YOK EDİLEN ARŞİV, ÖZELLEŞTİRİLEN TARİH

Transkript

1 YOK EDİLEN ARŞİV, ÖZELLEŞTİRİLEN TARİH Dünyanın en zengin arşiv birikimine sahip olan ülkemiz, tarih yazıcılığının en önemli unsurunu oluşturan bu birikimi maalesef gereği gibi muhafaza edemiyor. Nesilden nesile aktarılan bu pek kıymetli evrak hazinesi bugün varoluş mücadelesi vermektedir. Değerini kimsenin ölçemediği bu emsalsiz servet, kıymet bilmeyen ellerde farkına varılacak günleri beklemektedir. Arşivler, tarih ve kültürün gerçek kaynağı, milletlerin hafızasıdır. Tarihin oluşumunu belgeleyen, gelecek kuşaklara aktaran hatta tarihin kendisi olan arşiv materyali, gereği gibi korunmalı, araştırıcısına olduğu gibi ulaştırılmalıdır. Bu yüzden arşiv belgelerimizi iyi muhafaza etmeli, arşivlerimize sahip çıkmalıyız. Yıllardır mahzenlerde gün ışığına çıkacağı günü bekleyen pek çok kıymetli eser bu mutluluğa erişemeden yok olup gidiliyor. Kimi kitap böceklerine yem oluyor, kimi nemli odalarda hala lüzumsuz yere bekletiliyor, kimi de işe yaramaz denilip yakılıp, yırtılıyor yada tekrar kağıt yapılmak için kağıt fabrikalarına gönderiliyor. Hiçbir kuruluşun belgelerinin tümü saklanmaz, böyle şey yoktur dünyada. Zaten üretilen belgelerin hepsi değil, bir kısmı saklanır 1. Ama bu muhafaza ediliş şekli ve usulü çok önemlidir. Tarihin gelecek kuşaklara aktarılması bu yolla mümkündür. Onunu için arşivlik malzemenin tespiti iyi yapılmalıdır. Her ne kadar arşiv malzemesi tarif edilirken; "Kurum, daire ve kuruluşların gördükleri hizmetler neticesinde meydana gelen (toplanan, biriken) ve saklanması tarihi, hukuki, idari ve çeşitli Arş.Gör.Dündar ALİKILIÇ, Atatürk Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Kütüphanecilik Bölümü, Arşivcilik Anabilim Dalı. 1Tülin Aren, I.Milli Arşiv Şurası, Tebliğler-Tartışmalar, Ankara Nisan S.565.

2 2 bakımlardan herhangi bir konuyu aydınlatmaya, bir takım hakları belgelemeğe ve korumaya yarayan her türlü yazılı evrak, defter, resim, plan, harita, film, fotokopi, plak, ses bandı ve benzeri belge ve materyalin bütünüdür" 2 dense de bu tarife uymayan pek çok kurum ve kuruluş bulunmaktadır. Zira istendiğinde ulaşılamayan belgelerin çokluğu ortadadır. Ülkemizde 1983 yılından sonra gündeme gelen özelleştirme programına yönelik ilk hukuki düzenleme, 1984 yılında yapılmış ve Özelleştirme Yasası ile yürürlüğe girmiştir. Aynı yıl "kamuya ait yarım kalmış tesislerin tamamlanması veya yerine yeni bir tesis kurulması amacı ile özel sektöre devri" tanımı üzerine, Özelleştirme Programı uygulaması başlamıştır yılına gelindiğinde, çeşitli parti ve sendikaların önerileri doğrultusunda, genel esaslara ve uygulama sırasında yaşanan ihtiyaca yanıt veremediği gerekçesi ile 4046 Sayılı Özelleştirme Yasası 27 Kasım 1994 tarihinde yeniden düzenlenerek yürürlüğe girmiştir. Bu günde geçerli olan bu düzeltilmiş yasada, bu kurumların arşivlerine yönelik bir koruyuculuk bulunmamaktadır. 3 Türk sanayiinin tarihi, bugün pazara çıkarılmış devlet kurumlarının mahzenlerine tıkılmış durumda. İşin ehli ve bilgilisi kaymayınca bu malzemenin ileride birilerine bir şeyler anlatması imkânsızdır yılına kadar mevcut olmayan nizamnâme ve kanun eksikliğinden Cumhuriyet dönemindeki arşiv kanunu ortaya çıkamamıştır. Bundan dolayı Cumhuriyetin kuruluşundan beri günümüze pek çok kuruluşun arşiv kaydı mevcut değildir. 4 2 İsmet Binark, Arşiv Ve Arşivcilik Bilgileri, Ankara, S Yılmaz Karakoyunlu, "Özelleştirme, Arşivler Ve Tarihçiliğimiz" İstanbul-Darphane binasında sunulan bildiriden alınmıştır. 4 Oğuz İcimsoy,"Özelleştirme, Arşivler ve Muhafazası" İstanbul- Darphane binasında sunulan bildiriden alınmıştır.

3 3 Özelleştirme çalışmaları sonucu kuruluşların birikmiş arşiv malzemelerinin nasıl değerlendirileceği ve nereden muhafaza edileceği sorunu, 1995 yılında Süt Endüstrisi Kurumu'nun özelleştirmesi sırasında ortaya çıkmıştır. Özelleştirme İdaresi Başkanlığı'nda bu alanda çalışacak, ihtisaslaşmış bir kadro bulunmadığı için Başbakanlık, Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü ile bir mutabakata varmış ve bu mutabakat neticesinde her kuruluşun kendi bünyesinde bir arşiv komisyonu kurulmasına, arşiv malzemesi ve arşivlik malzeme olarak yapılacak tasnifin ardından kurum arşivlerinin Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü'ne devrine karar verilmiştir. 5 Diğer kamu kurum ve kuruluşları gibi özelleştirilen kurumların da, Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü'ne karşı sorumlu olmasına rağmen, biliyoruz ki bunlardan pek azı -Et ve Balık Kurumu, Süt Endüstrisi Kurumu,Yem Sanayi Genel Müdürlüğü ve Karabük Demir Çelik İşletmeleri- arşivlerini devredebilmiştir yılında 179 kuruluşun özelleştirme kapsamına alınması ve bugüne dek çeşitli nedenlerden kapsam dışına alınmış 20 kuruluş haricinde, 113 kuruluşun hiç kamu payı kalmayacak şekilde özelleştirildiği göz önüne alınınca durum daha da endişe verici hal almaktadır. 6 Maalesef şunu görmekteyiz ki özelleştirme yapılırken kağıt üzerinde haraçmezat satış yapılmış. Yerinde tespit yapılmadığı için pek çok değerli arşiv evrakı tespit edilemeyip, hiç yoktan yere kaybolmuştur. Özelleştirme kapsamında olsun olmasın, Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü'ne devredilmeyen kamu arşivleri bir başka devlet teşekkülü olan SEKA'ya gönderilmekte yada olması gereken düzen, 5 Mehmet Torunlar, "Özelleştirme Ve Devlet Arşivleri", İstanbul-Darphane binasında sunulan bildiriden alınmıştır 6 Ayla Yılmaz, "Özelleştirme Uygulamaları Ve Arşivler" İstanbul-Darphane binasında sunulan bildiriden alınmıştır

4 4 tasnif ve korumadan yoksun, binaların bodrum katlarına yığılmaktadır. Günümüzde pek kıymetli olan kurum arşivlerimizin SEKA'ya gönderilip tekrar kağıt yapılması vahim bir olaydır. Tüm kamu kurum ve kuruluşları için geçerli olan devir işlerinin özensiz ve bilgisiz yapıldığı durumda, doldurulması güç bilgi boşlukları, özelleştirilmiş kurumların çalışmalarının dağıtılması ve yaşayan kültürlerinin de değiştirilmesiyle tam bir kayıp halini almaktadır yılında Cumhuriyet'in 50.yıl münasebetiyle her kurumun tarihçesi yazıldı. Buna rağmen Türkiye'de çok az kurum kendi tarihini bilmek istediği hatta günlük pratik amaçlarla geçmiş yılların belgelerine başvurmak istediği zaman, elinin altında başvurabileceği bir arşive sahiptir. Arşiv yada arşivlik malzemeye sahip olmayan kurumlar arasında Türkiye'nin en önde gelen kurumları da vardır. Yine bugün kurumların geleceklerine yaptıkları yatırımların parçaları olarak milyarlık reklamlarla gazete ve televizyonları donattıklarını görüyoruz. Arşivler ve özelleştirme temelinde ise, özelleştirme işlemleri sırasında ve hemen sonrasında kullanılmak üzere ayrılan özelleştirme fonundan, danışmanlık, denetim giderleri, reklam ve tanıtım giderleri için pay ayrılmasına karşın, bu kurumların arşivlerinin korunmasına yönelik bir fona gerek duyulmadığını görüyoruz. Dünyanın en ilgi çeken meslek müzelerinin başında posta idareleri gelir. İkincisi, tütün rejisinin müzeleridir. Türk Tekel Müzesi bu açıdan da çok önem taşımaktadır. Devlet kurumları özelleştirildikçe bu birikim ve kültür sorunu daima önümüze çıkacak, yeteri ölçüde tartışılmadığı için kaynakların yok olması ile karşılaşılacaktır. Reji İdaresi'nden Tekel Genel Müdürlüğü'ne geldik. Şimdi tekellere son vermenin mücadelesindeyiz... Bu serüven teslimiyetten bağımsızlığa uzanan siyasî ve iktisadî mücadele

5 5 tarihidir. Reji İdaresi Sultan II.Abdülhamid zamanında kuruldu. Osmanlı sanayi ve ticaret yaşamının ismi en uzun şirketi budur (Müşterek'ül Menfaa İnhisar-ı Duhan-ı Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye). Tekel'in özelleştirilmesi ile birlikte bu arşiv maalesef ihmal ve bilgisizliğin elinde perişan olacaktır. Türkiye bu arşivinden değerlendirilmeli ve mutlaka kurum tarihlerini yazdırmalıdır. 7 Özelleştirme kapsamındaki kurumlar devredilirken ve milî, tarihî özelliği olan değerlerimiz satılırken kesinlikle Kültür Bakanlığı'na yada diğer devlet kurumlarına devri düşünülmelidir. KİT'lerin arşivleri, ekonomik ve sosyal tarihimizde birbirinden önemli yerlere sahip, dikkatle incelenmesi gereken temel tarihsel verilerdir. Özelleştirmenin sağlayacağı faydaları hesaplayarak, arşivlerin olası kayıplar hanesine yazılmasına izin verilmemelidir. Kaybedilen arşivlerin ve arşivlik malzemenin varlığından haberdar iken, kaybedilmesi muhtemel arşivlerin korunması yolunda adım atılmadır. Bir ülkenin geçmişine verilen önemin aynı zamanda geleceğine de verilen önem olduğunu unutmamalıyız. Geleceğin değerini bilen herkesin geçmişine sahip çıkacağı muhakkaktır. O yüzden insan, tarihten sadece ibret almaz aynı zamanda da ilham alır. 7 Yılmaz Karakoyunlu, "Özelleştirmenin Tarih Arşivi" Sabah Gazetesi, S.7.