Nursel KOYUBENBE 1 Bülent MĐRAN 2

Transkript

1 TÜRKĐYE IX. TARIM EKONOMĐSĐ KONGRESĐ ŞANLIURFA, 200 Đzmir Yöresinde Süt Üreticilerinin Organik Süt Üretimini Kabul Etme Đstekliliği Nursel KOYUBENBE Bülent MĐRAN 2 ÖZET Bu çalışmanın amacı, süt üreticilerinin organik süt üretimine ilişkin farkındalığını ve kabul etme istekliliğini saptamaktır. Bu amaçla, çalışmaya, Đzmir ilinde toplam süt üretiminin %7.6 sını oluşturan beş ilçe dahil edilmiştir. Bu ilçelerde Đzmir Damızlık Sığır Yetiştiricileri Birliği ne kayıtlı 5824 süt sığırcılığı işletmesi bulunmaktadır. Örnek hacmi, oransal örnekleme yöntemi ile 96 olarak hesaplanmıştır. Çalışmanın temel materyalini, çiftçilerle yapılan anketlerden elde edilen veriler oluşturmuştur. Çalışmada çiftçilerin organik süt üretimine ilişkin kabul etme istekliliğini ortaya koymak için arz kayması yöntemi kullanılmıştır. Đncelenen işletmeler içinde, organik ürün kavramından haberdar olan üreticilerin oranı %72.9, bu üreticilerin içinde organik ürünün ne olduğunu doğru olarak bilen üreticilerin oranı yaklaşık %93 dür. Organik süt kavramından haberdar olan üreticilerin oranı %59.4 olarak saptanmıştır. Bu üreticilerin %79.3 ü organik sütün ne olduğunu doğru olarak bilmektedir. Süt üreticileri organik süt üretmek için, organik olmayan süt fiyatının yaklaşık %33 fazlasını istemektedir. Dolayısıyla Đzmir de organik süt üretimi için potansiyel bir arzın mevcut olduğunu söylemek olasıdır. Anahtar Kelimeler: Organik süt, kabul etme istekliliği, çiftçi davranışları The Farmers Wıllıngness To Accept For Organıc Mılk Productıon In Izmır, Turkey ABSTRACT The objective of this study is to determine the awareness and willingness to accept for organic milk production of dairy producers. The five districts, which are responsible for 7,6 percent of the total milk in the Izmir Province, were included in this study. There are 5824 dairy farms registered to the Izmir Cattle Breeding Association in these districts. The sample volume obtained through the proportional sampling method was calculated as 96. Data obtained from survey of farmers in 2008 formed the main source of material for this study. In this study, the supply shift method was used to demonstrate the willingness to accept for organic milk of farmers. Within the examined farms, of the farmers 72,9 percent said they had heard of organic cropping. Nearly 93 percent of the farmers who had heard of organic crops knew the correct definition of organic. The rate of farmers who had heard of organic milk was 59,4 percent. Among these farmers, the rate of knowing the correct definition of organic milk was 79,3 percent. Farmers willingness to accept for organic milk price is up to 33 %. In conclusion, this represents a potential supply for organic milk production in Izmir. Key Words: Organic milk, willingness to accept, farmers behaviors GĐRĐŞ Organik tarım; üretimde kimyasal girdi kullanmadan, üretimden tüketime kadar her aşaması kontrollü ve sertifikalı bir tarımsal üretim biçimidir. Organik tarımın amacı; toprak, su kaynakları ve havayı kirletmeden, çevre, bitki, hayvan ve insan sağlığını korumaktır. Organik tarım, önceleri bitkisel ürünlerin üretimi amacıyla ortaya çıkmıştır. Ancak son yıllarda özellikle ABD, Kanada, Avusturya, Danimarka ve Almanya gibi ülkelerde organik hayvansal üretime geçiş başlamıştır (Saner ve Engindeniz, 200). ABD de organik süt ve ürünlerinde büyüme yılları arasında yıllık ortalama %37 oranında gerçekleşmiştir (USDA, 2004). ABD de organik süt ve ürünleri, toplam süt üretimi içinde %2 civarında bir pay almaktadır. Kanada da ise 70 dolayında sertifikalı süt sığırı yetiştiricisi ve yaklaşık 7 bin baş organik süt sığırı bulunmaktadır (Macey, 2006; Saner ve Engindeniz, 200). AB ülkeleri içinde organik süt sığırcılığının en yaygın olduğu Avusturya da organik süt ve ürünlerinin toplam süt ve ürünlerindeki pazar payı %3.5 ile %5. arasında değişmektedir (Çavdar, 2007). Danimarka da ise organik süt Ege University, Odemis Vocational Training School, Odemis, Izmir,. Turkey 2 Ege University, Agricultural Faculty, Department of Agricultural Economics, Izmir, Turkey ( ) Bu araştırma E.Ü. Araştırma Projeleri Fonu tarafından desteklenmiştir. 420

2 TÜRKĐYE IX. TARIM EKONOMĐSĐ KONGRESĐ ŞANLIURFA, 200 üretimi, organik üretimdeki gelişmenin simgesi durumundadır. Danimarka da organik süt sığırcılığı, 550 işletmede sürdürülmekte olup (Norfelt, 2005), ülkede üretilen toplam inek sütü içinde organik sütün payı %20 lere ulaşmıştır (Schmaedick, 2003). Almanya da organik sütün pazar payı yaklaşık % 2.8 dir. Fransa da ise organik süt ürünleri pazar payı; içme sütü için %3, süt ürünleri için %4 dolayındadır (Saner ve Engindeniz, 200). Türkiye de organik tarım faaliyetleri 984 yılında bitkisel üretime yönelik olarak ithalatçı firmaların taleplerini karşılamak amacıyla, hayvancılıkta ise arıcılıkla başlamıştır (Saner and Engindeniz, 200). Bunun dışında organik hayvancılıkla ilgili Tarım Bakanlığı tarafından yürütülen projeler (Aksoy ve Ark., 2005) ve Gümüşhane Kelkit te özel sektöre ait kapsamlı bir organik süt sığırcılığı üretimi projesi mevcuttur (Koyubenbe et al., 2006). Türkiye de 2007 yılı itibariyle üretilen inek sütü miktarı,3 milyon ton iken, organik süt üretimi tondur (TKB, 2009). Dolayısıyla organik süt üretimi toplam süt üretiminin ancak %0.025 ini oluşturmaktadır. Organik süt üretici fiyatı ise konvansiyonel süt fiyatından %30 daha yüksektir (Koyubenbe et al., 2006). Diğer yandan yapılan bazı araştırmalarda organik süt üretiminde süt veriminin, konvansiyonel süt üretimindeki verime göre sırasıyla %5 ve %30 daha düşük gerçekleştiği saptanmıştır (Butler, 2002; McBride and Grene, 2007). Organik süt üretiminin gerçekleşmesi ve sürdürülebilmesi için çiftçinin gelir kayıplarının telafi edilmesi gerekir. Bu nedenle, süt üreticilerinin ya konvansiyonel süte göre daha yüksek bir fiyat ya da prim ile desteklenmesi suretiyle organik süt üretimi gerçekleştirilebilir. Bu çalışmada, i) süt üreticilerinin, organik süt üretimi konusundaki farkındalıkları ve ii) organik süt üretimine ilişkin kabul etme istekliliklerinin ortaya konulması amaçlanmıştır. MATERYAL VE YÖNTEM Bu çalışmanın temel materyalini üreticilerden anket yoluyla elde edilen veriler oluşturmaktadır. Bu kapsam içerisinde Đzmir ili toplam süt üretiminin %7.6 sını üreten Ödemiş, Tire, Bayındır, Bergama ve Kiraz ilçeleri araştırmaya dahil edilmiştir. Bu ilçelerde Đzmir Damızlık Sığır Yetiştiricileri Birliği (IDSYB) ne kayıtlı toplam 5824 süt sığırcılığı işletmesi bulunmaktadır. Görüşme yapılan üretici sayısı oransal örnekleme yöntemiyle (Newbold, 995) saptanmıştır. Np( p) n = 2 ( N ) σ + p( p) pˆ x n: Örnek hacmi, N: Havzada süt hayvancılığı yapan toplam işletme sayısı (5824) σ 2 px: Varyans (0,0502) p: Süt hayvancılığı yapan yetiştirici oranı (0,50) Maksimum örnek hacmine ulaşabilmek için yetiştirici oranı 0,50 olarak alınmış ve 96 üretici ile görüşülmüştür. Toplanan veriler analiz edilirken, işletmeler inek sayılarına göre 5 gruba ayrılmıştır (Çizelge ). Her gruptan görüşülecek üretici sayısı oransal olarak hesaplanmıştır. Çizelge :Đnek Sayılarına Göre Đşletme Grupları ve Örneğe Giren Đşletme Sayıları. Đşletme Grupları Đnek sayısı Örneğe Giren Đşletme Sayısı.Grup Grup Grup Grup Grup Toplam 96 42

3 TÜRKĐYE IX. TARIM EKONOMĐSĐ KONGRESĐ ŞANLIURFA, 200 Üreticinin organik süt üretimine ilişkin kabul etme istekliliği, arz kayması yöntemi ile tahmin edilmiştir. Bu yöntem gerçek piyasa koşullarına yakın olarak düzenlenmiş anket soruları ile üreticinin belli bir ürüne yönelik arzının tahminlenmesini içermektedir. Ürünle ilgili alternatif senaryolar ve fiyatların sunulması ile ürün arz denklemindeki kayma tahmin edilmekte ve arz eğrisindeki kayma yolu ile üreticinin kabul etme istekliliğinin tahmin değeri hesaplanabilmektedir. Arz kaymasını ve böylelikle üreticinin organik süt için istediği fiyat primini ölçmek üzere üreticilere, geleneksel sütün fiyatını TL/ kg olarak kabul edip, TL/kg organik süt fiyatı karşısında ne kadar süt arz edeceği sorulmuştur. Süt üretimi bağımlı değişken (y), D sütün organik olup olmadığını ölçen kukla değişken ve P süt fiyatı olarak alınıp, süt için arz modeli tahmin edilmiştir.. Eğer b ile ifade edilen katsayılar, katsayıların tahmin değerlerini ve e hata terimi ise, arz denklemi aşağıdaki şekilde ifade edilebilir. ln y i = 0 + ln Pi + 2Di ei Modelin parametreleri tahmin edildiğinde organik süt ile organik olmayan süt arasındaki fiyat primi farkı hesaplanabilmektedir. Aşağıdaki denklemde organik süt için arz denkleminin tahmin değeri lnq ile ifade edilmektedir. Kolaylık olması amacıyla fiyat ve kukla değişken dışındaki bağımsız değişkenler denklemlerde gösterilmemiştir. Bu denklemde P organik sütün fiyatını, D ise sütün organik olup olmadığını ölçen ve 0 ile değerini alan bir kukla değişkeni ifade etmektedir. ln q = 0 + P + 2D Kukla değişkenin 0 olması durumunda arz denklemi aşağıdaki şekilde yazılacaktır: ln q = 0 + ln P Kabul etme istekliliğinin hesaplanmasında, kukla değişkenin yol açacağı arz kayması yolu ile oluşan fiyat farkı (organik ürün için istenen fiyat primi) aşağıdaki gibi hesaplanabilir: ln q ln P = ( ) 0 0 ln P = ( ) ln P ln P P + ln q + ln q + ln q ln P = ln P = / P0 = exp( ) Böylece organik ürün ile organik olmayan ürünün kg. başına fiyatları arasındaki 2 / oran olarak ifade edilebilir. e BULGULAR VE TARTIŞMA Đncelenen Đşletmelerin ve Đşletmecilerin Genel Profili Đncelenen süt sığırcılığı işletmelerindeki üreticilerin ortalama yaşı 40, ve ortalama eğitim süresi 7,5 tir. Söz konusu üreticilerin tarımsal tecrübesi ortalama olarak 2,5 yıl, süt sığırcılığı konusundaki tecrübesi 5,7 yıldır (Çizelge 2). En genç, en eğitimli ve gerek tarımsal gerekse süt sığırcılığı açısından en tecrübesiz üreticiler 5. grupta bulunmaktadır. 422

4 TÜRKĐYE IX. TARIM EKONOMĐSĐ KONGRESĐ ŞANLIURFA, 200 Görüşülen üreticilerin %54.2 si tarımsal amaçlı bir kooperatife ortaktır. Kooperatif üyesi olan üreticilerin oranı incelenen işletmelerin yarısından fazlasını oluşturmakla beraber gelişmiş ülkelerle kıyaslandığında oldukça düşük bir rakam olduğunu söylemek olasıdır. Kooperatif ortağı olan üreticilerden %3 i süt toplama kooperatiflerine ortaktır. Ziraat Odasına üye olan üreticilerin oranı %93.8 dir. Đncelenen işletmelerin ortalama arazi büyüklüğü 5,04 dekar, ortalama parsel sayısı 4,89 dur. Dolayısıyla incelenen işletmelerin çok parçalı olduğu söylenebilir. Đncelenen işletmelerde ortalama süt verimi 2 Kg, laktasyon verimi ise 6,7 ton ve ortalama süt satış fiyatı 0,53 TL/Kg dır. Hayvan başına süt verimi işletme büyüklüğüne göre değişmemekte (p=0.33), buna karşılık süt satış fiyatı işletmeler büyüdükçe artmaktadır (p=0.000). Đncelenen işletmelerde yem bitkilerinden en fazla silajlık mısır üretilmekte (69.57 Da), bunu sırasıyla fiğ (4.06 Da) ve yulaf (37.83 Da) izlemektedir. Yem bitkileri toplam ekiliş alanı ise işletme başına ortalama Da dır. Đşletme başına düşen yem bitkileri ekiliş alanı ortalamasının, toplam ekiliş alanı ortalamasından yüksek görünmesinin nedeni, yem bitkilerinin özellikle silajlık mısırın yılda iki kez ekilmesinden kaynaklanmaktadır. Çizelge 2: Đncelenen Đşletmelerin ve Đşletmecilerin Genel Profili. Đşletme Grupları Grup Grup 2 Grup 3 Grup 4 Grup 5 Ort. Đşletmecinin yaşı Đşletmecinin eğitim düzeyi Đşletmecinin süt sığırcılığı deneyimi Kooperatif üyeliği (%) Ziraat Odası Üyeliği (%) Toplam işletme arazisi (Da) Parsel sayısı Hayvan başına süt verimi (Kg/gün) Ortalama süt fiyatı (TL/Kg) Đncelenen Süt Sığırcılığı Đşletmelerinin Organik Süt Üretimi Konusundaki Farkındalıkları Görüşülen üreticilerden %27. inin organik ürün hakkında hiçbir fikri yoktur (Çizelge 3). Üreticilerin %72.9 u organik ürünü daha önce duyduğunu belirtmiştir. Organik üründen haberdar olan üreticilerin %92.9 u organik ürünün tanımını doğru olarak bilmekte, %5.7 si organik ürünün yüksek verimli ürün olduğunu ve %.4 ü kimyevi gübre ve ilaç kullanımının yoğun olduğu bir üretim şekli olarak düşünmektedir. Đncelenen işletmelerde organik sütten haberdar olan üreticilerin oranı %59.4 tür. Organik süt kavramını duymuş olan üreticilerin %79.3 ü organik sütün ne olduğunu doğru olarak bilmekte, %5.5 i merada otlatılan hayvanlardan elde edilen süt ve %5.2 si su ve katkı maddesi içermeyen süt olduğunu düşünmektedir. Đşletmeler büyüdükçe hem organik ürün hem de organik süt konusundaki bilinçlenmenin arttığı söylenebilir. Çizelge 3: Çiftçilerin Organik Ürün ve Organik Süt Konusundaki Farkındalıkları. Farm Groups Group Group 2 Group 3 Group 4 Group 5 Mean Organik Üründen Haberdar Olma Durumu Haberdar olmayanlar (%) Haberdar olanlar (%) Organik Ürünün Tanımı Konusunda Üreticilerin Düşünceleri Yanlış tanımlayanlar (%) Doğru tanımlayanlar (%) Organik Sütten Haberdar Olma Durumu Haberdar olmayanlar (%) Haberdar olanlar (%) Organik Sütün Tanımı Konusunda Üreticilerin Düşünceleri Yanlış tanımlayanlar (%) Doğru tanımlayanlar (%)

5 TÜRKĐYE IX. TARIM EKONOMĐSĐ KONGRESĐ ŞANLIURFA, 200 Çiftçilerin Organik Süt Üretimine Đlişkin Kabul Etme Đstekliliği Çiftçilerin organik süt üretimine ilişkin kabul etme istekliliği tesadüfi bir değerlendirme anketi ile elde edilmiştir. Görüşülen üreticiler, 4 alt gruba ve her bir alt grup farklı fiyat setlerine ayrılmıştır. Dört alt grup için iki fiyat seti ve her bir alt gruptaki çiftçi sayısı Çizelge 4 de verilmiştir. Çizelge 4: Dört Alt Gruba Đlişkin Süt Fiyatları. Đşletme Grupları Konvansiyonel Süt Fiyatı (TL/kg): Organik Süt Fiyatı (TL/kg): Senaryo Senaryo 2 Grup (24 işletme) Grup 2 (24 işletme) Grup 3 (24 işletme) Grup 4 (24 işletme) Senaryo de süt üreticilerine organik olmayan sütün.. fiyatından satın alınmış olsaydı (dört farklı grubun her birine, senaryo in fiyatları sunulmuştur) yılda kaç ton süt üretebilecekleri sorulmuştur. Senaryo 2 de, dört farklı grubun her birine senaryo 2 nin fiyatları sunularak, organik süt fiyatı karşısında yılda kaç ton süt üretebilecekleri sorulmuştur. Bu iki fiyattan arz etmek istedikleri miktar ve en son süt teslim fiyatları karşısında arz ettikleri miktar kullanılarak, arz modeli tahmin edilmiştir (Tablo 5). Modelde fiyatların organik veya organik olmadığını temsil eden kukorg adlı değişkene (fiyat organik süt içinse, değilse 0) de yer verilmiştir. Böylece organik süt üretmek için üreticilerin ne kadar prim istedikleri belirlenebilmiştir. Olası yüksek organik süt fiyatları karşısında üreticilerin sağmal inek sayısını ve ahır alanını istedikleri kadar artırabilecekleri varsayımıyla, süt arzı modeline sağmal inek sayısı ve ahır alanı da dahil edilmemiştir. Organik süt üretmeyi kabul etmeyen üreticiler seçim yanlılığı problemine yol açacağından, süt arzı modeli Heckman (ML) yöntemiyle tahmin edilmiştir. Çift logaritmik olarak tahmin edilen süt arzı modelinin tahmin sonuçları Tablo 6 da sunulmuştur. Çizelge 5: Heckman süt arzı modeli. Katsayı (Std. Hata) Sabit ( ) l_sutfiyat *** ( ) kukorg *** ( ) lambda.03798*** ( ) Log likelihood *** *** α=0.0 için anlamlı Süt arzı modeli istatistiki açıdan anlamlıdır. Fiyat değişkeninin tahmincisi pozitif işaretli ve istatistiki olarak anlamlı olduğundan, beklendiği gibi üreticilerin fiyata karşı pozitif yönde duyarlı oldukları anlaşılmaktadır. Model çift logaritmik olarak tahmin edildiğinden, fiyatın katsayısı doğrudan sütün arz esnekliğini (2.96) vermektedir. Buna göre süt üreticilerinin süt fiyatlarındaki değişmeye aşırı derecede duyarlı oldukları görülmektedir. Heckman modelindeki lambda katsayısının istatistiki açıdan anlamlı olması, organik süt üretme eğiliminde olmayan süt üreticilerinin halihazırda olumsuz tepki vermelerine rağmen, potansiyel olarak organik süt üretebilecekleri anlamına gelmektedir. Tahmin edilen süt arzı modelinden yola çıkarak, üreticilerin organik süt üretmek için istedikleri primi hesaplayabiliriz. Yukarıda gösterildiği gibi, organik ürün ile organik 424

6 TÜRKĐYE IX. TARIM EKONOMĐSĐ KONGRESĐ ŞANLIURFA, 200 / e olmayan ürünün kg başına fiyatları arasındaki oran 2 şeklinde ifade edilmektedir. Model katsayılarını kullanırsak: 2 / Organik süt primi = e ( )/ Organik süt primi = e Organik süt primi = e Organik süt primi =.33 O halde, üreticiler organik süt üretmek için, organik olmayan süt fiyatının yaklaşık %33 fazlasını istemektedir. Bir başka ifadeyle, çiftçiler halen üretmekte oldukları süt için ödenen fiyatın %33 fazlası ödendiği takdirde, organik süt üretmeye razı olacaklarını belirtmişlerdir. SONUÇ Đncelenen çiftçilerin organik süt konusundaki farkındalıkları, organik ürün konusundaki farkındalıklarından daha düşüktür. Bu, Türkiye de organik sütün, organik ürün kavramına göre daha yeni bir kavram olmasının doğal bir sonucudur. Çiftçilerin organik süt fiyatına ilişkin kabul etme istekliliği % 33 olarak saptanmıştır. Bu, Đzmir de organik süt üretimi için potansiyel bir arzın mevcut olduğunu göstermektedir. REFERENCES Akgüngör, S., Miran, B. ve Abay, C Consumer Willingness to Pay for Organic Food in Urban Turkey, 05th EAAE Seminar International Marketing and International Trade of Quality Food Products, March 08-0, Bologna, Italy,. Akgüngör, S., Miran, B. ve Abay, C Consumer Willingness to Pay for Food Safety Labels in Urban Turkey: A Case Study of Pesticide Residues in Tomatoes, International food and Agribusiness Marketing Journal, 2:9-07. Aksoy, U., Tüzel, Y., Altındişli, A., Can, H.Z., Onoğur, E., Anaç, D., Okur, B., Çiçekli, M., Şayan, Y., Kırkpınar, F., Kenanoğlu Bektaş, Z., Çelik, S., Arın, L., Er, C., Özkan, C. ve Özenç, D.B Organik (=Ekolojik, Biyolojik) Tarım Uygulamaları, Türkiye Ziraat Mühendisliği 4. Teknik Kongresi, 3Aralık, Ankara, s Butler, L. J Survey quantifies cost of organic milk production in California. California Agriculture. Journal, 56 (5): Çavdar,Y Organik Tarıma Genel Bir Bakış Ve Organik Su Ürünleri Yetiştiriciliği. Türktarım Dergisi, 56: Çiçek, H. ve Tandoğan, M Organik Sütte Üretim Maliyetleri ve Karlılık Açısından Bir Đnceleme, Kafkas Üniversitesi. Veteriner Fakültesi Dergisi, 5 ():45-5. Koyubenbe, N., Uzmay, A. ve Candemir, M Avrupa Birliği ve Türkiye de Organik Süt Üretimindeki Gelişmeler ve Fiyat Oluşumu: Đzmir Örneği, Türkiye VII. Tarım Ekonomisi Kongresi, 3-5 Eylül, Antalya. Koyubenbe, N., Miran, B., Konca, Y., Yaylak, E., Uzmay, A. ve Candemir, M Farmers Preferences for Organic Milk Production in Đzmir, Turkey. Asian Journal of Animal and Veterinary Advances, 5: Macey, A., Certified Organic Production in Canada oduction05_e.pdf ( ) McBride, W. D. and Grene, C A Comparison of Conventional and Organic Milk Production Systems in the U.S. American Agricultural Economics Association Annual Meeting, July 29-August 0, Portland, Oregon. Newbold, P Statistics for Business and Economics. New Jersey, Prentice-Hall International, ISBN: X, 867 p. 425

7 TÜRKĐYE IX. TARIM EKONOMĐSĐ KONGRESĐ ŞANLIURFA, 200 Norfelt, T.F Organic Farming in Denmark, Erişim: ( ). Saner, G. ve S. Engindeniz Hayvancılıkta Organik Üretime Geçiş Olanakları ve Türkiye Üzerine Bir Değerlendirme, 2. Ekolojik Tarım Kongresi, 4 6.Kasım, Antalya. Schmaedick, M Danish Organic Dairy Production, ( ). T.C. Tarım Bakanlığı Kayıtları, ( ). Tekeli, A., Kutlu, H.R. ve Çelik, L.B Organik Hayvancılıkta Beslemenin Önemi, II. Ulusal Hayvan Besleme Kongresi, 8-20 Eylül, Konya. Walz E Final Results of the Third Biennial National Organic Farmers Survey. Organic Farming Research Foundation, Santa Cruz, California. 426