Edebiyat ve Bilimi**

Transkript

1 YENi TÜRK Ti konu üzerinde söylediklerinin kendi ilginç ve o kadar da yerinde tespitlerini paybizlerle. daki kaynakçada ise konuyla ilgilenenlere yol gösterebilecek hayli eser Zaman zaman uzun cümle kurkaynaklanan küçük anlahm problemleri ve Türkçeye Mide (catastrophe-katastrof: felaket... ) Bah kökenli kelimeler eserde dursa da Yerli Bir Postmodern Oktay Anar, akademisyenlerin anlamaya her eyin mutlaka gereken eser, postmodem Türk anlayabilmek yolunda önemli - Bülent Ahmet Turan* Edebiyat ve Bilimi** P rof. Dr. ilk 2008 ki- Edebiyat ve Bilimi, ve gözden biçimde yeniden Kitap, edebiyat.teorisine Türk edebiyahru merkeze alarak kendi kitaplardan edebiyat bilimi ve teorisine dair teorisyenlerin lerine için kaleme yerde duruyor. Edebiyat ve Bilimi'nin zihnini eden sorulara Edebiyat ve Bilimi, üç ana bölümden "Estetik ve Sanat'' inci bölümde san ve Sanat", "Sanatkar'' ve "Estetik" ele Burada en genel vurgu Bu sebeple inci bölüm, kitapta yer alan bölümlere aralayan görevi üstleniyor. bölüm "Edebiyat yor. da üzere geletarihi, üzerinde duruluyor. ifadesiyle; bölamde 'Edebiyat nedir?' sorusunun lma ve ortaya koyma gayreti üzerine "Edebiyat Bilimi" yan üçüncü bölümde ise, devrin bilim da ortaya kan edebiyat ele Edebiyat bilimi, bilimin alt ve kaynaklan bölümün meseleleri Üçüncü bölüm, edebiyah dar çerçeveye hapsetmeden ve yeniliklerini takip eden ilim tecrübelerini li, kitap boyunca milli olan edebiyah referans alsa da, dünyada cereyan eden edebiyat ve teorilerine Bu bölüm, genç kafa teorilere hangi cepheden Mevlana Üniversitesi, Türkçe Bölümü Görevlisi. Edebiyat ve Bilimi, 2. bs., Ankara, 2011, 400 s. 323

2 TANITIMI hahrlahyor. Hepsinden önemlisi, genç akademisyenlere güven veriyor. Zira, Bah olan teoriler, kendilerini mamur kilde Bu teoriye zihin yarahyor. teorilerin göz önüne sererek nun Kitapta, karak yola Tada yer Bunun daha önce dergi için kitapta lan meselelerin paralelinde de lunuyor. iskeletini sonra, geçen bölümlere daha bakmaya liriz. Birinci bölüm "Estetik ve Sanat" ilk olan "Güzel ve Güzellik"le biz de layabiliriz. Sanahn gayesinin güzellik belirten ilk olarak güzel mahiyetine "Güzeli estetik nitelikler ve kagerekir. O zaman daha tekrar edelim ki 'gü- 'güzel=iyi', diyor. güzeli daha yolunun da hangi güzelden bahsettespit etmek söylüyor. temel olan güzelin biçimleri vurgu Buna olarak da mutlak güzel, güzel, ideal güzel gibi belli türlerinin dikkati çekiyor. Bunlar ideal güzel için; güzel, herhangi malzeme soyuttan somuta; muhayyileden esere 'sanat güzeli/sun'i güzel' hayat olur." diyerek güzellerin inin içlerinden ne- ediyor. Bunun güzel ve en çok söz konusu sanat de sanat üzerine vurgu belirtiyor: "Çünkü temeli güzel ve Bir ifadeyle insan faaliyetlerinden en önemli fark, güamaç edinmesidir." Tabii güzellikle sanat eserindeki güzellik münasebetin tarihine de Platon ile XX. asra kadar ifade ediyor. Bunun temelinde de (mimesis) hahrlahyor. Ancak kimi teorisyen ve sanattaki güzelin onun sanatkar nu iddia ettiklerine de yer veriyor. Bir güzel model yatablonun muhayyile gücü ve becerisinden Bu aksi göre, sanat için mutlak çirkin yoktur. Çirkin, sanahn içerisinde güzel kadar estetik hale boyutu ise, güzellik bakanda landa Süjede mi, objede mi? Burada da yer veren Veysel' in on par'etmez / Bu bendeki olmasa) "Görecek göz veya ortamda bahsedilemez. Estetik olgudan bahsedebilmek, ancak ve ancak estetik süje ve estetik objenin ortamda likte halinde mükündür." diyor. 324

3 TÜRK olan sanahn vurgulayan ve Sanat" bölümde, güzellik duygusunun dil, nota, renk, mermer gibi malzemelerle estetik forma halinin sanat ortaya koyuyor ve ekliyor: ki ruh ini eden güzellik duygusu ve güzele olan ilgi, dünyada sanat linde tecessüm etmektedir." "Sanatkar" bölümde sahususiyetlerine yer veriliyor. Her önce sanatkar güçlü duygu ve sezgileriyle elde belli yeni malzeme ortaya koyabilen in- Buradan yola ifade edilmektedir ki, sanatkar "sentez kabiliyeti", "tecrit ve teksif melekesi", "muhayyile kudreti"ne sahip olmak yeteneklerden mahrum isinin ihtira- "ham hayal" olarak niteliyor. kendisinde lunduran samuhtaç iki malzeme ki incisi aletleri kullanabilme mahareti, ikincisi ise "Estetik" ele alan bölümden sonra onun hususiyetlerini tamamlayan unsur olarak Estetik, insan zihnini eden ce- "zihni faaliyet" olarak Güzellik nedir, güzelin nelerdir, güzeli nesne mi özne mi var eder, estetik haz nedir gibi sorulara cevap arar, estetik. manhkla de ilk lerinden görünüm arz eden estetik ve tecrübesiyle araya getiriyor. Esde da hakikate ve mutlak bilgiye mak belirtiyor. nesnelerle uygunludenirken; nesnelerle 'güzel' denir." Son olarak pozitif bilim üzerinde duruluyor. ve sert kanunyoktur eserinde problemlerine de yer veriyor. ye kadar sadece sun'i güzellikle problem olarak ele göre, daha sonra olarak ortaya estetik mekteplerinin çok anlaileri sürmesi, kaynasebep oluyor. "Edebiyat" da söz açan sözlerle dünya ekseninde çok yorumlara imkan veren ve nice beyin ve ruh eseri olan muhteva; en güzel, en etkili biçimde ve dil zevki elde edil edebi dil; muhteva-dil ikilisinin ferdi ve orijinal kompozisyonundan te nlar ve daha pek çok unsurun le- 325

4 TANITIMI riyle lik ve bütünlük prensibi dahilindeki çok yönlü ve potaiçindeki sentezinden meydana üslup çerçevesinde ama estetik terkiptir." Bu oldukça zengin sonra, her türlü edebiyat eserinin olmazsa ololan dört unsura sözü getiriyor: Muhteva, Dil, ve Üslu.p. dil gibi müstakil unsur araya gelmesinden zuhur eden sentez unsurdur. Mahiyeti ve Nitelikleri" bölümde ise, edebiyat eserinin temel nitelikleri on madde inceleniyor. Bu maddeleri cümle içerisinde aktaracak olursak edebiyat teorilerine dille edebiyat edebiyat eserin- eserindeki dil günlük ve dil de- de en temel aktör olduvurguluyor: / mabiyat eseri orijinaldir, ferdidir, tektir, edebiyat ede metin, ne olursa olsun-ne edebiyat, ne roman, ne hika- edebiyat eseri çok'duygulara sebebi güzelliktir, ye ne de hitap eder, edebiyat eseri bütündür, edebiyat eseri muhteva, dil ve hiç zaman edebiyahn olamaz." Dil bahsinde temel ise, edebi eserin dilinin milli' sentezinden nu ve en milli konusu edebiyat eseri gerestetik tarzda edebi- dil ediyor. Edebiyat eserinin unsuru yat eseri itibaridir, edebiyat eseri her li' nin, her türlü ancak yeniden edebiyat içerisinde hayat labilecesöylemesi, eseri çok lerine fonksiyona sahip gibi görünen maddeler, gösteriyor. soyut ve seyyal masomuta imkan li' nin yorumlan ve örneklerle inden Her madde, veren ve mahfaza olarak tarif ediliyor. Burada parantez açarak yer vermemiz gerekir edebiyat eserleri ve hem dünya hem de Türk üzerinden Söz gelimi edebiya- ki, ele kübizm gibi sanat görsel obje sebebinin güzellik nun ele bölümde edebiyat mimari, resim, heykel gibi plastik sanatlardan rinde duruluyor: "Edebiyahn veya eserinin fayda bahsi üze- çok belirten konuda, veya ölçüde pek çok musikiyle likte sese Ancak fayda, hiç zaman inci amaç olamaz. kalem. dayanan fonetik sanat Bundan edebiyagörme ve dokunmayla zihin olarak kal ediyorsa, onun eseri edebi- sahibi eserinde inci öncelik ve ruhun likte yat içine giremez. Zira o sanatkar sezme melekeleriyle mümkün olabivurgu Son olarak on maddeyi ele üslup söz konusu ediliyor. Çegöre sonra genellemelerde - üslup; muhteva, ve bazen problem 326

5 YENi TÜRK EDEBiYAT! gösterircesine maddelerin taher edebi eserde lukta diye soruyor. Buna "Evet" demenin mümkün da ekliyor. Edebiyat bilimcisinin ve da rada Bu soruya vermenin, "Bütün edebiyat eserleri özelliklere sahiptir." demekle anlama gelevurguluyor "Edebiyat Dili / Edebi Dil" bölümde de, edebiyat eserinin dört unsurundan i olan dil, daha biçimde ele önceki bölümde gibi, edebiyat dili bahsi de maddeler halinde Buna göre, dilin milletin ortak dil hazinesidir. Edebi dil, milletin ortak yadilini esas günlük ve ilmi hayatta dil.. dil zengindir, "söz"dür, ortak/tabii dile göre sapve e tercüme edilemez. Edebi dilin güzelliktir. Maddeleri sonra nin kimi maddelerden aktarabiliriz. olarak, edebi dilin milletin ortak dil hazinesi bahsinde sanatlarla edebiyat dilinin mukayesesi "Edebiyat malzemesi olan dilin radan malzeme ait milletin sosyal ve kültürel olma- Halki mimar, ressam ve malzemeleri debeynelmileldir. " her maddeyi örneklerle sonra yine edebiyat eserindeki dil doyher eserde miktarda vurgu Dil, eserden esere ve sanatkardan sanatkara arz etmektedir. ve üç olubölümse' edebiyaönce genel manada ele Daha sonra onun sanatkar, okuyucu, toplum ve sine ve sonunda da millet ve kültür yere ediyor. Birinci edebiyata olma, güzel olma ve hem güzel hem olma yükleyen lar ele Bu da ayn olan savunan pragmatist grun, bilgilendirme, bilinçlendirme güden temsilcileri gibi, ele alanlan da de kendi içerisinde kadar zengin konudur. fayedebiyat rini; biçimde öne veya esas 'güdümlü edebiyat' veya 'angaje gündeme getirir. Güdümlü edebiyat; hareket hedefi ve sonucu fayda veya olan dil ürünü; fayda veya olmaamaç edebiyat imkan ve istikamette sonucu ortaya koyan metindir. güdümlü edebiyat; görünürde veya ilk planda edebiyat eseri gibi intiba ama gerçekt edebiyat sanayüzünü peçelemeye dil ürünüdür. Zaman zaman 'popüler edebiyat' da karga." sözleri hülasa edebiliriz. fayda ya da güzeli saifrat-tefrit içerisinde kal- Bu sebeple onlar içine "dogmatik tadan edebiyat olgusuna sarih kafayla 327

6 TANITIMI çok daha genel edebiyat bahsi yerine, edebiyat sürdürmesi için ihtiyaç duyulan unsurlara yer Sanatk.r, okuyucu, toplum ve Sanatkar meseleye bakacak olursak kulak vermeliyiz. Edebiyat, yaratma arzusunun tatminine vesile olur. lar. Edebiyat, sanatkara çirkinliklerinden uzakta daha güzel dünya sunar. Sanatkara, duygu ve topluma aktarma verir. okuyucu ile münasebetinden kaynaklanan bakabiliriz. Edebiyat, okuyucunun güzellik duygusunu tatmin eder ve ona estetik haz verir. Duygu ve ifade ederek okuyucuya sunar. Edebiyat, okuyucunun hem kendini hem de daha olur. Okuyucunun milli kimlik Dil kültürünü Bilgi verir. Edebiyahn toplum da son maddelere paralel maddelerle Bu sebepten yönelebiliriz. bölümün Yüzüklerin Efendisi ve Harry Potter gibi popüler dünya kamuoyundaki tesirine sonra iki maddeye yer veriyor. "Edebiyat milletlerin milletleri daha dan ve daha " maddesi. Burada dünya edebiyat tarihine mal pek çok kaleme letlerini kitaplarla kendi mil- tesirli biçimde anmadde ise "Edebiyat, milletlerin ortak hizmet eder." Burada da estetik, sosyal ve kültürel araya gelmelerinden bahsediliyor. üçüncü ise kültür ve millet ele millet yeri nedir?" sorusunun önce millet, sonra kültür, nihayetinde de edebiyat ele Bu bölüm, yoldan insan yerine de ediyor. hangi yönleriyle kültürel nu uzun taç sözlerine yer vererek li'nin ifade edebiliriz: "Türk kültür ve medeniyet tarihiyle kucak liktelik içinde nen Türk güne Türk kültürünün bütün ni söy- Türk ruh, karakter ve milli kültürümüzün, dilimizde estetik ifadesidir." Edebiyat ve felsefe bölümlerinden. felsefeyle olan ideolojinin sanatta içerisinde edebiyatta söz getiriyor. edebiyat-felsefe her iki de insan faaliyeti kaybelirtiyor. Bu iki disiplinden inin yaratma melekesiyle na ediyor. Yine, ikisi de dil üzerine Her iki disiplin, temelde Sorulan sorarak var ol- Gerçek nedir? Güzellik nedir? Sanat nedir? fay- 328

7 YENi TÜRK EOEBIYATI da var: Bu da yer ilk sanatta ma yol da yerde Lenin'in ne yer verir: "Edebiyat, parti Kahrolsun partizan olmayan yazarlar! Kahrolsun üstün Edebiyat genel Sanat eserinin ideolojiye hizmet etmesi inanan zihnin söz. Kitapta, sadece bölümde pek çok yerde ideolojinin edebi eserden neden zorunlu dair ifadeler göre ideolojiler melekesini elinden sanat eserini hfile getirir. Edebiyatta Süreklilik" bölümde ise, sürecinde Türk ele serüveni Söz gelimi, Türk - durumdur. Burada edebi gelenek.ve Türk bütün olarak önemi üzerinde duruluyor. Avrupa girme planla dönemde, nu çok daha gerekli na ediliyor. üçüncü ve son bölümüne de radan sonra bilim olarak ele alacak, ona modern dönemlerde ve hangi yöntemlerle edebiyat biliminin ne üzerinde duruluyor. sanat ve bilim unsurlaneler Aredebiyat biliminin alt dallan olan edebiyat teorisi, tenkidi, tarihi uzun Son ise, edebiyat sosyolojisi, edebiyat ve edebiyat Attila ilhan Üzerine Bir Yönüyle Attila ilhan** Yakup Ôztürk* Yönüyle Attila sahibi Dr. Sema Özher, 631 ve Attila gibi çok yelpazede eser veren oranda büyük ikimi incelemekte ve Attila romana dair bizlere, önemli tespitler Yönüyle Attila ele romanlar genel sekiz alt Bu * Fatih Üniversitesi, Türk Dili ve Bölümü, Yüksek Lisans. Dr. Sema özher, Yönüyle Attila Ankara, 2009, 631 s. 329