EKONOMİK VE MALİ POLİTİKA GENEL BAŞKAN YARDIMCILIĞI Aralık 2011, No:16

Transkript

1 EKONOMİK VE MALİ POLİTİKA GENEL BAŞKAN YARDIMCILIĞI Aralık 2011, No:16

2 Bu sayıda; 2011 yılı III. Çeyrek Büyüme Verileri Değerlendirilmiştir. i

3 Hükümetin yılsonu büyüme tahmini şimdiden rafa kalktı 2011 yılının üçüncü üç ayında GSYH, geçen yılın aynı dönemine kıyasla, % 8,2 artarak beklentilerin üzerinde bir büyüme kaydetti. Beklenti, üçüncü üç ayda % 6,5 ile % 7 arasında bir büyüme hızıydı. Böylece yılın ilk dokuz aylık döneminde GSYH, bir önceki yılın aynı dönemine göre, % 9,6 artarken; 12 aylık GSYH artış hızı % 9,5 olarak gerçekleşti. Mevsim ve Takvim etkilerinden arındırılmış GSYH ise bir önceki üç aya göre % 1,7 artış gösterdi. Kaynak: TÜİK Tüm bu gelişmeler, 13 Ekim 2011 tarihinde açıklanan OVP nin 2011 için ön gördüğü % 7,5 lik büyümenin aşılacağını göstermektedir. Yılın son üç ayında % 4 lük bir büyüme hızı gerçekleşse bile 2011 büyümesi % 8 in üstüne taşınacaktır. Kaldı ki imalat sanayi kapasite kullanım oranı ve sanayi üretim verileri son çeyrekte bir yavaşlama sinyali vermemektedir. Büyümede Dış Talep Sürprizi Büyümenin talep bileşenlerine bakıldığında ise, % 8,2 lik büyümenin 4,7 puanının ailelerin tüketim harcamasından geldiği, devletin tüketim harcamalarının ise 1,2 puan katkı yaptığı dikkati çekmektedir. Diğer bir ifadeyle üçüncü çeyrek büyümesinin % 72 si tüketim harcamalarından kaynaklanmıştır. Bu çerçevede özellikle devletin tüketim harcamalarından büyümeye gelen katkıda son dönemde gözlenen artış dikkat çekicidir. Devletin tüketim harcamalarının büyümeye yaptığı katkıları, her yılın üçüncü üç ayı itibariyle ele aldığımızda, en yüksek 2

4 katkının bu yılın üçüncü üç ayında geldiği anlaşılmaktadır. Aynı şekilde artış hızına baktığımızda da devletin tüketim harcamalarındaki artış eğilimi dikkat çekicidir. Üçüncü üç ayda, geçen yıla göre, devletin tüketim harcamalarındaki artış % 13,7 dir. Bu, Ekonomiden sorumlu Başbakan Yardımcısının yurtiçi tasarrufların dibe vurduğundan şikâyet ettiği bir dönemde devletin tasarruf yapmak yerine harcama performansını artırmayı tercih ettiğini göstermektedir 1. Bununla birlikte, yılın ikinci yarısında Avrupa da başlayan krizin, üçüncü çeyrekte yatırım harcamaları üzerinde etkisini göstermeye başladığı gözlenmektedir. Özel sektör yatırım harcamalarının artış hızı, ilk iki çeyreğe göre, üçüncü çeyrekte yarı yarıya düşmüş ve % 17,2 olarak gerçekleşmiştir. Yine bu dönemde gerçekleşen % 8,2 lik büyümeye özel sektör yatırımlarının katkısı 3,1 puan olmuştur. Diğer bir ifadeyle yılın üçüncü çeyreğinde özel sektör yatırımlarının büyümeye yaptığı katkı % 37,7 ye düşmüştür. Birinci ve ikinci çeyreklerde aynı oran sırasıyla % 59,8 ve % 76,7 olarak gerçekleşmiştir. Yılın üçüncü üç ayında devletin yatırım harcamalarının büyümeye katkısı ise 0,2 puan olmuştur. Sonuçta devletin tüketim ve yatırım harcamalarının, % 8,2 lik üçüncü çeyrek büyümesine katkısı toplam 1,4 puan olarak gerçekleşmiştir. Tüm bu gelişmelerin etkisi ile 2011 in üçüncü üç ayında büyümenin 7,7 puanı iç talepten kaynaklanırken; dış talebin büyümeye katkısı 0,6 puan olmuştur. Dış talepten büyümeye pozitif katkı, kriz yılı olan 2009 un üçüncü üç ayından bu yana, ilk kez gerçekleşmiştir. 12 aylık büyümenin kaynaklarına bakıldığında ise iç talepten gelen katkının 13,2 puan olduğu, buna karşın net ihracatın söz konusu iç talep katkısını 3,7 puan aşağı çekerek büyümeyi % 9,5 indirdiği gözlenmektedir. Diğer bir ifadeyle yaratılan her üç birimlik talebin bir birimi net ihracat kanalı ile yurtdışına transfer edilmiştir. 1 Ekonomiden Sorumlu Başbakan Yardımcısının 23 Aralık 2011 tarihinde TUSKON da yaptığı konuşma. 3

5 Kaynak: TÜİK Kaynak: TÜİK Dış Açık Büyürken, Net İhracat Büyümeye Pozitif Katkı Yapıyor! Cari fiyatlarla GSYH da ihracat ve ithalat arasındaki farkı gösteren dış ticaret (net ihracat) dengesindeki bozulma sürmesine karşın, sabit fiyatlarla net ihracatın büyümeye katkısındaki artış gerçekten ilginç bir tablo oluşturmaktadır. Nitekim kriz yılı olan 2009 da net ihracatın büyümeye katkısı pozitif iken, 2009 un üçüncü üç ayında cari fiyatlarla dış ticaret açığı da GSYH ya oran olarak neredeyse sıfıra kadar gerilemiştir 2. Oysa geçen yılın üçüncü üç ayında cari dış ticaret açığının GSYH ya oranı % 4,6 iken, bu yılın aynı döneminde aynı oran % 6,7 ye çıkmıştır. Cari fiyatlarla dış dengede GSYH ya oran olarak 2,1 puanlık bir bozulma söz konusudur un üçüncü çeyreğinde dış açığın GSYH ya oranı % 0,2 ye kadar düşmüştür. 4

6 Kaynak: TÜİK Sabit ve cari fiyatlarla dış denge arasındaki bu ayrışma fiyat deflatörlerini gündeme getirmektedir. Nitekim GSYH içinde ihracat ve ithalat zımni fiyat deflatörlerindeki gelişim incelendiğinde ithalat ve ihracat deflatörleri arasındaki makasın son dönemde daha önce hiç olmadığı kadar açıldığı dikkati çekmektedir. Söz konusu gelişme, ithalat ve ihracat fiyatları arasındaki ilişkiyi gösteren dış ticaret hadlerinin Türkiye aleyhine geliştiğini düşündürmektedir. Kaynak: TÜİK TÜİK, GSYH serilerinde 2008 yılında yaptığı güncellemelerle, sabit fiyatla ihracat ve ithalatın hesaplanmasında değişikliğe gitmiştir. Daha önceki uygulamada sabit fiyatlarla ihracat ve ithalatı ölçmek için ihracat ve ithalat miktar endekslerini kullanan TÜİK, 1998 bazlı milli gelir serisinde sabit fiyatlarla ihracat ve ithalatı hesaplarken, değişen ağırlıklı zincirleme ithalat ve ihracat fiyat endekslerini kullanmaya başlamıştır. 5

7 TÜİK, söz konusu ihracat ve ithalat fiyat endekslerini kamuoyu ile paylaşmamakla birlikte, en azından daha önceki uygulamada sabit fiyatla mal ihracat ve ithalatına esas teşkil eden miktar endekslerini yayımlamayı sürdürmektedir. Bu çerçevede ihracat ve ithalat birim endeksleri arasındaki oranı gösteren dış ticaret haddindeki gelişmeler mal ve hizmet ihracat ve ithalat fiyat deflatörleri arasındaki ayrışmayı desteklemektedir. Diğer bir deyişle, Türkiye nin ihraç ve ithal ettiği ürünlerin göreli fiyatındaki değişim Türkiye aleyhine çalışmaktadır. Bununla birlikte fiyat ve kur hareketlerinden arındırılmış miktar endekslerindeki gelişmeler, sabit fiyatla mal ile hizmet ihracat ve ithalatındaki seyri yeterince desteklememektedir. Nitekim 2010 yılının üçüncü üç ayında ihracat miktar endeksinin ithalat miktar endeksine oranı 88,4 iken, 2011 yılının aynı döneminde bu oran sadece 88,8 olmuştur. Yani miktar endekslerine göre son bir yılda reel anlamda ciddi bir rekabet gücü artışı sağlanamamıştır. Buna karşın, sabit fiyatla GSYH da yer alan mal ve hizmet ihracat ile ithalatını 2003 bazlı bir endeks yaparak birbirine oranlarsak, 2010 yılının üçüncü üç ayında 88 olan endeks değerinin 2011 yılının aynı döneminde 91 e yükseldiği dikkati çekmektedir. Yani reel mal ve hizmet ihracatı ile ithalatı arasındaki oranı gösteren endekse göre son bir yılda kısmi bir rekabet gücü artışı söz konusudur. Kuşkusuz tanım farklılığı bu gelişmede rol oynayabilir. Sonuçta miktar endeksleri yalnızca reel mal ihracat ve ithalatını ölçerken; GSYH yalnızca mal ihracat ve ithalatını değil, hizmet ticaretini de içermektedir. Kaynak: TÜİK 6

8 Kaynak: TÜİK Kaynak: TÜİK, kendi hesaplamamız. Sonuç olarak dış ticaret açığının arttığı bir dönemde, dış ticaretten büyümeye pozitif katkının gelmesi dikkat çekicidir. Bu gelişme, ihracat ve ithalat fiyatlarındaki hareketlerin, büyük ölçüde Türkiye aleyhine işlemesinden kaynaklanıyor görünmektedir. Bununla birlikte TÜİK in reel GSYH nın hesaplanmasına temel teşkil eden mal ve hizmet ihracat ve ithalat fiyat endekslerini kamuoyuna açıklamasının en azından şeffaf yönetim anlayışı gereklerinin yerine getirilmesi açısından önemli olduğu düşünülmektedir. Dış Ticarete Kapalı Sektörler Öncülüğünde Büyüme İç talep öncülüğünde büyüme, hizmetler ve inşaat gibi dış ticarete kapalı sektörlerin büyümede ağırlığının artmasına neden olmaktadır. Nitekim yılın üçüncü üç ayında da 7

9 büyüme, çok büyük ölçüde dış ticarete kapalı hizmetler ve inşaat sektörü öncülüğünde gerçekleşti. Yüzde 8,2 lik üçüncü çeyrek büyümesinin % 63,3 ü yani 5,2 puanı hizmetler sektöründen kaynaklanırken, inşaatın büyümeye katkısı 0,6 puan (% 7) oldu. Böylece yılın üçüncü üç ayında inşaat ve hizmetlerin büyümeye yaptığı katkı % 70 i geçti. Geçen yılın aynı döneminde hizmetler sektörünün büyümeye yaptığı katkı % 49,6, inşaatın katkısı ise % 19 idi. Geçen yılın üçüncü çeyreğinde % 5,3 lük büyümeye % 33 katkı yapan sanayi sektörünün bu yıl büyümeye yaptığı katkı ise % 25,1 e geriledi. Bu yılın üçüncü çeyreğinde sanayi sektörünün büyümeye katkısı 2,1 puan oldu. Dış ticarete açık diğer bir sektör olan tarımda ise geçen yıla göre daha olumlu bir tablonun olduğu dikkati çekiyor. Tarım, bu yılın üçüncü üç ayındaki büyümeye 0,7 puan (% 8,7) katkı yaparken, geçen yıl aynı katkı 0,1 puan (% 2,7) olarak gerçekleşmişti. 12 aylık büyümeye bakıldığında da dış ticarete kapalı sektörlerin artan ağırlığı dikkat çekicidir. Üçüncü üç ayda % 9,5 olan 12 aylık büyümeye hizmet ve inşaat sektörünün yaptığı katkı sırasıyla 5,7 ve 0,8 puan olarak gerçekleşti. Böylece yılın üçüncü üç ayı itibariyle 12 aylık büyümenin % 67,7 si bu iki sektörden gelmiş oldu. Sanayi sektörünün 12 aylık büyümeye yaptığı katkı ise 2,7 puan (% 28,6) olarak gerçekleşti. Kaynak: TÜİK 8

10 Kaynak: TÜİK Sert iniş ihtimali artıyor Yılın üçüncü üç ayına ilişkin büyüme verileri uygulanan politikaların etkisiz kaldığını ve ekonomide hedeflenen yavaşlamanın istenen hızda gerçekleşmediğini ortaya koyuyor. Gerek piyasa beklentilerinin üzerinde gelen büyüme verileri, gerekse yılın son üç ayına ilişkin kapasite kullanım ve üretim verileri bu durumun devam edeceğine ilişkin beklentileri kuvvetlendiriyor. Ekonominin bir yandan istenen ölçüde yavaşlayamaması diğer yandan bozulan küresel atmosfer 2012 de ekonomide sert iniş senaryosunu daha ağırlıklı hale getiriyor. Nitekim gerek Uluslararası Para Fonu nun (IMF nin), gerekse Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı nın (OECD nin) Türkiye ye ilişkin 2012 büyüme beklentileri bu senaryonun uluslararası kuruluşlar nezdinde arttığını gösteriyor. Son olarak IMF, Eylül ayında % 2,2 olarak öngördüğü 2012 Türkiye büyüme beklentisini Aralık ayında % 2 ye çekti. IMF nin gelecek yıl büyüme tahminin gerçekleşeceğini ve 2011 yılının son üç ayında büyümenin % 4 e ineceğini varsayarsak, ekonominin gelecek yılın ilk üç ayında sıfıra yakın bir büyüme göstereceği anlaşılmaktadır 3. 3 Geçmiş yıllardaki üçer aylık dönemlerin GSYH içindeki ağırlıkları kullanılarak dönemsel büyüme hızları hesaplanmıştır. 9

11 Hele hele dışarıda işlerin daha da karışması ve cari açığın finansmanı için gereken fonların hızla kuruması halinde, büyümenin yılın ilk iki çeyreğinde aynı hızla negatif alana kayması oldukça olası görünmektedir. Kaynak: IMF ve kendi hesaplamalarımız. SONUÇ Ekonominin 2011 de % 8 in üstünde büyüyeceği görülmektedir. Bu ekonomide ısınmanın sürdüğünü göstermektedir. Dünyada ve özellikle Avrupa da sıkıntılar artmakta, ancak gelişmiş büyük ekonomilerde yaklaşan seçimler nedeniyle radikal kararlar alınamamaktadır. Diğer taraftan geçtiğimiz kriz dalgasından farklı olarak alınacak önlemler mali sektörün reel sektörden daha hızlı daralmasına yol açacaktır. Bu da bize benzeyen ekonomilere gelecek fonların azalması anlamına gelmektedir. Uluslararası kuruluşların Türkiye nin büyüme hızını 2012 de yüzde 2 lere kadar çekmeleri önümüzdeki yıl dış dengede sermaye hesabından gelecek daraltıcı etkinin sert iniş senaryosuna ağırlık kazandırmasındadır. Tabii bu sert inişin sorumlusu yeni bir kriz dalgasının yaklaştığını göre göre, seçimler nedeniyle önlem almayarak vatandaşını borca batırarak, ekonomiyi ısıtan ve Türkiye nin Dünya da ABD den sonra en yüksek dış açığı vermesine yol açan hükümettir. 10