Gelişim (Ergenlik) Ders Notları-B. Alparslan. yetişkinliğe geçişini gerçekleştirdiği dönemdir. Bu dönemdeki birincil değişim, bedenin

Transkript

1 Gelişim (Ergenlik) Ders Notları-B. Alparslan Ergenlikte fiziksel gelişim Ergenlik: 10/12-18/20 yaşlar arasında gerçekleşen insan bedeninin çocukluktan çıkıp yetişkinliğe geçişini gerçekleştirdiği dönemdir. Bu dönemdeki birincil değişim, bedenin olgunlaşması doğurgan hale gelmesidir. Kaynaklar ergenliğin başlangıcı ile ilgili farklı yaşları işaret edebilirler. Herkes için ergenliğin başlaması farklı bir yaşta gerçekleşebilir. Her kişinin bedeni ne zaman hazır olursa ergenliğe de o zaman girecektir. Genel kabul gören yaklaşım ise kızların erkeklerden 1-2 sene daha erken ergenliğe girdikleri yönündedir. Ancak unutulmamalıdır ki ergenliğe girişte, sosyo-ekonomik ve coğrafi faktörlerin yanı sıra bireysel farklılıklar da büyük rol oynar. Ergenlikle beraber insan bedeninin ağırlığı yüksek biçimde artar, yağ birikimi fazlalaşır, kas oranı artar. Bu artış beslenme ve hareket gibi faktörlere bağlı olarak değişik oranlarda olabilir. Aynı şekilde boy uzunlukları da bariz biçimde artar. Ergenliğin başlarında boy uzaması hızlı ve fazla, sonlarına doğru az ve yavaş görülür. Ergenliğin bitimiyle boy uzaması durur. Boy ve kilonun dışında yaşanan en önemli değişim ise cinsel organlarda olur. Artık çocukluktan çıkan ve doğurgan özellikler kazanan beden yetişkin olma yoluna girer. Tüylenme artar, cinsel fonksiyonlar ve arzular baş gösterir. Erkeklik ve kadınlık hormonları etkilerini göstermeye başlar. Kızlar adet görmeye başlar, hem kızlarda hem erkeklerde cinsel organlar gelişir. Ergenlikte sosyal gelişim Geçen hafta sosyal gelişimi işlerken Erikson un psikososyal gelişim kuramından bahsetmiştik.

2 şekildeydi: Ergenlik ve ilk yetişkinlik dönemini kapsayan süreçte Erikson a göre yaşanan krizler şu Kimlik Kazanmaya Karşı Rol Karmaşası (Ergenlik): Bu evrede gencin çözmesi gereken çatışma, şimdiye kadar edindikleri üzerinden yeni ve kendine uygun kimlik geliştirmek veya geliştirmemek meselesidir. Yakınlığa ve Dayanışmaya Karşı Yalıtılmışlık (İlk yetişkinlik): Bu evrede çözülmesi gereken çatışma, bütünleşmiş bir kimlik, sosyal ve mesleki roller edinmiş genç yetişkinin, dâhil olmaya başladığı ilişkiler ağında yakın ilişkiler geliştirmesi ya da geliştirmemesi meselesidir. Eş, yakın arkadaşlıklar, bir yetişkin olarak kendi ailesiyle/eşinin ailesi mesleki çevrelerle yakınlık/uzaklık ekseninde uygun dengeyi kurması gerekecektir. Ergenlik, gerçekten de insanın kendini anlamlandırması için kritik bir dönemdir. Rollerini ve kimliğini bu yaşlarda oluşturmaya başlar ve insanlarla nasıl iletişim kurulacağını, nasıl yakınlaşılaşılacağını bu yaşlarda öğrenir. Bunların yanında yaşanan bedensel değişim ve yeni yeni ortaya çıkan cinsel arzular ergenleri oldukça hassas bir hale getirir. İlk yetişkinlikteki hayatı özellikle ergenlik çağında kurduğu kimlikle yakından ilişkili olacağı için bu dönemde ergenlerin sağlıklı bir gelişim göstermesi oldukça önemlidir. Ergenlikte cinsel eğitim Bir ergen için yapılması gereken önemli şey belki de bedeninin yaşadığı değişimi ona anlatmak olabilir. Böylece yaşadığı duyguların ve fiziksel değişimin doğal olduğunu anlayacaktır. Özellikle genç kızlar adet döngüsü hakkında bilgisizse, ilk adet görme deneyimi şok edici olabilir. Benzeri şekilde, cinsel eğitim verilmediği takdirde, ergenler duygularıyla baş etmekte zorlanabilirler. Toplumda cinsiyet eşitliğinin kurulması özellikler ergenlik döneminde verilen cinsel eğitimle desteklenecektir. Örneğin, gelişiminin hızlı veya yavaş olmasının tenkit edilmemesi

3 gerektiğini öğretmek, cinsel organ ve arzuların utanç duyulacak şeyler olmadığını öğretmek ergenleri birçok duygu durum bozukluğundan kurtaracaktır. Bununla beraber ergenler, uyanan cinsel arzularını takip edecek ve cinsel deneyimlerini (gerek başkalarıyla gerek kendi başlarına) yaklaşık bu çağda yaşamaya başlayacaklardır. Doğru bir cinsel eğitim, erken yaşta hamilelikleri, cinsel yolla bulaşan hastalık ve enfeksiyonların bulaşma riskini düşürecek, ergenlerin sağlıklı ve mutlu bir cinsel hayatları olmasını sağlayacak aynı zamanda onları bedenlerini tanıma imkânı vererek kendilerine yabancılaşmalarını engelleyecektir. Bunula beraber, cinselliğin doğru kaynaklardan öğrenilmesi, özellikle yakın ilişkilerde sömürü ilişkisi kurulmasının önüne geçecek, ergenlere kendi bedenleri üzerinde tasarruflarının olduğu öğretilerek güçlü genç erkekler ve kadınlar olarak yetişmelerini sağlayacaktır. Farklı cinsel yönelimlerin doğal olduğunu öğrenen ergenlerde cinsiyet ayrımcılığı ve homofobi azalacaktır; eşcinsel ve biseksüel eğilim gösteren ergenler depresyon, anksiyete, sosyal izolasyon gibi birçok zorlukla belki de hiç karşılaşmayacaklardır. Ergenlikte ahlaki gelişim Ahlaki standartlar, doğrudan eğitimle edinildiği gibi kişinin davranışlarına çevresinin verdiği tepkiler ve başkalarını modelleme yoluyla da edinilir. Çocuklukta temelde ailenin, ergenlikte ise temelde akranların; yani genel olarak yakın çevrenin verdiği tepkiler, insanların eylemlerinin sadece içinde bulunulan sosyal gruba uygunluğunu değil, ahlakiliğini de anlamasına yardımcı olur (Caravita, Sijtsema, Rambaran ve Gini, 2014). İnsanlar, çocukluk dönemlerinden başlayarak ahlaki standartlar geliştirirler ve ahlaki kararlarını bu standartlara uygun biçimde verirler. Ancak öyle zamanlar olur ki kişi ahlaki standartlarına göre yanlış olan bir eylemi kendini hiç kınamadan gerçekleştirebilir; bu eylemi belli koşullarda gerçekleşmiş bir istisna olarak addeder ve ahlaki standartlarını değiştirmeden hayatına devam edebilir. İnsanın ahlaki standartlarına ters olmasına rağmen bazı davranışları gerçekleştirmesi

4 Bandura nın ahlaki uzaklaşma mekanizmaları olarak adlandırdığı sosyal bilişsel süreçler ile mümkündür. Ahlaki benliğin gelişimi sırasında insanlar ahlaki olarak doğru ve yanlış eylemlerle ilgili standartları içselleştirir (Bandura, 2002). Bu standartlar kişinin neyi yapıp yapamayacağı konusunda ona yol gösterecek bir harita niteliği taşır. Ahlaki eylem, kişinin sosyal ilişkilerini geliştirdiği toplulukta öğrenilir ve yaratılır; sonrasında içselleştirilen bu değerler dışarıdan gelecek bir kınama olmasa bile davranışa yol göstermeye devam eder (Caravita ve diğ., 2014). Böylece, örneğin, hırsızlığın yanlış olduğunu öğrenir, bunu içselleştirir ve hırsızlık yapmak bize fayda getirecekse ve yakalanma ihtimalimiz olmasa bile hırsızlık yapmamayı tercih edebiliriz. Ergenlik dönemindeki bireyler için kimlik kazanmak ve sosyal kabul oldukça önemlidir. Bu da ahlaki standartları oluştururken ve kendi davranışlarının ahlakiliği üzerinde muhakeme yürütürken, çocukların daha çok ailelerini ve ergenlerin de daha çok akranlarını referans almasını açıklar. Ahlaki uzaklaşmanın oluşumunun sosyal ve bağlamsal faktörlerle olan ilişkisi daha net olsa da gelişimsel seyri ile ilgili karmaşık bulgulara ulaşılmaktadır. Ahlaki uzaklaşmanın, çocuk suçlularda yaş arasında azaldığı bulunmuştur ancak suçlu olmayan çocuklarla yapılan yeterli çalışma yoktur (Caravita ve diğ., 2014). Öte yandan bazı çalışmalar ahlaki uzaklaşmanın yaşla beraber arttığını, bazıları (örneğin, Paciello, Fida, Tramontano, Lupinetti, ve Caprara, 2008) ise yaşla beraber azaldığını bulmuştur. Dahası, Caravita ve diğerlerinin (2014) yaptığı boylamsal çalışmada, çocuklarda ahlaki uzaklaşmanın zamanla azaldığı, ergenlerde ise zamanla arttığı bulgulanmıştır. Bu da ahlaki uzaklaşmanın, sosyal hayattan temelini aldığı iddiasını, kabul görme ve onaylanma ile ilgisini destekler nitelikte bir bulgudur.

5 Ahlaki uzaklaşma mekanizmaları da tıpkı ahlaki standartlar gibi zamanla gelişir ve sosyal ortamlar içerisinde sosyalleşerek öğrenilir (Caravita, Sijtsema, Rambaran ve Gini, 2014). Örneğin, ekrandaki karakterlerin beğenilmesi ile ilgili yürütülen bir çalışmada çocukların, şiddet gösteren ana karakterin ceza görmediği durumlarda, şiddeti daha çok meşrulaştırdıkları bulgulanmıştır (Krakowiak ve Vogel, 2013). Bir başka deyişle, ahlaki uzaklaşma içselleştirilmeye çocuklukta başlayabilir. Ahlakdışı eylemler genelde toplumda dışlanma ya da ayıplanma tepkisi ile karşılanır ancak sosyal normların, örneğin okul atmosferinin veya arkadaş grubunun bazen zorbalığı ödüllendirdiği görülmüştür (Menesini, Palladino ve Nocentini, 2015), zira sosyal olarak kabul edilebilir ya da arzu edilir davranışları sergilemek bazen özellikle ergenlik döneminde- ahlaki standartlardan daha önemli olabilir.