PROSTAGLANDİN PROSTAGLANDIN. Vedide SINAY (*) beş karbonlu (siklopentan) halka zincirle rinden yapılmış doymamış bir yağ a.sididir.

Transkript

1 PROSTAGLANDİN PROSTAGLANDIN Vedide SINAY (*) 1930 senes,inde Kurzrok ve Lieb insan spermasının vücuddan ayrılmış uterus parçaları üzerine etkili olduğunu 1gördüler: uterus parçası bazan gevşiyor, bazanda şiddetle ka.. sılıyordu. İlk zamanlar bu müşahede pek göze çarpmadı de İsveçli fizyolojist Von Euler spermadan elde edilen ekstraktın uterusde ve ba,rsak pa,rçalarında kasılmala.r yaptığını, damarlan genişlettiğini bildirdi. Sperm.ada bulunan bu tes,irli maddenin prostattan çıktığı düşünülerek prostaglandin ismi verildi. Halbuki seininif er tubalardan geliyor ve ibelki diğer organ dokularından da çıkabiliyordu da Vıon Euler'in arkadaş1 ve halen Stokholm Karolinska Enstitüsü müdürü Sune Berıgstvöm tarafından kimyevi bünye si tayin edildi. Kimyaca birbirine yakın bir çok prosta,glandin bulunduğu anlaşıldı. Bütün prostaglandinler prostanoik asid deıiveleridir. Prostanoik asid beş karbonlu (siklopentan) halka zincirle rinden yapılmış doymamış bir yağ a.sididir. 5 karbonlu halka~ nın şekline göre dört (B, A, E, Fa) gruba ayrılır. Her bir grup yan zin~ cirin doyma derecesine göre, 1, 2 ve 3 numa.ralar alır. Pro1staglandinlerin bir prekürsoru arachidonik asid fosfolipidler~ den çıkar. FosfoUpidler hücre membranının en e saslı bir elementidir. Bu asidin prostaglandine dönüşme~ si hücre membranının fonksiyonunda regulator bir rol oynar, hücre membranı prostaiglandinlerin imal ('~) Zeynep Kamil Hastanesi Nisaiye Servisi Şef Mu

2 ZEYNEP KAMİL TIP BÜLTENİ edildiği en önemli bir atelyedir. Prosta,glandinler vücutta pek az bulunur. Ancak ihtiyaç zamanında meydana çıktıkları ve işleri bittikten sonra kayboldukları sanılıyor. Hücre membranlarında, akciğerlerde, böbreklerde, beyinde, tenasül organlarında, deride görülür. Hormo.. nal sistem ile sinir sistemi arasındaki irtibat kapısını.açıp kapama görevi yaptığı tahmin ediliyor. Or~ ganizma,nın emirlerini hücreler içerisine bunlar götürür ve emir yerine gelince kaybolurlar. İnsanda en fazla spermada bulunur. Mililitrede 100 mikrogr. E, F, A ve B pvostaglandin ka.nşımı vardır. İnsanda spermadan gayrı diğer dokularda bulunan prostaıglandinler ~ ve F~ sınıfındandır. Prostaglandinler prostaglandin sintetaz tesiriyle oluşurlar. Kanda dolaşan prostaıglandinler kolayca karaciğer ve böbrek tarafından tu.. tulup meta.bolize olur ve tesirsiz mürekkeplere döndükten sonra safra ve idrara geçer. Muhtelif prostaglandinler hazan birbirinin aksi tesirler gösterebilir. Aynı doku üzerine in vitro ve in vivo etkileri değişik olabilir. Hayvanlarda cinse göre farklı cevaplar alınır. E prostaglandinler ayrılmış insan uterusunu bilhassa yumurtlama devresinde gevşetiyor. Tubala, rın distal kısmında gevşeme ve uterusa yakın kısmında kontraksiyon yapıyor. F prosta.glandinler, hususile gebelik esnasında., hem 'miyomet rium hem tubalarda kontraksiyon~ lar hasıl ediyo1r. P G Faz normal doğum sırasında her uterus kontrak"! siyon dalgaları ile kanda meydana çıkıyor. No rmal doğum proçesinde prostaıglandinin mühim bir rolü olduğu anlaşılıyor. Spermadaki prostaglandin cinsi münasebet e 1snasında vagina t.a. rafından emiliyor. Böylece tenasül or1ganları harekete gelip spermato~ zoanın tubalara nakline veya fekondasyon için yumurtanın uygun bir vaziyette tutulmasına yardım edi.. yor. Prostaglandinlerin gebelik ve doğuında fizyolojik rolleri olduğu biliniyor. Fakat bunlar (bilhassa P G Eı ve P G Faz) fa.rmakoılojik dozda ge,beuği önleyici tesir gösteriyor. Hayvan tecrübelerinde yumurtanın yuvalanmasını geciktiriyor, yuvalanan yumurtaların sayısını azaltıyor. Muvaffakiyetle yerleştirilen yumurtaların emilmesini ve korpus luteumun çabuk gerilemesini mucip oluyor. Dismenorredeki sancılı spazmalara prostagla.ndinlerin sebep oldu ğu kaıbul ediliyor. Fizyolojik ve farmakolojik has~ salarından kısaca bahsettiğimiz prostaglandinlerin doğum ve abortta işimiz.e yaraya.bileceği düşünülmüş ve son senele;rde bu maddelerle bir çok denemeler yapılmaya başla

3 SINAV mıştır. Çalışmalar devam etmekte olup kesin bir sonuca varmak için tecrübelerin çoğalması ve bir çok noktaların a.ydınlanması lazım ge.. liyor. M.P. Eımbrey müdahaleye lü.. zum görülen zamanı gelmiş veya yakınlaşmış 25 gebede E1 veya E2 prostaıglandin vena içine damla damla gönderilmek suretile doğum işlemi uyandırılmış ve 23 gebede normal doğum gibi bir sonuç alınmıştır. Bu vak'alarda!bazı te,cru.. becilerin söylediği hipe rtonus veba zı kusma, ishal ıgibi yan te sirler gö.. rülmemiştir. Craft ve arkadaşları doğuınu uyandırmak için PGE2 ile oxytocini mukayese ediyorlar, prostaıglandini oxytocin'den daha tesirli buluyor.. lar. Arnold Gillespie uterusun ha.. reıketin1 uyandırmak için E ve F prostaglandin ile birlikte oxytocin kullanıyor. Böylece her iki ilacı az doz verip daha te,sirli bir netice alıyor. Yalnız prostaglandin kullanıl.. dığı zaman dozun fazla gelmesinden dolayı görülen kusma ve ishal gibi rahatsızlıklann önlendiğini bildiri~ yor. Aynı tecrübeci arkadaşlan ile birlikte yaptığı diğer bir araştırma.. da prostaıglandin verilince plazma~ da oxytocin'in arttığını, prostaglandinin doğrudan doğruya hipofizi stimule ettiğini ve bu mekanizma~ nın da bir rolü olduğunu bildiriyor. Doğumu uyandırmak için kullanılan P G Faı ve P G Eı sonraları abortta da denenmeye başlandı Haziranında on ~ltı memleketten gelen doktor ve aarştırma.eılar Brook Lodge (Michigan) da topla.. nıyorlar ve elde ettikleri sonuçlatı karşılaştırıyorlar, toplamı vak'a. Bunla.rın 5000 i zamanı gej.. diği halde ute rusu kontraksiyona başlamıyan gebe kadın idi. 19:71 Martında prostaglandin üzerine çalışan 31 tecrübeci dünya sağlık teşkilatının nüfus planlama.. sı şubesinin himayesi altında Stok:... holmde toplandı, bu toplantıda a,.. raştırıcıların elde ettikleri sonuçla.. ra,göre pro,staglandinlerin abortta kullanılabilmesi sorumu. uzun uzun görüşülüp tartışıldı. Bir çok vak'a,.. larda vena içine dakikada mikrogr. PGFa2 gönderilmesile tam veya eksik abort elde ediliyor. Fakat kusma ve ishal gibi rahatsızlık~ 1 ıa.r ıgörülebiliyor. Halbuki PGE2 ile ve PGFaz den 10 da bir daha sulu perfusyon daha muvaffakiyetli ve daha az yan tesirli bir sonuç veriyor. Pe rfusyon süresi 20 saat ka.. dardır. İğne yetinde kızartı ve ağn sık 1görülür. Az kullanılırsa tesirsiz, sonuç alınac ak kadar verilirse mahzurlu olduğundan klinikte ru~ tin gibi kullanılmaya henüz elve~ rişli değildir. Son zamanlarda lokal kullanılması tercih ediliyor. Bu yolla ufak doz ve rildiğinden sıkıcı rahatsızlıklar görülmüyor. Cervix yolile ute ~ --- ~- - ~ ~~- -~-~--~ ~ ~

4 ZEYNEP KAMİL TIP BÜLTENi rus ve zar arasına yerleştirilen ince bir sondadan her saatte veya iki saatte bir pro,staıglandin ile kontraksiiyonla.r uyandırılabilir. Fakat gönderilen prostaglandinin dozunu a yarlamak için ut erusun tonisite si daimi kontrol altında bulundurulur. Vaginanın arka çıkmazına 20 milliıgr. PGE2 veya PGFa2 havi o:vul ko ymak suretiyle benzer sonuçlar alınabilir. Bu tarzda prostaglandinin 1okal yayılıp tesirini 1 gösterdiği kabul ve yedi saatte sonuç elde ediliyor. Gelecekteki usul belki prostaglandini a.mnios kese,si içine şırınga suretile oia.caktır. 5 milligr. PGE2 veya 25 mlugr. PGFa 2 den bir şırınga ibazan yetecektir. Fakat amnios ba-şluğuna gireıbilmek için gebeliğin iki haftayı geçirmiş olması gerekir. Birinci trlmestr esnasında cerrahi müdahale daha faydalı görünüyor. Çünkü bu.hallerde PG çok defa yeterli olmuyor ve bir kürtaj ile işi tamamlamak icabediyor. Halbuki ikinci trimestrde lokal PG daha e1lverişli öluyor. Lokal kullanıldığı zaman vena yolu ile verilınede görülen kusma ve ishal yoktur. Cerrahi müdahalenin tehlikesinden ka,çınılmıştır. Amnios içine hipertonik tıı,zlu su şırınga.larında beyin arızaları ve hatta ölüm tehlike:si vardır. Bazı tecrübeciler gebe kalmış maymunda PGFaı nin kanama yapıp fek on de olmuş yumurtayı düşürdüğünü gördüler. Bazı müelliflere göre pro1staglandin corpus luteumu gerileti;vo,r, halbuki gebeliğin devamı için sarı cismi11 progesteron ifraz etmesi lazımdır. Sarı cis.. nun çalışması durunca gebelik yürümeyip yumurta dışarı atılıyor. Diğer bir hipoteze göre prostaglandin tubalarda husule getirdiği kontraksiyonliırla yumurtanın f ekondasyo- 1 na vakit kalmadan çabuk dışa.rı a.. tılmasına s.ebep oluyo1r. Sterilet denilen ve ge beliği önlemek için vaginaya konulan aletlerin nasıl tesir ettiği pek izah edileme mişti. Bazı yazarlar bu mekanik kontraseptifle~; rin gebeliği önleyici pr0ısta,glandin sınıfından maddeler ifraz ettirdiklerini kabul ediyorlar. Daha şimdiden bir çok labo1ratuarlar, münasebetten sonra kullanılmak üzere tesirli ve fakat zararsız pros.ta.glandin benzerlerinin senteziyle uğraşmaktadırlar. Beşyüzden fazla laboratuar pro,staglandin istihsalile alakadar bulunuyor. (Hodan (borraıgo Qffici.. nalis) tohumlarından çıkarılan yağ asidlerini koçların spermasından elde edilen enzimlerle muamele eçllp. tesirli mürekkepler yapılabilmiştir. Japonya ve Florida kıyılarında üre-. yen ple xa.ura homomella isminde bir mercandan çok mikdarda aktif izomerler oluşdurulmuştur~ B.ir pro,sta,glandinin tam sentesi 1970 de ya-. pıla.bilmiş olup şimdi. bol bol elde edilmekte ve zaarrsızca kullanılmaya elverişli terkipler elde edilmeye çalı.şılmakta.dır. ~ 166 -

5 SINAY Prostaglandinlerin haiz bulun beler.de de işfönize yarayabileceği duğu geniş de-vai potansiyele bakı- a,nlaşılır. ÖZET lınca, jinekolojiden ıbaşka diğer şu- Prostaglandinler doymamış yağ a sidlerid1r. Hücrelerin membranında doğar. Hormona! sistem ile sinir sistemi arasında irtibat sağlar. Doğumu kolaylaştırmak, abortu uyandırmak, gebeliği önlemek ıçın kullanılan prostaglandin Ier, başka değişik tesirlerinden d0layı tababette sayısız yollar açacak gibi görünüyor. RESUME Les prostaglandines sont des acides gras non satures, naissant dans les membranes cellulaires, f onctionnant comme transmetteurs entre le systeme hormona! et le systeme nerveux. Utilisees pour faciliter l'accouchement, provoquer l'avortement, prevenjr la grossesse, les prostaglandines d\ı fait de leur divers actions semblent ouvrir des voies lnnombrables. LİTERATÜR 1 - James Crossland, The practitioner, 1971 v. 2, s Embrey, Brit. med. journal, 1970 v. 2, s G. Roberts, A. C. Turnbull, Brit. med. journal, 1971, v. l, s John M. Beazley, Arnold Gillespie, The Lancet 1971, v. l, s I. L. Craft, Cullum, May, Noble, Thomas, Brit. med. journal 1971, v. 3, s 'The Lancet 1971, v. 2, s Arnold Gillespie, Brit, med, joumal 1972, v. 1, s Arnold Gillespie, Brummer, Chard, Brit, med. journal, 1972 v. 1, s Ph. Th1bault, la nouvelle presse med no. 14, s A. Dorozinski, Sciences et Vie 1972 Septembre, s