlama ve pazarlama D) Doğal kaynaklar, iş gücü, sermaye ve girişimcilik E) İşçiler, firmalar, devlet ve para 9. Bir ülkenin veri teknoloji ve tam çalışma koşulları altında sınırlı kaynaklarıyla üretebileceği mal bileşimlerini gösteren eğri aşağıdakilerden hangisidr? (2012 Gelir Uzm. Yard.) A) Teklif Eğrisi B) Dönüşüm Eğrisi C) Arz Eğrisi D) Kayıtsızlık Eğrisi 10. Üretim imkanları altında kalan bir nokta ile ilgili olarak aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur? (2012 Sayıştay) A) Ulaşılması imkansızdır. B) Eksik istihdamı göstermektedir. C) Fiyatların çok düşük olduğunu göstermektedir. D) Tasarruf olgusunu göstermektedir. E) Optimal kaynak dağılımına istihdam öncesi tam ulaşıldığını göstermektedir. 1. A 2. B 3. D 4. E 5. D 6. D 7. A 8. C 9. B 10. B