Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 5, Sayı: 53, Eylül 2017, s

Transkript

1 Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 5, Sayı: 53, Eylül 2017, s Yayın Geliş Tarihi / Article Arrival Date Yayınlanma Tarihi / The Publication Date Yrd. Doç. Dr. Eser YEŞİLDAĞ Uşak Üniversitesi, Uygulamalı Bilimler Yüksekokulu eser.yesildag@usak.edu.tr Yrd. Doç. Dr. Mesut ATASEVER Uşak Üniversitesi, Uygulamalı Bilimler Yüksekokulu mesut.atasever@usak.edu.tr Yrd. Doç. Dr. Necla KUDUZ Uşak Üniversitesi, Uygulamalı Bilimler Yüksekokulu necla.kuduz@usak.edu.tr Yrd. Doç. Dr. Ahmet COŞKUN Uşak Üniversitesi, Uygulamalı Bilimler Yüksekokulu ahmet.coşkun@usak.edu.tr AFYONKARAHİSAR VE KÜTAHYA İLLERİNDEKİ HİSSE SENEDİ YA- TIRIMCILARININ PROFİLİ VE YATIRIM KARARLARINI ETKİLEYEN FAKTÖRLERİN ANALİZİ 1 Yatırımcı profili ve bu yatırımcıların yatırım kararlarını etkileyen faktörlerin analizi hisse senedi piyasalarında meydana gelen fiyat hareketlerinin analizinde önemli bir yere sahiptir. Bu çalışmanın amacı, Afyonkarahisar ve Kütahya illerindeki borsa yatırımcılarının profilinin belirlenmesi, yatırımcıların kararlarını etkileyen demografik, sosyal ve ekonomik faktörlerin ortaya konulması ve yatırımcıların bilgi seviyelerinin tespit edilmesidir. Bu amaç doğrultusunda borsa yatırımcıları ile anket çalışması yapılmıştır. Bu çalışmadan elde edilen bazı faktörlerin, Merkezi Kayıt Kuruluşundan elde edilen ve Türkiye deki genel yatırımcı profiline ait bazı istatistikler ile benzer olduğu görülmüştür. Çalışmadan elde edilen sonuçlara göre ise, Öz 1 Bu çalışma Alanya Alaattin Keykubad Üniversitesi ev sahipliğinde düzenlenen II. Uluslararası Sosyal Bilimler Sempozyumu'nda sunulmuştur.

2 yatırımcılar borsa yatırımı konularında fazla bilgiye sahip değildir, bu nedenle rasyonel bir yatırımcı gibi hareket edememektedir. Ayrıca; yaş, cinsiyet, meslek, eğitim durumu, aile nüfusu ve gelir gibi demografik, sosyal ve ekonomik birçok faktörün yatırımcı kararlarını etkilediği yapılan analizler sonucunda tespit edilmiştir. Anahtar kelimeler: Yatırımcı Profili, Hisse Senedi, Borsa Yatırımcısı, Yatırım THE PROFILE OF STOCK INVESTORS IN AFYONKARAHISAR AND KUTAHYA AND ANALYSIS OF FACTORS AFFECTING INVESTMENT DECISIONS Abstract The analysis of the investor profile and the factors affecting these investors' investment decisions has an important place in the analysis of the price movements in the stock market. The aim of this study is to determine the profile of the stock market investors in Afyonkarahisar and Kutahya, to reveal the demographic, social and economic factors affecting the investors 'decisions and to determine the investors' knowledge levels. For this purpose, a survey study was conducted with stock market investors. It is seen that some of the factors obtained from this study are similar to some statistics obtained from the Central Securities Depository For Capital Market Instruments and belonging to the general investor profile in Turkey. According to the results of this study, investors do not have a lot of information on stock market investments and therefore cannot act like a rational investor. Furthermore; Demographic, social and economic factors such as age, gender, occupation, educational status, family population and income were found to be influential on investor decisions Giriş Keywords: Investor Profile, Stock, Stock Investor, Investment Menkul kıymetlerin alınıp satıldığı piyasalar oldukça karmaşıktır. Bu nedenle özellikle hisse senedi borsaları kurumsal veya bireysel yatırımcıların rasyonel davranması gereken en önemli piyasalardan birisidir. Bireysel yatırımcı genel olarak kendi nam ve hesabına küçük ölçekte alım satım yapan yatırımcı olarak tanımlanır. Buna göre, bireysel yatırımcılar algı, risk ve getiri konularında profesyonel ve rasyonel olamamaları açısından kurumsal yatırımcılardan çok farklıdırlar (Karan, 2010: 719). Rasyonel davranış sergileyecek olan yatırımcıların riski düşürmeleri nedeniyle daha iyi gelir elde edecekleri ve dolayısıyla daha doğru kararlar verebileceği söylenebilir. Buna karşın, rasyonel olmayan yatırımcıların doğru kararları alamamaları nedeniyle hisse senedi piyasalarında sıklıkla zararlarla karşı karşıya kalabildikleri bilinen bir gerçektir. Finansal piyasalarda hisse senedi yatırımı yapan yatırımcıların bilgileri, becerileri, tecrübeleri yatırımcı profilinin belirlenmesinde en önemli değişkenlerdendir. Bu değişkenlerin incelenmesi, hisse senedi borsalarında oluşan fiyatların analiz edilmesi açısından çok büyük bir önem arzetmektedir. Buna göre, hisse senedi piyasalarında işlem yapan yatırımcıların bilgi seviyelerindeki artışlar, o piyasada oluşan fiyatların daha etkin olmasına katkı sağlayacaktır. Türkiye de hisse senedi yatırımcılarının önemli bir bölümünün, bu piyasalarla ilgili olarak yeterli bir bilgiye sahip olamadıkları ve genellikle bireysel olarak yatırım yaptıkları bilinmektedir. Bu tür yatırımcıların büyük bir risk altında oldukları söylenebilir. Hisse senedi yatı-

3 rımcılarının daha rasyonel hareket edebilmelerinin temelinde hisse senedi piyasalarıyla ilgili olarak daha fazla bilgi sahibi olmak yatar. Buna paralel olarak bu piyasalarla ilgili iyi bir donanıma sahip olan yatırımcılar daha iyi analizler yapıp daha sonra yatırım kararı alacaklar ve dolayısıyla daha iyi bir kazanç elde edebileceklerdir. Aksi halde bilgi düzeyi düşük yatırımcılar gerekli olan kapsamlı analizleri yapamayacaklardır. Bilginin dışında hisse senedi piyasalarında işlem yapan yatırımcılarının davranışlarını etkileyebilecek daha birçok değişken vardır. Cinsiyet, yaş, aile, ekonomik koşullar, gelir düzeyi, eğitim düzeyi, finansal piyasalardaki deneyimler gibi değişkenler bunlardan bazılarıdır. Bu çalışmanın amacı, Afyonkarahisar ve Kütahya illerindeki hisse senedi yatırımcılarının profilinin belirlenmesi ve bu yatırımcıların hisse senedi yatırım kararlarını etkileyen faktörlerin ortaya konulmasıdır. Bu çalışmada öncelikle, materyal ve araştırma tekniklerinden bahsedilmiş ve literatür üzerinde durulmuştur. Sonrasında ise, finansal piyasaların önde gelen kurumlarından derlenen Türkiye deki borsa yatırımcılarının genel profili üzerinde durularak hisse senedi yatırımcılarının mevcut durumu hakkında bilgi verilmeye çalışılmıştır. Çalışmanın son bölümünde ise, Afyonkarahisar ile Kütahya illerindeki hisse senedi yatırımcılarının profilinin ve bu yatırımcıların borsa yatırım kararlarını etkileyen faktörlerin belirlenmesine yönelik olarak yapılan anket sonuçları ortaya konulmuştur. Bununla birlikte, anket sonuçları birtakım istatistiksel yöntemlerle ayrıca analizlere tabi tutulmuş ve elde edilen sonuçlar yorumlanmıştır. 2. Türkiye de Borsa Yatırımcılarının Genel Bir Profili 2 Bu bölümde Merkezi Kayıt Kuruluşu nun (MKK) son olarak yayınladığı Nisan ayı raporlarında ve daha önce yayınlanmış olan yıllık raporlar verilerine göre hisse senedi yatırımcı sayıları ve bu yatırımcıların portföy değerlerine yer verilmiştir. Daha sonra toplam portföy büyüklükleri ve yatırımcı sayıları dikkate alınarak yatırımcı verilerine ilişkin kısa analizler yapılmıştır. Ayrıca yatırıcılar ve portföy değerleri il ve yaş kategorisi bazında detaylandırılmıştır. Öncelikle yatırım ve portföy kelimelerinin anlamlarına bakılacak olursa, yatırım kavramı genel olarak sermaye ve/veya servet birikimini artırma amaçlı gerçekleştirilen faaliyetler olarak tanımlanmaktadır. Portföy ise, nakit, kıymetli madenler, döviz, mevduat, sermaye piyasası araçları ve gayrimenkul gibi finansal kıymetlerden oluşabilir (Civan, 2010: 297). Bu çalışmada borsa yatırımcıları ve sahip oldukları portföyler dikkate alınmıştır. Merkezi Kayıt Kuruluşu nun (MKK) Nisan-2017 dönemine ait genel borsa yatırımcı profili raporlarına göre ( oluşturulan Tablo 2.1 e göre, Türkiye de gerçek kişi, tüzel ve 668 diğer olmak üzere toplam yerel borsa yatırımcısı bulunmaktadır. 259 Tablo 2.1: Türkiye Nisan ayı kimlik tipine göre yatırımcı sayıları ve portföy değerleri Yıl Ay Yatırımcı Yatırımcı Portföy Değeri % Kimlik Tipi Sayısı (MTL) % 2017 Nisan Tüzel , Nisan Diğer 668 0, Nisan Gerçek , Toplam Bu bölüm, tamamen, Merkezi Kayıt Kuruluşu nun (MKK) yıllık ve aylık raporlarından derlenmiştir.

4 Gerçek yatırımcı sayısı çok yüksek olsa da toplam portföyün ancak yarısı bu kişilerin ellerlinde yer almıştır. Buna karşın toplam portföyün diğer yarısı yatırımcı sayısı olarak çok az miktarda olan tüzel ve diğer yatırımcılara ait olduğu görülmektedir. Tablo 2.2: Türkiye Nisan ayı uyruğa göre yatırımcı sayıları ve portföy değerleri Yıl Ay Yatırımcı Uyruğu Yatırımcı Sayısı % Portföy Değeri (MTL) 2017 Nisan Yerli Nisan Yabancı Toplam Tablo 2.2 ye göre, 2017 yılının Nisan ayında yerli ve yabancı yatırımcı ile birlikte Türkiye deki toplam yatırımcı sayısı kişidir. Bu rakamlara göre yatırımcıların %99 u yerli yatırımcı ve sadece %1 i yabancı yatırımcılardan oluşmaktadır. Ancak yüksek yerli yatırımcı sayısına karşın, bu yatırımcıların sahip oldukları portföy değeri %35 te kalmıştır. Düşük yabancı yatırımcı sayısına karşın ise bu yatırımcıların sahip oldukları portföy değeri ise %65 olmuştur. Yerli ve yabancı yatırımcılar arasındaki tablodaki oranlarda yıllar itibariyle Dünyada ve Türkiye de yaşanan dalgalanmalara rağmen çok büyük değişiklikler olmamaktadır. % Yatırımcı Sayısı Portföy Değeri (M TL) 260 Şekil 2.1: Türkiye de son altı aydaki yatırımcı sayısı ile portföy değerlerindeki değişim Şekil 2.1 e göre Türkiye de son 6 ayda yatırımcı sayısında genellikle bir düşüş olmasına rağmen portföy değerinde sürekli olarak bir artış olduğu gözlemlenmektedir. Türkiye deki küçük yatırımcıların genellikle kaybettiği ifadeleri dikkate alındığında, küçük yatırımcıların piyasadan çekildiği böylece yatırımcı sayısının azaldığı ifade edilebilir. Yatırımcı Sayısı Portföy Değeri (M TL) Şekil 2.2: Türkiye Nisan ayı yaş gruplarına göre yatırımcı sayıları ve portföy değerleri Şekil 2.2 ye göre yatırımcıların yaklaşık olarak %1 i 0-24 yaş aralığında, %9 u yaş aralığında, %26 sı yaş aralığında, %28 i yaş aralığında, %21 i yaş aralığında, %10 u yaş aralığında ve %5 i ise 75 yaş ve üstündedir. Buna göre, Türkiye de yatı-

5 rımcı sayısının çok büyük bir bölümünün 35 ile 64 yaş aralığında olduğu görülmektedir. Yine Şekil 2.2 ye göre yatırımcıların sahip oldukları portföy değerinin yaklaşık olarak %1 i 0-24 yaş aralığında, %5 i yaş aralığında, %16 sı yaş aralığında, %31 i yaş aralığında, %22 si yaş aralığında, %16 sı yaş aralığında ve %9 u ise 75 yaş ve üstündedir. Bu verilerin ışığında Türkiye de yatırımcıların sahip oldukları portföyün büyük bir kısmının 35 ile 64 yaş aralığındaki yatırımcılara ait olduğu görülmektedir. Tablo 2.3: Bireysel yatırımcı sayısı ve portföy değerine göre sıralanmış ilk on il (Nisan, 2017) İller Portföy Değeri Portföy Değeri Yatırımcı Sayısı Sayısı Oranı Yatırımcı (M TL) Oranı İstanbul , ,6 Ankara , ,3 İzmir , ,0 Bursa , ,8 Kocaeli , ,3 Balıkesir , ,0 Manisa 900 0, ,4 Adana 855 0, ,4 Antalya 839 0, ,9 Hatay 835 0, ,7 İlk on il , ,3 Diğer 71 il , ,8 Yerli , ,1 Yabancı , ,9 Genel Toplam , ,0 Tablo 2.3 e göre, hem yatırımcı sayısının hem de yatırımcıların sahip oldukları portföy değerlerinin büyük bir bölümünün İstanbul, Ankara, İzmir, Bursa, Kocaeli, Balıkesir, Manisa, Adana, Antalya ve Hatay olmak üzere 10 ilde toplandığı görülmektedir. Diğer yatırımcılar ile sahip olunan portföy değerleri geri kalan 71 ilde toplanmıştır. Yatırımcıların sahip olduğu toplam portföy değerinin çok büyük bir bölümü yalnızca İstanbul da olduğu görülmektedir. Tablo 2.4: Cinsiyete göre yatırımcı sayısı ve portföy değeri (2015) Cinsiyet Yatırımcı Sayısı % Portföy Değeri (MTL) % Erkek Kadın Toplam Merkezi Kayıt Kuruluşu nun (güncel bakiyeleri arasında olmadığı için) 2015 sonu verilerine göre hazırlanan Tablo 2.4 e göre, Türkiye deki borsa yatırımcılarının %75 i erkek yatırımcılardan, %25 i ise bayan yatırımcılardan oluşmaktadır. Yine MKK nın 2015 verilerine göre erkek yatırımcılar toplam portföy değerinin yaklaşık %80 ni elinde bulundururken, bayan yatırımcılar ise, %20 sini ellerinde bulundurmaktadırlar. Tablo 2.5: Bireysel yatırımcı sayısı ve portföy değerine göre Ege Bölgesi İlleri (Nisan, 2017) Portföy Değeri (M TL) Portföy Değeri Oranı Yatırımcı Sayısı Yatırımcı Sayısı Oranı İzmir , ,0 Manisa , ,6 Muğla 448 7, ,2 Denizli 395 6, ,1 261

6 Aydın 374 6, ,7 Kütahya 148 2, ,8 Afyonkarahisar 132 2, ,3 Uşak 92 1, ,4 Genel Toplam , Tablo 2.5 e göre Ege Bölgesindeki 8 İlde en yüksek portföy ve yatırımcı sayısının İzmir de olduğu görülmektedir. Portföy büyüklüğüne göre İzmir i, Manisa, Muğla, Denizli, Aydın, Kütahya, Afyonkarahisar ve Uşak takip etmiştir. Tablo 2.5 te görüleceği gibi Ege Bölgesinin en az yatırımcı sayısına ve portföy değerlerine sahip olan illeri Kütahya, Afyonkarahisar ve Uşak illeridir. İşte bu nedenle, bu çalışmaya Kütahya ve Afyonkarahisar illeri konu olmuştur. Uşak ilinin çalışmaya dahil edilmemesinin nedeni, daha önce bu ilde bu konuda çalışma yapılmış olmasıdır. Kütahya ve Afyonkarahisar illeri ile ilgili sonuçlar Uşak ile ilgili yapılmış çalışma sonuçlarıyla ayrıca karşılaştırılmıştır. Tablo 2.6: arası Afyonkarahisar ve Kütahya yatırımcı sayıları ve portföy değerleri Nisan Portföy (M TL) Afyonkarahisar Kütahya Genel Toplam Yatırımcı Sayısı Afyonkarahisar Kütahya Genel Toplam Tablo ile 2017 Nisan ayı arasındaki Afyonkarahisar ile Kütahya illerindeki yatırımcı sayıları ve bu yatırımcıların sahip oldukları portföy büyüklüklerini göstermektedir. Tablo 2.6 ya göre, hem Afyonkarahisar hem de Kütahya illerinde yatırımcı sayılarında son yıllarda sürekli olarak bir azalma olduğu gözlemlenmektedir. İlk yıllarda birbirine çok yakın olan yatırımcı sayısının ise son yıllarda Kütahya ili lehine açıldığı görülmektedir. Portföy büyüklüğünün ise 2013 yılından itibaren sürekli olarak arttığı ve 2013 yılına kadar daha düşük bir portföy büyüklüğüne sahip olan Kütahya nın ise Afyonkarahisar ilindeki portföy değerini hızlı bir şekilde geçtiği görülmektedir. 3.Literatür Literatürde hisse senedi yatırımcı profili ve yatırımcıların yatırımlar kararlarını etkileyen faktörleri konu alan çok sayıda yerli ve yabancı akademik çalışma yer almaktadır. Bu çalışmalar yapıldıkları yıllara göre aşağıdaki gibi sıralanmıştır. Grable ve Lytton (1998), yatırımcı risk algısı üzerinde hangi değişkenlerin önemli olduğunu tespit etmeye çalışmışlardır. Buna göre, yatırımcıların eğitim düzeyi en önemli faktör olmakla birlikte, cinsiyet, meslek ve gelirin de risk algısı açısından etkili olduğu bulunmuştur. Doğukanlı ve Önal (2000) çalışması, yatırımcı profil ve davranışlarının araştırması ile hisse senedine yatırım kararlarında etkili olan faktörlerin saptanması konusunda yapılmış ilk çalışmalardandır yılında Adana da yapılan bu çalışmaya göre, Adana yatırımcılarının çoğunluğunun erkek, yaş grubunda, lise ve üniversite mezunu olduğu saptanmıştır. Ayrı- 262

7 ca yatırımcıların sermaye kazancını önemsedikleri, 3 yıldan fazla yatırım yaptıkları ve yatırım kararlarında siyasi istikrar ile teknik analizin önemli olduğunu ifade edilmiştir. Barber ve Odean (2001), birçok teorik çalışmanın kendine özgüveni olan yatırımcıların daha fazla işlem yapabileceği, yine birçok psikolojik çalışmanın da erkeklerin kadınlara göre özgüvenlerinin daha yüksek olduğunu söylediğini bu mantıkla erkelerin kadınlardan daha fazla işlem yapıp yapamayacağını araştırmışlardır. Bunun için büyük bir aracı kurumdan Şubat 1991 ile Ocak 1997 yılına kadarki hisse senedi yatırımlarını kadın ve erkeklere göre analiz etmişlerdir. Bu çalışmanın sonucuna göre, erkekler kadınlardan %45 oranında daha fazla işlem yapmaktadır. Usul, Bekçi ve Eroğlu (2002), bireysel yatırımcıların hisse senedi edinimine etki eden sosyo-ekonomik etkenleri araştırmışlardır. Bu çalışmaya göre, bireysel yatırımcıların meslek, yaş, öğrenim ve gelir durumları gibi sosyo-ekonomik özellikleri hisse senetlerine yapacakları yatırımların oranını, yatırım süresini, risk alma düzeyini ve risk alma oranını etkilemektedir. Campell (2006) finansal piyasalarda yatırımcıların genellikle başarılı oldukları buna karşın bir azınlığın ise başarısız olduğunu ifade etmiştir. Bu grubun gelirinin ve eğitim seviyesinin düşük olduğunu ifade etmiştir. Niessen-Ruenzi ve Ruenzi (2007), yatırım fonu verilerini kullanarak, kadın yöneticilerin riskten kaçınan, uç noktalardan uzak kalan, daha çok istikrarlı yatırımı seçen ve erkeklere göre daha az işlem hacmi yapan kişiler olduğunu tespit etmişlerdir. Goetzmann ve Kumar (2008) yaş olarak büyük, yüksek gelirli ve eğitimi yüksek olanların portföy çeşitlendirmede daha başarılı olduğunu belirlemiştir. Ayrıca yüksek oynaklığa sahip hisse senetlerine ağırlık veren yatırımcıların daha az çeşitlendirme yaptıklarını ifade etmiştir. Akbulut ve Kaderli (2009), Şanlıurfa ilindeki hisse senedi yatırımcılarının profilini ve yatırım yapma sürecini araştırmışlardır. Bu çalışmada, eğitim seviyesi düşük olan yatırımcıların borsayı daha çok kumar olarak, yüksek eğitim seviyesine sahip yatırımcıların ise borsayı yatırım yeri olarak gördükleri belirtilmiştir. Ayrıca, yatırımcıların temel ve teknik analiz gibi bilimsel yöntemleri kullanmadıkları, bu yatırımcıların yaşı ve geliri arttıkça sahip oldukları portföy büyüklüklerinin de arttığı ve yatırımcıların yaşı ilerledikçe risk aldıkları ifade edilmiştir. Anbar ve Eker (2009), bireysel yatırımcıların yatırım kararlarını etkileyen risk algılamaları ile demografik ve ekonomik faktörler arasındaki ilişkileri incelemişlerdir. Bu çalışmada, erkek yatırımcıların, genç yatırımcıların ve bekâr yatırımcıların daha çok risk aldıkları ayrıca yüksek gelirli, yüksek eğitimli ve finansal piyasa ve araçlarla ilgili olarak bilgisi fazla olan yatırımcıların daha yüksek riske katlanabildikleri ve son olarak bazı mesleklerden yatırımcılarında katlandıkları risk seviyesinin yüksek olduğu belirtilmiştir. Kahyaoğlu (2011), çeşitli psikolojik ve duygusal faktörlere maruz kalma seviyesi açısından kadın ve erkek yatırımcılar arasındaki farklılıkları araştırmıştır. Bu çalışmada, erkeklerin kadınlara göre riski daha çok kabul ettikleri gibi çeşitli psikolojik ve duygusal faktörlere maruz kalma seviyeleri açısından kadın ve erkek yatırımcılar arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılıkların olduğunu belirtilmiştir. Saraç ve Kahyaoğlu (2011), İMKB de işlem yapan bireysel yatırımcıların risk alma eğilimi üzerinde etkili olan sosyo-ekonomik ve demografik faktörleri incelemişlerdir. Bu çalışmaya göre, yatırımcının yaşı, cinsiyeti, medeni durumu, mesleği, sahip olduğu çocuk sayısı, eğitim 263

8 durumu ve aylık gelir düzeyi gibi birçok sosyo-ekonomik ve demografik faktörler bireysel yatırımcıların risk alma eğilimleri üzerinde etkili olmaktadır. Gümüş vd. (2013), Türkiye ve Azerbaycan daki yatırımcıların yatırım kararlarını önyargı, duygu, sezgi ve yanlış düşünce kalıpları gibi faktörlerin etkileyip etkilemediğini araştırmışlardır. Bu çalışmada, gelir ve eğitim seviyesi, yaş ve cinsiyet gibi faktörlerin yatırımcı kararları üzerinde etkili olduğu belirtilmiştir. Kaderli ve Yeşildağ (2013) Aydın ilindeki hisse senedi yatırımcılarının profilini ve yatırım yapma sürecini araştırmışlardır. Bu çalışmada, yatırımcıların yaşı arttıkça hisse senedi yatırımlarının da arttığı belirtilmiştir. Ayrıca, yatırımcıların portföylerinde çeşitlendirmeye önem verdikleri, borsayı yatırım yapılacak bir yer olarak gördükleri ve yatırımcıların çoğunluğunun borsa yatırımlarından bekledikleri getiriyi elde edemedikleri ifade edilmiştir. Öztürkkal (2013) Türkiye deki yatırımcıların hisse senedi alım-satım davranışları üzerinde analizler yapmıştır. Bu çalışmaya göre, yatırımcıların yerel hisse senetlerine yatırım yapmayı tercih ettikleri, yaşı büyük yatırımcıların yatırımlarına daha az güvendikleri ve daha fazla çeşitlendirme yaptıkları, erkeklerin daha çok işlem yaptıkları ve riskli varlık tercih ettikleri ifade edilmiştir. Yeşildağ ve Özen (2015), Uşak ilindeki hisse senedi yatırımcılarının profilini, yatırımcıların kararlarını etkileyen demografik ve sosyo-ekonomik faktörleri ve yatırımcıların yatırım kararlarında rasyonel olup olmadıklarını araştırmışlardır. Bu çalışmaya göre, Uşak ilindeki hisse senedi yatırımcılarının Türkiye deki borsa yatırımcılarının genel profiline çok yakın bir profile sahip oldukları belirtilmiştir. Bu çalışmada, yatırımcılar borsa yatırımı konularında fazla bilgiye sahip olmadıkları, yaş, cinsiyet, meslek, eğitim durumu, aile nüfusu ve gelir gibi demografik ve sosyo-ekonomik faktörlerin yatırım kararlarında etkili olduğu ifade edilmiştir Materyal Ve Yöntem/Araştırma Teknikleri Çalışmada literatürdeki yerli ve yabancı kaynaklardan yararlanılarak Türkiye deki borsa yatırımcılarının genel profili özet olarak ortaya konulmuş, yatırım aşamasında kullanılabilecek yaklaşımlar açıklanmış ve bu yaklaşımlar çerçevesinde borsa yatırımcılarının özellikleri belirtilmiştir. Çalışmanın uygulama bölümünde ise, Afyonkarahisar ile Kütahya illerindeki borsa yatırımcılarının profilinin belirlenmesi ve bu illerdeki yatırımcıların borsa yatırım kararını etkileyen faktörlerin ortaya konulması amacıyla 33 sorudan oluşturulan bir anket formu hazırlanmış ve bu anket formunda yer alan sorular Afyonkarahisar ve Kütahya illerindeki 349 hisse senedi yatırımcısına yöneltilmiştir. Çalışmada hedef kitle olarak, hisse senedi yatırımı yapan yatırımcılar seçilmiştir. Anakütle düşünüldüğünde iyi bir örneklem sayısına ulaşıldığı söylenebilir. Anket yöntemi kullanılarak elde edilen veriler, bilgisayara aktarılmış ve SPSS paket programı ile bazı istatistiksel analizlere tabi tutulmuş ve elde edilen sonuçlar tablolar halinde sunulmuştur. Sonrasında ise, Afyonkarahisar ve Kütahya illerindeki hisse senedi yatırımcılarının hisse senetlerine yatırım yapma sürecini etkileyen faktörlerin tespiti için regresyon analizi yapılmıştır. 5.Araştırmanın Bulguları Türkiye Sermaye Piyasası Birliği (TSPB) nin en son yayınlanan (2015) genel borsa yatırımcı profili raporlarına göre ( bireysel yatırımcının portföy değerlerinin

9 toplam portföy değerine oranının çok küçük olduğu anlaşılmaktadır. Bu da bu illerin bu konuda etkin olmamasından kaynaklanmaktadır. Afyonkarahisar ve Kütahya illerinde ile civarında yatırımcı görülse de aktif olarak borsa yatırımı yapanların çok az olduğu, bu illerde hem yetkililerle hem de yatırımcılarla yapılan görüşmelerden anlaşılmaktadır. Nitekim beş aylık anket dönemi boyunca yapılan gözlemler ile anket sonuçları bunu doğrulamıştır. Yatırımcılara toplam 33 sorudan oluşan bir anket formu yöneltilmiştir. Bu anket formundaki soruların 7 si yatırımcının demografik durumu, 4 ü yatırımcının ekonomik durumu ile ilgili bilgileri, diğerleri ise, yatırımcının borsa yatırım kararlarını etkileyen faktörleri sorgulamaya yönelik sorulardır. Yatırımcının demografik bilgilerini öğrenmeye yönelik olarak sorulan yedi soru ve verilen cevaplar Tablo 1 de yer almaktadır. Tablo 5.1: Yatırımcıların Demografik Özellikleri Kişi % Kişi % Erkek ,5 İlköğretim 7 2,0 Cinsiyet Kadın 47 13,5 Lise 64 18,3 Toplam Eğitim Ön Lisans 29 8, ,2 Durumu Lisans , ,0 Lisansüstü 79 22,6 Yaş ,7 Toplam ,1 Afyonkarahisar ,3 56 ve üstü 18 5,2 İkamet Kütahya ,7 Toplam Toplam kişi 17 4,9 Memur ,5 Aile 2-3 kişi ,8 İşçi 47 13,5 Nüfus 4-5 kişi ,6 Esnaf 39 11,2 Sayısı 6 ve üstü 13 3,7 Emekli 17 4,9 Meslek Toplam Serbest Meslek 29 8,3 Evli ,1 Öğrenci 11 3,2 Medeni Bekâr 80 22,9 İşsiz 2,6 Durum Toplam Toplam Tablo 5.1 e göre, ankete katılan 349 yatırımcının çoğunun (%86,5) erkek katılımcı olduğunu görülmektedir. Bu oran, Türkiye de yüksek olan ortalama erkek yatırımcı sayısının da üstündedir. Ankete her yaş grubundan katılımcıların katıldığı görülmektedir. 349 yatırımcıdan yaş grubundan daha fazla katılımcının katıldığı, ikinci sırada ise yaş grubundaki katılımcının olduğu görülmektedir. Bu da Türkiye genelindeki yaş grubundaki yaptırımcı profili ile uyuşmaktadır. Tablo 1 e göre, ankete katılan 349 yatırımcının yaklaşık olarak %77 nin evli diğer %23 ünün ise bekâr olduğu görülmektedir. Ankete katılan 349 yatırımcının yaklaşık olarak yarısı 4-5 kişilik nüfuslu ailelerden oluştuğu gözlenmektedir. Yatırımcıların önemli bir kısmı da 2-3 kişilik ailelerden oluşmaktadır. Ankete katılan 349 yatırımcı arasında ankette belirlenen her eğitim grubundan katılımcıların olduğu görülmektedir. Bunların arasında %48,71 ile lisans mezunu yatırımcıların sayısı en fazladır. Buna karşın ilköğretim mezunu yatırımcıların sayısı en azdır. Ancak yatırımcılardan yarısından çok fazlasının (%71) lisans ve lisansüstü eğitime sahip olması oldukça dikkat çekicidir. Tablo 1 e göre, ankete katılan 349 yatırımcının yarısından fazlasının (%57,3) Afyonkarahisar ilinde ikamet ettiği, diğer kısmının ise (%42,7) Kütahya ilinde ikamet ettiği gözlenmektedir. Tablo 1 e göre, ankete katılan 349 yatırımcının 7 ayrı meslekten oluştuğu görülmektedir. Yatırımcıların %58 i memurdur. Bu da Afyonkarahisar ile 265

10 Kütahya illerinde borsa yatırımcılarının genellikle memurlardan oluştuğunu veya bu illerde önemli bir yer tuttuğunu göstermektedir. Yatırımcının demografik bilgileri ile ilgili sorulardan ekonomik durumu ile ilgili sorular ankette yer almıştır. Bu sorular ve bu sorulara yatırımcıların verdiği cevaplar Tablo 5.2 de yer almaktadır. Aylık Gelir (TL) Gayrimenkul Tablo 5.2: Yatırımcıların Ekonomik Özellikleri Kişi % Kişi % ,9 Evet ,7 Tasarruf Alışkanlığı ,7 Hayır 71 20, ,1 Toplam üstü 8 2, TL ,5 Toplam ,8 Ev , ,5 Arsa 12 3,4 Tasarrufların ,6 Tarla-Bahçe 4 1,1 aylık tutarı üstü 8 2,3 Diğer 28 8,0 (TL) Cevap hayır 71 20,3 Gayrimenkul yok ,7 Ev ve tarla/bahçe 32 9,2 Toplam Toplam Tablo 5.2 ye göre, ankete katılan yatırımcıların yarısından fazlasının aylık gelirinin TL arasında değiştiği görülmektedir. Geri kalan yatırımcıların büyük bir kısmı da TL ile TL arasında aylık gelirlerinin olduğunu belirtmişlerdir. Borsa yatırımcılarının sadece %2,3 ü ise TL den fazla gelire elde etmektedir. Tablo 5.2 ye göre, ankete katılan yatırımcıların yaklaşık olarak yarısının ev sahibi olduğu, bunun yanında %29 luk bir önemli yatırımcı kesiminin ise hiçbir gayrimenkule sahip olmadığı görülmektedir. Ankete katılan yatırımcıların %80 inin tasarruf yaparken yatırımcıların %20 sinin tasarruf yapma alışkanlığına sahip olmadığı görülmektedir. Ayrıca, tasarruf yapan yatırımcıların büyük bir bölümünün (%29,5) ayda 0 TL ile 500TL arasında tasarruf yapabildiği görülmektedir. Bunun yanında tasarruf yapan yatırımcıların çok az bir kısmı (%2,3) ise yüksek miktarlarda tasarruf yapabilmektedir. Ankette yer alan diğer 22 soru yatırımcının borsadaki durumunu tespit etmeye yönelik sorulardır. Bu sorular ve verilen cevaplar Tablo 5.3-A da sunulmaktadır. Tablo 5.3-A: Yatırımcıların Borsadaki Durumları Kişi % Kişi % Getirisi yüksek , ,9 Riski severim 53 15, ,9 Ortalama Hisse senedi Ekonomiye katkı 21 6, ,3 Portföy Büyüklüğü yatırımına yönelten sebepler Ekonomiyi takip 74 21, üstü 13 3,7 Özenti 19 5, ,2 Diğer 28 8,0 Toplam Toplam Borsa bilgisine Evet ,6 0-3 yıl 150 ulaşma 43,0 Hayır 85 24,4 4-6 yıl 55 15,8 Toplam Borsa tecrübesi 7-9 yıl 38 10,9 Borsa bilgisine İnternet ,4 10 yıl ve üstü 106 ulaşma 30,4 Televizyon 7 2,0 Toplam biçimi Gazete 1,3 266

11 Hisse senedi yatırımına yönelten sebepler Borsaya bakış açısı Hisse senetlerine düzenli yatırım Borsaya düzenli yatırım yapmama nedeni Borsaya yıllık gelirin % de kaçı yatırılıyor Kişi % Kişi % Getirisi yüksek ,1 Ortalama ,9 Riski severim 53 15,2 Portföy Bü ,9 Kumar ,7 Hepsi 62 17,8 Yatırım yeri ,0 Diğer 4 1,1 Fikrim yok 29 8,3 Cevap hayır 85 24,4 Toplam Toplam Evet 83 23,8 Kısa vadeli ,8 Hayır ,2 Orta vadeli 70 20,1 Yatırımın Toplam Uzun vadeli 72 20,6 vadesi Güvensizlik 57 16,3 Vade yok 54 15,5 Belirsizlik 83 23,8 Toplam Başka yatırım 31 8,9 Seans salonu 30 8,6 Yatırımlar Maddi nedenler 61 17,5 İnternet ,9 nasıl yapılıyor Kısıtlı zaman 29 8,3 Her ikisi 33 9,5 Diğer 5 1,4 Toplam Düzenli yatırım 83 23,8 Yeterli 95 27,2 Toplam İldeki aracı Yeterli değil , ,1 kurum sayısı Fikrim yok , ,3 Toplam ,4 Aracı kurumlarda Yeterli 58 16,6 50'den fazla 11 çalışan 3,2 Yeterli değil ,0 Toplam sayısı Fikrim yok ,4 Toplam Tablo 5.3-A incelendiğinde, yatırımcıların yarısına yakınının (%44,1) hisse senedi yatırımının getirisinin yüksek olması nedeniyle hisse senetlerine yatırım yapmakta oldukları görülmektedir. Yatırımcıların %21 i ise hisse senetlerine ekonomiyi takip etmek için yatırım yapmaktadır. Yatırımcıların bazıları da riski sevdikleri için hisse senetlerine yatırım yapmaktadır. Yatırımcıların %43 ünün 0 ile 3 yıldan beri borsayla ilgilendiği görülmektedir. Dikkat çeken bir diğer nokta da yatırımcıların %30,4 ünün 10 yıldan fazladır borsayla ilgilenmesidir. Ankete katılanların büyük çoğunluğu (%63) borsayı yatırım yapma yeri olarak görmektedir. Borsaya kumar gözü ile bakanların sayısının da çok az olmadığı, oranın %28,7 olduğu dikkat çekmektedir. Tablo 5.3-A incelendiğinde, yatırımcıların yarısından fazlasının (%76,2) borsaya düzenli yatırım yapmadıkları görülmektedir. Bunun yanında ankete katılan yatırımcıların %23,8 i borsaya düzenli bir şekilde yatırım yapmaktadır. Yatırımcıların borsaya düzenli yatırım yapmamalarının başlıca nedeni ekonomik belirsizliktir (%23,8). Ayrıca borsaya olan güvensizlik ile maddi nedenler de borsaya düzenli yatırım yapılmamasının nedenleri arasındadır. Yeterli zamana sahip olmama ve yatırımcıların belirtmekten kaçındığı nedenler ise nedenler arasında çok küçük bir orana sahiptir. Yatırımcıların yarısından çok fazlasının (%73,1) yıllık gelirlerinin çok az bir kısmını, sadece %0 ile %10 arasındaki kısmını borsaya yatırdıkları görülmektedir. Gelirlerinin %11 ile %19 nun hisse senedi yatırımlarına aktaranların oranı %20,3 ve geri kalan küçük bir oran ise yatırımlarının büyük bir bölümünü borsaya yönlendirdiği görülmektedir. Tablo 3-A incelendiğinde, yatırımcıların yarısının 1TL ile 5.000TL arasında bir portföy büyüklüğüne sahip olduğu görülmektedir. %28,9 luk bir kesim ise 5.001TL ile TL arasında bir portföye sahiplerdir. Büyük portföylere sahip yatırımcı oranı ise çok düşüktür. Yatırımcıların çok büyük bir bölümü (%75,6) borsa ile ilgili ihtiyaç duydukları her türlü bilgiye 267

12 ulaşabildiklerini ifade etmiştir. Bunun yanında yatırımcıların çok az bir kısmının bilgiye ulaşamadığını ifade ettiği görülmektedir. Buradan yatırımcıların bilgi konusunda çok büyük eksikliklerinin olmadığı ortaya çıkmaktadır. Günümüzde yatırımcıların çok büyük bir bölümünün (%54,4) ihtiyaç duydukları bilgilere sadece internetten ulaştıkları görülmektedir. Geri kalanların da interneti kullanmakla beraber, çok az bir bölümü ihtiyaç duydukları bilgilere televizyon, gazete ve diğer araçlar aracılığıyla ulaştığı anlaşılmaktadır. Yatırımcıların %24,36 sı borsa ile ilgili ihtiyaç duydukları bilgilere ulaşamadıkları görülmektedir. Tablo 5.3-A ya göre, hisse senedi yatırımcılarının neredeyse yarısı (%43,8) kısa vadeli olarak yatırım yapmaktadır. Kısa vadeli yatırım alışkanlığı Türkiye de genellikle bilinen bir durum olsa da, hisse senedi bir sermaye piyasası aracıdır ve dolayısıyla yatırım vadesinin uzun tercih edilmesi gerekir. Bu orana vadeyi dikkate almayan yatırımcıların eklenmesi durumunda oran %59 lara kadar yükselmektedir. Orta ve uzun vadeli yatırım yapan yatırımcıların oranı ise %40,7 olduğu görülmektedir. Hisse senedi yatırımlarınızı seans salonu aracılığıyla mı; yoksa internet aracılığıyla mı gerçekleştiriyorsunuz? sorusunda yatırımcıların çok büyük bir bölümünün (%81,95) internet aracılığıyla hisse senedi yatırımlarını gerçekleştirdikleri ortaya çıkmıştır. Bu soru internetin önemini bir kez daha ortaya koymuştur. İşlemlerini sadece seans salonlarında gerçekleştirenlerin oranı ise %8,6 ile çok düşük olduğu görülmektedir. Menkul kıymet almak ve satmak isteyen bireysel ve kurumsal yatırımcılar ile menkul kıymet ihraç edenlerin aracı kuruşlara ihtiyaçları vardır. Bu kuruluşlar arasında aracı kurumlar, yatırım ortaklıkları ve yatırım fonları yer alır (Parasız, 2005, 73). Burada dikkate alınan kurum, il veya ilçelerde özellikle bireysel yatırımcılara borsada alınıp satılan menkul değerlere aracılık yapan aracı kurumlardır. Tablo 5.3-A ya göre, yatırımcıların ildeki aracı kurum sayısının yeterli olup olmadığı konusunda dengeli cevap verdiği görülmektedir. Buna göre, aracı kurum sayısını yeterli bulmayanların sayısı %38,7, yeterli bulanların sayısı %27,2 ve bu konuda fikri olmayan yatırımcıların oranı ise %34,1 olarak gerçekleşmiştir. Yatırımlarda interneti kullanım oranı dikkate alındığında fikri olmayan yatırımcıların sayısının normal olabileceği söylenebilir. Afyonkarahisar ve Kütahya da seans salonlarında çalışan danışman kadroların yeterli olup olmadığı ile ilgili soruya yatırımcıların çok düşük bir bölümü (%16,6) yeterli olduğunu, %41 inin yetersiz olduğunu ve %42,4 nün ise bu konuda bir fikri olmadığını ifade etmiştir. Buna göre, seans salonlarında çalışanların yetersiz olduğu bunun için seans salonlarında çalışanların sayısının arttırılması yatırımcılar açısından daha iyi olacaktır. 268 Risk ve getiri tercihi Yatırım çeşitliliği Tablo 5.3-B: Yatırımcıların Borsadaki Durumları Kişi % Kişi % Düşük risk ve getiri 90 25,8 Aracı kurum 86 24,6 Düşük risk yüksek ,6 Arkadaş 52 14,9 getiri Halka arzlarda Yüksek risk ve hangi ,7 Kendim ,3 getiri tavsiye Toplam önemlidir? Şirketin kendisi 39 11,2 Tek hisse senedi 58 16,6 Diğer 21 6,0 Birden çok hisse ,3 Toplam senedi Duruma göre değişir 70 20,1 Hisse senedi Mevduat 72 20,6 dışındaki Toplam yatırımlar Döviz 56 16,0

13 Risk ve getiri tercihi Yatırım çeşitliliğinin amacı Kullanılan analiz yöntemi Yatırımda hangi tavsiye önemlidir? Kişi % Kişi % Düşük risk ve getirlarda 90 25,8 Halka arz- Aracı kurum 86 24,6 hangi Düşük risk yüksek ,6 tavsiye Arkadaş 52 14,9 getiri önemlidir? Riski Dağıtmak ,5 Altın ,1 Daha fazla gelir 60 17,2 Tahvil-Bono 21 6,0 Kâr payı 20 5,7 Diğer 57 16,3 Diğer 6 1,7 Döviz ve Altın 29 8,3 Bir hisseye yatırım 59 16,9 Hepsi 2,6 Toplam Toplam Temel analiz 30 8,6 Evet ,5 Borsa bilginiz yeterli- Teknik analiz 42 12,0 Hayır ,5 Temel ve teknik 98 28,1 Toplam mi? analiz Analiz yöntemi ,3 yok Hisse yatırımından Evet ,3 Toplam 349 bek- 100 Arkadaş 76 21,8 lenen getiri Aracı kurum ,1 elde edildi Hayır ,7 Diğer ,1 mi? Toplam Toplam Risk ve getiri tercihi portföy yönetimi ile ilgilidir. Portföy yönetiminin de amacı yatırımcıların ihtiyaçlarına göre portföye menkul kıymet almak ve bu portföyü yönetmektir. İşte bu ihtiyaçlar risk ve beklenen getiri olarak ifade edilir (Korkmaz ve Ceylan, 2010: 469). Her yatırımcının risk ve getiri profilleri farklı olmaktadır. Bu durumda üç yatırımcı tipi oluşmaktadır. Bunlar, riskten kaçan yatırımcı, riske karşı kayıtsız kalan yatırımcı ve riski seven yatırımcılardır (Büker vd., 2009: 67-68). Tablo 5.3-B incelendiğinde, yatırımcıların %45,6 sı düşük risk ile yüksek getiri elde etmeyi tercih ettiği görülmektedir. Bunun dışında yüksek risk alıp yüksek getiri elde etmek isteyenlerin oranı %28,7 ve hem düşük risk hem de düşüş getiri tercih edenlerin oranı %25,8 olarak gerçekleşmiştir. Bu soruda portföy yönetim bilgileri de göz önüne alındığında düşük risk yüksek getiri tercihinin yüksek olması en mantıklı olanı olarak görülmesi gerekir. Buna göre yatırımcıların finans bilgileri dikkate alındığında böyle bir bilgiye sahip olsalar bile bunu pek kullanmaya çalışmadıkları ifade edilebilir. Borsa yatırımı yaparken yatırımcıların çok büyük bir bölümü (%63,3) paralarını birden çok hisse senedine yatırarak hisse senedi portföyü oluşturmuştur. Yatırımcıların sadece %16,6 sı ise tek bir hisse senedine yatırım yaptığı görülmektedir. Buradan ankete katılan hisse senedi yatırımcılarının çoğunun riskten korunmaya çalışan yatırımcılar olduğu sonucuna varılabilir. Yatırımcıların yarısından fazlasının (%58,45) birden çok hisse senedi almalarının nedeninin riski dağıtmak olduğu ortaya çıkmaktadır. Birden çok hisse senedine yatırım yaparak daha fazla gelir elde edilebileceğini düşünen yatırımcı sayısının ise %17,2 olduğu görülmektedir. Tablo 5.3-B incelendiğinde, yatırımcıların yarısından fazlası (%51,29) herhangi bir analiz yöntemini kullanmadan sadece söylentilere göre hareket ettikleri görülmektedir. Bu oran ile birlikte, katılımcıların büyük bir bölümünün söylentilere göre hisse senedi yatırımı yaptığı sonucuna varılabilmektedir. Yatırımcıların %28,08 i Temel ve teknik analizi birlikte kullanıyorum cevabını verdiği görülmektedir. Buna göre yatırımcıların önemli bir kısmının da teknik analiz ve temel analiz hakkında bilgilerinin olduğunu ve bu yöntemleri uyguladığı sonucuna 269

14 varılabilmektedir. Bunun yanında temel ve teknik analiz karşılaştırıldığında teknik analizin yatırımcılar tarafından biraz daha fazla kullanıldığı da görülmektedir. Yatırımcıların borsa yatırımı yaparken hisse senedi alım satım tavsiyelerini çoğunlukla (%48.14) aracı kurumlardan aldığı görülmektedir. Buradan aracı kurum raporlarının takip edildiği anlaşılmakla birlikte çok önemli olduğu ortaya çıkmaktadır. %21,8 ile arkadaş tavsiyesinin de dikkate alındığının ifade edildiği bu soruda yatırımcıların %30 nun ise kendi hislerine güvendiklerini diğer başlığı altında belirtmişlerdir. Yatırımcıların hisse senedi yatırımlarında tavsiye olarak aracı kurumları daha çok kullanırken halka arzlarda daha çok kendi analizlerine (%43,3) göre hareket ettikleri anlaşılmaktadır. Bu soruda yatırımcıların sadece %24,6 sı aracı kurumların halka arz edilen hisse senetlerini almada kendisini etkilediği ortaya konulmuştur. Tablo 5.3-B incelendiğinde, hisse senedi dışındaki yatırım tercihiniz genellikle nedir? sorusuna yatırımcıların %32,09 u Altın, %20,63 ü Mevduat, %16,05 i ise Döviz demiştir. Buna sonuçlara göre yatırımcıların hisse senedi dışında en çok altın tercihi olduğu sonrasında ise faiz olduğu görülmektedir. Ankete katılan borsa yatırımcılarının çoğu (%58,45) borsa yatırımı konusunda yeterli bir bilgiye sahip olmadığını düşünmektedir. Bu konuda yeterli bilgiye sahip olduğunu düşünen yatırımcı oranı ise %41,55 olmuştur. Burada yatırımcıların yatırım konusunda bilgilendirilme ihtiyacı olduğu anlaşılmaktadır. Son olarak yatırımcıların çok büyük bir kısmının (%60,7) borsadan beklediği getiriyi elde edemediği görülmektedir. Yatırımcıların %39,3 ünün borsadan beklediği getiriyi elde ettiği görülmektedir. Bu oranlar bir önceki sorudaki bilgiyi ölçmeye yönelik olarak sorulmuş soruyla hemen hemen aynı sonuçları göstermektedir. Bu noktadan sonra çalışmada, Afyonkarahisar ve Kütahya İllerindeki hisse senedi yatırımcılarının yatırım yapmaları konusunda etkili olan faktörler tespit edilmeye çalışılmıştır. Buna göre, anket soruları arasında da yer alan yatırımcıların sahip oldukları bir takım demografik ve ekonomik özelliklerin yatırımcıların yatırım kararlarını etkilediği varsayılmaktadır. Buna paralel olarak çalışmada, farklı demografik ve ekonomik özellikler bağımsız değişken olarak kabul edilmiş ve bu değişkenler ile yatırımcıların hisse senetlerine yatırım yapma süreciyle ilgili veriler arasında anlamlı bir fark olup olmadığı tek yönlü anova testi yapılarak incelenmiştir. Bu analiz yapılmadan önce varyansların homojenliği testi uygulanmış ve sadece homojen olan varyanslarla (anlam düzeyi = 0,05 ten büyük olan) ilgili sonuçlar Tablo 5.4 te gösterilmiştir. Tablo 5.4: Hipotez Varyanslarının Homojenlik Testi Sonuçları Değişkenler Anlam Düzeyi Cinsiyet Ortalama portföy büyüklüğünüz nedir?,088 Yaş Ortalama portföy büyüklüğünüz nedir?,052 Borsaya vade olarak nasıl yatırım yapıyorsunuz?,145 Yaşadığınız ildeki aracı kurum sayısı sizce yeterli mi?,218 Eğitim Durumu,813 Borsa yatırımında paranızı tek bir hisse senedine mi yoksa birden çok hisse senedine mi yatırıyorsunuz? Medeni Durum Hisse senedi dışındaki yatırımınız genellikle hangisidir?,413 İkamet Yeri Yaşadığınız ildeki aracı kurum sayısı sizce yeterli mi?,416 Meslek Eğer cevabınız hayır ise, bunun nedenleri nelerdir?,063 Borsaya yatırım yaparken hangi analiz yöntemini kullanıyorsunuz?,051 Borsa ile kaç yıldan beri ilgileniyorsunuz?,370 Gelir Borsaya vade olarak nasıl yatırım yapıyorsunuz?,472 Borsaya yatırım yaparken hangi analiz yöntemini kullanıyorsunuz?,079 Gayrimenkul Ortalama portföy büyüklüğünüz nedir?,

15 Borsaya yatırım yaparken hangi analiz yöntemini kullanıyorsunuz?,061 Ortalama portföy büyüklüğünüz nedir?,052 Hisse senedi yatırımlarınızı seans salonu aracılığıyla mı; yoksa internet aracılığıyla mı gerçekleştiriyorsunuz? Tasarruf,060 Borsa yatırımında paranızı tek bir hisse senedine mi yoksa birden çok hisse senedine mi yatırıyorsunuz?,165 Tasarruf Evet Risk ve getiri tercihiniz nedir?,984 Varyansların homojenlik testi sonucunda, homojen olan varyanslar alınmış ve sonrasında tek yönlü anova testi uygulanmıştır. Buna göre tek yönlü anova test sonuçları Tablo 5.5 te gösterilmiştir. Tablo 5.5: Hipotezin Sınanmasına Yönelik Anova Test Sonuçları Değişkenler P Cinsiyet Ortalama portföy büyüklüğünüz nedir?,010 Yaş Ortalama portföy büyüklüğünüz nedir?,000 Borsaya vade olarak nasıl yatırım yapıyorsunuz?,002 Yaşadığınız ildeki aracı kurum sayısı sizce yeterli mi?,027 Eğitim Durumu,036 Borsa yatırımında paranızı tek bir hisse senedine mi yoksa birden çok hisse senedine mi yatırıyorsunuz? Medeni Durum Hisse senedi dışındaki yatırımınız genellikle hangisidir?,026 İkamet Yeri Yaşadığınız ildeki aracı kurum sayısı sizce yeterli mi?,000 Meslek Eğer cevabınız hayır ise, bunun nedenleri nelerdir?,019 Borsaya yatırım yaparken hangi analiz yöntemini kullanıyorsunuz?,025 Borsa ile kaç yıldan beri ilgileniyorsunuz?,000 Gelir Borsaya vade olarak nasıl yatırım yapıyorsunuz?,031 Borsaya yatırım yaparken hangi analiz yöntemini kullanıyorsunuz?,018 Gayrimenkul Ortalama portföy büyüklüğünüz nedir?,001 Borsaya yatırım yaparken hangi analiz yöntemini kullanıyorsunuz?,050 Ortalama portföy büyüklüğünüz nedir?,002 Hisse senedi yatırımlarınızı seans salonu aracılığıyla mı; yoksa internet aracılığıyla mı gerçekleştiriyorsunuz? Tasarruf,003 Borsa yatırımında paranızı tek bir hisse senedine mi yoksa birden çok hisse senedine mi yatırıyorsunuz?,022 Tasarruf Evet Risk ve getiri tercihiniz nedir?,017 Hipotezin sınanmasına yönelik olarak yapılan anova test sonuçlarının detaylarına ilişkin tablolar da eklerde yer almaktadır. Tablo 5.5 e göre aşağıdaki değerlendirmeler yapılabilmektedir: 271 Cinsiyetler arasında sahip olunan ortalama portföy büyüklükleri konusunda anlamlı bir fark olduğu görülmektedir. Buna göre, erkek yatırımcıların sahip oldukları ortalama portföy kadın yatırımcıların sahip oldukları ortalama portföyden daha büyüktür. Farklı yaş gruplarındaki hisse senedi yatırımcılarının sahip oldukları portföy büyüklüğü ile borsada yatırım yaparken üzerinde durdukları vadeler arasında bir fark olduğu ortaya çıkmıştır. Buna göre, hisse senedi yatırımcılarının yaş aralığı arttıkça sahip olunan portföy büyüklüğü de artmaktadır. Yani, yaş aralığındakiler en küçük ortalama portföye sahipken 56 yaş ve üstündekiler en büyük ortalama portföye sahiptirler. Aynı şekilde hisse senedi yatırımcılarının yaş aralığı arttıkça yapılan yatırımın vadesi de ilk iki yaş grubu (18-25 ile 26-35) hariç artmaktadır. Buna göre yatırımın vadesi olarak en kısa vadeli yatırım yaş gru-

16 bunca yapılmaktadır. En uzun vadeli yatırımlar ise 56 yaş ve üzerindekiler tarafından yapılmaktadır. Farklı eğitim seviyelerine sahip yatırımcılar arasında yaşadıkları ildeki aracı kurum sayısının yeterli olup olmadığı ve sahip oldukları yatırım tutarlarını bir hisse mi yoksa daha fazla hisse mi yatırıp yatırmadıkları konusunda bir farklılığın olduğu anlaşılmaktadır. Buna göre, lise mezunu olan hisse senedi yatırımcıları yaşadıkları yerde aracı kurum sayısının yeterli olduğunu düşünürken, eğitim düzeyleri lisansüstü olan yatırımcılar ise aracı kurum sayısının yetersiz olduğunu düşünmektedir. Yine aynı şekilde, lise mezunu hisse senedi yatırımcıları daha çok tek hisse senedine yatırım yaparlarken ön lisans yatırımcılarının daha çok birden fazla hisse senedine yatırım yapmakta oldukları anlaşılmaktadır. Medeni durumlara göre, hisse senedi yatırımcılarının hisse senedi dışında yaptıkları yatırım açısında bir farklılık söz konusu olduğu görülmektedir. Buna göre evlilerin daha çok altın yatırımına yakın oldukları buna karşın bekarların ise daha çok döviz yatırımını tercih ettikleri ifade edilebilir. İkamet edilen Afyonkarahisar ile Kütahya illerindeki borsa yatırımcılarının yaşadıkları yerlerdeki aracı kurum sayılarının yeterli olup olmadığı konusunda anlamlı bir fark vardır. Buna göre, Afyonkarahisar ilinde ikamet eden borsa yatırımcıları ildeki aracı kurum sayısının biraz daha yeterli olabileceğini düşünürken, Kütahya ilinde ikamet eden yatırımcıların ise aracı kurum sayısının yeterli olamadığı düşüncesine daha yakın olduğu anlaşılmaktadır. Farklı mesleklere sahip yatırımcılar arasında borsaya düzenli yatırım yapılmamasının nedenleri arasında anlamlı bir farkın olduğu görünmektedir. Buna göre, esnaf borsaya düzenli olarak yatırım yapılmaması nedenini genellikle ekonomik belirsizliğe ve sermayeyi başka alanlara yönlendirmeye bağlarken, işçi ve öğrenciler ise nedeni daha çok maddi nedenlere dayandırmışlardır. 272 Yine farklı mesleklere sahip yatırımcılar arasında borsaya yatırım yaparlarken uyguladıkları analiz yöntemleri açısından da anlamlı bir farklılığın olduğu görülmektedir. Buna göre, serbest meslek sahipleri ile aralarında birçok akademisyenin yer aldığı memurlar temel veya teknik analiz yöntemlerini kullanmayı tercih ederken, işçi, esnaf ve işsizlerin analiz yöntemi uygulamamayı bir takım söylentilere göre alım satım yapmayı tercih ettiği görülmektedir. Farklı aylık gelirlere sahip yatırımcılar arasında, borsa ile kaç yıldan beri ile ilgilenildiği konusunda farklılık olduğu görülmektedir. Buna göre, aylık gelir vade arasında doğru bir ilişkinin olduğu yani gelir arttıkça borsada işlem yapılan yıl sayısının arttığı ortaya çıkmaktadır. 0 ile 2.500TL aylık geliri olanlar borsada ortalamada en fazla 3 yıldır işlem yaparken TL aylık geliri olanlar ise ortalamada en az 7 yıldır borsada işlem yapmaktadırlar. Farklı aylık gelirlere sahip yatırımcılar arasında, borsaya vade olarak bakış açısında da bir anlamlı farklılığın olduğu ortaya çıkmıştır. Buna göre, aylık gelir miktarı ile vade arasında doğru bir ilişki vardır. Yani, borsa yatırımcılarının aylık gelirleri arttıkça borsada daha uzun vadede yatırım yapılabilmektedir. Farklı aylık gelirlere sahip yatırımcılar arasında, borsada yatırım yapılırken kullanılan analizler arasında da bir farklılığın olduğu görülmektedir. Buna göre, TL aylık geliri olan yatırımcılar temel ve teknik analiz yöntemlerini ortalama olarak en çok kullanan yatı-

17 rımcılar olmuştur TL ve üzerinde aylık geliri olan yatırımcılar ise ortalama olarak temel ve teknik analizi en az kullanan olmuşlardır. Farklı gayrimenkullere sahip yatırımcılar arasında, sahip olunan portföy büyüklükleri arasında bir fark vardır. Buna göre, ortalama olarak en küçük portföylere gayrimenkulü olmayan borsa yatırımcıları sahipken, evi olanlar veya hem evi hem tarla/bahçesi olan yatırımcılar ise en yüksek portföy büyüklüklerine sahiplerdir. Farklı gayrimenkullere sahip yatırımcılar arasında, borsa yatırımlarında kullanılan analiz yöntemleri arasında da farklılık vardır. Buna göre, tarla/bahçe/arsa sahipleri temel ve teknik analiz yöntemlerini kullanırken, ev sahipleri ev ile birlikte tarla bahçe sahipleri ile gayrimenkulü olmayan borsa yatırımcıları ise analiz yöntemlerini daha kullanmakla birlikte birtakım söylentilere ve tüyolara göre hareket etmektedir. Farklı tasarruf alışkanlığına sahip borsa yatırımcıları arasında, sahip oldukları ortalama portföy büyüklükleri açısından farklılıklar vardır. Buna göre, tasarruf yapma alışkanlığına sahip olan borsa yatırımcılarının portföy büyüklüklerinin, tasarruf yapma alışkanlığına sahip olmayan yatırımcılara göre daha küçük olduğu söylenebilir. Farklı tasarruf alışkanlığına sahip borsa yatırımcıları arasında, borsa yatırımcılarının yatırımlarını internet veya seans salonu aracılığıyla gerçekleştirmesine göre farklılıklar sözkonusudur. Buna göre, tasarruf yapma alışkanlığına sahip olan yatırımcılar daha çok alım satımlarda interneti kullanırken, tasarruf yapma alışkanlığına sahip olmayan yatırımcılar ise seans salonunu kullanmaktadır. Farklı tasarruf alışkanlığına sahip borsa yatırımcıları arasında, borsa yatırımcılarının yatırım yaptıkları hisse senedi adeti açısından faklılık sözkonusudur. Buna göre, tasarruf yapma alışkanlığına sahip olan yatırımcılar borsa yatırımlarında daha çok birden çok hisse senedine yatırım yaparken, tasarruf yapma alışkanlığına sahip olmayan yatırımcılar ise tek bir hisse senedine yatırım yapmayı tercih etmiştir. 273 Farklı aylık tasarruf tutarlarına sahip yatırımcılar arasında, tercih edilen risk ve getiri arasında farklılıklar vardır. Buna göre, aylık olarak 2.500TL ile 5.000TL arasında tasarruf yapan yatırımcılar daha çok düşük risk ve düşük getiri tercih ederken aylık 1.001TL ile 2.500TL ve 5.000TL den fazla aylık tasarruf yapan yatırımcılar ise yüksek risk ile yüksek getiri tercih etmektedir. En az tasarruf yapanlar ise düşük riskle birlikte yüksek getiri istemektedir. 6.Sonuç Günümüz finansal piyasalarında yer alan en önemli yatırım araçlarından biri hisse senedidir. Hisse senetleri riskli kabul edilen piyasalarda yer alır. Bu nedenle, bu piyasalarda yer alacak yatırımcıların belli bir bilgi ve tecrübeye sahip olmaları ve dolayısıyla rasyonel bir şekilde hareket etmeleri gerekir. Rasyonel yatırımcı sayısının artması hem daha doğru kararların alınmasına hem de finansal piyasaların daha sağlıklı bir şekilde işlemesine yardımcı olur. Türkiye de özellikle hisse senedi yatırımcı sayısının artmadığı hatta bazı dönemlerde azalış gösterdiği görülmektedir. Hisse senedi yatırımları konusunda finansal bilgi seviyesinin düşük olması ve alınan yanlış yatırım kararları bunun nedenleri arasında gösterilebilir. Merkezi kayıt kuruluşundan (MKK) elde edilen verilere göre Afyonkarahisar ve Kütahya illerinin hem yatırımcı sayısı hem de yatırımcıların sahip oldukları portföy büyüklüğü olarak çok düşüktür. Bu durumun demografik ve sosyo ekonomik birçok nedeni olabilir. Bu çalışmanın amacı, Afyonkarahisar ve Kütahya illerindeki yatırımcıların profilini ortaya çıkarmak ve hisse senedi yatırımcılarının yatırım kararlarını etkileyen faktörleri tespit etmek-