TÜRKĐYE IX. TARIM EKONOMĐSĐ KONGRESĐ ŞANLIURFA, 2010

Transkript

1 Ege Bölgesinde Entegre Mücadele Programı Uygulanan Örtüaltı Domates Yetiştiriciliğinin Teknik Ve Ekonomik Özelliklerinin Đncelenmesi: Muğla Đli Örnek Olayı Önder Volkan BAYTAKTAR 1 Gamze SANER 2 ÖZET Bu çalışmada Tarım ve Köyişleri Bakanlığı bünyesinde farklı ürünlerde yürütülmekte olan entegre mücadele projelerinden birisi olan Örtüaltı Sebze Yetiştiriciliğinde Entegre Mücadele(EM) Araştırma, Uygulama ve Eğitim Projesi nin Muğla ilindeki çalışmaları domates üretimi itibariyle incelenmiştir. Bu amaçla Muğla ilinde Fethiye, Ortaca ve Dalaman ilçelerinde proje başlangıcından bu yana entegre mücadele uygulamış ve uygulamakta olan 33 işletme ve karşılaştırma amacıyla seçilen 19 işletme ile yörede faaliyet gösteren, seçilmiş 25 adet komisyoncudan elde edilen veriler, araştırmanın ana materyalini oluşturmuştur. Araştırma sonucunda entegre mücadele uygulanan seralarda, kullanılan kimyasalların zamanında, uygun dozda ve uygun şekilde kullanıldığı belirlenmiştir. Bunun yanında entegre mücadele uygulamalarının özellikle ilaç, gübre ve tohum/fide kullanımını azalttığı, masraf düzeyini düşürerek üretici açısından ekonomik avantaj sağladığı belirlenmiştir. Yoğun tarım yapılan örtüaltı domates yetiştiriciliğinde, sağlıklı, kaliteli ürün yetiştirmek ve özellikle iç tüketime yönelik arzı artırabilmek için, entegre mücadele uygulamalarının daha da yaygınlaştırılması gerekmektedir. Bunun sağlanması için de yayım çalışmalarının artırılması ve geliştirilmesi, danışmanlık sisteminin yerleştirilmesi, tüketicinin bilinçlendirilmesine ihtiyaç duyulmaktadır. Anahtar kelimeler: Entegre mücadele (savaşım) yönetimi, örtüaltı domates üretimi, maliyet, karlılık. A Research On Technıcal And Economıcal Aspects Of Tomato Growıng In Greenhouse Applyıng Integrated Pest Management Program: A Case Of Muğla ABSTRACT As a new approach, the techniques of sustainable agriculture is of importance and it has been considering in recent years. One of these techniques is Integrated Pest Management (IPM). Although IPM and its advance step, called Integrated Crop Management (ICM), has been employed in world, these methods have been started to apply recently in Turkey. In this study, one programme of Ministry of Agriculture and Rural Affairs is detected, which has been conducted on different protected vegetable growing crops of Muğla. For the purpose of comparison, the interviews have been held with the selected producers of Muğla province, who have applied IPM since the beginning of project, including Ortaca, Fethiye and Dalaman and who haven t applied IPM In the second step the interviews have been held with the selected commissioners(25) of Muğla province. Survey data were analyzed with statistics methods. Application of IPM and its training works have been carried out by Ministry of Agriculture and Rural Affairs. Obtaining of positive results has been determined regarding the results of research on using of appropriate pesticides and optimum doses. Besides, it was determined that IPM reduced the input and labour usage. The problems in IPM programmes of Turkey are being no adoption to these methods by producers still, instead conventional production. The major reason for that the failure in improving of attractive approach for settling of integrated production. The principles of IPM should be transferred to producers more efficiently and the applications should be disseminated in the protected intensive tomato production. Key Words: IPM, Greenhouse Tomato Production, Tomato Cost, Profitability. 1. GĐRĐŞ Dünyada birçok ülkede uygulanan entegre mücadele çalışmaları Türkiye de de Tarım ve Köyişleri Bakanlığının bünyesinde Entegre Mücadele Araştırma, Uygulama ve Eğitim Projesi kapsamında, 16 ana üründe 1995 yılından itibaren uygulanmaya başlanmıştır. Entegre mücadele, bitkisel üretimin arttırılması, kaliteli ve ilaç kalıntısı bulunmayan ürün elde edilmesi, doğal düşmanların (faydalı böceklerin) korunması ve desteklenmesi, ilaç kullanımının minimuma indirilmesi, tarla, bahçe ve bağların periyodik 1 Bornova Zirai Mücadele Araştırma Enstitüsü, Bornova-Đzmir. 2 Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi, Tarım Ekonomisi Bölümü, Bornova-Đzmir 143

2 olarak kontrol edilmesi temeline dayanmaktadır. Bu bağlamda da üreticiye ekonomik açıdan da avantaj getirmesi son derece önemlidir yılları arasında Türkiye de uygulamada olan Đyi Tarım Teknikleri Eylem Planı çerçevesinde zararlılara yönelik tüm uygulamalar entegre mücadeleye dayanmaktadır (TKB, 2008; Delen ve ark.,2010). Entegre mücadele (savaşım) uygulamaları, gerekli ekip ve ekipmanın çok kısıtlı olması ve üreticiler için teşvik edici unsurların ve yaptırımların olmaması nedeniyle henüz çok fazla yaygınlaştırılamamış, ancak olumlu sonuçlar alınmıştır (Yaşarakıncı, ve ark.,2000). Türkiye de örtüaltı yetiştiriciliğinde entegre mücadele uygulanması sonucunda hastalık çıkışı azalmış ve bunun sonucu ilaçlama sayısı düşmüştür. Zararlılar için doğal mücadeleden yararlanılmıştır. Ana zararlı olarak bilinen ve önemli bir sorun olan beyaz sinek ve yaprak galeri sineği, ilk yıldan itibaren doğal düşmanlar tarafından baskı altına alınmıştır. Geleneksel üretim yapan üreticilerin zararlı ve hastalıkları tanımadan, çeşitli kimyasalları serada kullandıkları belirlenmiştir (Yaşarakıncı ve ark.,2000). Geleneksel yetiştiricilik yapan üreticilerle karşılaştırıldığında, entegre mücadele uygulayan seralarda ilaçlama % oranında azaltılmıştır. Entegre mücadele uygulayan seralarda zararlılar ürün kaybına neden olmamıştır. Bunun yanında, üreticiler, entegre mücadele uygulayan seralarda daha fazla meyve tutumu olduğunu bildirmişlerdir (Yaşarakıncı ve ark., 2006). Özellikle örtüaltı sebze yetiştiriciliğinin yoğun olarak yapıldığı Akdeniz ve Ege Bölgesinde, entegre mücadelenin önemi artmaktadır. Dolayısıyla konu, üretici başta olmak üzere, dışsatımcıyı, sanayiciyi ve çevresel boyutu ile de büyük bir kitleyi ilgilendirmektedir. 2. MATERYAL VE YÖNTEM Çalışmanın ana materyalini Bornova Zirai Mücadele Araştırma Enstitüsü tarafından yürütülen Ege Bölgesi nde Örtü Altı Domates Yetiştiriciliğinde Entegre Mücadele Araştırma, Uygulama ve Eğitim Projesi kapsamında yer alan Muğla ilinde entegre mücadele uygulamış ve halen uygulayan üreticiler ve geleneksel üretim yapan üreticilerden elde edilen veriler ile Muğla yöresinde domatesin pazarlama zincirinde yer alan toptancı hallerindeki komisyonculardan anket yoluyla elde edilen birincil veriler oluşturmaktadır. Muğla ilinde entegre mücadele uygulayan üretici sayısı 33 olarak belirlenmiştir. Bu üreticilerin 26 sı cam, 7 si plastik serada üretim yapmaktadır. Ayrıca; entegre mücadele uygulayan bu işletmeleri karşılaştırmak amacıyla, o yörede geleneksel olarak örtüaltı domates üretimi yapan işletmelerden, sağlıklı ve güvenilir veri verebilecek 19 işletme belirlenmiştir. Bu işletmelerin 10 u cam serada, 9 u plastik serada üretim yapmaktadır. Böylelikle yörede toplam 52 işletme ile görüşülmüştür. Araştırma 2002/2003 üretim dönemine ilişkin verileri kapsamaktadır. Verilerin analizinde çizelge ve grafiklerden yararlanılmıştır. Gerek entegre mücadele uygulanan seralar (1.grup) ile geleneksel olarak üretim yapılan seralarda (2.grup) üretim dönemi tek dönem, çift dönem (ilkbahar ve güz dönemi) olarak verilmiştir. Örtüaltı domates yetiştiriciliğinde, tek dönem üretim genellikle cam seralarda, çift dönem üretim ise plastik seralarda yapılmaktadır. Cam seraların ekonomik ömrü yaklaşık yirmi yıl, plastik seralar için kullanılan örtü naylonunun ekonomik ömrü ise iki yıl olarak dikkate alınmıştır (Yılmaz, 1994). Tüm seralarda ısıtma için soba kullanılmakta ve damlama sulama yapılmaktadır. Cam seralarda havalandırma üstten ve yandan yapılırken, plastik seralarda sadece yandan yapılmaktadır. Entegre uygulayan ve geleneksel örtüaltı domates üretimi yapan işletmelerin önce sosyo-ekonomik özellikleri ortaya konmuştur. Bu aşamada işletmelerde; üreticilerin yaşı ve eğitim durumu, deneyimi, aile nüfusu, işgücü varlığı ve kullanımı, arazi varlığı ve kullanım durumu, domates üretim dalının yıllık faaliyet sonuçları (Brüt üretim değeri, değişken masraflar, sabit masraflar, brüt marj, net kar) tek dönem, güz dönemi ve ilkbahar dönemi itibariyle ortaya konmuştur. Üreticilerden üretim teknikleri (kültürel önlemler, sarı tuzak kullanımı, ilaçlama zamanı ve dozu, bombus arısı kullanımı vd.), işletmelerin hali hazırdaki gelir-gider 144

3 durumları, fiziki girdi kullanımı ve maliyetleri, ürünün pazar koşulları, pazarlama kanalı ile entegre mücadele programına geçmeden önce üreticinin üretimde karşılaştığı sorunlar ile uygulamanın getirdiği avantaj ve dezavantajlara ilişkin veriler toplanmıştır. Đncelenen işletmelerde örtüaltı domates üretiminde kullanılan geçici işgücü karşılıklı yardımlaşma şeklinde olduğundan değişken masraflara dahil edilmemiştir (Bayraktar, 2005). Üreticilerin bazı sosyal özellikleri ve üretim teknikleri konularında gözönüne aldıkları kriterler itibariyle, işletme grupları arasında (entegre uygulayan ve uygulamayan) istatistiksel anlamda farklılık olup olmadığını belirlemek için ki-kare analizi yapılmıştır. Gerek üreticiler gerekse komisyoncular bazında, teknik ve ekonomik özelliklere ilişkin değişkenlerin normal dağılış gösterip göstermediğini belirlemek amacıyla önce, Kolmogorov-Smirnov testinden yararlanılmıştır. Çalışmadaki teknik ve ekonomik değişkenlere ilişkin normal dağılış testi sonuçları doğrultusunda normal dağılış gösteren değişkenler açısından gruplar ve dönemler itibariyle farklılık olup olmadığını belirlemek için varyans (One-way Anova) analizi yapılmıştır. Normal dağılış göstermeyenler için Mann Whitney U testi uygulanmıştır. 3. ARAŞTIRMA BULGULARI 3.1 Đncelenen Đşletmelerin Sosyo-Ekonomik Özellikleri Đncelenen işletmelerde, işletme sahibinin yaşı 1. grup işletmelerde iken, 2. grup işletmelerde tir. Đşletme sahiplerinin öğrenim süreleri incelendiğinde ise 1. grup işletme sahiplerinin öğrenim süresi 6.61, 2. grup işletme sahiplerinin ise 6.26 dır (Çizelge 1).Üreticilerin örtüaltı domates yetiştiriciliğinde deneyimleri genel olarak yaklaşık yıldır. Entegre uygulayanların yıl iken, geleneksel üretim yapan üreticilerin deneyim süresi ise yıldır. Yapılan istatistik analizler sonucunda gruplar arasındaki fark (0.05 önem düzeyinde) anlamlı bulunmamıştır. Örtüaltı sebze yetiştiriciliğinde işgücü, işletmeci ve aile bireylerinden oluşmaktadır. Genel olarak bakıldığında incelenen işletmelerde yılda iki dönem üretim yapan işletmelerde aile işgücü kullanımının tek dönem üretim yapan işletmelere oranla daha yüksek olduğu belirlenmiştir. 1. grup işletmelerde kullanılan işgücü miktarının, 2. grup işletmelere oranla gerek tek ürün, gerekse çift ürün yetiştiricilikte daha fazla olduğu görülmektedir.. grup işletmelerde yüksek işgücü kullanımının nedeni; entegre mücadele uygulamalarında, koltuk alma, yaprak alma, hormon uygulaması, hastalıklı bitkilerin toplanıp imha edilmesi gibi işlemlerin zamanında yaptırılması, kimyasal ilaçlamada ilaç karışımlarına izin verilmemesi ve her ilacın ayrı ayrı uygulanması, nemi uzaklaştırmak için ısıtma yapılması ve zamanında sulama ve gübreleme yaptırılması gibi kültürel önlemlere ağırlık ve öncelik verilmesidir. Çizelge 1: Đncelenen Đşletmelerde Üreticinin Yaşı, Öğrenim süresi ve Örtüaltı Domates Üretiminde Deneyim Durumu (yıl) 1. Grup 2. Grup Genel P değeri* Üreticinin Yaşı * Öğrenim Süresi ** Örtüaltı Üretiminde Deneyim Süresi * *: Varyans analizine (One-way Anova) göre p değerini göstermektedir. **: Mann-Whitney U testinin p değerini göstermektedir. Đncelenen işletmelerde, ilaçlama, gübreleme, havalandırma vb. işlemler genellikle erkekler tarafından gerçekleştirilmektedir. Bu nedenle, erkek işgücünün toplam aile işgücü kullanımı içerisindeki payı en yüksektir. 1. grup işletmelerde dekara aile işgücü miktarı (EĐG) tek dönem, güz dönemi ve ilkbahar dönemi olarak sırasıyla EĐG, EĐG, EĐG olarak, 2. grup işletmelere kıyasla daha yüksektir (Tek dönem: EĐG, güz dönemi: EĐG, ilkbahar dönemi: EĐG). Örtüaltı domates brüt üretim değerinin, toplam brüt üretim 145

4 değeri içindeki payı 1. grup işletmelerde %55.01, 2. grup işletmelerde %52.48 olarak bulunmuştur. 2. sırayı diğer sebzeler almaktadır. Bu grup içersinde hıyar, fasulye, biber, patlıcan ve börülce yer almaktadır. 3.2 Entegre Mücadele Açısından Đşletmelerde Kimyasal Đlaç Kullanımı, Meyve Tutum Yöntemleri ve Diğer Kültürel Önlemler Entegre mücadele yönetimi, kimyasal mücadele uygulamalarında birtakım kriterlerin yerine getirilmesini gerektirmektedir. Entegre mücadele içersinde kimyasal ilaç kullanımında en önemli kriterler il/ilçe tarım müdürlüklerine danışarak ve Örtüaltı Sebze Yetiştiriciliğinde Entegre Mücadele Teknik Talimatı nda belirtildiği üzere ilaçlama yapmaktır. Kimyasal ilaç kullanım zamanı için 1.grupta tek dönem üretim yapan üreticiler %69.23, çift dönem üretim yapan üreticiler %71.43 oranında doğru kriterleri dikkate almaktadır. 2. grupta ise tek dönem üretim yapan üreticilerin sadece %20 si doğru kriterleri dikkate alırken, çift dönem üretim yapan üreticilerin tamamı yanlış kriterleri dikkate almaktadır. Bu sonucun olası birkaç nedeni bulunmaktadır; TKB bünyesinde faaliyet gösteren taşra teşkilatının, henüz üretici tarafından, yetkili ve yeterli bir danışma birimi ve sorunlarına çözüm getirecek bir birim olarak benimsenmemesidir. Bunun en önemli nedenleri ise az sayıda teknik personelle, asıl görevi yayım ve tarımsal faaliyetler konusunda öneri vermek olan taşra teşkilatı, asli görevlerini tam olarak yerine getirememesinin yanında birçok bürokratik iş yükü ile zaman ve işgücü kaybına uğramaktadır. Üreticilerin, bunun yanında ilaç ve gübre bayilerinin önerilerini benimsemeleri ve ilaç bayilerinin, çoğu zaman ticari kaygıları nedeniyle hatalı yönlendirmesi de en önemli nedenlerden biridir. Doğal olarak, sürekli kimyasal mücadele yapmak, kimyasalın etki süresi içersinde ve dayanıklılık oluşturuncaya kadar geçen sürede, kalıcı olmayan fakat gözle görülen bir etki yapmaktadır. Bu durum geçici de olsa sorunlarına çözüm bulan üreticileri etkilemektedir. Tarımsal üretimde, kimyasal ilaç kullanımında, ilaçlama zamanının doğru belirlenmesi kadar, ilaçlamanın uygun şekilde yapılması da önem taşımaktadır. Entegre mücadele programı dahilinde, serada sorun olan hastalık veya zararlıya en uygun dozda ilaçlama konusunda üreticilere, neler yapılması gerektiği aktarılmaktadır. Đncelenen işletmelerde, 1.gruptaki üreticilerin ruhsatlı ilaç kullanımı %93.94 iken, 2.grup işletmelerde %84.21 dir. Son ilaçlama ile hasat arasındaki bekleme süresine uyma durumu ise 1.grupta %93.94 iken, 2.grupta %73.68 dir.1. gruptaki üreticilerin kalibrasyon yapma oranı ise %60 iken, 2. grup işletmelerde bu oran %42 olarak belirlenmiştir. Entegre mücadele yönetimi ile üreticilere büyük oranda bu alışkanlık kazandırılmıştır.1. grup işletmelerde bu kriterlere uyma oranı genel olarak daha yüksektir. Bu da, yörede yürütülen entegre mücadele çalışmalarının, özellikle kimyasal ilaç kullanımında başarılı olduğunu ortaya koymaktadır. Araştırmaya konu olan yöredeki üreticilerin hemen hemen tamamı bitkinin meyve tutumunu iyileştirmek amacıyla Bitki gelişim düzenleyici (BGD) kullanmaktadır. 1. grup işletmeler BGD kullanımı yanında bombus arısını da kullanırken, 2. grup işletmeler sadece BGD kullanmaktadır. Üreticilere BGD ler yerine bombus vb. alternatif yöntemlerin de etkili olduğu benimsetilirse bunları tercih edebileceklerdir. Örtüaltı domates yetiştiriciliğinde entegre mücadele uygulamalarında hastalık ve zararlılardan korunmak, ürün verimi ve kalitesini artırmak, kimyasal girdi kullanımını en aza indirmek amacıyla alternatif mücadele yöntemleri ve bir takım kültürel önlemlerin kullanılması söz konusudur. Bu uygulamalar sayesinde sağlıklı ürün yetiştirmek ve daha az kimyasal girdi kullanımı mümkün olmaktadır. 1.grup işletmelerde önemli bazı kültürel önlemler ve uygulanma oranları şu şekildedir; doğal düşman ve biyolojik mücadele bilgisi (%87.88), kayıt tutma (%57.58), sağlıklı havalandırma (%93.94), havalandırmalarda tül kullanımı (%60.61), sera girişine kireç koyma (%21.21), seraya girmeden önce elbise değiştirme (%100), hastalıklı bitkilerin imha edilmesi (%48.48), bakım işlerinde temizlik tedbirleri (%72.73), Toprak 146

5 analizi (%48.48), sulama suyu analizi (%30.30) dir. Yapılan ki-kare analizi sonucunda p=0.05 önem düzeyinde, gruplar arasındaki farklılıkların, doğal düşmanların tanınması, havalandırmalarda tül kullanımı ve toprak analizi yaptırılması yanıtları için anlamlı olduğu belirlenmiştir. Burada önemle vurgulanması gereken konu; üreticilerin kimyasallara alternatif mücadele yöntemleri benimsedikleri ve özellikle faydalı böcekleri teşhis edip popülasyon izleyebilecek düzeye geldikleridir. Bunun yanında genel olarak, entegre mücadele yönetimi uygulayan işletmelerde kültürel önlemlerin uygulanma oranları daha yüksektir. Bu da üreticilerin entegre mücadele yönetimini benimsedikleri ve tercih ettikleri anlamına gelmektedir. 3.3 Đncelen en Đşletmelerin Faaliyet Sonuçları 1. grup işletmelerde seçici ilaçların kullanılması, tozlanma ve dölleme için bombus arısının tercih edilmesi, sarı tuzak kullanılması, ısıtmaya önem verilmesi vb. uygulamalar toplam değişken masrafların 1. grup işletmelerde daha yüksek olmasına neden olmuştur. Burada üzerinde durulması gereken konu 1. grup işletmelerde tek dönemde gübre ve tohum/fide kullanımındaki azalmadır. Entegre mücadele uygulayan işletmelerde, üretim sezonundan önce toprak analizi yapılması ve bu analiz sonucunda toprağın ihtiyacına göre gübreleme yapılması gübre masraflarının azalmasını sağlamıştır. Tek dönem itibariyle; 1. grup işletmelerde değişken masraflar içersinde gübre masrafının payı %18.88 iken, 2. grup işletmelerde bu pay %21.96 düzeyindedir. Ancak yılda iki dönem üretim yapan işletmelerde; gübre masrafının değişken masraflar içersindeki payının 1. grup işletmelerde daha yüksek olduğu görülmektedir. Toplam değişken masraflar içersinde önemli bir payı olan gübre ve ilaç masrafları birlikte düşünüldüğünde, gübre ve ilaç masraflarının toplam değişken masraflar içindeki payı, tek dönem yetiştiricilikte 1. grup işletmelerde %29.10, 2. grup işletmelerde %34.05 tir. Çift dönem üretimde ise bu oran; 1. grup işletmelerde %38.33, 2. grup işletmelerde ise %26.78 tir. Entegre mücadele uygulayan işletmelerde bitki sıklığının azaltılması ve en uygun sıklıkta ( bitki/daa) dikim yapılması sonucunda 1. grup işletmelerde tohum/fide masrafı azalmıştır. Entegre mücadele uygulayan tek dönem ve yılda iki dönem üretim yapılan seralarda tozlanma ve döllenmeye yardımcı olmak için bombus arısı kullanılmıştır. Yapılan varyans analizi ve Mann Whitney U testine göre, gruplar arasında bombus arısı masrafı ve diğer masraflar için oluşan fark anlamlı bulunmuştur. Tek dönem ve çift dönem üretimi arasında ise; ilaç, tohum/fide, sulama, bombus arısı, plastik örtü ve alet makine kirası masrafları için oluşan fark anlamlı bulunmuştur. Dönemler ve gruplar itibariyle ortalama sera alanları toplam domates üretim miktarları, domates verimleri ve brüt üretim değerleri farklılık göstermektedir (Çizelge 2). Entegre mücadele uygulayan işletmelerde dekara brüt üretim değeri, geleneksel işletmelere göre daha yüksektir. Ortalama sera alanı, incelenen işletmelerde genel olarak 500 m2 ile 2000 m2 arasında değişmekle birlikte ağırlıklı olarak 1000 m2 dolayındadır. Entegre mücadele uygulamaları sonucunda bitki sıklığında azalma olmuştur. Özellikle entegre mücadele yönetiminde dekara arası bitki sayısı önerilmektedir. Geleneksel üretim yapanlara göre entegre mücadele uygulayan işletmelerde bitki sıklığının azalması, entegre mücadele yönetiminin üreticiler tarafından benimsenmeye başlamasının bir kanıtı olmaktadır. Tek dönem üretimde domates verimi, 1. grup işletmelerde artış gösterirken, çift dönem üretimde azalma olmuştur. Bitki sıklığında azalma olmasına rağmen, tek dönem üretimde verimin yaklaşık kg artması dikkat edilmesi gereken bir husustur. Bununla birlikte dekar başına elde edilen brüt üretim değeri tek ve çift dönem üretimde, 1. grup işletmelerde daha yüksektir. Domates toplam üretimini ve dolayısıyla verimini etkileyen çok fazla sayıda etmen bulunmaktadır. Tohum seçiminden bakım işlemlerine ve gübre uygulamalarına kadar değişen üretici kaynaklı etmenler olabildiği gibi, iklim koşullarından toprağın yapısına, epidemik hastalık ve zararlıların ortaya çıkışına kadar değişen ortama bağlı 147

6 etmenler de verim üzerinde etkilidir. Yapılan varyans (One-way Anova) analizi sonucunda ele alınan değişkenler itibariyle p=0.05 önem düzeyinde gruplar arasındaki fark, tek dönem yetiştiricilikte sadece dekara bitki sayısı için anlamlı bulunurken, çift dönem üretimde ele alınan değişkenler itibariyle ise gruplar arasındaki fark anlamlı bulunmamıştır. Domates üretim dalının brüt marjında dönemler arasında farklılıkların olduğu görülmektedir. Bu farklılığın en önemli nedeni çift dönem yetiştiricilikte ekim, dikim, hasat ve söküm gibi işlemlerin çift yapılması (güz ve ilkbahar) nedeniyle değişken masraf unsurlarında meydana gelen artıştır. Brüt üretim değerinde ortaya çıkan farklılığın ise, her iki dönemin hasat zamanında piyasada oluşan farklı fiyatlardan kaynaklandığı söylenebilir. Sonuçta dekara brüt marjın entegre mücadele uygulayan işletmeler için daha yüksek olduğu belirlenmiştir (Çizelge 3). Đncelenen işletmelerde, her 2 grupta da, üreticilerin tamamı domates satış fiyatından memnun olmadıklarını ve fiyatın düşük olduğunu belirtmişlerdir Komisyonculara Đlişkin Bazı Özellikler Đncelenen komisyoncuların ortalama yaşı 38.92, öğrenim süresi ise ortalama 8.40 yıldır. Komisyoncular ortalama yıldır bu meslekle uğraşmaktadırlar. Görüşülen komisyonculara alım satımını yaptıkları ilk üç ürün sorulduğunda, %88 oran ile domates alım satımının 1. sırada olduğu görülmektedir. Araştırma yöresinde hasat sonrası toptancı haline getirilen domates, bu halden komisyoncular aracılığıyla tüketiciye ulaştırılmakta ya da dışsatıma yönlendirilmektedir. Đncelenen işletmelerde seralarda üretilen domates, çeşitli kanallardan pazarlanmaktadır domates pazarlama kanalı, diğer meyve ve sebzelerin pazarlama kanallarına benzer bir yapı göstermektedir (Saner, 2001, Demirbaş, 2001). Đç tüketimde en büyük payı olan il Đstanbul dur. Bunun yanında Đzmir, Ankara, Eskişehir, Bursa, Trabzon illerinde bulunan hallerdeki komisyoncu veya tüccarlara da satım yapılmaktadır. Kalitesi ve albenisi yüksek olan domatesler, dışsatıma yönlendirilmek üzere komisyonculardan dışsatımcı firmalara satılmaktadır. Tüketicinin ödediği fiyatın %50.84 ü üreticinin eline, %37.40 ı perakendecilerin eline geçmektedir. Yörede bulunan hallerdeki komisyoncuların komisyon oranı %11.76 dır. Bu oranın içersinde komisyoncunun payı %6 dır. %5.76 lık pay içersinde stopaj, Bağkur, Belediye rüsumu ve KDV bulunmaktadır. Çizelge 2: Đncelenen Đşletmelerde Ortalama Sera alanı, Domates Üretimi, Verimi ve Brüt Üretim Değeri Tek Dönem Çift Dönem 1. Grup 2. Grup P değeri* 1. Grup 2. Grup P değeri* Sera Büyüklüğü (m 2 ) Bitki Sayısı/ sera Bitki Sıklığı (bitki/daa) Üretim (kg) Verim (kg/daa) Verim (kg/ Bitki sayısı) B.Ü.D. (TL) B.Ü.D. (TL/daa) *: Varyans analizine (One-way Anova) göre p değerini göstermektedir. 148

7 Çizelge 3: Domates Üretim Dalının Brüt Üretim Değeri, Değişken Masrafları, Brüt Marjı ve Net Karı (TL/ daa ve TL/m2) Tek dönem Çift Dönem 1. Grup 2. Grup 1. Grup 2. Grup Brüt üretim değeri (1) Değişken masraflar (2) Üretim giderleri toplamı (milyon TL) (3) Brüt marj (1-2) Brüt marj/ m Net kar (TL/daa) (1-3) SONUÇ VE ÖNERĐLER Entegre mücadelenin uygulanmasını ve üreticiler tarafından benimsenmesini sağlayacak en önemli nokta, ekonomik açıdan başarılı olması, diğer bir ifade ile uygulanan programın maliyet unsurları ile bunlara ilişkin işçilik masraflarında oluşturacağı değişmedir. Bu araştırma sonucunda da olumlu sonuçlar elde edilmiştir. Sadece üzerinde önemle durulması gereken konu, elde edilen ürünün değer fiyata satılması gerektiğidir. Her ne kadar, entegre mücadele uygulandığında bazı değişken masraf unsurlarında azalma olduğu belirlenmişse de, entegre domates için yurtiçi tüketime yönelik bir pazarlama kanalının oluşmamış olması, üreticilerin bu konuya ilgi duymamalarına neden olmaktadır. Bugün geleneksel yöntemlerle yetiştirilen domates ile entegre mücadele programı uygulanarak yetiştirilen domates aynı pazarlama kanallarından tüketiciye ulaşmaktadır. Entegre mücadele uygulayan işletmelerin bazılarında elde edilen domatesin pazarda sadece kaliteli domates olarak nitelendirildiği ve genellikle de dışsatımcılar tarafından talep edildiği belirlenmiştir. Buradan hareketle etkin bir pazarlama organizasyonunun kurulması son derece önemlidir. Böylece pestisit kalıntısı içermeyen, sağlıklı ve kaliteli ürünlerin iç tüketime sunulması sağlanacaktır. AB ülkeleri perakendecileri Tarım Ürünleri Çalışma Grubu, Đyi Tarım Uygulamaları Protokolü (EUREPGAP) i 1 Ocak 2004 te yürürlüğe koymuştur. Bu protokol ile EUREPGAP sertifikası, yabancı perakendecilerin, üreticilerin ürünlerini satın alması açısından bir garanti olarak görülmektedir. Özellikle araştırma yöresinde entegre mücadele yönetimini uygulayan üreticilerin toplu olarak bu sertifikayı almaları, üreticilerin ürünlerinin dışsatıma yönlendirilmesine ve alım garantisi sağlanmasına olanak sağlayacaktır. Henüz Türkiye de EUREPGAP sertifikası üreticiler düzeyinde değil, dışsatımcı firmalar tarafından alınmaktadır (Uysal, 2005). Sonuç olarak; Muğla da yürütülen Örtüaltı Sebze Yetiştiriciliğinde Entegre Mücadele Araştırma, Uygulama ve Eğitim Projesi kapsamında üretim teknikleri ve eğitim-yayım faaliyetlerinin irdelenmesi, entegre mücadele yönetimi uygulamanın ekonomik yönden getirdiği avantaj ve dezavantajların geleneksel üretimle karşılaştırmalı olarak ortaya konulması ve ürünün pazarlama durumunun ortaya konulması, bu konuda uygulanacak politika amaçlarının ve bu amaçlara ulaşabilmek için kullanılacak politika araçlarının doğru şekilde belirlenmesinde etkili olabilecektir. Kaynakça Bayraktar, Önder Volkan, (2005), Entegre Mücadele Programı Uygulanan Örtüaltı Domates Yetiştriciliğinde Üretim ve Pazarlama Yapısının Đncelenmesi Üzerine Đncelenmesi Üzerine Bir Araştırma, E.Ü. Fen Bilimleri Ens. Tarım Ekonomisi Anabilimdalı, YL Tezi, Bornova-Đzmir. Delen, Nafiz ve ark., (2010), Türkiye Tarımında Kimyasal Savaşımın Durumu ve Entegre Savaşım Olanakları, Türkiye Ziraat Mühendisliği V.Teknik Kongresi, Ankara, Ocak, s

8 Demirbaş, N., 2001, Türkiye de Toptancı Halleri Đle Đlgili Yasal Düzenlemelerin Meyve- Sebze Üretim ve Pazarlama Politikalarının Başarısı Üzerine Etkileri: Đzmir Đli Örneği, Türkiye Ziraat Odaları Birliği, Ankara. Saner, G., 2001, Đzmir Yöresinde Enginar Üretimi Yapan Đşletmelerin Ekonomik Yapısı, Sorunları ve Çözüm Yolları Üzerine Bir Araştırma, Türkiye Ziraat Odaları Birliği, Yayın No:210, Ankara. TKB, 2008, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, (www. tarim.gov.tr; erişim tarihi: 10 ağustos,2010). Uysal, H., 2005, EUREPGAP Uygulamalarının Sofralık Üzüm Üretim ve Dışsatımına Olası Etkileri Üzerine Bir Đnceleme, Doktora Semineri, E.Ü: Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü, 8 Şubat, Đzmir. Yaşarakıncı,Nilgün ve ark.,(2000),ege Bölgesinde Örtüaltında Yetişen Sebzelerde Entegre Mücadele Çalışmaları, Türkiye 4. Entomoloji Kongresi, Aydın, Eylül, s Yaşarakıncı, Nilgün ve ark.,(2006), Muğla da Örtüaltı Domates Yetiştiriciliğinde Entegre Ürün Yönetimi Üzerinde Araştırmalar, TÜBĐTAK Proje No:TOGTAG 3011, Ankara. Yılmaz, Đ., 1994, Antalya Đlinde Sera Sebzeciliği Üretim Ekonomisi, Ç.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü Tarım Ekonomisi Anabilim Dalı, Doktora Tezi, Adana. 150