\ PROCEEDINGS VOLU.IVIE TARLA BITKILERI .:..

Transkript

1 \ PROCEEDINGS VOLU.IVIE i AKDENiz ÜNİvERSİTESİ ZIRAAT. FAKUL TESI.....'.:.. TARLA BITKILERI BOLUMU

2 içindekiler (CONTENTS) BİRİNCİ CİLT SAYFA AyçİçEGİNDE TANE DOLDURMA SÜRESININ TANE VERIMI VE DİGER ÖNEMLİ VERİM ÖGELERİNE ETKİsİ... Yalçın KAYA, Göksel EVCİ, Sezgin DURAK, Veli PEKCAN, Tahir GÜCER, Hasan MUTLU AYÇiÇEGİNDE EKiM ZAMANININ BiTKİ GELİşİMİ VE TOHUM VERİMİNE ETKİSİ... Ümit TETİK, Hakan TURHAN AyçİçEGİNE UYGULANAN ETKİLERİ... (HELIANTHUŞ ANtyUPS YAPRAK GUBRESININ L.).FARKLI GE:~jŞM~v DÖNF;M~ERİ~DE VERIM VE VERIM OGELERI UZERINE Öznur ı-16 EROL ÇETİN, Dilek BAŞALMA xvcıcacı BAZI çeşitlerinin RHIZOPUS SPP.'YE DUYARLILIKLARı ÜZERİNDE BİR ARAŞTIRMA... İsmet YILDIRIM, Hakan TURHAN, Berrin ÖZGEN BAZI HİBRİT AYÇİÇEGİ çeşitlerinin VERİM, VERİM UNSURLARı VE YAG ORANLARININ KARŞILAŞTIRILMASI... Hakan TURHAN, Yalçın KAYA, İrfan ÖZTÜRK 2 ı-24 HA~N OVASI~DA AyçİçEGİ TARIMINDA EN UYGUN EKİM ZAMANI VE BİTKi SIKLIGININ BELIRLENMESı... M. Atilla GÜR, Osman ÇOPUR, Abdulhabip ÖZEL MARMARt\ BÖLGESİ YAGLlK AyçiçEGj YETİşTİRİCİLİGİNDE TABLA ÇÜRÜKLÜ(;Ü HASTALlGI (RHIZOPUS SPP.)'NIN ONEMI... İsmet YILDIRIM, Gü/ay KA YA 3 ı-34 P~G,.NaCI VE KqMBİNAS.Y9N~:.\RIN~N Ayçİç~GİNDE (HELIANTHUS ANNUUS L.) BITKI ÇIKIŞI VE FIDE GELIŞIMI UZERINE ETKISI... Hakan TURHAN, Hüseyin EKİNCi VAN.-ERCİş. KOŞU~LARINDA ~AZI.. AYÇİÇE(;İ (H:ŞLIANTHUS,.:4NNlfUS ~.) ÇEŞITLERININ VERIM VE VERIM OGELERININ BELIRLENMESI UZERINE BIR ARAŞTIRMA.. Murat TUNÇTÜRK, Tamer ERYİGİT, İbrahim YILMAZ SERA V~ Ff\RKI;I TARL~.K9ŞULLARINDA. BİTK) GE~İşİMİNi. TEşViK EDİcİ BAKTERILERIN BITKI GELIŞIMI VE TOPRAK OZELLlKLERINE ETKISI... Ramazan ÇAKMAKÇI, Figen DÖNMEZ, Mustafa CANBOLAT, Fikrettin ŞAHİN 'iıezely~. (ı:.isum SATIVUM L.)'DE ilk GELİşME DEVRESiNDE KÖK VE TOPRAK1JSTU ORGANLARıNıN DURUMU... Muharrem KAYA, ArifŞANU KÜÇÜK MENDERES KOŞULLARINDA BAZI MELEZ MISIR (ZEA MAYS L.) çeşitlerinin TANE VERiM İ ÜZERiNE BiR ARAŞTIRMA... Özlem ALAN, Hüseyin AKDEMİR, Bülent BUDAK BAZ~!\f~KA~ALIK BUGDAY çeşitleri~in ÇANAKKALE ŞARTLARINDA YETIŞTIRILME IMKANLARıNıN BELlRLENMESı... Cem Ömer EGESEL, M. Kemal GÜL, Harun BAYTEKİN BAZI MAKARNALIK KA~BENEK. VE BELIRLENMESI. BUGDA Y çeşitlerinin VERİM VE VERİM UNSURLARı İLE PAS HASTALIKLARINA KARŞI REAKSİYONLARININ Naliz SÖNMEZ, Abuzer SAGJR, Cuma AKINCI BEZOSTAJA-l VE (~ÜN-91 EKMEKLjK ~UGDAY ÇEŞ~TLERİNP~ FARKLI KARIŞIM ORANLARININ VERIM VE BAZI KALITE OZELLIKLERINE ETKISI... MuharremKAYA; Mehmet ATAK, ArifŞANLl BİR AKDENİZ ÇEVRESİNDE SEçiLMİş EKMEKLİK BUGDA Y GENOTİPLERİNiN (T. AESTlVUML.) MEVsİMSEL İKLİM FARKLıLıKLARıNA TEPKİsİ... Cemal YÜCEL, Sevda ALTINTAŞ, Mehmet YILDIRIM, Mehmet TOPAL, Taeettin YAGBASANLAR, İbrahim GENÇ, Hakan ÖZKAN

3 5-9 Eylül 2005, Antalya (Araştırma Sunusu Cil! f, Sayfa 197-f9~) Türkiye Vi. Tarla Bitkileri Kongresi, TÜRKİYE'DE TEScİL EDİLMİş KURU FASULYE çeşitlerinin HİDRATASYON KAPASİTELERİ, HİDRATASYON İNDEKSLERİ VE SERT TOHUM KABUCU ORANLARININ BELİRLENMESİ ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA YusufDOCANI Numan BİLDİRİcP J Vahdettin ÇİFTÇi*1 Murat TUNÇTÜRK i Yüzüncü Yı! Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümü, Van ZYüzüncü Yıl Üniversitesi Gevaş Meslek Yüksekokulu, Gevaş, Van ÖZET Deneme, Türkiye'de tescil edilmiş fasulye çeşitlerinin kapasiteleri, indeksleri ve sert tohum kabuğuna sahip tohum oranlarının belirlenmesi amacıyla 2004 Yılında Yüzüncü Yıl Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümü laboratuarlarında Tesadüf Blokları Deneme Planına göre üç tekrarlamalı olarak yürütülmüştür. Denemede Türkiye'de tescil edilmiş II çeşitle (Şeker, Karacaşehir 90, Şehirali 90, Yunus 90, Akman 98, Göyrıük 98, Önceler 98, Noyanbey 98, Yakutiye 98, Aras 98, Terzibaba) bir yerli çeşit olmak üzere toplam 12 kuru fasulye çeşidi kullanılmıştır. Deneme sonunda, Hidratasyor indeksi ve sert tohum yönünden çeşitler arasındaki fark istatistikselolarak % 5 düzeyinde önemli bulunmuştu:', Çeşitlerin kapasiteleri arasında değişmiştir. en yüksek çeşitler Noyanbey98 ve Şehirali-90 çeşitleri olurken, Yerli fasulye (Gevaş) en düşük ne sahip çeşit olarak yer almıştır. indeksi yönünden Yakutiye-98, Önceler-98, Terzibaba ve Yunus-98 çeşitleri ilk sırayı paylaşırken Yerli çeşit son sırada yer almıştır. Sert tohum yönünden yerli çeşit olan Gevaş % 13.3 ıle ilk sırayı almıştır. Anahtar Kelimeler: HYDRATlON Fasulye, Kapasitesi, Sert Tohum Kabuğu CAPACITY, HYDRATlON INDEX AND RATE OF HARD SEED COAT CULTlVARS REGISTERED IN TURKEY OF DRY BEAN ABSTRACT This study was conducted out the laboratories of Yüzüncü Yıl University, Agricultural Faculty, and Field Crops Department in 2004 and aimed to determine hydration capacity, hydration index and rate ofhard seec\ coat of dry bean cultivars regisrated in Turkey. This study was conducted completely randomized block design with three replications. ı2 cultivars (Şeker, Karacaşehir 90, Şehirali 90, Yunus 90, Akman 98, Göynük 98, Önceler 98, Noyanbey 98, Yakutiye 98, Aras 98, Terzibaba, Yerli Gevaş fasulyesi) were used in this study. End of the study, differences of hydration capacity, hydration index and and hard seed coat of dry bean cultivars were found significantly (p < 0.05). Hydration capacity of dry beans cultivars were changed between and C.553. While Noyanbey-98 and Şehirali-90 cultivars have the highest hydration capacity, Gevaş (Local cultivars) has the lowest hydration capacity. While Yakutiye-98, Önceler-98, Terzibaba and Yunus-90 cultivars have the highest hydration index, alsa Gevaş has the lowest hydration index. Gevaş (local cujtivar) has the highest seed coat as Keywords: Dry Bean, Hydration Capacity, Hard Seed Coat GİRİş Kuru fasulye, tanesinde % gibi yüksek oranda protein içeriğine sahip olduğu gibi (Adams, 1985) A,B ve D vitaminlerince de zengin bir yemeklik tane baklagil bitkisidir (Şehirali, 1988). Bu nedenle özellikle geri kalmış ve gelişmekte olan ülkelerde, insanların protein ihtiyaçlarını karşılamada fasulye Önemli bir kaynaktır. Ayrıca yüksek oranda protein içeriğine sahip fasulye samanı (Ergül, 1988)' da hayvancılık merkezlerinden biri olan bölge için önemli bir kaba yem kaynağıdır. Böyle önemli işlevleri olan kuru fasulye, Van ve çevresinde 3000 da'lık ekim alanıyla en fazla yetiştirilen yemeklik tane baklagilolmakla birlikte, istenilen düzeyde gelişmemiştir. Fasulye tarımının bölgede gelişememesinin en önemli nedenlerinden biri de standart ve verimli bir çeşidin bölge için belirlenmemiş olmasıdır. Bu yönde Yüzüncü Yıl Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümü tarafından 2002 Yılından beri bu çalışmada kullanılan ı1 standart ve bir yerli olmak üzere toplam 12 çeşidin bölgedeki adaptasyon çalışmaları devam etmektedir. Bu çalışmayla da 'Sorumlu yazarın E-posta adresi: vahde2565@yahoo.com

4 Yusuf DOGAN, Vahdettin ÇjFTÇj, Numan BjLDjRjCj, Murat TUNÇTÜRK aynı çeşitlerin pişme kalitesi yönünden önemli bir özellik olan Hidratasyorı kapasiteleri, indexieri ve sert tohum oranlarının belirlenmesi amaçlanmıştır. Yemeklik tane baklagiller, yüksek protein içerikleri gibi olumlu yönlerinin yanı sıra pişme sürelerinin uzunluğu tüketimleri için bir olumsuzluk olarak görülmektedir.' Pişme süresinin ise tohumun ile yakından ilgili olduğu, ile pişme süresi arasında pozitif bir ilişkinin olduğu ve yüksek çeşitlerin daha çabuk piştiği (Williams ve ark. 1983; Manan ve ark. 1987; Singh ve ark. 1991). Bu yüzden yemeklik tane baklagillerde çeşitli ıslah ve yetiştirme tekniği çalışmalarıyla tohumun nin arttırılmasına çalışılmıştır (Rao and Vakil, 1985). çeşitlere göre değiştiğinden bu çalışma ile Türkiye'de tesciledilmiş fasulye çeşitlerinin kapasitelerinin, indexierinin ve sert tohum oranlarının belirlenmesi amaçlanmıştır. MATERYALveYÖNTEM Çalışma, 2004 Yılında Yüzüncü Yıl Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümü laboratuvarıarında Tesadüf Blokları Deneme Planına göre üç tekrarlamalı olarak yürütülmüştür. Bu çalışmada, Türkiye'de tescil edilmiş ı ı standart fasulye çeşidi (Şeker, Karacaşehir 90, Şehirali 90, Yunus 90, Akman 98, Göynük 98, Önceler 98, Noyanbey 98, Yakutiye 98, Aras 98, Terzibaba) ve bir yerli çeşit olmak üzere toplam 12 kuru fasulye çeşidi materyalolarak kullanılmıştır. Denemede her çeşitten 100 tohum tartılarak kuru ağırlıkları belirlenmiş ve bu tohumlar geniş ağızlı 250 ml'lik erlenmayer içerisine konularak tohumların üzerine 150 ml'lik demineralize su eklenmiş ve erlenmayerin ağzralamunyüm folyo ile kapatılarak 16 saat oda sıcaklığında (22-25 C) bekletilmiştir. Oda sıcaklığında i6 saat bekletilen tohumlar bu sürenin sonunda kaplardan alınarak kurutma kağıtları arasında kısa bir süre bekletilerek üzerlerindeki su alındıktan sonra şişmeyen tohumlar varsa sert kabuklu tohum olarak ayrılmış ve kalan tohumların yaş ağırlıklar: tartılarak yapılan çeşitli hesaplamalar sonunda çeşitlerin hidaratasyon kapasiteleri ve indeksleri belirlenmiştir. nin belirlenmesinde aşağıdaki denklemden yararlanılmıştır. nin orijinal tohum ağırlığına oranlanmasıyla da indeksi bulunmuştur (Williams ve ark. J 9Ş6). Hidradasyon Kapasitesi [y - (X-(X/IOO) Nı}/(NrNıJ Yaş Tohum Ağırlığı Kuru Tohum Ağırlığı Orijinal Tohum Sayısı Sert Tohum Sayısı (Su çekmeyen Deneme sonunda elde edilen değerler varyans analizine farklılıklar Duncan çoklu karşılaştırma yöntemine göre (P<O.05) Yurtsever (1984) ve Düzgüneş ve ark. (i 987)'dan yararlanılmıştır. tohum sayısı) tabi tutularak test edilmiştir. ortalamalar İstatistiksel arasındaki analizlerde BULGULAR ve TARTIŞMA Türkiye'de tescil edilmiş 12 fasulye çeşidinin kapasitelerine, indeksleri ve sert tohum oranlarına yönelik elde edilen değerlerle yapılan varyans analiz sonuçları Çizelge 1 'de verilmiştir. Tabloda da görüldüğü gibi incelenen tüm özellikler yönünden çeşitler arasındaki farklılıklar istatistikselolarak % 5 düzeyinde önemli bulunmuştur., indeksi ve sert tohum oranı yönünden incelenen fasulye çeşitleri için elde edilen ortalama değerler ve bu ortalamalar arasındaki farklılıkları gösteren Duncan grupları Çizelge 2'de verilmiştir. J. Türkiye'de tescil edilmiş fasulye çeşitlerinde tohum kabuğu yönünden yapılan varyans analiz sonuçları Çize/ge Varyasyon kaynaklan indeksi ve sert Kareler ortalaması Serbestlik derecesi Blok Çeşit ii Hata ** Genel lstatistikse!, olarak % i düzeyinde önemlidir. indeksi ** Sert tohum kabuğu OA **

5 Türkiye VI Tarla Bitkileri Kongresi Bildiri Kitabı Cil! i Çize/ge 2. Türkiye'de tescil edilmiş fasulye çeşitlerinde, indeksi VE: sert tohum kabuğu yönünden elde edilen ortalama değerler ve ortalamalar arasındaki farklılıkları gösteren Duncan grupları Sert tohum kabuğu oranı (%) _ Çeşit Hidaraıasyon (g/tohum) Hidaraıasyon indeksi (%) Şehrali a* io 1.4 bed Yunus b ab Yakutiye b a Karacaşehir e 94.2 ef Şeker d 95.1 ef Önceler e a Göynük b 96.9 de 2.6 b Terzibaba d ab Aras b be 2.6 b Akman d 99.5 ede Noyanbey a i O1.7 bed Gevaş Fas (Yerli) b 89.4 f 13.3 a * Aynı harfle gösterilen ortalamalar arasındaki fark istatistikselolarak önemsizdir (P<0.05) Çizelge 2' de de görüldüğü gibi incelenen fasulye çeşitlerinde kapasites i ile arasında değişmiştir. En yüksek ile Şehrali-90 ve Noyanbey-98 çeşitlerinde tespit edilmiştir. En düşük ise ile Karacaşehir-90 çeşidinde tespit edilmiştir. Daha önce bu konuda yapılan çalışmalarda Hidratasyoa ile pişme süresi arasındaki olumlu ilişki (Williams ve ark. 1983; Manan ve ark. 1987; Singh ve ark. ı991) dikkate alındığında Şehrali-90 ve Noyanbey-98 çeşitleri diğer çeşitlere nazaran daha çabuk pişebilen çeşit olarak yer alırken, Karacaşehir-90 çeşidi en uzun sürede pişebilen çeşit olarak değerlendirilebilir. nin orijinal tohuma oranının yüzde olarak ifadesi olan indeksi yönünden de çeşitler arasında önemli farklılıklar gözlerımiştir. Yakutiye-98 ve Önceler-98 çeşitleri en yüksek indeksine sahip olurken, yerli populasyon olan Gevaş fasulyesi en düşük indeksine sahip çeşit olarak yer almıştır (Çizelge 2). Ayrıca bu çalışmada çesitlerin sert tohum kabuğu oranları da incelenmiş ve sert tohum kabuğu (su almayan tohum) yönünden çeşitler arasında önemli farklılıklar olmuştur. Denemeye alınan çeşitlerden Gevaş fasulyesinde (yerli) % 13.3 ile en yüksek oranda sert tohum gözlenirken diğer standart çeşitlerle aralarındaki farklılıklar önemli olmuştur. Standart, fasulye çeşitlerinin 5 tanesinde su almayan tohum olmazken 6 tanesinde düşük oranlarda su almayan tohum gözlenmiştir. Standart çeşitlerin tümü aynı Duncan grubunda yer almışlardır (Çizelge 2). KAYNAKLAR Adams, M.V., D.P. Coyne, J.H.C. Davis, P.H. Grahaw and C.A. Francia Grain Legumes Crops. Collins, London Anonim, Tarım Bakanlığı WEB sitesi Tarım İstatistikleri, Düzgüneş, O., O. Kavuncu, T. Kesici, F. Gürbüz Araştırma ve Deneme Metotları (Istatistik-Il), A.U.Z.F. Yayınları: 1021,381 s. Ergül, M Yemler Bilgisi ve Teknolojisi. Ege Ün iv. Zir. Fak. Yay. No.487, Bornova-İzmir. Manan, F., T. Hussain, 1. AlIi, and P. Iqbal Effect of Cooking on Phytic Acid Content and Nutritive Value ofpakistani Peas and Lentils. 1. Food Composition and Analysis, 1 (): Rao, V.S. and U.K. Vakil Effects of Gamma Radiation on Cooking Quality and Sensory Attributes offour Legumes. Faba Bean Abstract Singh, U, N. Subrahmanyam, and J. Kumar Cooking Quality and Nutritional Attributes of Some Newly Developed Cultivars of Chickpea (Cicer arietinum L.). J.Sci. Food Agr. 55: Şehirali, S Yemeklik Dane Baklagiller, A.U.Z.F. Yayınları: 1089, Ankara, 435 s. Williams, P.C., F. Jaby EI- Haramein, and A. Sayegh Crop Quality Evaluation Methods and Guidelines, ICARDA, Technical Manual No. 14, 142 p. Williams, P.c., K.B. Singh, and H. Nakkoul Relation ofsome Physical Aspects of Kabııli Type Chickpeas to Cooking Time. Journal of the Science offood and Agricullture, 34: Yurtsever, N Deneysel Istatistik Metotları. T.C. Tarım Orman ve Köy İşleri Bakanlığı Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü Yayınları, Genel Yayın No:121, Teknik Yayın No:S6, Ankara, 624 s. 199