Öz Farkındalık Araçları: SWOT Analizi ve Johari Penceresi. Doç.Dr. Ali E. Şahin Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi

Transkript

1 Öz Farkındalık Araçları: SWOT Analizi ve Johari Penceresi Doç.Dr. Ali E. Şahin Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi

2 Hedefler (1) Öz farkındalık ile kişisel gelişim arasındaki ilişkiyi açıklayabilme (2) SWOT Analizi ve Johari Penceresini öz farkındalık ve kişisel gelişim için kullanabilme (3) Öz farkındalığın kişisel ve kurumsal gelişim için önemini kavrayabilme

3 SWOT Analizi ve Johari Penceresi Herkes dünyayı değiştirme düşüncesinde fakat kendini değiştirmeyi düşünen kimse yok. (Leo Tolstoy)

4 Bir Afrika Deyişi Her sabah bir ceylan uyanır Afrika'da. Kafasında tek bir düşünce vardır. En hızlı koşan aslandan daha hızlı koşabilmek, yoksa aslana yem olacaktır. Her sabah bir aslan uyanır Afrika'da. Kafasında tek bir düşünce vardır. En yavaş koşan ceylandan daha hızlı koşabilmek, yoksa açlıktan ölecektir. İster aslan olun, ister ceylan olun hiç önemi yok... Yeter ki güneş doğduğunda koşuyor olmanız gerektiğini bilin. Hem de bir önceki günden daha hızlı koşuyor olmanız gerektiğini bilin.

5 Hayat adlı koşuyu ne kadar güzel anlatmış Afrika atasözü; "Bir önceki günden daha hızlı koşmak gerekmektedir." Çünkü eğer aslansanız ve en yavaş koşan ceylanı bir önceki gün yakalamışsanız ve bugün bir ceylan yakalamak niyetindeyseniz, artık bilmelisiniz ki en yavaş ceylan sizden daha hızlıdır. O halde düne göre hızınızı arttırmak gerekmektedir. Yok, eğer ceylansanız ve henüz aslana yem olmamışsanız, hızınızı düne göre arttırmalısınız. Çünkü sıra size gelmiş olabilir. Yani... Hayat koşusunda, devam edebilmenin tek şartı var... "Dünden daha hızlı olabilmek..." Bakın bakalım şimdi kendi kendinize... Ondan, şundan, bundan değil "Dünden Hızlı mısınız?

6 Öz Farkındalık Bize ne Sağlar? Yetenek ve becerilerimizin fark edip kullanmamız başarıyı artırır. Zayıf yönlerimizi fark edip önlem almamız problemleri azaltır. Kurumsal ve bireysel yaşam kalitemiz artar.

7 Kişisel Gelişim ve Öz Farkındalık Öz farkındalık: Kişinin sahip olduğu özelliklerin yine kendisi tarafından ciddi bir şekilde gözden geçirilmesi süreci Ben kimim? İşleri niçin bu şekliyle yapıyorum?

8 Öz Farkındalığın Yararları Bireysel yeteneklere ilişkin farkındalık Kişisel ilgi ve ihtiyaçların karşılanması için uygun seçimler yapılmasına yardım Sorumluluk bilinci ve özgüvenin yükselmesi Öğrenme ve bireysel gelişime destek Doğru beceriler geliştirilmesine rehberlik İşin kalitesinde artış

9 SWOT Analizi ve Johari Penceresi Dünden daha iyi olmamıza hizmet eder. Hem bireysel hem de kurumsal gelişime yönelik kullanılır. Sürekli gelişim sağlamayı amaçlar.

10 Stratejik Planlama SWOT Analizi İlişkisi Mevcut durum ne? Ne üretilecek? Kim için üretilecek? Neden üretilecek? Nasıl üretilecek?

11 Stratejik Planlama Örgütsel düzeyde kullanılabilir Bireysel düzeyde kullanılabilir Hem bireysel hem örgütsel gelişime hizmet eder İyileştirme sürecini sistematik hale getirir

12 Stratejik Planlama Mevcut durum analizi Güçlü yönler (Strengths) Zayıf yönler (Weaknesses) Fırsatlar (Opportunities) Tehditler (Threats) Bu analiz yaygın olarak SWOT analizi olarak adlandırılmakta olup, parantez içinde İngilizce olarak verilen sözcüklerin ilk harflerinden oluşmaktadır.

13 SWOT Analizi Stratejik planlamanın önemli bir aracı Kurumlar kadar bireyler de ihtiyaç duyar Öz farkındalığın önemli bir aracı

14 SWOT Matrisi

15 SWOT Analizi: Kim, hangi amaçla, ne zaman yapmalı? Amaç: İç ve dış etkenleri dikkate alarak, var olan güçlü yönler ve fırsatlardan en üst düzeyde yararlanacak, tehditlerin ve zayıf yanların etkisini en aza indirecek plan ve stratejiler geliştirmek Kim: Bireyler ve kurumlar Ne zaman: Sürekli

16 SWOT Analizinin Aşamaları 1. SWOT konusunu belirleme 2. Kümeleme 3. Zayıf yönlerin analizi 4. Eylem planı 5. Tehditler için risk analizi 6. Güçlü yönler ve fırsatlardan tam yararlanma

17 SWOT Analizinin Aşamaları Birinci Aşama: SWOT konusunu belirleme Beyin fırtınası Rahat, sakin, sessiz bir ortam 100 cm x 50 cm ebadında bir karton SWOT konusu kartonun üst kısmına Karton üzerinde çizilerek oluşturulmuş dört alan Her bir alanda sırasıyla yanıtlanacak dört soru

18 SWOT Analizinin Aşamaları SWOT konusunu belirleme Genel anlamda iyi bir kütüphaneciyim ama ideallerim bunun çok ötesinde. Aslında ben aranan, tercih edilen, model alınan etkili bir çocuk kütüphanecisi olduğumda yaptığım işten en üst düzeyde haz duyacağım. Bu hedefi gerçekleştirmek için; Mevcut durumda güçlü yönlerim nelerdir? Mevcut durumda zayıf yönlerim nelerdir? İlgili olduğum dış çevrede hangi fırsatları değerlendirilebilirim? İlgili olduğum dış çevrede hangi tehditler söz konusu olabilir?

19 SWOT KONUSU: Aranan, tercih edilen, model alınan etkili bir çocuk kütüphanecisi olmak istiyorum. Güçlü Yönlerim Zayıf Yönlerim Fırsatlarım Tehditlerim

20 SWOT Analizinin Aşamaları Güçlü Yönlerim Genel kütüphanecilik bilgim güçlüdür. Mesleğimi seviyorum. Saygın bir üniversiteden Bilgi-Belge Yönetimi lisans diplomasına sahibim. Çocukları seviyorum, gelişimlerini son derece önemsiyorum. Çocuk edebiyatını ulusal ve uluslararası boyutta izlemeye çalışıyorum.

21 SWOT Analizinin Aşamaları Zayıf Yönlerim Çocuklarla iletişim kurmakta güçlük çekiyorum. Pedagojik bilgilerim zayıf. Okullarla ve öğretmenlerle hiçbir bağım yok. Ders programları hakkında bilgi sahibi değilim. Lisans eğitiminde çocuk edebiyatı odaklı bir eğitim almadım. Yeni bilişim teknolojilerini kullanım sınırlılıklarım var. Yabancı dil düzeyim uluslararası çocuk edebiyatını izlemek için yetersiz kalıyor.

22 SWOT Analizinin Aşamaları Fırsatlarım Çevrede her zaman yeterince çocuk var. Gelişen teknoloji hem kitaplara hem de çocuklara erişimi kolaylaştırabilir. Yurtdışında saygın kütüphanelerde hizmetiçi eğitim fırsatları var. Bulunduğum çevredeki üniversitelerin okul öncesi ve sınıf öğretmenliği programları var. Piyasada kitaplar oldukça pahalı.

23 SWOT Analizinin Aşamaları Tehditlerim Çalıştığım kütüphanenin fiziksel koşulları kötü. İşini iyi yapanlar takdir edilmiyor, değer verilmiyor. Teknolojik olanaklar zayıf.

24 SWOT Analizinin Aşamaları İkinci Aşama: Kümeleme Neden-sonuç ilişkilendirmeleri Hangi zayıf yön başka hangi zayıf yöne neden oluyor ya da hangisi hangisinden kaynaklanıyor? Yapışkanlı kağıtların gruplanması («Yönetimle» ilgili olanlar, «Kaynaklarla» ilgili olanlar gibi) Tekrarların birleştirilmesi, ayıklanması Her bir ifadenin numaralandırılması

25 SWOT Analizinin Aşamaları Üçüncü Aşama: Zayıflıkların Analizi Çok sayıda zayıf yön tespiti Zayıf yönün önemi nedir Zayıf yönün çözüm kolaylığı nedir?

26 Çözümü Kolay Çözümü Zor Önemi Düşük Önemi Yüksek Zayıf yönlerin önem derecesi ve çözüm kolaylığı analizi matrisi

27 SWOT Analizinin Aşamaları Dördüncü Aşama: Eylem Planı Zayıf yön ifadelerinin hedef ifadelerine dönüştürülmesi «Pedagojik bilgilerim zayıf.» (Zayıf yön) «Çocuklara okuma sevgisi ve kütüphaneden yararlanma alışkanlığı kazandırırken onların gelişim evreleri ve öğrenme süreçleriyle ilgili bilgileri kullanmak.» (Hedef ifadesi) Hedef ifadeleri ile eylem planının alt yapısının oluşturulması

28 SWOT Analizinin Aşamaları Beşinci Aşama: Risk analizi Tehditlerin değerlendirilerek risklerin analizi Tehdidin önem derecesi ve gerçekleşme olasılığı Yeşil alandaki tehditler Sarı alandaki tehditler Kırmızı alandaki tehditler

29 Tehdidin gerçekleşme olasılığı düşük Tehdidin gerçekleşme olasılığı yüksek Önemi Düşük Önemi Yüksek Tehditler için risk analizi matrisi

30 SWOT Analizinin Aşamaları Altıncı Aşama: Güçlü Yönler ve Fırsatlardan Tam Yararlanma Güçlü yönlerden yararlanma düzeyinin analizi Fırsatlardan yararlanma düzeyinin analizi

31 Johari Penceresi ile Öz Farkındalık Doç.Dr. Ali E. Şahin Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi

32 Johari Penceresi Birlikte yaşadığımız insanlara karşı tutumumuz onları anlamamıza bağlıdır. (Alfred Adler)

33 Johari Penceresi Nedir? Öz farkındalık Kişisel gelişim İletişimin güçlendirilmesi Kişiler arası ilişkiler Grup dinamiği oluşturma Ekip geliştirme Gruplar arası ilişkiler için kullanılan basit ve yararlı bir araç.

34 Johari Penceresi Nedir? Amerikalı psikologlar: Joseph Luft ve Harry Ingrham A.B.D., 1950 li yıllar İşyeri, okul, sınıf hatta ev ortamında etkili

35 Johari Penceresi Kendimle ilgili bildiğim şeyler Kendimle ilgili bilmediğim şeyler Başkalarının benimle ilgili bildikleri Başkalarının benimle ilgili bilmedikleri

36 Johari Penceresi Alanları Johari penceresi kendimize, şu iki farklı perspektiften bakacak şekilde yapılandırılmıştır: (1) Başkalarının Sizinle İlgili Bildikleri/Bilmedikleri (2) Sizin Kendinizle İlgili Bildikleriniz/Bilmedikleriniz

37 Johari Penceresi: Açık Alan Kendimle ilgili bildiğim şeyler Kendimle ilgili bilmediğim şeyler Başkalarının benimle ilgili bildikleri Açık Alan / Serbest Alan Başkalarının benimle ilgili bilmedikleri

38 Johari Penceresi: Örtük (Gizli) Alan Kendimle ilgili bildiğim şeyler Kendimle ilgili bilmediğim şeyler Başkalarının benimle ilgili bildikleri Başkalarının benimle ilgili bilmedikleri Örtük (Gizli Alan)

39 Johari Penceresi: Kör Alan Kendimle ilgili bildiğim şeyler Kendimle ilgili bilmediğim şeyler Başkalarının benimle ilgili bildikleri Kör Alan Başkalarının benimle ilgili bilmedikleri

40 Johari Penceresi: Bilinmeyen Alan Kendimle ilgili bildiğim şeyler Kendimle ilgili bilmediğim şeyler Başkalarının benimle ilgili bildikleri Başkalarının benimle ilgili bilmedikleri Bilinmeyen Alan

41 Johari Penceresi nin Tamamlanmış Şekli Kendimle ilgili bildiğim şeyler SOR Kendimle ilgili bilmediğim şeyler Başkalarının benimle ilgili bildikleri SÖYLE Açık Alan/Serbest Alan /Meydan Kör Alan Başkalarının benimle ilgili bilmedikleri Örtük (Gizli) Alan Bilinmeyen Alan

42 Johari Penceresi: Örnek Olay Zafer Bey in farklı bir kütüphaneci olacağı henüz üniversitede öğrenci olduğu yıllarda kendini hissettirmişti. Yaklaşık on iki yıl önce, mezun olur olmaz genç bir kütüphaneci olarak il halk kütüphanesinde işe başladı. Bu süre içinde önce katalog uzmanlığından katalog birim şefliğine, daha sonra şeflikten teknik hizmetlerden sorumlu müdür yardımcılığına hızlı bir şekilde terfi etmesi kimseyi şaşırtmadı. Bu hızlı ilerleme herkes tarafından doğal ve hak edilmiş bir ilerleme olarak karşılandı. Fakat her ne olduysa izleyen zaman dilimi içerisinde bu ilerleme durdu, çabaları bunu değiştirecek bir etki yaratmadı.

43 Johari Penceresi: Örnek Olay Diğer çalışanlar tarafından başarılı, saygın görüldüğüne, hatta bazen kararlı yaklaşımlarından dolayı kendisinden biraz çekinildiğine inanmaktaydı. Ufak tefek tereddütlere rağmen genel olarak performansına ilişkin değerlendirmeler hep olumluydu. Kütüphane üst yöneticilerinin, personelin hizmet-içi eğitim etkinliklerine katılmasını önemli gördüğünü, katılım gösterenlere daha olumlu bakıldığını duydu. Bu tür eğitimlere sıcak bakmamasına rağmen sırf üst yöneticilerine mesleğini ne kadar önemsediğine ilişkin bir mesaj gönderme umuduyla düzenlenen bir kişisel gelişim seminerine katıldı. Eğer bu da işe yaramazsa başka bir kuruma geçişi seçenekleri arasında değerlendirmekteydi.

44 Johari Penceresi: Örnek Olay Katıldığı bu kişisel gelişim seminerinin ilk oturumunda tüm katılımcılardan yirmi maddeden oluşan bir Johari Penceresi Anketi doldurmaları istendi. Zafer Bey anketi tamamlayıp, sonuçları değerlendirdiğinde oluşan Johari Penceresi nin şekildeki gibi olduğunu gördü.

45 Johari Penceresi: Örnek Olay Kendimle ilgili bildiğim şeyler Kendimle ilgili bilmediğim şeyler Başkalarının benimle ilgili bildikleri Açık Alan Kör Alan Başkalarının benimle ilgili bilmedikleri Örtük (Gizli) Alan Bilinmeyen Alan Zafer Bey in Öz Değerlendirmesi

46 Johari Penceresi: Örnek Olay Bu değerlendirmeden sonra on iki katılımcıdan oluşan grup kendilerine verilen bir problem durumu üzerinde ortak bir etkinlik yürütmeye başladı. Grup çalışması bir süre a gayet eğlenceli ve etkili bir şekilde devam etti. Tam çalışmanın orta yerinde Zafer Bey in oluşturulması tasarlanan kütüphanedeki materyallerin sınıflamasına ilişkin önerisi kabul görmeyince kendini kötü hissetti çünkü önerisinin doğru olduğu konusunda hiç şüphesi yoktu. Gerçekten de önerisi yerindeydi ve grup bu öneriyi kabul etseydi grubun performansı çok daha başarılı olacaktı.

47 Johari Penceresi: Örnek Olay Bu grup çalışmasından sonra seminer katılımcılarından daha önce kendileri için doldurdukları Johari Penceresi anketlerini birbirleri için doldurmaları istendi. Zafer Bey için takımının verdiği şekildeki geri bildirim net ve sarsıcıydı.

48 Johari Penceresi: Örnek Olay Kendimle ilgili bildiğim şeyler Kendimle ilgili bilmediğim şeyler Başkalarının benimle ilgili bildikleri Açık Alan Kör Alan Başkalarının benimle ilgili bilmedikleri Örtük (Gizli) Alan Bilinmeyen Alan Zafer Bey in Takımının Verdiği Dönüt

49 Johari Penceresi: Örnek Olay Geri bildirimle hayal kırıklığına uğrayan Zafer Bey e katılımcı görüşlerinin kendisini şaşırtıp şaşırtmadığı soruldu. Bir süre düşündü, yaşadıklarını gözden geçirdi. Oturum yöneticisi kendisine davranışını etkileyenin ne olduğunu sordu. Son olarak da onun takımdaki diğer üyeler hakkında ne düşündüğünü bilmek istediğini belirtti. Grubun kendi fikrine karşı çıkmış olmasından başka söyleyecek bir şeyi olmadığını fark etmesi onu hayrete düşürdü. Kendisini gözlem ve analiz konusunda çok güçlü bir olarak görmesine rağmen söyleyebileceği kayda değer bir şey olmadığını far ketti.

50 Johari Penceresi: Örnek Olay Başlangıçtaki kızgınlığını, sonrasındaki mahcubiyetini ve devamındaki rahatlamasını ve diğer tüm düşünce ve hislerini katılımcılarla paylaştı. Seminer gününün sonuna doğru kütüphanede neden daha fazla yükselemediğini anlamaya başladı. Hırslarının yıllarca kendisini nasıl tükettiğini görmeye başladı. Seminerin devamında da Zafer Bey kendini keşfetmeye devam etti.

51 Sonuç SWOT Analizi ve Johari Penceresi: Sistematik kalite geliştirme sürecinin önemli iki aracı Uygun kullanıldığında dikkate değer gelişmeler Eylem planı geliştirmenin alt yapısını oluşturan araçlar Bireysel gelişime destek olan araçlar Değişen mevcut durum nedeniyle kullanımda süreklilik

52 Teşekkürler