ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ VE BİLİMSEL ETİK

Transkript

1 ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ VE BİLİMSEL ETİK Prof. Dr. Hülya DEMİR, Şubat 2017 Prof. Dr. Hülya DEMİR, Eylül

2 DERSİN AMACI a. Bilimsel arasţırmaların kapsamını, temellerini o g renme b. Bilimsel bilgiye eris im ve veri toplama yo ntemlerini o g renme c. Bilimsel metinleri okuma, anlama ve veri analizi yapabilme d. Aras tırma raporu hazırlamayı o g renme e. Bilimsel etik konularında bilgi sahibi olma ve etik dıs ı davranıs ları o nleme Prof. Dr. Hülya DEMİR, Eylül

3 DERSİN İÇERİĞİ Bilimsel Aras tırma Yo ntemleri, Bilimsel Aras tırma Planlanma: Aras tırma Problemleri, Hipotezler ve Amac lar, Bilimsel Bilgiye Eris im: Kütüphane, Dijital Kütüphane, Veritabanları, Bilimsel Veri Toplama ve Ölc me Yo ntemleri, Veri Analiz Yo ntemleri ve Sunumu, Prof. Dr. Hülya DEMİR, Eylül

4 DERSİN İÇERİĞİ Aras tırma Önerisi Yazma -Bir Özet Öneri Hazırlama, Aras tırma Raporu Hazırlama/Raporlama Metotları, Makale Yazımında Temel Kurallar ve Örnekler, Aras tırmada Etik Sorunlar/Etik Dıs ı Davranıs lar ve Önlenmesi, Gec erlilik ve Güvenirlik Kavramları, Yükseko g retim Kurulu Bilimsel Aras tırma ve Yayın Etig i Yo nergesi Prof. Dr. Hülya DEMİR, Eylül

5 DERS KİTABI/ MalzemeSİ/ ÖNERİLEN KAYNAKLAR Şener Büyüko ztürk, Özcan Aygün, Ebru Kılıc C akmak, Şirin Karadeniz, Bilimsel Aras tırma Yo ntemleri, Pegem Yayıncılık, ISBN: , 2014 Cumhur Ertekin, Nihat Berker, Aslıhan Tolun, Dinc er Ülkü, Bilimsel aras tırmalarda etik ve sorunlar, TÜBA yayınları, ISBN: , TÜBİTAK MATBAASI, 2002 Ders Konuları ile ilgili hazırlanmıs ders notları ve bilimsel aras tırma makaleleri Prof. Dr. Hülya DEMİR, Eylül

6 Ders Öğrenim Çıktıları 1. Bilimsel arasţırmaların kapsamını ve temellerini o g renir. 2. Bilimsel bilgiye eris im ve veri toplama yo ntemlerini o g renir. 3. Bilimsel metinleri okur, anlar ve veri analizi yapabilir. 4. Aras tırma raporu hazırlamayı o g renir. 5. Bilimsel etik konularında bilgi sahibi olur ve etik dıs ı davranıs ları o nleyebilir. Prof. Dr. Hülya DEMİR, Eylül

7 1. Hafta Bilimsel Bilgi ve Bilimsel Aras tırma Yo ntemlerine Giris - Bilimsel Aras tırma Yo ntemleri 2. Hafta TTO Aras tırma Raporu Hazırlama/Raporlama Metotları (Teorik) 3. Hafta TTO Aras tırma Raporu Hazırlama/Raporlama Metotları (Uygulama) 4. Hafta TTO Aras tırma Raporu Hazırlama/Raporlama Metotları (Uygulama) 5. Hafta Bilimsel Aras tırmada Planlanma: Aras tırma Problemleri, Hipotezler ve Amac lar; Bilimsel Bilgiye Eris im 6. Hafta Bilimsel Veri Toplama ve Ölc me Yo ntemleri; Veri Analiz Yo ntemleri ve Sunumu; 7. Hafta Etik ve Bilimsel Aras tırmada Temel Etik İlkeler Prof. Dr. Hülya DEMİR, Eylül

8 8. Hafta Gec erlilik ve Güvenirlik Kavramları 9. Hafta YÖK Bilimsel Aras tırma ve Yayın Etig i Yo nergesi 10. Hafta Ög renci o dev sunumları 11. Hafta Ög renci o dev sunumları 12. Hafta Ög renci o dev sunumları 13. Hafta Ög renci o dev sunumları 14. Hafta Ög renci o dev sunumları 15. Hafta Ög renci o dev sunumları FİNAL SINAVI Prof. Dr. Hülya DEMİR, Eylül

9 Niçin Araştırma Yapılır? Merak Ög renmek Kes if ya da icat Ancak, her araştırma bilimsel nitelik taşımaz (Erman, 2009). Prof. Dr. Hülya DEMİR, Eylül

10 Bilimsel Araştırma Nedir? Eldeki toplam bilginin sistemli bir araştırma yo ntemi ile arttırılması ve gelis tirilmesidir. Bir aras tırmanın bilimsel bir nitelik tas ıyabilmesi ic in; amacı (o konuda var olan bilgiyi genis letmek), yo ntemi (planlı, kuralları olan sistematik bir sürec ), sonucu (o zgün, ilk kez ortaya c ıkıyor olmalı), olması gerekir (Erman, 2009). Prof. Dr. Hülya DEMİR, Eylül

11 Bilimsel Araştırma 1. Bir alanda ilk kez yapılabilir (aras tırma ve sonuc ları bilgi birikimine dog rudan yeni, o zgün bilgileri katmayı hedefler) ya da 2. Daha o nce yapılan araştırmaların, bilgi birikiminin yeniden değerlendirilerek yeni katkılarda bulunulması şeklinde olabilir (Kaynakların, var olan bilgilerin taranmasını, go zden gec irilmesini, kontrol edilmesini, genis letilmesini ve ayrıntılandırılmasını kapsar). Her iki aras tırma tipinde de, yeni kuram, yeni kavram ve yeni kuralların üretilmesi beklenir (Erman, 2009). Prof. Dr. Hülya DEMİR, Eylül

12 Bir alanda ilk kez yapılan aras tırmalar, araştırma (research), Daha o nce yapılan aras tırmaların, bilgi birikiminin yeniden deg erlendirilerek yeni katkılarda bulunulması s eklinde olan aras tırmalar, tarama/değerlendirme (review). Prof. Dr. Hülya DEMİR, Eylül

13 Bir alanda ilk kez yapılan araştırma (research) o rnekleri: Yapı yas am sürec lerinde yapısal atıkların o nlenmesine/azaltılmasına yo nelik tasarım yaklas ımları ve bir model o nerisi (Sargın, B., 2015, Doktora, YTÜ). Büyükbas hayvansal atıkların biyometanizasyon sürec lerinin iyiles tirilmesinin araştırılması (Tufaner, F., 2015, Doktora, YTÜ). Akım haritalaması ic in cog rafi bilgi sistemlerine entegre o zgür ve ac ık kaynak kodlu yazılım geliştirilmesi (Güllüog lu, N.C., 2014, ODTÜ) Yansıtmalı dizi antenlerin verimli nümerik analiz ve tasarımı (Erc il, E., 2015, ODTÜ) Prof. Dr. Hülya DEMİR, Eylül

14 Daha o nce yapılan araştırmaların, bilgi birikiminin yeniden değerlendirilerek yeni katkılarda bulunulması şeklinde yapılan araştırma, tarama/değerlendirme (review) o rnekleri: Cumhuriyet Do neminde Türkiye'de uyus turucu madde kullanımı ile mücadele ( ) (Tekin, M., 2005, YL, YTÜ). Zorunlu eg itim reformlarının kadının ailedeki statüsüne etkileri (Usta, E. K., 2016, YL, Bog azic i Üniversitesi). Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi'nde o g retime teknoloji entegrasyonun o nündeki engeller ve olanaklar (Muhametjanova, G., 2014, ODTÜ) Mimarlık mesleg inin deg is en rolleri: Uygulamada bina bilgi modellemesi (Özkoc, O., 2015, ODTÜ) Postmodern müzik kavramı bag lamında Luciano Berio'nun Sequenza I adlı eseri ve bu eserde kullanılan c ag das s üt teknikleri (Us en, Ş., 2013, Sanatta Yeterlik, YTÜ) Prof. Dr. Hülya DEMİR, Eylül

15 Bir konu üzerine yapılan aras tırmalar; bilimsel (akademik) aras tırmalar ve mesleki aras tırmalardır. Bilimsel araştırmalar, akademik bilgiye yeni ve o zgün katkıda bulunur. Mesleki araştırmalarda üretilen bilgi mesleg in pratik yo nüne ve o zellikle uygulamada olus an problemleri c o zmeye yo neliktir (Erman, 2009). Prof. Dr. Hülya DEMİR, Eylül

16 Bilimsel araştırmalarda; ele alınan problemler, kavramsal yo nü ag ırlık kazanan, akademik boyutu olan konulardır, sonuçlarının evrensel nitelik tas ıması beklenir, değeri, problemin tanımının iyi yapılması, uyguladıg ı aras tırma yo nteminin tutarlılıg ı, kaynak tarama ve deg erlendirmesinin yeterlilig i, elde edilen verilerin c o zümlenmesindeki tutarlılık ve üretilen c o züm ya da varılan sonucun tutarlılıg ı ve evrensel gec erlilig i ile o lc ülür, atıf sistemi ve belirli bir bilimsel yazı formatı aranır. Mesleki araştırmalarda; ço zülmeye çalışılan sorunlar, mesleg in uygulamasından kaynaklanan, pratik ic erig i ag ırlıklı konulardır, sonuçları, daha dar anlamda, belirli sınırlar ic inde gec erli olur, değeri, varılan c o zümün pratikte uygulanabilirlig i ve maliyeti ile o lc ülür, atıf sistemi ve belirli bir bilimsel yazı formatı o nemli deg ildir (Erman, 2009). Prof. Dr. Hülya DEMİR, Eylül

17 Araştırma yazılarını; aras tırma makaleleri (research paper), teknik raporlar; Değerlendirme yazılarını; Tarama/deg erlendirme makaleleri olus turur. Doktora tezi yüksek lisans tezi, konferans bildirisi, toplantı o zeti, monografiler konularına go re her iki grupta da olabilir (Erman, 2009). Prof. Dr. Hülya DEMİR, Eylül

18 Araştırma makalesi (research paper); Özgün bir aras tırmanın yo ntemini anlatır, sonuc larını tartıs ır, kullanılan yo ntem ve sonuc larının ilk kez yayınlanıyor olması gerekir. Tarama/değerlendirme makalesi; Daha o nce yayınlanmıs bilimsel metinlerin taranarak bir o zetini toplu olarak verir, yeniden deg erlendirerek o zgün sonuc lara olanak sag lar, Bir bilgilendirme makalesi (information paper, review paper) olarak go rülebilir (Erman, 2009). Prof. Dr. Hülya DEMİR, Eylül

19 Konferans bildirisi (conference proceeding); Konferans, sempozyum, kongre, c alıs ma grubu ya da benzeri topantılara sunulan bir bildirinin yazılı s eklidir. Aras tırmacının üzerinde c alıs tıg ı konuda ulas tıg ı en son konumu ve deg erlendirmelerini ic erir. Özgünlük aranmaz ve temel bilimsel yayın olarak kabul go rmeyebilir, ancak bir tartıs ma ortamı yaratır ve yeni fikirlerin olus umuna yol ac ar. Toplantı o zetleri; Özgün bilgi aranmaz. Dergi ya da kitaplarda basılabilir. Teknik rapor ve monografiler; Tek bir konu üzerinde aras tırmacının inceleme ve düs üncelerini kapsar (Erman, 2009). Prof. Dr. Hülya DEMİR, Eylül

20 Doktora tezi; Aras tırma ya da tarama/deg erlendirme metinlerine benzer ancak, daha genis ve derin bir aras tırmadır. Belirli bir akademik alandaki bilgiye o zgün katkıda bulunur. Aras tırmacı, yaptıg ı c alıs maları ve o zgün sonuc larını sunar. Araştırmacının konusunda uzmanlığını belgeler. Doktora tezinde aras tırmacının as ag ıdaki üc durumdan birini gerc ekles tirmesi beklenir: 1. Bilime yeni bir katkıda bulunmak; 2. Yeni bir düs ünce sistemi ya da yeni katkılara yol ac abilecek yorum gelis tirmek; 3. Yeni bir sınıflandırma sistemi gelis tirmek (Erman, 2009). Prof. Dr. Hülya DEMİR, Eylül

21 Yüksek lisans tezi; Bilimsel bir o zgünlük beklenmemekle birlikte sınırlı da olsa bir katkı beklenir. Ög renciyi bilimsel aras tırmalara hazırlar, akademik hayatla tanıs tırır. Öğrenci, aras tırma sürecinde aras tırma yo ntemleri, bilimsel metin yazma ve bilim dili gibi konularda deneyim kazanır (Erman, 2009). Doktora ve yüksek lisans tezlerinin formatı üniversiteler arasında deg is iklik go sterir. YTÜ FBE tez yazım formatı 5%20MAYIS% pdf Prof. Dr. Hülya DEMİR, Eylül

22 BAŞLIK İlk izlenimi verir. En c ok okunan kısımdır. Yazar basit bir gerc eg i dikkate almalıdır: Bu başlık binlerce kişi tarafından okunacak. Yeterli o lc üde, en az sayıda kelimeler dizisi bic iminde olmalıdır. Ne anlatılacag ı, ana fikir konusunda tam ve kesin go stergedir. Makalenin bas lıg ı bir etikettir. Bir cümle deg ildir. Prof. Dr. Hülya DEMİR, Eylül

23 BAŞLIK BAŞLIĞIN ÖNEMİ C og u zaman o zgün dergide veya ikincil servislerde (o zetlemeler veya dizinler) makalenin tümü yerine o ncelikle bas lık okunur. Bu nedenle, bas lıktaki bütün kelimeler c ok dikkatli sec ilmeli ve birbiri ile ilis kileri dikkatli kurulmalıdır. Yanlıs bas lıklardaki en yaygın hata ve anlam bakımından kesinlikle en zarar verici olanı, kelimelerin hatalı sıralanmasıdır. Uygun olmayan s ekilde bas lık verilmis bir makale, amac ladıg ı okuyucu kitlesine asla ulas amaz ve tamamen kaybolabilir ( Eris im tarihi: ). Prof. Dr. Hülya DEMİR, Eylül

24 BAŞLIK BAŞLIK UZUNLUĞU Çok kısa bir başlık okuyucuya yardımcı olamaz. Örnek: GPS Üzerine C alıs malar (Nasıl? Yo ntem ne?) Uzun başlıkların çoğu savurganca yazılmış kelimeler içerir. Örnek:...üzerine c alıs malar,...üzerine aras tırma ve...üzerine go zlemler gibi savurganca yazılmıs kelimeler bas lıg ın hemen bas langıcında fark edilir. Prof. Dr. Hülya DEMİR, Eylül

25 YAZARLAR VE ADRESLERİ Üzerinde anlas ılmaya varılmıs veya genellikle kabul go ren bir kural yoktur. Ancak as ag ıdaki durumlarla kars ılas ılabilir: Bazı dergiler, yazar isimlerinin alfabetik sırada olmasını ister. Fakat alfabetik sistem, herkesin kullandığı bir sistem olmamıştır. Daha modern bir eg ilim, ilk yazar olarak yayımlanmakta olan çalışmanın ana üreticisi ve deneyimli yazarı tanımlamadır. İlk yazara deneyimli yazar olarak atıf yapılması ve o kis inin aras tırmanın kendisini veya c og unu yaptıg ının varsayılması kabul go ren bir bic imdir. Herkesin yazar olarak isimlendirildig i kirli çamaşır listesi yaklas ımını kullanma eg ilimi, ortak aras tırmaya eg ilimi artırıcı, ancak bir taraftan da makale bas ına ortalama yazar sayısını da yükselticidir. Yerles ik, deneyimli bilim adamlarının daha genç meslektaşlarına veya o ğrencilerine hak (ilk isim olma) tanımasıdır. Genc neslin bu s ekilde tes viki, iyi bilim sürecini yüceltir ve zarif bir s ekilde bu uygulamayı yapan, deneyimli bilim adamının karakterini ortaya koyar. Prof. Dr. Hülya DEMİR, Eylül

26 YAZARLAR VE ADRESLERİ Doğru Sıralama Yazarlar listesi sadece ve sadece, makalenin tasarımı ve gerçekleştirilmesine aktif olarak katılan kişileri ic ermelidir. Yazarlar normal olarak; ilk yazar deneyimli yazar olarak kabul go rerek; ikinci yazar esas is birlig i yapan, üc üncü yazar ise ikinciye es deg er fakat c alıs mada muhtemelen daha az katkısı olan yazar olarak o nem sırası ile listelenmelidir. Bir makalenin yazarı, verilen aras tırma sonuc larında entelektüel sorumluluğu olan kişi olarak tanımlanmalıdır. Kişiler, kendilerinin s ahsen olmadıkları bir araştırmayı anlatan çalışmaya ne isimlerinin yazılmasını istemeli ne de yazılmasına izin vermelidirler. Prof. Dr. Hülya DEMİR, Eylül

27 YAZARLAR VE ADRESLERİ Bir makaledeki entelektüel girdiyi incelemek zordur. Bir aras tırma problemi üzerinde aylar ve yıllar boyu birlikte yog un olarak c alıs anlar, özgün araştırma fikirlerini kim verdi? veya kimin parlak fikri başarının anahtarıydı? diye hatırlamakta zorluk c ekebilirler. İsmi olan her yazarın, anlatılan c alıs maya o nemli katkıda bulunmus olması gerekir. Önemli kavramı, c alıs manın yeni bilgi üreten, o zgün bilimsel makale kavramını tanımlayan yo nleridir. Yayımlanmıs makaledeki yazarlar silsilesi, tam anlas ma ile c alıs ma bas lamadan o nce kararlas tırılmalıdır. Daha sonra, aras tırmanın aldıg ı yo ne go re bir deg is iklik gerekli olabilir. Fakat yazarlık sorununu araştırma sürecinin en sonuna bırakmak akıllıca olmaz. Prof. Dr. Hülya DEMİR, Eylül

28 YAZARLAR VE ADRESLERİ Yazarların bazı kişileri (?) listeye koyması neden gerekir(?)? yayınla - veya - yok ol Bazı kis iler c ıkan makalelerin c og unda veya hepsinde yazar olarak bulunurlar. Aras tırma üretkenlikleri aslında zayıftır, fakat yıl sonu yayın listeleri gerc ekten genis olabilir. Bazı kurumlarda bo yle s is irilmis listeler terfi ile sonuc lanabilir. Bo yle s is meler ayrıca beceriklilik olarak kabul edilir. Fakat bilimsel olarak kesinlikle o nerilmez. İyi bilim adamları; ne ufacık katkıları ic in bas ka insanların isimlerinin eklenerek kendi c alıs malarının sulandırılmasına izin verir, ne de kendi isimlerinin bir sürü yetersiz insanın isimleriyle lekelenmesini ister. Kısaca bilimsel makale, c alıs maya ag ırlıklı olarak katkıda bulunmus olanları listelemelidir (Day, R., 1994 ve TUBİTAK, 1996) Prof. Dr. Hülya DEMİR, Eylül

29 YAZARLAR VE ADRESLERİ Adreslerin Listesi Genellikle karıs ıklık yaratır. Yayımlanan derginin tarzı o n plana c ıkar. Bir yazarla, bir adres verilir. Yazara ait birden fazla adres go sterilmez. Eg er yayımdan o nce yazar bas ka bir adrese tas ınmıs sa, yeni adres s imdiki adres dipnotunda go sterilmelidir. Her biri farklı kurumda iki veya daha fazla yazar varsa, adresler de yazarlarla aynı sırada verilmelidir. İki kurumdan üc yazar tarafından bir makale yayınlanması durumunda, her yazarın ismi ve adresi üstel olarak a, b veya c gibi yazarın isminden sonra, ilgili adresten o nce veya sonra, uygun is areti ic ermelidir. Yazarların ve adreslerinin ac ıkc a belirli olması, c es itli ikincil servisler ic in de c ok o nemlidir. Bu servisler ic in, H. Demir tarafından yayımlanan bir makalenin Hacettepe Üniversitesindeki H. Demir tarafından mı yoksa Ege Üniversitesi veya Yıldız Teknik Üniversitesindeki H. Demir tarafından mı yazıldıg ı bilinmelidir. Yalnızca düzgün bir şekilde yazarları belirlenebilen yayınlar atıf endekslerinde gruplanabilir. Prof. Dr. Hülya DEMİR, Eylül

30 TEZ ÖZETİ HAZIRLAMA (YTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü web sayfasından alınmıs tır. Alınma tarihi: ) ÖZÜN TANIMI Öz, o zü hazırlayanlar tarafından (yazar ya da abstrakto r) bir belgenin ic erig inin eleştiri ve yorum katılmadan bazı kurallara uyularak o zetlenmesidir. ÖZÜN AMACI VE NİTELİĞİ Özün amacı, bir belgede is lenen konuların ana noktalarını ortaya c ıkarmaktır. Özde, c alıs manın amacı, kapsamı, yo ntemi, yapılan go zlemler, uygulamalar, bulgular, okuyucuya aslını inceleyip incelememe hususunda karar verdirebilecek açıklıkta yazılmalıdır. Öz, bilgisayar aracılığı ile yayın taraması yapmaya olanak sağlayacak nitelikte olmalıdır. Aslının el altında bulunmadıg ı durumlarda, belgenin yerini tutacak derecede yeterli bilgi içermelidir. Prof. Dr. Hülya DEMİR, Eylül

31 TEZ ÖZETİ HAZIRLAMA ÖZÜN UZUNLUĞU Öz, hazırlanan belgenin uzunlug una bag lı olarak, en az 100, en fazla 250 so zcükten olus malıdır. Olag an dıs ı hallerde 400 so zcüg e kadar c ıkılabilir. ÖZÜN YAPISI Bilgi veren o zde bulunması gereken o geler s unlardır: Amaç: Eserin bas lıg ından ac ıkc a anlas ılmadıg ı takdirde c alıs manın amac ve kapsamı o zde belirtilmelidir. Yo ntem ve Materyal: C alıs mada uygulanan temel yo ntemler, yeni teknikler, yapılan is lemler ve kullanılan materyal o zetlenmelidir. Bulgular: C alıs mada, ortaya konulan o nemli bulgular o zde mutlaka belirtilmelidir. Sonuç: C alıs manın amacı, yapılan o neriler, bulgular ve deg erlendirmelerle bag lantılı olarak c ıkarılan sonuc lar o zde verilmelidir. Kullanıcıların gereksinimlerine go re, o zde bu o g elerin sırası deg is ebilir. Yani o nce sonuc, sonra bulgular, yo ntem ve materyal kaydedilebilir. Prof. Dr. Hülya DEMİR, Eylül

32 TEZ ÖZETİ HAZIRLAMA ANLATIM BİÇİMİ Paragraf ve Cümle Yapısı Öz, genelde bir paragraftan olus malıdır. Ancak bir yayında farklı konular is lenmis se, birden fazla paragraf kullanılabilir. Cümleler kısa olmalı ve dilbilgisi kurallarına uymalıdır. Akıcılık ve okunabilirlig e dikkat edilmelidir (İngilizce'de yaklas ık 12 so zcükten olus an cümleler, rahatlıkla anlas ılabilir.). Cümleler tam olmalıdır. Devrik ya da telgraf ifadesine kac an cümlelerden kac ınılmalıdır. Fiilli ifadeler, yan cümleler, a, an, the gibi harfi tarifler atlanmamalıdır. Prof. Dr. Hülya DEMİR, Eylül

33 TEZ ÖZETİ HAZIRLAMA ANLATIM BİÇİMİ Paragraf ve Cümle Yapısı Kullanılan so zcüklerin yazılan kapsamda açık olmayan anlamlara sahip olup olmadıkları denetlenmelidir. Kullanılan terimlerin kısaltmalarının yaratabileceği çelişkiler düs ünülürken esas alınacak kıstas, okurların uzmanlas ma düzeyleri olmalıdır. Bu bakımdan kısaltmalarda, meslek jargonunu içeren so zcükleri, ticari isimleri kullanırken aşırıya kaçılmamalıdır. Prof. Dr. Hülya DEMİR, Eylül

34 TEZ ÖZETİ HAZIRLAMA ANLATIM BİÇİMİ Paragraf ve Cümle Yapısı Aksine neden olmadıkc a yazarın fikirlerinin sırası korunmalıdır. Özün temel amacı orijinal belgeyi yansıtmasıdır. Tarihçe, nereden çıktığı iyi bilinen tekniklerin, sürec lerin, varsayımların, aksiyonların ve arac ların ac ıklamaları o z bünyesine alınmamalıdır. Öz, yeni kuramlar, hipotezler, sonuc lar ve yorumlar üzerinde yoğunlaştırılmalıdır. Sayısal verilerden bahsederken gerektiğinde hata payları da belirtilmelidir. Standartlas tırılmıs testler, teknikler ve arac lar, tam isimleriyle verilmelidir. Prof. Dr. Hülya DEMİR, Eylül

35 TEZ ÖZETİ HAZIRLAMA ANLATIM BİÇİMİ Giriş Cümlesi Özün giris cümlesi, eser adının tekrarı olmamalı ve mümkün oldug unca anlama katkısı bulunmayan, aşağıdaki ibarelerle başlamamalıdır: "This research work..." "Bu tezin amacı..." "This article is a report on." "Bu araştırmanın amacı." "This paper takes a brief look at." "Araştırmamıza go re..." "The authors studied." "Yaptığımız incelemeler sonucu.." "it is the authors belief that.." Prof. Dr. Hülya DEMİR, Eylül

36 TEZ ÖZETİ HAZIRLAMA ANLATIM BİÇİMİ Giriş Cümlesi İyi bir giris cümlesi, belgenin konusunu o zetlemelidir. Örnekler: Machintosh Dam is a concrete decked rockfil dam of 75 m height and 470 m crest lenght, containing 926,670 m3 of quarried rock. Quality Control Circles (QCC) have become a popular remedy to productivity problems. Coal use is expected to increase substantially in many parts of the world during the next few decades. Leakage is a majo r problem with every form of s uid power. The passenger car of the future will have to meet the demands for less energy consumption, lower exhaust gas emissions, lower noise levels, more safety for occupants and other trafic-mix constituents. In a world suffering from ins ation and fossil-fuel depletion, hydropower offers stable prices and permanence. Prof. Dr. Hülya DEMİR, Eylül

37 TEZ ÖZETİ HAZIRLAMA ANLATIM BİÇİMİ Fiil Zamanları Deg is ik bir zamanda anlatma zorunlulug u olmadıkc a bütün fiillerde aynı zaman kullanılmalıdır. Bir işlemi anlatırken geçmiş zaman, o rnek: The mixture was distilled. Karışım damıtıldı. Çalışmayı o zetlerken, grafik ve şekilleri anlatırken geniş zaman, o rnek: The rate of catalysis increases with the temperature. Kataliz hızı sıcaklık ile artar. Analitik işlemlerle ilgili emirler için emir kipi kullanılmalıdır. Örnek: Dissolve with aqua regia and than evaporate the solution. Su rezervuarıyla ço zün ve daha sonra ço zeltiyi buharlaştırın. Prof. Dr. Hülya DEMİR, Eylül

38 TEZ ÖZETİ HAZIRLAMA ANLATIM BİÇİMİ Etken, Edilgen Fiiller ve Üçüncü Şahıs Ac ık, kısa bir anlatım sag lamak ic in etken fiil kullanılmalıdır. Eylem vurgulanmak istendiği durumlarda edilgen fiil kullanılabilir. Anlamda karıs ıklık yaratmadıkc a üc üncü s ahıs kullanımı tercih edilmelidir. Örnek: "Iron - containing bauxites sweeten gasolines in the presence of the air". "The relative absorption coefficients of ether, water, and acetylene were measured by...". Prof. Dr. Hülya DEMİR, Eylül

39 TEZ ÖZETİ HAZIRLAMA ANLATIM BİÇİMİ Terminoloji Bilgisayarla yapılacak yayın taramalarında o zlerden de yararlanılacag ından, c alıs mada gec en teknik terimler ve anahtar so zcükler o zde mutlaka kullanılmalıdır. İlgili bilim dalında ilk kez kullanılan terimler, tanımı ile birlikte verilmelidir. Kısaltmalar Kısaltma, kısaltılmıs ad, sembol ve o lc ü birimleri ic in uluslararası standartlar uygulanmalı, o zel isimler kısaltılmamalıdır. Yazım Kuralları İngilizce yazım kuralları ic in "Webster's" so zlüklerinden, Türkc e yazım kuralları ic in "Yazım Kılavuzu ndan yararlanılmalıdır. Prof. Dr. Hülya DEMİR, Eylül

40 TEZ ÖZETİ HAZIRLAMA ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ VE BİLİMSEL ETİK Öz Çıkarma Süreci Hakkında Bazı Genel Öneriler (Belgeden nasıl yararlanılır?) Belge, içerik ve amaç nasıl açıklanacak düs ünülerek okunur. Başka kaynaklardan da yararlanmak gerekiyorsa, bundan kac ınılmaz. Özde kullanılacak bilgilerin c og u belgenin ilerlemis sayfalarında yer alır. Sonuçlar, yorumlar, o neriler, tartışmalar gibi kısımların o zetleri, o zde yer almaya daha fazla adaydır. Belgedeki o nemli noktalar not alındığı takdirde, o z yazmaya bas landıg ında aras tırıcıya kolaylık sag lanmıs olur. Bu eylem, o zü hazırlarken vakit kazandırır. Prof. Dr. Hülya DEMİR, Eylül

41 TEZ ÖZETİ HAZIRLAMA ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ VE BİLİMSEL ETİK Öz Çıkarma Süreci Hakkında Bazı Genel Öneriler Öz, birkac kez yazılmalıdır. İlk o nce yazım stilini, ifade kısaltmalarını dikkate almayan ham o z hazırlanmalıdır. Sonra, ham o z, doğru imla, iyi ifade, noktalama, bütünlük ve kısalık açısından denetlenip düzeltilmelidir. Bu as amada, o zel isimler, kimyasal ve matematiksel formüller gibi saklı hataların çokça bulunduğu yerler dikkatle incelenmelidir. Daha sonra, düzeltilmis ham o ze, bu kez stil ac ısından da go zden gec irilmek suretiyle son s ekli verilmelidir. Prof. Dr. Hülya DEMİR, Eylül

42 ANAHTAR KELİMELER Anahtar kelime, İçeriği o zetleyen bir veya birden fazla kelimenin bir araya gelmesidir. Yayımlanmış bir makale ya da teze, araştırmacıların ulaşabilmesini sağlayan en o nemli unsurlardan biridir. Anahtar kelime tespit etmede temel hedef, ilgili makale ya da tezin daha fazla kitleye ulaşımını sağlayarak bilime katkısının oluşumunu sag lamaktır. Anahtar kelimenin; makale ya da tezin konusuna uygun, yeterli sayıda, standartlas mıs bir terminoloji ile belirtilmesi, makalenin atıf almasında ve bilime katkısının oluşmasında büyük o nem taşımaktadır. Prof. Dr. Hülya DEMİR, Eylül

43 ANAHTAR KELİMELER Anahtar kelime oranı Anahtar kelime oranı, belirlenen anahtar kelimenin yazı ic erisinde gec en sayısının o yazıdaki toplam kelime sayısına oranıdır ( Eris im tarihi: ). Anahtar kelime oranı = Seçilen anahtar kelimenin yazı içinde geçme sayısı Yazıdaki toplam kelime sayısı Prof. Dr. Hülya DEMİR, Eylül

44 Prof. Dr. Hülya DEMİR, Eylül

45 IMRAD FORMATI Kısa tarihçe İlk olarak go rsel türden bilimsel dergiler yayınlanmaya bas lanmıs tır. İlk bilimsel yayınlar şunu gördüm, bunu gördüm s eklindedir. Daha sonra ilk şunu gördüm, sonra şunu gördüm s eklinde olmus tur. Daha sonra ilk bunu yaptım, sonra şunu yaptım s eklinde uygulama türü yayınlara gec ilmis tir. 19. yy ın ikinci yarısında doğru bilim kavramı geliştirilmiştir. Yapılan çalışmalar tüm ayrıntılarıyla verilmeye başlanmıştır. İlk o rnekler canlı bilimlerinde R. Koch ile L. Posteur arasında virüs teorisinin netles mesinde olmus tur. Yazılarında teorilerini ispatlamadaki tüm ayrıntılar yer almıştır. Prof. Dr. Hülya DEMİR, Eylül

46 IMRAD ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ VE BİLİMSEL ETİK Daha sonraki bilim insanları arasındaki bu tür yazıs malar belirli bir standart haline gelmis tir. Bu IMRAD formatı olarak bilinmektedir. Introduction-Giris, Methods-Yo ntemler, Results- Sonuc lar, Discussion- Tartıs ma Bilimsel yayınlar belirli bir formata do nüs meye bas layınca, dergilerde ve yayınlarda bir standart olus maya bas lamıs tır. Bilimsel yayındaki üretim artıs ı yazıların daha kısa ve o z olması zorunlulug unu getirmis tir. Bilimsel dergilerdeki sayfalar tekrara, gereksiz ekstra temel bilgilere gerek olmadıg ını, dolayısıyla bilimsel yayınlarda referanslama sistemini o nemli hale getirmis tir. Belirtilen sınırlılıklar sonucunda IMRAD formatı uluslararası kabul go rmüs tür. Prof. Dr. Hülya DEMİR, Eylül

47 IMRAD ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ VE BİLİMSEL ETİK IMRAD formatı benimsenmesi sonucunda, bilimsel metinlerin yazma kurallarının belirlenmesi, bu metinlerin edito rlerce düzenlenmesi ve değerlendirilmesi kolaylas mıs tır. Okuyucular ac ısından da bu tür yazım formatı kabul go rmüs tür. Okuyucu hangi tür bilgiyi yayının hangi kısmında bulacağını bilmektedir. Okuyucuya kolay bir yol haritası c izmektedir. IMRAD formatı soru-cevap modeline indirilerek bilim üretip yayınlamak isteyen ve bu yayınlardan faydalanmak isteyen okuyuculara yol go stermektedir (Dog an, M.). Hangi problem, neden incelendi? Introduction-Giriş Problem nasıl incelendi? Methods-Yo ntemler Neler bulundu? Results-Sonuçlar Ve And Bunlar ne anlam tas ır? Ne olmus /olacak? Discussion- Tartışma Sonuc lar Conclusion Prof. Dr. Hülya DEMİR, Eylül

48 GİRİŞ BÖLÜMÜ Bilimsel aras tırmalarda giris bo lümünde; Aras tırmanın genel çerçevesi belirlenir, Arka planı ile ilgili bilgiler sunulur ve Aras tırma, diğer araştırmalarla ilişkilendirilir. Giris bo lümü; yanıt aranan sorunun o nemini aktarmaya yetecek kadar ayrıntılı, gereğini aşmayacak kadar kısa olmalıdır. Prof. Dr. Hülya DEMİR, Eylül

49 GİRİŞ BÖLÜMÜ Giris, bir tanıtım yazısıdır: Aras tırmanın yapılma amacı, Kuramsal temelleri, Literatür ic erisindeki yeri, Alana sag ladıg ı katkı ve o zgünlüg ü bu bo lümde sunulur. Yazılan etkili bir giris bo lümü; Hitap edilen kitlenin ilgisinin c ekilebilmesi ve İncelenen konunun o neminin aktarılabilmesinde o nemli rol oynar. Prof. Dr. Hülya DEMİR, Eylül

50 GİRİŞ BÖLÜMÜ ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ VE BİLİMSEL ETİK Makale ve tezlerde giriş bo lümü formatı, dergilerin yayın kurullarının taleplerine ya da ilgili üniversitelerin tez yazım kurallarına go re küc ük deg is iklikler go sterebilir. Ancak, nitel, nicel ve karma araştırmaların hepsinde ortak olan olmazsa olmaz unsurlar: Aras tırma probleminin anlatılması Aras tırma amacının anlatılması Literatür incelemesi Araştırma soruları/araştırma hipotezleridir. Prof. Dr. Hülya DEMİR, Eylül

51 GİRİŞ BÖLÜMÜ ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ VE BİLİMSEL ETİK Nitel araştırmalarda araştırmacı; bizzat aras tırma sürecinde etkin bir rol oynar. katılımcıları yo nlendirme potansiyeline sahiptir. Nitel aras tırmalarda, aras tırmanın inandırıcılıg ı, gec erlilig i ve güvenilirlig i ac ısından objektiflik o nemlidir. Bu nedenle nitel araştırmalarda giriş bo lümünde ayrıca; aras tırmacının hangi bakış açısı (paradigma) çerçevesinden araştırmaya yaklaştığı, aras tırmacının rolü (aras tırma sürecine olan katkısını), aras tırıcının eğilimleri ve bakış açısı mutlaka belirtilmelidir. Prof. Dr. Hülya DEMİR, Eylül

52 GİRİŞ BÖLÜMÜ Giris cümleleri; En o nemli temel bilgileri vermek üzere dikkatli seçilmelidir. Giris te, kendi problemimiz ve konuyla ilgili yapılmıs c alıs malardan so z ettig imiz ic in kaynaklar geniş zamanda yazılmalıdır. Ben kullanılmamalı, Yapılmıştır kullanılmalıdır. Prof. Dr. Hülya DEMİR, Eylül

53 GİRİŞ BÖLÜMÜ Makale veya tezin tümünde oldug u gibi giris te de iddialı cümle ve vurgulardan kaçınılmalıdır. Bu durum şuna bağlı olmuştur yerine olduğu düşünülmektedir kullanılmalıdır. Süslü cümlelerden kaçınılmalıdır. Önemli bulguları sonuna kadar saklama eğiliminde olunmamalı, okuyucuyu merak ic inde bırakmamalı, okuyucular kanıtların gelişimini izlemelidir. Sürpriz sonuç, bilimsel yo ntem için uygun değildir. Kac ınılmalıdır. Sürpriz sonucu olan problem, okuyanların sıkıldığı ve okumaktan vazgeçtiği bir durum yaratır. Prof. Dr. Hülya DEMİR, Eylül

54 GİRİŞ BÖLÜMÜ İyi yazılmıs bir giris in ne deneyimsiz bir yazar ne de hakem tarafından geliştirilmeye ihtiyacı olmaz. Giris in amacının makaleyi ya da tezi tanıtmak olduğu akılda tutulmalıdır. Problemin tanımı en o nemli kısmıdır. Problem anlaşılır bir şekilde belirtilmezse okuyucu çalışmaya ilgi duymaz. C alıs manın parlaklıg ından etkilenmez. Bu nedenle; Giris te okuyucunun dikkati çekilmeli, Bu konunun nic in sec ildig i ve neden o nemli oldug u o yle bir bic imde sunulmalıdır ki, okuyucu problemin ne olduğunu ve problemin ço zümü için nasıl çalışıldığı go rebilmelidir. Prof. Dr. Hülya DEMİR, Eylül

55 GİRİŞ BÖLÜMÜ Uzmanlık alanı dıs ındaki kis iler tarafından da okunacag ı go z o nüne alındıg ında o zel terim kısaltmalarını tanımlamak için giriş bo lümü uygundur. İlk so z edildiği yerde parantez içinde açıklanmalıdır. Ancak, çok gerekli değilse veya makalede 3-4 kez geçecekse kısaltma kullanmamak daha iyidir. %20Nasill%20Yazilir.pdf Prof. Dr. Hülya DEMİR, Eylül

56 GİRİŞ BÖLÜMÜ ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ VE BİLİMSEL ETİK Araştırma Probleminin Sunulması Giris bo lümünün ilk cümleleri, araştırmanın problemini ortaya koyar. İlk paragrafta kullanılan cümleler, okuyucuda merakın uyanmasında ve ilginin araştırma üzerine çekilebilmesinde c ok o nemli bir go reve sahiptir. Bu noktada, problemin açıkça ifade edilmesi, araştırmanın amacına ulaşabilmesi açısından çok o nemlidir. Prof. Dr. Hülya DEMİR, Eylül

57 GİRİŞ BÖLÜMÜ Araştırma Probleminin Sunulması Problem; literatürde, teoride ve uygulamada yer alan, c alıs maya gerek duyulmasına yol ac an bir konudur. Sosyal Bilimlerde yapılan aras tırmalarda problemler; sorunlardan, zorluklardan ve mevcut uygulamalardan dog arlar. Prof. Dr. Hülya DEMİR, Eylül

58 GİRİŞ BÖLÜMÜ ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ VE BİLİMSEL ETİK Araştırma Probleminin Sunulması Aras tırmacının go revi; toplumda var olan bir problemi tespit etmek, teorik bir altyapıya dayandırmak, arac ve yo ntemlerden faydalanarak bu problemlere c o zümler üretmek ve uygulamada kolaylıklar sag layabilmektir. Buaraştırmanın yapılmasına olan gereksinim/gereksinimler nedir? Buaraştırma ihtiyacının ortaya çıkmasında hangi problemin etkisi olmuştur? soruları go z o nünde bulundurulmalıdır. Aras tırma probleminin o nemi yapılacak alıntılarla da desteklenebilir. Prof. Dr. Hülya DEMİR, Eylül

59 GİRİŞ BÖLÜMÜ ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ VE BİLİMSEL ETİK Araştırma Probleminin Sunulması Problem; açık ve net bir biçimde, araştırmayı destekleyen teori ve teorilerden oluşan bir kapsam çerçevesinde sunulmalıdır. Bu kısımda; Alan literatüründe daha o nce yapılmış araştırmalardan o rnekler verilir. Daha o nce yapılmış araştırmaların eksik kalan yo nleri belirtilerek, çalışmanın literatürde nasıl bir boşluğu dolduracağı o zellikle go sterilir. Aras tırmanın konumu ve o zgün değeri hakkında okuyucu bilgilendirilir. Yazar bu hususları go z o nünde bulundurarak problemi; konu hakkında bilgiye sahip fakat araştırma alanı hakkında go receli olarak bilgisiz bir kişiye anlatır gibi sunmalıdır. Prof. Dr. Hülya DEMİR, Eylül

60 GİRİŞ BÖLÜMÜ ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ VE BİLİMSEL ETİK Araştırmanın Amacı Bu bo lümde yazar, Aras tırmanın ulaşmak istediği genel amaçları açık ve anlaşılır bir şekilde ifade eder. Bu çalışmanın amacı s eklinde bas layan bir cümle okuyucunun kafasında aras tırma ile ilgili netlik oluşmasına yardımcı olur. Çalışmanın temel kavramları ve fikirleri bu bo lümde ac ıklanmalı, araştırılan alan ile ilgili okuyucu bilgilendirmelidir. Prof. Dr. Hülya DEMİR, Eylül

61 GİRİŞ BÖLÜMÜ Literatür Taraması ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ VE BİLİMSEL ETİK Tanımlanan problemin iskeleti literatür bo lümünde olus turulur. Araştırılan konu ile ilgili yapılmış diğer çalışmalardan o rnekler sunularak, c alıs manın literatür ile olan bag lantısı kurulur. Literatür bo lümü; sonuç bo lümünde bulguların yorumlanması ve teorik bir altyapı sağlanması açısından çok büyük o neme sahiptir. Aras tırma sonucunda elde edilen bulgular, literatür ile ilis kilendirilerek sunulur, benzerlikleri ve farklılıkları kars ılas tırılır. Prof. Dr. Hülya DEMİR, Eylül

62 GİRİŞ BÖLÜMÜ Literatür Taraması Gec mis aras tırmalarla ilgili bulguları doğrudan sıralamak yerine, bulguların birbiriyle karşılaştırıldığı bir tartışma şeklinde sunmak c ok daha etkili bir yo ntemdir. Aras tırmaların birbirlerini destekleyen ve ayrılan yo nlerinin irdelenmesi; hem literatürdeki boşluğun go sterilmesi hem de araştırmanın literatürdeki konumunun ortaya çıkarılması ac ısından faydalı bir yo ntemdir. Prof. Dr. Hülya DEMİR, Eylül

63 GİRİŞ BÖLÜMÜ Araştırma soruları/araştırma hipotezleri Bilimsel aras tırmalarda, araştırmanın amacına ve alt amaçlarına uygun olarak hazırlanmış aras tırma soruları ve hipotezler belirlenir. Soruların mı yoksa hipotezlerin mi kullanılacag ına aras tırmanın yo ntemine ve tasarımına go re karar verilir. Nitel aras tırmalarda, değişkenler arasındaki ilişki soru cümlesi olarak ifade edilirken, nicel aras tırmalarda, iki değişken arasındaki ilişkiyi bildirim cümlesi şeklinde ifade eden hipotezler kullanılır. Prof. Dr. Hülya DEMİR, Eylül

64 GİRİŞ BÖLÜMÜ Araştırma soruları/araştırma hipotezleri Örnek 1: Cam tavan etkisini as mayı bas aran kadın yo neticiler hangi liderlik o zelliklerini sergilemektedir? Soru keşfedici bir o zellik taşımakta ve kadınların liderlik o zelliklerine ilişkin herhangi bir yargı bildirmemektedir. Örnek 2: Ag ızdan ag ıza iletis im tüketicilerin cinsiyetlerine go re farklılık go stermektedir. Değişkenler arası ilişkiye yo nelik bir o nerme so z konusudur ve analiz aşamasında bu o nermenin doğruluğu sınanacaktır. Prof. Dr. Hülya DEMİR, Eylül

65 GİRİŞ BÖLÜMÜ Araştırma soruları/araştırma hipotezleri Hipotezler ve aras tırma soruları belirlenirken, amac lara uygun olmasına, ifadelerin ac ık ve anlas ılır olmasına, mantıksal olarak c elis memesine dikkat edilmelidir. Olus turulan hipotez ve aras tırma sorularının hangi metotla ve hangi analiz yo ntemleri kullanılarak analiz edileceg ine de kısaca deg inilmeli, ayrıntılar yo ntem bo lümüne bırakılmalıdır. Prof. Dr. Hülya DEMİR, Eylül