6545 SAYILI KANUN İLE İDARİ YARGIYA GETİRİLEN YENİLİKLER SONRASI VERGİ YARGISINDA OLAĞAN KANUN YOLU SÜRECİNİN İŞLEYİŞİ

Transkript

1 6545 SAYILI KANUN İLE İDARİ YARGIYA GETİRİLEN YENİLİKLER SONRASI VERGİ YARGISINDA OLAĞAN KANUN YOLU SÜRECİNİN İŞLEYİŞİ Gökçe KAFKAS DURMUŞ 1 CBÜ Maliye Doktora Öğrencisi ÖZET 28 Haziran 2014 tarihinde Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren 6545 Sayılı Türk Ceza Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun ile mevcut vergi yargılama sistemimizde önemli bir takım değişiklikler meydana gelmiştir. Yeni düzenleme ile vergi mahkemesi kararlarına karşı doğrudan temyiz yolu ile Danıştay a başvuru imkânı ortadan kaldırılmış, Bölge İdare Mahkemesi ne yapılacak itiraz başvuruları ise yerini istinaf kanun yoluna bırakmıştır. İstinaf kanun yolu, ilk derece mahkemeleri olan vergi mahkemesi ile temyiz mercii olan Danıştay arasında ikinci bir inceleme mekanizmasıdır. İstinaf uygulamasının sisteme dâhil edilmesi ile vergi mahkemesi kararlarının temyiz yoluyla doğrudan Danıştay a götürülmesi engellenerek, iki dereceli vergi yargı sistemimizin üç dereceli bir yargı sistemine dönüştürülmesi hedeflenmiştir. Anahtar Kelimeler: İdari Yargı, İstinaf, Bölge İdare Mahkemesi, Danıştay, Temyiz, İtiraz ABSTRACT Enacted with the Official Gazette dated June 28 th, 2014, Law 6545 on Revisions Related with Turkish Judicial Law and Other Laws, there have been some significant changes in Tax Court system. With the new regulation, direct appeal to Supreme Court option has been eliminated, in return, the opposition applications to Regional Administrative Courts, have been replaced with the appeal regulations. Appeal regulations method, is a second degree mechanism between the first level courts Tax Courts and appeal authority Supreme Court functioning as an analysis party. Appeal practice s inclusion in the system has prevented direct contact with Supreme Court and the objective is to increase the level of our tax judicial to a three level structure. Keywords: Administrative Courts, Appeal, Regional Administrative Courts, Supreme Court, Opposition 1 Manisa Celal Bayar Üniversitesi Kırkağaç Meslek Yüksek Okulu, Kısmi Zamanlı Öğretim Görevlisi 100 dayanışma

2 Hakemli 1. GİRİŞ 28 Haziran 2014 tarihli Resmi Gazete de yayımlanan ve yayımlandığı gün yürürlüğe giren 6545 sayılı Türk Ceza Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun ile vergi yargısının temelini oluşturan 2576 sayılı Bölge İdare Mahkemeleri, İdare Mahkemeleri ve Vergi Mahkemelerinin Kuruluşu ve Görevleri Hakkında Kanun ve 2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanunu nda bazı değişiklikler yapılarak mevcut yargılama süreci yeniden yapılandırılmıştır. Bu düzenlemeler ile bölge idare mahkemelerinin yapısı değiştirilmiş, idari yargıda yer alan olağan kanun yollarından biri olan itiraz kanun yolunun yerine adli yargıda yer alan istinaf kanun yolu getirilmiş ve karar düzeltme kanun yolu uygulamadan kaldırılmıştır. Bu çerçevede ilk derece yargılama mercii konumunda olan idare ve vergi mahkemelerinin vermiş olduğu kararlara karşı doğrudan temyiz yoluna başvurulmadan önce, mahkemenin bulunduğu yargı çevresindeki Bölge İdare Mahkemesine istinaf başvurusunda bulunulması zorunlu hale getirilerek bazı davalarda üç aşamalı bir yargılama usulüne geçilmiştir. Bu yeni düzenlemenin hizmet ettiği amaç, düşük rakamlı uyuşmazlıkların orta dereceli yargı yerlerinde sonuçlandırılması suretiyle, üst derece yargı yeri olan Danıştay ın mevcut iş yükünün azaltılarak içtihat mahkemesi rolünün güçlendirilmesi ve uzun zaman alan yargılama süreçlerinin kısalmasıdır. Bu makalede öncelikle, vergi yargısında 6545 sayılı Kanun öncesinde uygulanmakta olan olağan kanun yollarının neler olduğu ve buna ilişkin sürecin işleyiş usulleri ele alınarak açıklanmıştır. Daha sonra, sisteme 6545 sayılı Kanun la getirilen yenilikler çerçevesinde idari yargılama usulü ve dolayısıyla vergi yargısında, olağan kanun yolu sürecine dâhil edilen istinaf kanun yolunun ve diğer değişikliklerin uygulama usullerinin nasıl olacağı açıklanmaya çalışılmıştır. 2. KAVRAM OLARAK KANUN YOLU Kanun yolu, davanın taraflarına tanınan hukuki bir imkândır. Mahkemeler tarafından verilen nihai hükümlerin üst derece yargı organları veya doğrudan doğruya kararı veren yargı organı tarafından yeniden incelenmesi, hukuki denetiminin yapılması ve gerekli görülürse değiştirilmesi kanun yolu olarak tanımlanmaktadır. Başka bir şekilde ifade edilecek olursa, hu- İzmir SMMMO kuk sistemleri içerisinde yargı organlarınca verilmiş nihai kararlara yönelik olarak varsa yanlışlık ve hataların ya da hukuka aykırı durumların giderilmesi amacıyla davanın taraflarına tanınmış olan çeşitli başvuru yolları, kanun yolu olarak tanımlanmaktadır (Karakoç; 2011, s ). Kanun yolları genel olarak, olağan ve olağanüstü kanun yolu olmak üzere iki grupta ele alınmaktadır. Olağan kanun yolu, henüz kesinleşmemiş kararlara karşı başvurulan ve mahkemelerin verdiği nihai kararların kesinleşmesine engel olan kanun yollarıdır. Olağan üstü kanun yolu ise; şeklen kesinleşmiş kararların, önemli yargılama hataları ile ortaya çıkması durumunda, tekrar gözden geçirilmesini sağlamaya yönelik kanun yolları olarak tanımlanmaktadır (Özekes; 2011, s.26). Kanun yoluna başvurmanın amacı, yargılamayı daha üst mercie taşımak ve şekli anlamda kesin hükmün engellenmesini sağlamaktır (Şenyüz, Yüce, Gerçek; 2013, s.276) SAYILI KANUN ÖNCESİNDE VERGİ YARGISINDA OLAĞAN KANUN YOLU SÜRECİNİN İŞLEYİŞİ 1982 yılında yürürlüğe konulan 2575 sayılı Danıştay Kanunu, 2576 sayılı Bölge İdare Mahkemeleri, İdare Mahkemeleri ve Vergi Mahkemelerinin Kuruluşu ve Görevleri Hakkında Kanun ve 2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanunu ile düzenlenmiş olan mevcut idari yargı ve dolayısıyla vergi yargısı; ilk derece mahkemeleri ile Bölge İdare Mahkemeleri/Danıştay olmak üzere iki dereceli bir yapı halinde kurulmuştur. Bu anlamda vergi mahkemeleri ilk derece; Bölge İdare Mahkemeleri ve Danıştay ise itiraz ve temyiz mercii olmak üzere, üst derece yargı yerleri konumundadır (Öner; 2015, s.218). Bu çerçevede 6545 sayılı Kanun ile vergi yargısına getirilen yeni düzenlemeler öncesinde, vergi yargısında yer alan olağan kanun yolları; itiraz, temyiz ve kararın düzeltilmesi olarak üç grupta ele alınmaktadır İtiraz Yolu İYUK un,6545 sayılı Kanun un 19. maddesi ile değişikliğe uğramadan evvelki 45. maddesine göre; vergi mahkemelerinin tek hâkimle verdiği nihai kararlar, kararın tebliğ tarihinden itibaren otuz gün içinde, mahkemenin bulunduğu yargı çevresindeki Bölge İdare Mahkemesine itiraz yolu ile başvurulması sure- dayanışma 101

3 tiyle incelenmektedir (İdari Yargılama Usulü Kanunu [İYUK], 1982; mülga m.45/1-2). İtiraz başvuruları, vergi mahkemesinin yargı çevresindeki Bölge İdare Mahkemesine hitaben yazılı bir dilekçe ile yapılmaktadır (Şenyüz, Yüce, Gerçek; 2013, s.277). İtiraz, temyizin şekil ve usullerine tabidir (İYUK, 1982; mülga m.45/3). İtiraz yoluna başvurulmuş olması, vergi mahkemelerinin kararlarının yürütülmesini kendiliğinden durdurmamaktadır. Yürütmenin durdurulması ancak itirazı incelemeye yetkili olan bölge idare mahkemesinin teminat karşılığında karar vermesi ile mümkündür (Arslan; 2006, s.319) İtiraz incelemeleri, kural olarak ilgili Bölge İdare Mahkemesi tarafından evrak üzerinden yapılmaktadır (İYUK, 1982; m.1/2). Bölge İdare Mahkemesi tarafından yapılan inceleme sonunda maddi olgular hakkında edinilen bilgi yeterli görülürse veya itiraz sadece hukuki noktalara ilişkin ise veya itiraz olunan karardaki maddi yanlışlıkların düzeltilmesi mümkün ise işin esası hakkında karar verilmekte; aksi durumda ise gerekli inceleme ve tahkikat bizzat Bölge İdare Mahkemesi tarafından yapılarak esas hakkında yeniden karar verilmektedir. Ancak, ilk inceleme üzerine verilen kararlara karşı yapılan itirazın haklı bulunması veya davaya görevsiz hâkim tarafından bakılmış olması hallerinde, kararı bozmakla birlikte dosya geri gönderilmektedir (İYUK, 1982; mülga m.45/3). İtiraz yolu ile bölge idare mahkemelerine yapılan başvurular sonucu verilmiş olan kararlar kesin kararlar olup, bu kararlara karşı temyiz yoluyla Danıştay a başvuru olanağı tanınmamaktadır (İYUK, 1982; mülga m.45/4) Temyiz Yolu İYUK un, 6545 sayılı Kanun un 19. maddesi ile değişikliğe uğramadan evvelki 46. maddesine göre; vergi mahkemelerinin kurul halinde verdiği nihai kararlara karşı, temyiz yoluyla Danıştay a başvurulmaktadır. Temyiz başvurusu özel kanunlarında ayrı süre gösterilmeyen hallerde, Danıştay dava daireleri ile idare ve vergi mahkemelerinin nihai kararlarına karşı tebliğ tarihini izleyen otuz gün içinde yapılmaktadır (İYUK, 1982; mülga m.46/1-2). Hakemli Temyiz isteminde ise sadece taraflar bulunabilmektedir. Bu konuya ilişkin Danıştay ın Uyuşmazlıkta taraf olmayanların, idari yargı mercilerinden özel kanunlarına göre kesin olarak verilmiş kararlara karşı temyiz yoluna başvuramazlar. şeklinde bir içtihadı mevcuttur (Tosuner, Arıkan, Yereli; 1999, s.145). Ayrıca vergi dairelerinin de temyiz yoluna gidebilmeleri için Maliye Bakanlığı nın onayını almaları şarttır. Bu onay alınmadan vergi dairelerinin vergi mahkemelerinin kararları aleyhine temyiz davası açmalarının yolu kapatılmıştır (Vergi Usul Kanunu [VUK], 1961;mülga m.377/4). Temyiz başvurusu Danıştay Başkanlığı na hitaben yazılmış dilekçeler ile yapılmakta olup, bu dilekçelerin İYUK un 3. maddesinde belirlenen esaslara 2* göre düzenlenmesi gerekmektedir. Aksi halde dilekçedeki eksikliklerin on beş gün içinde tamamlatılması hususu, kararı veren Danıştay veya mahkemece ilgiliye tebliğ olunmaktadır. Bu süre içerisinde eksikliklerin tamamlanmaması halinde temyiz isteminde bulunulmamış sayılmasına Danıştay veya mahkemece karar verilmektedir (İYUK, 1982; mülga m.48/1-2). Temyiz dilekçeleri, ilgisine göre kararı veren mahkemeye, Danıştay a veya İYUK un 4. maddesinde belirtilen mercilere 3* verilmektedir. Temyiz dilekçesi ilk olarak kararı veren mahkeme veya Danıştay tarafından karşı tarafa tebliğ edilmektedir. Karşı tarafta tebliğ tarihini izleyen otuz gün içinde cevap verebilir. Cevap veren, kararı süresinde temyiz etmemiş olsa bile düzenleyeceği cevap dilekçesinde, temyiz isteminde bulunabilir. Bu takdirde cevap dilekçeleri temyiz dilekçesi yerine geçmektedir (İYUK, 1982; mülga 2 Dilekçelerde; a) Tarafların ve varsa vekillerinin veya temsilcilerinin ad ve soyadları veya unvanları ve adresleri ile gerçek kişilere ait Türkiye Cumhuriyeti kimlik numarası, b) Davanın konu ve sebepleri ile dayandığı deliller, c) Davaya konu olan idari işlemin yazılı bildirim tarihi, d) Vergi, resim, harç, benzeri mali yükümler ve bunların zam ve cezalarına ilişkin davalarla tam yargı davalarında uyuşmazlık konusu miktar, e) Vergi davalarında davanın ilgili bulunduğu verginin veya vergi cezasının nevi ve yılı, tebliğ edilen ihbarnamenin tarihi ve numarası ve varsa mükellef hesap numarası gösterilir. 3 Dilekçeler ve savunmalar ile davalara ilişkin her türlü evrak, Danıştay veya ait olduğu mahkeme başkanlıklarına veya bunlara gönderilmek üzere idare veya vergi mahkemesi başkanlıklarına, idare veya vergi mahkemesi bulunmayan yerlerde büyükşehir belediyesi sınırları içerisinde kalıp kalmadığına bakılmaksızın asliye hukuk hâkimliklerine veya yabancı memleketlerde Türk konsolosluklarına verilebilir. 102 dayanışma

4 Hakemli m.48/3).kararı veren mahkeme, cevap dilekçesi verildikten veya cevap süresi geçtikten sonra dosyayı Danıştay a göndermektedir (İYUK, 1982; mülga m.48/4). Danıştay incelemesini dosyadaki belgelere göre yapmaktadır 4. Danıştay ın yüksek derece bir içtihat mahkemesi olmasının sonucu olarak bizzat soruşturma yapmak suretiyle esas hakkında karar vermesi söz konusu değildir. Danıştay temyiz incelemesi sonucu kararı onaylamakta veyahut bozmaktadır (Arslan; 2006; ). Temyiz incelemesi sonunda Danıştay ın kararı bozması (İYUK, 1982; mülga m.49/1): a) Görev ve yetki dışında bir işe bakılmış olması, b) Hukuka aykırı karar verilmesi, c) Usul hükümlerine uyulmamış olunması hallerinde söz konusudur. Temyiz incelenmesi sonunda karardaki maddi yanlışlıkların düzeltilmesi mümkün ise Danıştay kararın düzeltilerek onanmasına karar vermektedir (İYUK, 1982; mülga m.49/2).kararın bozulması halinde ise dosya, Danıştay tarafından kararı veren vergi mahkemesine gönderilmekte; vergi mahkemesi ise dosyayı inceleyerek ve varsa gerekli soruşturmayı yaparak yeniden karar vermektedir (İYUK, 1982; mülga m.49/3). Vergi mahkemesinin bozma kararına uymayarak eski kararında ısrar etmesi de söz konusu olabilir. Bu durumda ısrar kararının ilgili tarafından temyizi halinde karar Vergi Dava Daireleri Kurulu tarafından incelenir. Vergi Dava Daireleri Kurulu, Danıştay ın ilgili dava dairesinin verdiği kararı uygun görürse vergi mahkemesinin kararını bozmakta; aksi halde ise onamaktadır. Vergi Dava Daireleri Kurulları kararlarına uyulması zorunludur (İYUK, 1982; mülga m.49/4). İtiraz yolunda olduğu gibi temyiz yoluna başvurulmuş olması da vergi mahkemesi kararının yürütülmesini kendiliğinden durdurmamaktadır. Kararın yürütülmesinin durdurulması isteniyorsa bu yönde talepte bulunulması gerekmektedir. Yürütmenin durdurulmasına gerekli şartların var olması halinde karar verilmektedir (Şenyüz, Yüce, Gerçek; 2013, s.278). Kararın yürütülmesinin kendiliğinden durması ancak 4 Temyiz incelemesi ancak tarafların istemine ve Danıştay ın bu yönde karar vermesine dayalı olarak duruşmalı yapılabilir. Danıştay ın re sen duruşma yapılmasına karar verme hakkı da vardır (İYUK md.17/2-4). İzmir SMMMO kararın bozulması halinde söz konusudur (İYUK, 1982; mülga m.52/4) Karar Düzeltme Yolu Karar düzeltme; temyiz talebi üzerine Danıştay Dava Daireleri ve Vergi Dava Daireleri Kurulunun verdikleri kararlar ile itiraz üzerine Bölge İdare Mahkemelerinin verdiği verdikleri kararlara karşı tanınmış olağan bir kanun yoludur (Şenyüz, Yüce, Gerçek; 2013, s.280). Kararın düzeltilmesi istemi bir defaya mahsus olup, taraflarca kararın tebliğ tarihini izleyen on beş gün içinde talep edilebilmektedir. Belirlenen süre içerisinde taraflarca karar düzeltme isteminin yapılması (İYUK, 1982; mülga m.54/1); a) Kararın esasına etkisi olan iddia ve itirazların, kararda karşılanmamış olması, b) Bir kararda birbirine aykırı hükümler bulunması, c) Kararın usul ve kanuna aykırı bulunması, d) Hükmün esasını etkileyen belgelerde hile ve sahtekârlığın ortaya çıkmış olması sebeplerine dayalı olarak söz konusu olmaktadır. Danıştay dava daireleri ve İdari veya Vergi Dava Daireleri Kurulları ile Bölge İdare Mahkemeleri, kararın düzeltilmesi isteminde ileri sürülen sebeplerle bağlıdırlar(iyuk, 1982; mülga m.54/2). Kararın düzeltilmesi istekleri; esas kararı vermiş olan daire, kurul ve Bölge İdare Mahkemesince incelenmektedir (İYUK, 1982; mülga m.54/3).karar düzeltme talebi yukarıda sayılan sebeplerden birine dayanmıyorsa, mahkeme talebin reddine karar vermektedir. İnceleme sonucunda karar düzeltme talebinin yukarıdaki sebeplerden birine dayandığı ve bu sebebin mevcut olduğu anlaşılmış ise, mahkeme, karar düzeltme talebini kabul ederek kendi kararını düzeltmekte; yani eski kararını değiştirerek yeni bir karar vermektedir.(gözler; 2005, s.341).yani kararın düzeltilmesine hükmedilmesi durumunda, eski karar kaldırılarak yerine yeni bir karar verilmektedir. Bu sebeple karar düzeltme yolu ilgili yargı yerlerinin temyiz ya da itiraz incelemesi sırasında yapmış olduğu hatalardan dönmesini sağlayan kendine özgü bir kanun yolu olarak tanımlanmaktadır (Şenyüz, Yüce, Gerçek; 2013, s.281). dayanışma 103

5 SAYILI KANUNUN ÇIKARILMA GEREKÇESİ Bir önceki başlıkta değinildiği üzere, vergi yargısında vergi mahkemelerinin tek hâkimle verdiği kararlar itiraz mercii olarak bölge idare mahkemelerinde, kurul halinde verdiği kararlar ise temyiz mercii olarak Danıştay da yargı denetiminden geçmektedir. Bu uygulama nedeniyle idare ve vergi mahkemelerinin nihai karara bağladığı dosya toplamının yaklaşık yüzde yetmişinin Danıştay da, yüzde otuzunun ise Bölge İdare Mahkemelerinde denetlenmesi; bu durumun ise Danıştay ın iş yükünü arttırmakla birlikte dava sürecinin uzamasına neden olması, hükümet gerekçesi irdelendiğinde 6545 sayılı Kanun un çıkarılma nedeni olarak gösterilmektedir. Buna dayalı olarak 6545 sayılı Kanun ile idari yargıya istinaf kanun yolunun getirilerek bölge idare mahkemelerinin istinaf mercii olarak yapılandırılması öngörülmüştür. Vergi yargısına getirilen istinaf kanun yolu ile istinaf mahkemelerince karara bağlanacak konulardan hangisinin temyiz yolu ile Danıştay a gideceği belirlenmekte olup, bu maddede sayılan konular dışındaki davaların Bölge İdare Mahkemelerinde istinaf incelemesi neticesinde kesinleşmesi öngörülmektedir. Böylece, Danıştay ın temyizen karara bağladığı iş yükünün yaklaşık yüzde seksen oranında azaltılarak Danıştay ın içtihat mahkemesi rolünün güçlendirilmesi amaçlanmaktadır(türk Ceza Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Tasarısı; 2014, s.26) SAYILI KANUN İLE GETİRİLEN YENİLİKLER SONRASI VERGİ YARGISINDA OLAĞAN KANUN YOLU SÜRECİNİN İŞLEYİŞİ 6545 sayılı Kanun ile yapılan değişiklik sonrasında; ilk derece yargılama makamı olan vergi mahkemelerinin vermiş oldukları kararlara karşı doğrudan temyiz yolu ile Danıştay a başvuru imkânı ortadan kalkmaktadır. İlk derece yargılama makamı olan vergi mahkemelerinin kararlarına karşı doğrudan temyiz yolu ile Danıştay a başvuru yerine, ilk derece mahkemesinin bulunduğu yargı çevresindeki Bölge İdare Mahkemesine istinaf kanun yolu ile başvuruda bulunulması gerekmektedir. Ancak Bölge İdare Mahkemesine istinaf kanun yolu ile yapılan başvuruya ilişkin vermiş olduğu karar sonrasında uyuşmazlığın devam etmesi durumunda Danıştay a bazı durumlarda temyiz yolu Hakemli ile başvuru imkânı getirilmektedir. Bunun sonucunda vergi yargısında var olan iki dereceli yargılama sistemi, üç dereceli yargılama sistemi olarak değişmektedir (Uzun; 2014, s.71). Bu çerçevede 2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanunu nun 45 ve 46. maddelerinde yapılan değişiklikler istinaf kanun yolunun temel düzenlemelerini oluşturmaktadır. 45. maddesinde yapılan değişiklikle, ilk derece mahkemelerince verilecek ve kesin olması nedeniyle istinaf ya da temyiz yoluna başvurulması mümkün olmayan kararlar düzenlenmektedir. Aynı zamanda istinaf incelemesi için bölge idare mahkemelerine gelen davaların incelenme ve karara bağlanma usulü hükme bağlanmaktadır sayılı kanunun 46. maddesinde yapılan değişiklikle, istinaf mahkemelerince karara bağlanacak konulardan hangisinin temyiz yolu ile Danıştay a gideceği belirlenmekte olup, bu maddede sınırlayıcı olarak sayılan bu konular dışındaki davaların bölge idare mahkemelerinde istinaf incelemesi neticesinde kesinleşmesi öngörülmektedir (Akyıldız; 2015, s.16) İstinaf Kanun Yolu Kelime anlamı olarak istinaf, mahkemenin verdiği kararı kabul etmeyerek bir üst mahkemeye götürme anlamına gelmektedir (Türk Dil Kurumu). Olağan bir kanun yolu olan istinaf, ilk derece mahkemelerinin nihai kararlarının gerek maddi ve gerekse hukuksal açıdan denetimini sağlamak üzere başvurulan bir müessesedir (Özekes; 2011, s.29). İstinaf kanun yolunun temel amacı, somut olayda adil karar verilmesi, yargılamanın çabuklaştırılması, hukukun geliştirilmesi, içtihat ve hukuk birliğinin sağlanmasıdır (Uzun, 2014, s.68). İstinaf kanun yolu, idari yargı dolayısıyla da vergi yargısı sistemimize 6545 sayılı kanun ile değiştirilen düzenlemeler sonucu dâhil edilmiştir. Bahsi geçen kanunun 19. maddesi ile İYUK un 45. maddesi değişikliğe uğramış ve bu maddede yer alan itiraz kanun yolu kaldırılarak istinaf olarak değiştirilmiştir sayılı kanunla yapılan düzenlemeye göre, mükellefler artık ilk derece mahkemesi olan vergi mahkemesinin verdiği kararlara karşı bölge idare mahkemesine itiraz başvurusunda bulunamayacak; ilk derece mahkemesi olan vergi mahkemesinde açmış oldukları davaların sonuçlarına karşı bölge idare mahkemesinde istinaf yoluna başvurabileceklerdir (Tür- 104 dayanışma

6 Hakemli 5.2. Temyiz Kanun Yolu İstinaf uygulamasının yürürlüğe girmesiyle birlikte uyuşmazlığın temyiz mercii olan Danıştay a taşınabilmesi, ancak bölge idare mahkemeleri tarafından konusu Türk Lirasını aşan vergi davaları, tam yargı davaları ve idari işlemlere karşı açılan davalar hakkında verilen nihai kararlara karşı söz konusu olmaktadır (Öner; 2015, s.219). Yeni uygulamada temyiz başvurusu eskiden olduğu üzere doğrudan vergi mahkemesi kararlarına karşı değil, bölge idare (istinaf) mahkemesi kararlarına karşı mümkün kılınmıştır (Bilici; 2015, s.173). Buna göre İYUK un 46. maddesi hükmünce, Danıştay dava dairelerinin nihai kararları ile bölge idare mahkekay; 2014, s.262). Bu çerçevede bölge idare mahkemelerinin görevi de, 6545 sayılı kanunun 4. maddesi ile 2576 sayılı kanuna 3. maddesinden sonra gelmek üzere eklenen 3/A maddesi ile İstinaf başvurularını inceleyip karara bağlamak. olarak değiştirilmiştir 5* (Sevgin; 2014, s.256) sayılı kanunla değişen sistemde itiraz kanun yolunun kaldırılarak bölge idare mahkemelerinin istinaf mercii hâline getirilmesinin yanı sıra en önemli yenilik, istinaf yoluna gidilmesinin mecburi kılınmış olmasıdır. Eski sistemde sadece tek hâkimle verilen mahkeme kararlarına karşı bölge idare mahkemelerine itiraz, üç hâkimle verilen mahkeme kararlarına karşı ise Danıştay da temyiz yoluna gidilirken, yeni sistemde ilk derece mahkemelerinin tek hâkimle veya kurul halinde verdikleri mahkeme kararlarının tümüne karşı temyiz yoluna gitmeden önce istinaf yoluna gidilmesi zorunlu hâle getirilmiştir (Sevgin; 2014, s.257). İstinaf başvuruları, idare ve vergi mahkemelerinin kararlarının tebliğ tarihinden itibaren 30 gün içinde, mahkemenin bulunduğu yargı çevresindeki Bölge İdare Mahkemesine yapılır. Ancak, konusu 5.000Türk Lirasını geçmeyen vergi davaları, tam yargı davaları ve idari işlemlere karşı açılan iptal davaları hakkında idare ve vergi mahkemelerince verilen kararlar kesin olup, bunlara karşı istinaf yoluna başvuru hakkı tanınmamaktadır (İYUK, 1982; m.45/1). Yani, belli bir meblağı içermeyen idari işlemler istinaf kapsamı dışında bırakılmıştır. Bu konulara ilişkin davalarda verilen kararlar, verildikleri anda kesinleşmekte olup tek dereceli bir yargılama söz konusu olacaktır (Akyıldız; 2015, s.23-24). Eski sistemde olmayan bu önemli değişikliğin amacı düşük miktarlı davaların ilk derece mahkemesinde verilen kararla sonuçlandırılması ve böylece küçük meblağlı ihtilaflarda yargı sürecinin kısa sürede tamamlanmasını sağlamaktır (Sevgin; 2014, s.257). İstinaf, temyizin şekil ve usullerine tabidir. İstinaf başvurusuna konu olacak kararlara karşı yapılan kanun yolu başvurularında dilekçelerdeki hitap ve istekle bağlı kalınmaksızın dosyalar bölge idare mahkemesine gönderilmektedir (İYUK, 1982; m.45/2). Yeni dü- 5 Değişiklik öncesinde 2576 sayılı Kanun un Bölge İdare Mahkemelerinin görevlerine dair 8. maddesinin (a) bendinde yargı çevresindeki idare ve vergi mahkemelerinde tek hâkim tarafından 7. madde hükümleri uyarınca verilen kararları itiraz üzerine inceler ve kesin olarak hükme bağlar hükmü yer almaktadır. İzmir SMMMO zenlemede bu hüküm ile dilekçelerde hitabın bile dilekçenin ret sebebi sayılmayarak dosyanın bölge idare mahkemesine gönderileceği vurgulanmaktadır (Örnek, Yiğit; 2015, s.260). Bölge idare mahkemesi başvuru üzerine yaptığı inceleme sonunda, ilk derece mahkemesi kararını hukuka uygun bulursa istinaf başvurusunun reddine karar vermektedir. Karardaki maddi yanlışlıkların düzeltilmesi mümkün ise gerekli düzeltmeyi yaparak aynı kararı verir. (İYUK, 1982; m.45/3) Bölge idare mahkemesi, ilk derece mahkemesi kararını hukuka uygun bulmadığı takdirde, istinaf başvurusunun kabulü ile ilk derece mahkemesi kararının kaldırılmasına karar verir. Bu durumda bölge idare mahkemesi işin esası hakkında yeniden bir karar vermektedir (İYUK, 1982; m.45/4). Bölge idare mahkemesi, ilk inceleme üzerine verilen kararlara karşı yapılan istinaf başvurusunu haklı bulduğu, davaya görevsiz veya yetkisiz mahkeme yahut reddedilmiş veya yasaklanmış hâkim tarafından bakılmış olması hâllerinde ise, istinaf başvurusunun kabulü ile ilk derece mahkemesi kararının kaldırılmasına karar vererek dosyayı ilgili mahkemeye gönderir. (İYUK, 1982; m.45/5). Bölge idare mahkemelerinin temyize açık olmayan kararları kesindir. Bu çerçevede konusu TL nin üzerinde olup TL nin altında olan davalar istinaf mercii olan bölge idare mahkemesinin kararıyla kesinleşecek, temyiz mercii olan Danıştay a götürülemeyecektir (Sevgin; 2014, s.258). dayanışma 105

7 melerinin ilgili madde hükümlerinde sayılan davalar hakkında verdikleri kararlar, başka kanunlarda aksine hüküm bulunsa dâhi Danıştay da, kararın tebliğinden itibaren 30 gün içinde temyiz edilebilir. (İYUK, 1982; m.46/1). Bu çerçevede; - Düzenleyici işlemlere karşı açılan iptal davaları. - Konusu yüz bin Türk lirasını aşan vergi davaları, tam yargı davaları ve idari işlemler hakkında açılan davalar, temyize konu edilebilmektedir. Temyiz başvuruları Danıştay Başkanlığı na hitaben yazılmış dilekçeler ile yapılmakta olup, dilekçelerin yeni düzenleme öncesinde olduğu gibi İYUK un 3. maddesi esaslarına göre düzenlenmesi gereklidir. Aksi takdirde eksikliklerin on beş gün içinde tamamlatılması hususu, kararı veren Danıştay veya bölge idare mahkemesince ilgiliye tebliğ olunur. Bu sürede eksiklikler tamamlanmazsa temyiz isteminde bulunulmamış sayılmasına Danıştay veya bölge idare mahkemesince karar verilir (İYUK, 1982;m.48/1-2). Temyiz dilekçeleri, kararı veren bölge idare mahkemesine, Danıştay a veya İYUK un 4. maddesinde belirtilen yerlere verilir ve kararı veren bölge idare mahkemesi veya Danıştay tarafından karşı tarafa tebliğ edilir. Karşı taraf tebliğ tarihini izleyen otuz gün içinde cevap verebilir. Cevap veren, kararı süresinde temyiz etmemiş olsa bile düzenleyeceği dilekçesinde, temyiz isteminde bulunabilir. Bu durumda bu dilekçeler temyiz dilekçesi yerine geçer. Kararı veren Danıştay veya bölge idare mahkemesi, cevap dilekçesi verildikten veya cevap süresi geçtikten sonra dosyayı Danıştay a veya kurula gönderir (İYUK, 1982; m.48/3-4). Yürütmenin durdurulması isteği bulunan temyiz dilekçeleri, karşı tarafa tebliğ edilmeden dosya ile birlikte, yürütmenin durdurulması istemi hakkında karar verilmek üzere kararı veren bölge idare mahkemesince Danıştay Başkanlığına, Danıştay ın ilk derece mahkemesi olarak baktığı davalarda, görevli dairece konusuna göre idari veya vergi dava daireleri kuruluna gönderilir. Danıştay da görevli daire veya kurul tarafından yürütmenin durdurulması istemi hakkında karar verildikten sonra tebligat bu daire veya kurulca yapılarak dosya tekemmül ettirilir (İYUK, 1982; m.48/1-5). Danıştay tarafından yapılan temyiz incelemesi sonunda kararın onanması veya kararın bozulması olmak üzere iki tür karar verilebilir. Bu çerçevede Danıştay, Bölge İdare Mahkemesinin kararını, hukuka uygun Hakemli bulursa onamakta; kararın sonucunu hukuka uygun bulmakla birlikte gösterilen gerekçeyi doğru bulmaz veya eksik bulursa, kararı gerekçesini değiştirerek onamaktadır.kararda yeniden yargılama yapılmasına ihtiyaç duyulmayan maddi hatalar ile düzeltilmesi mümkün eksiklik veya yanlışlıklar söz konusu ise karar düzeltilerek onanmaktadır (İYUK, 1982;m.49/1). Temyiz incelemesi sonunda Danıştay ın bölge idare mahkemesinin kararını bozması ise (İYUK, 1982; m.49/2); a) Görev ve yetki dışında bir işe bakılmış olması, b) Hukuka aykırı karar verilmesi, c) Usul hükümlerinin uygulanmasında kararı etkileyebilecek nitelikte hata veya eksikliklerin bulunması, sebeplerinden birinin varlığı halinde gerçekleşmektedir. Bölge İdare Mahkemesi kararlarının kısmen onanması ve kısmen bozulması hâllerinde ise kesinleşen kısım Danıştay kararında belirtilmektedir (İYUK, 1982;m.49/3). Temyiz incelemesi sonucunda verilen karar, dosyayla birlikte kararı veren mercie gönderilir. Bu karar, dosyanın geldiği tarihten itibaren yedi gün içinde taraflara tebliğe çıkarılır. Temyiz incelemesi sonucunda verilen bozma kararı üzerine bölge idare mahkemesi, dosyayı öncelikle inceler ve varsa gerekli tahkik işlemlerini tamamlayarak yeniden karar verir. Bölge idare mahkemesi, Danıştay tarafından verilen bozma kararına uyabileceği gibi kararında ısrar da edebilir (İYUK, 1982; m.50/1-2-3). Bölge idare mahkemesi Danıştay ın bozma kararına uyduğu takdirde, bu kararın temyiz incelemesi, bozma kararına uygunlukla sınırlı olarak yapılır.bölge idare mahkemesi, bozmaya uymayarak kararında ısrar ederse, ısrar kararının temyizi hâlinde, talep, konusuna göre Danıştay idari veya vergi dava daireleri kurulunca incelenir ve karara bağlanır. Danıştay idari ve vergi dava daireleri kurulları kararlarına uyulması zorunludur (İYUK, 1982;m.49/4-5) sayılı kanunla getirilen diğer bir yenilik ise 2577 sayılı Kanun un 54. maddesinin tamamen yürürlükten kaldırılarak karar düzeltme kanun yoluna son verilmesidir. Eski hükümlere göre Danıştay dava daireleri ile idari veya vergi dava daireleri kurullarının temyiz 106 dayanışma

8 Hakemli üzerine verdikleri kararlar ile bölge idare mahkemesinin itiraz üzerine verdikleri kararlar için, maddede sayılan hâllerin varlığı gerekçesiyle karar düzeltme talebinde bulunulmakta idi (Sevgin; 2014, s.258). Yeni düzenlemede ise uyuşmazlık dosyalarının kesin kararı veren yargı merciinde bir kez daha görülmesine imkân veren bu olağan kanun yolu olan karar düzeltme müessesesine yer verilmedi(bilici; 2015, s.175) SAYILI KANUNLA VERGİ YARGISINA GETİRİLEN YENİLİKLERİN FİİLEN UYGULAMAYA GEÇME ZAMANI 6545 sayılı Kanun un 14. maddesiyle 2576 sayılı Kanun a eklenen geçici 20. Madde hükmüne göre Adalet Bakanlığı na, halen itiraz mahkemesi olarak hizmet veren mevcut bölge idare mahkemelerini istinaf mahkemesine dönüştürmek için kanun yürürlüğe girdiği tarihten itibaren 3 aylık süre tanınmıştır. Kanun yürürlüğe 28 Haziran 2014 tarihinde girdiğine göre, Bakanlığın bu görevini 28 Eylül 2014 tarihine kadar tamamlaması gerekmekteydi. Ancak Bakanlığın halen bu ödevini yerine getirmemiş olmasından dolayı istinaf uygulamasının başlatılamadığı görülmektedir (Bilici; 2015, s.172). Bu sebeple mevcut bölge idare mahkemeleri, yeni kurulan bölge idare mahkemelerinin göreve başlayacakları tarihe kadar faaliyetlerine devam edeceklerdir. Ayrıca 6545 sayılı Kanun un 27. maddesiyle 2577 sayılı Kanun a eklenen geçici 8. maddede, bu kanunla idari yargıda kanun yollarına ilişkin getirilen hükümlerin, yeni hükümlere göre kurulacak olan bölge idare mahkemelerinin tüm yurtta göreve başlayacakları tarihten sonra verilen kararlar hakkında uygulanacağı ifade edilmiştir sayılı Kanun un uyuşmazlıkların çözümüyle ilgili olarak getirdiği üç dereceli yargılama esası içeren yeni sistem, yeni bölge idare mahkemelerinin tüm yurtta göreve başlayacakları tarihten sonra işlemeye başlayacak; bu tarihten önceki kararlara karşı yapılacak yargısal başvurularda önceki mevzuata göre hareket edilecektir(sevgin; 2014, s.261). SONUÇ 6545 sayılı Kanun ile getirilen yeni düzenlemeler öncesinde vergi yargısı; vergi mahkemeleri ilk derece, bölge idare mahkemeleri ve Danıştay ise üst derece yargılama mercii olmak üzere iki dereceli bir yapı üzerine kurulmuştur. Bu sistemde vergi mahkemelerinin tek İzmir SMMMO hâkimle verdiği tüm kararlara karşı itiraz yoluyla mahkemenin yargı çevresindeki bölge idare mahkemesine, kurul halinde verdiği tüm kararlara karşı da temyiz yoluyla Danıştay a başvurulabilmektedir yılında yürürlüğe konulan 6545 sayılı Kanun ile getirilen yeni düzenlemeler sonucu ise itiraz kanun yolu kaldırılarak bölge idare mahkemelerinin istinaf mercii olarak yapılandırılması öngörülmüştür. Bu düzenleme ile ilk derece yargılama mercii konumunda bulunan vergi mahkemelerinin kararlarına karşı temyiz yoluna başvurmadan önce, mahkemenin bulunduğu yargı çevresindeki bölge idare mahkemesine istinaf başvurusunda bulunulması zorunu hale getirilmiştir. Böylelikle mevcut sistem içerisinde Danıştay a temyiz yoluyla başvurmadan önce mecburi bir kanun yoluna daha başvuru zorunluluğu söz konusu olmakta ve ilk derece yargılama mercii olan vergi mahkemesi kararlarına karşı doğrudan doğruya temyiz yoluna gitme imkânı ortadan kalkmaktadır. Bununla birlikte, istinaf yoluna başvurulabilecek ilk derece mahkeme kararları ve istinaf incelemesi sonucunda temyize konu edilebilecek kararlara ilişkin de uyuşmazlıkların tutarına göre belirli sınırlamalar getirilmiştir. Yeni düzenlemeye göre konusu TL ye kadar olan vergi uyuşmazlıklarında hem temyiz hem de istinaf yolu kapanmış olup vergi mahkemelerinin verdikleri kararlar kesin karar olacaktır TL nin üzerinde olup TL nin altında olan vergi uyuşmazlıklarına ilişkin vergi mahkemesi kararları için ise sadece bölge idare mahkemesinde istinaf incelemesine başvurulabilecek ancak temyiz yoluyla Danıştay a başvurulamayacaktır. Konusu TL nin üzerindeki vergi uyuşmazlıkları için ise ilk derece mahkemesi olan vergi mahkemesi kararından sonra, öncelikle istinaf yolu için bölge idare mahkemesine, daha sonra ise istenirse temyiz yolu ile Danıştay a başvurulabilecektir. Görüldüğü üzere bu yeni düzenleme ile oluşturulan üç dereceli sistem içinde uyuşmazlığın miktarına göre getirilen sınırlamalar ile bir, iki ya da üç dereceli yargılama söz konusu olacaktır. Bu sayede üst derece yargı mercilerinin iş yükünün azaltılmasına ve uzun süren yargılama süreçlerinin hızlandırılmasına katkı sağlanacağı yeni sistemin en önemli getirisi olarak görülmektedir. Ancak Adalet Bakanlığı hâlen 6545 sayılı Kanun ile öngörüldüğü üzere itiraz mahkemesi olarak hizmet dayanışma 107

9 veren mevcut bölge idare mahkemelerini istinaf mahkemesine dönüştürmediği için, yeni sistem uygulanmaya başlanmamıştır. Kanun yollarına ilişkin getirilen bu yeni sistem, yeni hükümlere göre kurulacak olan bölge idare mahkemelerinin tüm yurtta göreve başlayacakları tarih Resmi Gazete ilan edildikten sonra verilen kararlar hakkında uygulanacak, bu tarihten önce verilmiş kararlar hakkında kararın verildiği tarihte yürürlükte bulunan eski kanun yollarına ilişkin hükümler uygulanacaktır. KAYNAKÇA AKYILDIZ, Ali; İstinafa İlkesel Bakmak, Danıştay ve İdari Yargı Günü 147. Yıl Sempozyum Kitabı,12 Mayıs 2015, Danıştay Yayınları No: 89, Ankara, ARSLAN, Mehmet; Vergi Hukuku, Güncelleştirilmiş 6. Baskı, Yaklaşım Yayıncılık, Bursa, BİLİCİ, Nurettin; Vergi Hukuku Cilt 1, Güncelleştirilmiş 35. Baskı, Savaş Yayınevi, Ankara, Mart, GÖZLER, Kemal; İdare Hukukuna Giriş, 3. Baskı, Ekin Yayınları, Bursa, KARAKOÇ, Yusuf; Genel Vergi Hukuku, Gözden Geçirilmiş ve Genişletilmiş 5. Bası, Yetkin Yayınları, Ankara, ÖRNEK, Erhan, Ragıp Yiğit; Vergi Yargılamasında 5. Yargı Paketi (6545 Sayılı Kanun) ile Yapılan Değişiklikler Sonucu Yeni Oluşturulan İstinaf Müessesesinin Vergi Yargılamasına Etkisi, Yaklaşım Dergisi, Sayı: 272, Ağustos, ÖNER, Erdoğan; Vergi Hukuku, Gözden Geçirilmiş ve Güncellenmiş 5. Baskı, Seçkin Yayıncılık, Ankara, Şubat ÖZEKES, Muhammet; Sorularla Hukuk Muhakemeleri Kanunu na Göre Medenî Usûl Hukukunda Yeni Kanun Yolu Sistemi (İstinaf Ve Temyiz), 2. Bası, Türkiye Barolar Birliği Yayınları: 202, Ekim, Ankara, SEVGİN, Mustafa; 6545 Sayılı Kanunla Vergi Yargılamasına Getirilen Yenilikler, Yaklaşım Dergisi, Sayı: 260, Ağustos, ŞENYÜZ, Doğan, Mehmet Yüce, Adnan Gerçek; Vergi Hukuku (Genel Hükümler), 4. Baskı, Ekin Yayınevi, Bursa, Ocak, TOSUNER, Mehmet, Zeynep Arıkan, Burçin Yereli; Hakemli Türk Vergi Yargısı, Gözden Geçirilmiş ve Yenilenmiş İkinci Bası, İzmir, Şubat, TÜRK DİL KURUMU, tdk.gov.tr/index.php?option=com_ gts&kelime=%c4%b0st%c4%b0naf (Erişim: ). TÜRKAY, İmdat; Mükelleflerin Vergi Mahkemesi Kararlarına Karşı İstinaf Yoluna Başvurulması, Yaklaşım Dergisi, Sayı: 260, Ağustos, UZUN, Mustafa; Vergi Yargısında Yeni Bir Kanun Yolu: İstinaf, Vergi Dünyası, Sayı: 397, Eylül, sayılı Vergi Usul Kanunu 2576 sayılı Bölge İdare Mahkemeleri, İdare Mahkemeleri ve Vergi Mahkemelerinin Kuruluşu ve Görevleri Hakkında Kanun 2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanunu nda 6545 sayılı Türk Ceza Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Türk Ceza Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Tasarısı 108 dayanışma

10 Hakemsiz Yazılar Opinion Papers dayanışma 109