ANKARA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ DOKTORA TEZİ

Transkript

1 ANKARA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ DOKTORA TEZİ GEREDE VE ÇAMLIDERE ARASINDA KALAN İĞNE YAPRAKLI ORMANLARIN BİTKİ SOSYOLOJİSİ YÖNÜNDEN ARAŞTIRILMASI KEMAL TEKİN BİYOLOJİ ANABİLİM DALI ANKARA

2 ÖZET Doktora Tezi GEREDE ve ÇAMLIDERE ARASINDA KALAN İĞNE YAPRAKLI ORMANLARIN BİTKİ SOSYOLOJİSİ YÖNÜNDEN ARAŞTIRILMASI Kemal TEKİN Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Biyoloji Anabilim Dalı Danışman: Prof.Dr.Osman KETENOĞLU Bu araştırmada İç Anadolu bölgesinin kuzeybatı kesiminde yer alan Gerede ve Çamlıdere arasında ki iğne yapraklı ormanların sinekolojik ve sintaksonomik özellikleri belirlenmiştir. Araştırma bölgesi bitki coğrafyası bakımından Avrupa-Sibirya bitki coğrafya bölgesinin batı sektörü sınırları içinde kalmakla birlikte floristik komposizyonda İran-Turan kökenli türlerde önemli yer tutar.bu nedenle alan iki floristik bölgele arasında ki geçiş kuşağında yer alır. Araştırma bölgesi yarı-kurak üst çok soğuk Akdeniz ve subakdeniz iklim tiplerinin etkisi altındadır. Araştırma bölgesinin vejetasyon analizi Braun-Blanquet (1932) metoduna göre yapılmıştır ve alandan floristik ve ekolojik özelliklerine göre ayırt edilen iki bitki birliği tanımlanmıştır. Araştırma alanında tanımlanan birliklerin sintaksonomisi aşağıdaki gibidir ; Sınıf: QUERCETEA PUBESCENTIS Doing Kraft 1955 Ordo: QUERCO-CARPINETALIA ORIENTALIS Akman, Barbero et Quézel 1980 Alyans: CARPINO-ACERION HYRCANI Quézel, Barbero et Akman 1978 Birlik: Falcario-Pinetum pallasianae Ketenoğlu 1983 Sınıf: QUERCO-FAGETEA Br.Bl. et Vl 1937 Ordo: FAGETALIA-SYLVATICA Pawlowski 1928 Birlik: Abieti-Pinettum sylvestris Ketenoğlu , 93 Sayfa ANAHTAR KELİMELER: Bitki sosyolojisi, Bitki Ekolojisi, Gerede, Çamlıdere, İğne yapraklı ormanlar, İç Anadolu, Türkiye 2

3 ABSTRACT Ph.D. Thesis A PHYTOSOCIOLOGICAL STUDY ON THE CONIFEROUS FORESTS BETWEEN GEREDE AND ÇAMLIDERE Kemal TEKİN Ankara University Graduate school of Natural and Applied Sciences Department of Biology Supervisor: Prof.Dr. Osman KETENOĞLU This study reveals out the synecological characteristics of coniferous forests between Gerede and Çamlıdere in the North- West part of Central Anatolia From the phytosociological point of view, the area is situated in the Euxinian district of Euro- Siberian floristic region. However, the species originated from Irano-Turanian floristic region, take part in floristic composition. This indicates that the study area is located in a transition region between Euro-Siberian and Irano-Turanian floristic regions. The study area is under the effects of Mediterranean climate with a semi-arid upper very cold type and submediteranean climates. The vegetation was analysed according to the Braun-Blanquet s aproach (1932) and two sylvatic plant associations were described in the area. The associations described in the study area and their higher units are as follows. Sınıf: QUERCETEA PUBESCENTIS Doing Kraft 1955 Ordo: QUERCO-CARPINETALIA ORIENTALIS Akman, Barbero et Quézel 1980 Alyans: CARPINO-ACERION HYRCANI Quézel, Barbero et Akman 1978 Birlik: Falcario-Pinetum pallasianae Ketenoğlu 1983 Sınıf: QUERCO-FAGETEA Br.Bl. et Vl 1937 Ordo: FAGETALIA-SYLVATICA Pawlowski 1928 Birlik: Abieti-Pinettum sylvestris Ketenoğlu , 93 pages Key Words:Flora Phytoecology, Phytosociology, Gerede, Çamlıdere, Coniferous forets, Central Anatolia 3

4 TEŞEKKÜR Araştırma konusunun belirlenmesinde ve çalışmalarımda beni yönlendiren ilk danışman hocam sayın Prof.Dr. Yıldırım AKMAN a teşekkür ederim. Danışmanlığımı yürüten ve tezin sonuçlandırılmasında yakın ilgi, destek ve çabalarından dolayı hocam Prof.Dr. Osman KETENOĞLU na sonsuz teşekürlerimi sunarım. Tezime başladığım andan itibaren arazi çalışmalarımda, bitki teşhislerinde, tezimi hazırlamamda ve yazımında bana zaman ayıran, bilgi ve deneyimlerini benimle paylaşan Doç.Dr. Latif KURT a çok teşekkür ediyorum. TİK ve sınav jürimde olan, görüş ve fikirleriyle beni yönlendiren çalışmalarıma katkıda bulunan Prof. Dr. Mecit VURAL, Prof. Dr. Barbaros ÇETİN ve Doç.Dr. Ergin HAMZAOĞLU na teşekkür ederim. Ayrıca manevi olarak bana destek veren Prof.Dr. Olcay OBALI ve Prof.Dr. Münevver PINAR a teşekkür ederim. Çalışmaları esnasında Yardımcı olan Arş.Gör. Dr. Fatmagül GEVEN, Uzman Tuğrul KÖRÜKLÜ ye teşekkür ederim. Bu çalışmamda her an yanımda olan ve beni destekleyen eşim ve oyun vakitlerini çaldığım kızıma teşekkür ederim. Sevgi ve Bilgi paylaştıkça büyür Kemal TEKİN Ankara, Ocak

5 İÇİNDEKİLER ÖZET... i ABSTRACT... İi TEŞEKKÜR... iii SİMGELER VE KISALTMALAR DİZİNİ... vi ŞEKİLLER DİZİNİ... vii ÇİZELGELER DİZİNİ... viii HARİTALAR DİZİNİ... ix RESİMLER DİZİNİ... x 1. GİRİŞ MATERYAL ve METOD ARAŞTIRMA BÖLGESİNİN TOPOGRAFİK ve JEOLOJİK DURUMU Coğrafya Jeoloji Orografya Hidrografya TOPRAK Çalışma Alanının Toprak Gurupları Aluvyal topraklar (A) Hidromorfik aluvyal topraklar (H) Koluvyal topraklar (K) Kırmızı sarı podozik topraklar (P) Gri kahverengi podozik topraklar (G) Kahverengi orman toprakları Kireçsiz kahverengi orman toprakları (N) Çıplak kaya ve molozlar (CK) Kireçsiz kahverengi topraklar Kahverengi topraklar ARAŞTIRMA BÖLGESİNİN İKLİMİ Yağışlar Yağışlar Aylık ve Yıllık ortalama Nisbi Nem Sıcaklık Ortalama sıcaklıklar Minimum aylık ve yıllık sıcaklık ortalamaları (m) Maksimum aylık ve yıllık sıcaklık ortalamaları (M) BİYOİKLİMSEL SENTEZ ARAŞTIRMA ALANININ FLORİSTİK ÖZELLİKLERİ ARAŞTIRMA ALANININ FİTOCOĞRAFİK ÖZELLİKLERİ VEJETASYON TİPLERİ Vejetasyonun Mevsimsel Gelişimi İğne Yapraklı Ormanlar Yaprak Döken Ormanlar Step Vejetasyonu SİNTAKSONOMİ Sınıf Ordo ve Alyanslar QUERCETEA PUBESCENTİS sınıfı

6 QUERCO-FAGETEA sınıfı Bitki Birlikleri Falcario-Pinetum pallasianae ketenoğlu 1983 birliği Abieti -Pinetum sylvestris ketenoğlu 1983 birliği TARTIŞMA ve SONUÇ KAYNAKLAR ÖZGEÇMİŞ

7 SİMGELER VE KISALTMALAR DİZİNİ cm Santimetre km Kilometre km 2 Kilometrekare M Metre m 2 Metrekare Mm Milimetre C Santigrat Derece D Doğu End. Endemik Av-sib. Avrupa-Sibirya İr-Tr İran-Turan Kl Kalker K Kuzey Ort./ORT Ortalama Ort-Sıc. Ortalama Sıcaklık Ort-Yağ. Ortalama yağış R.S. Rasat Süresi G Güney subsp. Alt Tür Top./ TOP. Toplam Tür. Türkiye Vej. Vejetasyon B Batı MTA Maden Tetkik Arama Kurumu A.Ü. Ankara Üniversitesi H Yükseklik (m) P Ortalama yağış miktarı (mm) M C En sıcak ayın max. Sıcaklık ortalaması m C En soğuk ayın min. Sıcaklık ortalaması PE Yaz yağışı toplamı Q Yağış-Sıcaklık emsali S Kuraklık İndisi 7

8 ŞEKİLLER DİZİNİ Şekil 3.1 Araştırma alanının uydu görüntüsü Şekil 5.1 İstasyonlara ait ortalama aylık yağış miktarlarını gösterir grafik Şekil 5.2 Bolu istasyonunda yağışın mevsimlere göre dağılışı Şekil 5.3 Kızılcahamam istasyonunda yağışın mevsimlere göre dağılışı Şekil 5.4 Gerede istasyonunda yağışın mevsimlere göre dağılışı Şekil 5.5 Çamlıdere istasyonunda yağışın mevsimlere göre dağılışı Şekil 5.6 İstasyonlara ait yıllık ortalama nisbi nem değerleri Şekil 5.7 İstasyonlara ait aylık nisbi nem ortalaması Şekil 5.8 İstasonlara ait aylık ortalama sıcaklık Şekil 5.9 İstasyonlara ait aylık ortalama düşük sıcaklık değerleri Şekil 5.10 İstasyonlara ait aylık ortalama yüksek sıcaklık değerleri Şekil 6.1 Bolu istasyonuna ait Ombro-termik diyagram Şekil 6.2 Kızılcahamam istasyonuna ait Ombro-termik diyagram Şekil 6.3 Gerede istasyonuna ait Ombro-termik diyagram Şekil 6.4 Çamlıdere istasyonuna ait Ombro-termik diyagram Şekil 7.1 Araştırma bölgesinde bulunan türlerin familyalara göre dağılımı Şekil 7.2 Familyalardaki türlerin sayısal olarak tasnifi Şekil 7.3 Cinslerin tür zenginliğine göre dağılımı Şekil 8.1 Bitkilerin fitocoğrafik bölgelere göre sayısı Şekil 8.2 Bitkilerin fitocoğrafik bölgelere dağılımı (%) Şekil 10.1 Bitki birliklerinin 3 boyutlu düzlemde gösterilmesi Şekil 10.2 Bitki birliklerinin 3 boyutlu düzlemde gösterilmesi Şekil 10.3 Falcario-Pineteum pallasianae birliğinin frakansite dağılımı Şekil 10.4 Abieti-Pineteum sylvestris birliği frakansite grafiği Şekil 11.1 Korotipik spektrum

9 ÇİZELGELER DİZİNİ Çizelge 4.1 Toprak haritasının lejant tablosu Çizelge 5.1 Araştırma bölgesindeki istasyonların sıcaklık ve yağış rasat süreleri Çizelge 5.2 İstasyonlara ait ortalama aylık ve yıllık yağış değerleri Çizelge 5.3 Yağışın mevsimlere göre dağılışı ve yağış rejimini gösterir tablo Çizelge 5.4 İstasyonlara ait aylık ortalama nisbi nem (%) Çizelge 5.5 İstasyonlara ait ortalama düşük sıcaklıklar (m o C ) Çizelge 5.6 İstasyonlara ait ortalama yüksek sıcaklıklar (M o C ) Çizelge 5.7 İstasyonlara ait ortalama sıcaklık ( o C ) Çizelge 6.1 Biyoiklimsel sentez tablosu Çizelge 7.1 Araştırma bölgesinden toplanan türlerin familyalara göre dağılımları Çizelge 8.1 Türlerin fitocoğrafik bölgelere göre dağılımıları Çizelge 10.1 Rölevelerin Is ve Id değerleriyle hazırlanmış olan korelasyon matriksi Çizelge 10.2 X,Y,Z değerleri tablosu Çizelge 10.3 Falcario-Pinetum pallasianae birliğinin frakansite cizelgesi 63 Çizelge 10.4 Falcario-Pinetum pallasianae ketenoğlu 1983 birliği Çizelge 10.5 Abieti-Pinetum sylvestris birliği frakansite çizelgesi Çizelge 10.6 Abieti-Pinetum sylvestris ketenoğlu 1983 birliği Çizelge 11.1 Yağış rejimleri ve biyoiklim tipleri Çizelge 11.2 Falcario-Pinetum pallasianae birliğinin yakın bölgelerde tespit edilen Pinus Nigra birlikleri ile karşılaştırması Çizelge 11.3 Abieti-Pinetum sylvestris birliğinin yakın bölgelerdeki Abies-Pinus sylvestris karışık birlikleri ile karşılaştırılması

10 HARİTALAR DİZİNİ Harita 3.1 Araştırma alanının coğrafik haritası... 8 Harita 3.2 Çalışma alanının jeoloji haritası Harita 4.1 Bölgenin toprak dağılımını gösterir harita Harita 7.1 İl ve grid sistem haritası Harita 7.2 Türkiyenin de içinde bulunduğu bölgesel coğrafik harita Harita 9.1 Çalışma alanının orman haritası Harita 10.1 Pinus nigra subsp. pallasiana nın Türkiyede ki dağılışı Harita 10.2 Abies nordmanniana subsp. nordmanniana nın Türkiyedeki dağılışı Harita 10.3 Pinus sylvestris in dünyada yayılışı Harita 10.4 Pinus sylvestris in Türkiyedeki dağılımı Harita 11.1 Vejetasyon katlarının dağılışı

11 RESİMLER DİZİNİ Resim 10.1 Falcario-Pineteum nigrae birliğinden genel bir görünüş Resim 10.2 Abieti-Pineteum sylvestris birliğinden genel bir görünüm Resim 10.3 Abieti-Pineteum sylvestris birliğinden genel bir görünüm Resim 10.4 Abieti-pineteum sylvestrii birliğinden genel bir görünüm Resim 10.5 Abieti-pineteum sylvestrii birliğinden genel bir görünüm

12 1.GİRİŞ Günümüzde doğal çevrenin ve onun bir parçası olan vejetasyonun bir bütün olarak araştırılması çok büyük bir önem kazanmıştır. Canlıların yaşamını sürdürmede canlı sistemlere enerji girdisi sağlaması bakımından bitkilerin ve bitki örtüsünün çevre ile olan yakın ilişkisi ekolojik çalışmaların önemini artırmaktadır. Ekolojinin bir dalı olan bitki sosyolojisi konusunda yapılan çalışmalar Türkiye bitki örtüsünün yorumlanmasına katkılar sağladığı gibi bitki birliklerine dayanılarak yapılacak bir vejetasyon haritası içinde zemin hazırlanmaktadır. Bitki birlikleri genel iklim koşullarını bitki türlerinden daha iyi ifade ederler. Bitki Coğrafyası sınırları henüz kesin olarak çizilmemiş olan ülkemizde bitki sosyolojisi çalışmaları bu bakımdan da gereklidir. Bitki sosyolojisi çalışmalarının sonuçları Ziraat, Ormancılık ve çevre gibi birçok uygulamalı bilim dallarına çok önemli veriler kazandırır. Bitki birlikleri, toprağın özelliklerini ortaya koymakla, toprağın işlenişi ve amenajmanı hakkında bilgi verirler. Ülkemiz coğrafi konumu, jemorfolojik yapısı, çok çeşitli toprak tiplerine sahip oluşu ve değişik iklim tiplerinin etkisi altında bulunması nedeniyle çok farklı vejetasyon tiplerine ve zengin bir floraya sahiptir. Coğrafi konum bakımından Türkiye üç fitocoğrafik bölgenin karşılaştığı yerde bulunmaktadır.(avrupa-sibirya, İran-Turan ve Akdeniz). Bu özelliklerinden dolayı ülkemiz yerli ve yabancı botanikçilerin dikkatini çekmiş ve bu yöndeki çalışmalar özellikle son 30 yılda büyük bir ivme kazanmıştır. Türkiye de vejetasyon çalışmaları geçmişte olduğu gibi bugün de yerli ve yabancı birçok araştırıcı tarafından sürdürülmektedir. Yakın bir geçmişe sahip olan bu çalışmaların bazıları Kuzey Anadolunun doğusunda Handel-Mazetti (1909), batısında Czeczott (1938, 1939), Batı ve Orta Anadoluda Krause (1940), Batı Anadoluda Schwarz (1936) ve Walter (1956) gibi yabancı araştırıcılar tarafından gerçekleştirilmiştir. Bu bilim dalına ilk ilgi duyan Türk Botanikçisi (1947) Prof.Dr. Hikmet Birand olmuştur. Bu çalışmalar son 30 yılda Prof.Dr. Rıza Çetik, Prof.Dr. Yıldırım Akman, Prof.Dr. Osman Ketenoğlu, Prof.Dr. Mecit Vural, Prof.Dr. Ender Yurdakulol ve diğer birçok yerli araştırıcı tarafından artan bir ivme ile sürdürülmüştür. 12

13 Özellikle Prof.Dr.Yıldırım Akman ve Prof.Dr. Pierre Quezél in Akdeniz ve Karadeniz Bölgesi orman vejetasyonunda yapmış olduğu çalışmalar bu bölgelerdeki fitososyolojik birimlerin ilk defa açıklanması bakımından çok önemlidir. Ayrıca Akman ve Ketenoğlu son on yıl içinde iç Anadolu da yaptıkları çalışmalarla Türkiye step vejetasyonuna ait sintaksonomik birimlerin önemli bir kısmını ortaya çıkarmışlardır. Değişik tarihlerde Koch, Wiedemann, Balansa, Tchihatcheff, Sintenis, Bornmuller, Handel-Mazetti ve Manissadjian gibi araştırıcılar Anadoluda farklı rotalar izliyerek araştırma ve gözlem yapmışlardır. Tchihatcheff, Kuzey Anadolu da yaptığı vejetasyon çalışmalarını Etude sur la vegetation des hautes montagnes de I Asia mineure et de I Armenie et Kleinasien adlı eserde toplamıştır. Kuzey Anadolu da bu konuda yapılan diğer bir çalışma da Czeczott (1939) tarafından gerçekleştirilmiştir. Türkiye nin tüm Karadeniz vejetasyonunu araştırmak için ilk adım yıllarında Akman, Quezél ve Barbero tarafından atılmış daha sonra sırasıyla Ketenoğlu (1983) Gerede-Aktaş ormanlarında, Kılınç (1985) Devrez çayı ile Kızılırmak arasında kalan bölgede, Akman ve İlarslan (1983) Uluhan-Mudurnu arasında, Akman, Yurdakulol ve Demirörs (1983) Semen dağlarında, Ketenoğlu (1983) Kastamonu-Cide-Inebolu arasında, Akman, Yurdakulol ve Demirörs (1983) Ilgaz dağlarında, Aydoğdu (1983) Çam Dağlarında (Düzce-Akçakoca), Demirörs (1986) Zonguldak-Karabük ve Bartın da çalışmalar yapmıştır. Bu çalışmalar sonucu Orta ve Batı Karadeniz Bölgesinin büyük bir kısmı bitki ekolojisi ve sosyolojisi yönünden araştırılmıştır. Bitki sosyolojisi alanında yapılan araştırmalar sonucu ülkemizin doğu ve güneydoğusunda bulunan meşe ormanları hariç diğer ormanları, İç Anadolu, Ege ve Akdeniz step formasyonları, Ege, Akdeniz ve Karadeniz bölgelerinin kıyı kumulları; maki ve frigana formasyonları bitki sosyolojisi açısından araştırılmış ve büyük ölçüde sınıflandırılmıştır. Bu çalışmada Gerede ve Çamlıdere arasında kalan bölgedeki iğne yapraklı ormanların fitososyolojik yönden araştırılması amaçlanmıştır. Araştırma alanının yakın çevresinde çok sayıda fitososyolojik ve floristik araştırma yapılmıştır.buna rağmen araştırma alanımıza özgü sinekolojik bir çalışma 13

14 gerçekleştirilmemiştir.bu nedenle araştırma alanının fitososyolojik yönden araştırılması gerekli görülmüştür. Alana en yakın çalışma Ketenoğlu tarafından Gerede-Aktaş ormanında gerçekleştirilmiştir (1983). Bu bölge araştırma alanımızın Kuzeybatısında yer alır (Harita 3.1). Araştırma alanı floristik olarak iyi bilinen bölgeler arasında olmasına rağmen alana özgü bir fitososyolojik çalışma yapılmammıştır ( Davis and Hedge, 1975). Araştırma alanı ile yakın çevrede yapılan fitososyolojik çalışmalar arasında bir bütünlük oluşturmak amacıyla alanın çalışılması uygun görülmüştür. Bu araştırmanın Türkiye orman vejetasyonunun yorumlanmasına katkı sağlayacağı inancındayım. 14

15 2.MATERYAL VE METOT Bu araştırmanın materyalini uygun vejetasyon dönemlerinde periyodik olarak çalışma bölgesine gidilerek alınmış 60 örnek alan ve bu alanlardan toplanan bitki örneklerinin teşhisi için gerekli organları taşımasına özen gösterilmiştir. Bu çalışmada örnek örnek alanlardan 45 i değerlendirilmiş ve örnek alan genişliği 1000 m 2 olarak alınmıştır. Bitkilerin teşhisinde Davis ( , 1988) in Flora of Turkey and East Aegean Island adlı eserinden yaralanılarak yapılmıştır. Teşhiste Ayrıca A.Ü.Fen Fakültesi Biyoloji Bölümü Herbayumundan (ANK) faydalanılmıştır. Teşhisinde güçlük çekilen bazı bitkiler için Prof. Dr. Osman Ketenoğlu ve Doç. Dr. Latif Kurt gibi uzmanlardan yardım alındı. Araştırma bölgesinin iklim özelliklerini açıklayabilmek için bölgede bulunan Meteoroloji istasyonlarına ait veriler Devlet Meteoroloji işleri Genel Müdürlüğü Elektronik Bilgi işlem Merkezi (EBIM) arşivlerinden temin edilmiştir. Biyoiklimsel analiz Emberger (1954) ve Akman ve Daget (1971) çalışmalarına göre gerçekleştirilmiştir. Araştırma Bölgesinin Jeolojisi ile ilgili bilgiler M.T.A Genel müdürlüğü Derleme ünitesindeki dokümanlardan alınmıştır (Pehlivan, Ş., Barkut, M.Y., Bilginur, E., Can, B., Doğer, E., Örçen, S., 1987). Çalışma alanını büyük toprak gruplarına ait bilgiler, Başbakanlık Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü Etüd ve Proje Dairesi Başkanlığı tarafından hazırlanan Tarım Orman ve Köy Işleri Bakanlığı Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü Etüd ve Proje Dairesi Başkanlığı Toprak Etüd ve Laboratuvar Şubesinden temin edilmiştir. Bu alan Bolu MTA nın 1/ lik Türkiye Jeoloji ve Orman Bakanlığının 1/ lik Orman haritalarının G-28 paftası sınırları içindedir. Uydu görüntüleri Orman Bakanlığına ait harita ve raporlardan derlenip özetlenmiştir. Örneklik alanlar Braun-Blanquet (1932) metodu kullanılarak değerlendirilmiştir. Böylece sosyolojik birimler (Birlik, alyans, ordo, sınıf, üst sınıf) (Akman et al., , Quezél 1980 ve Ketenoğlu 1983) e göre belirlenmiştir. Araştırma bölgesine ait Bitki sosyolojisi birimlerinin sınıflandırılmasında ve yorumlanmasında yakın bölgelerde 15

16 yapılmış çalışmalardan büyük ölçüde yararlanılmıştır (Akman et al., , Ketenoğlu 1983,). Birliklerin ayrımında, örneklik alanların guruplandırılmasında üç boyutlu ordinasyon tekniği ( BRAY and CURTIS, 1957) uygulanmıştır. Bu çalışmada, BRAUN- BLANQUET metodu ile elde edilen sonuçları matematiksel olarak desteklemek amacıyla üzerinde çalışılan örneklik alanların üç boyutlu ordinasyonunda aşağıdaki yol izlenmiştir. 1- BRAUN-BLANQUET örtüş-bolluk skalası ordinal değerlere çevrildi. [(r=1, +=2, 1=3, 2=5, 3=7, 4=8, 5=9;) ( Van der Maarel 1973)] 2- Is [ ( 2 x w x 100) / (A+B)] Sorensen benzerlik indisi formülüyle 43 örneklik alanın her biri diğeriyle karşılaştırılarak benzerlik indis bulundu. Ve her örneklik alan için benzemeslik emsal ( % Id) değeri bulundu. İki örneklik alan arasındaki % benzerlik emsal değeri toplamı % 100 olduğundan ( % Is + % Id = 100) ; Id= 100- Is değeridir. 3- Benzerlik indisiyle bir korelasyon matrisi oluşturuldu. X eksenine göre 1. ve 2. referans veya terminal örneklik alanlar bulundu. En düşük toplam benzerlik ( % Is) değerine veya en yüksek toplam benzemezlik (%Id) değerine sahip olan örneklik alan örneklik alan olarak kabul edildi.( örneklik alan A). 1. referans örneklik alanda (örneklik alan A) en yüksek Id değerine sahip olan örneklik alan bulundu ve 2. referans örneklik alan olarak alındı (örneklik alan B). Daha sonra X ekseni için L değeri yani 1. referans örneklik alan ile 2. referans örneklik alan arasındaki uzaklık bulundu. Bu değerler kullanılarak örneklik alanların X ekseni üzerindeki yerleri X= L2 + ( da) 2 + (db)2/2l formülü kullanılarak bulundu. Örneklik alanların benzerlik ilişkilerini geometrik olarak gösterilmesini sağlamak amacı ile ikinci bir eksen yani y ekseni oluşturuldu. Her örneklik alan için y değerleri, Y= (L )2 + ( da )2- (db )2 / 2L formülü kullanılarak bulundu. Son olarak z ekseni değerleri, Z= (L )2 + (da )2 (db )2 / 2L formülü kullanılarak bulundu. 4-X,y ve z değerleri bulunan bütün örneklik alanların bu eksenler üzerindeki pozisyonu tespit edildi. 16

17 5- Elde edilen ordinasyon değerleri x/y ve x/z olmak üzere ordinasyon grafiği çizildi. 6- Örneklik alanlar ordinasyon grafiklerindeki kümelenmelerine göre birliklere ayrıldı. 17

18 3.ARAŞTIRMA BÖLGESİNİN TOPOGRAFİK VE JEOLOJİK DURUMU 3.1. Coğrafya Çalışma alanı Ankara ilinin Çamlıdere ve Bolu ilinin Gerede ilçeleri arasında yer almaktadır. İnceleme alanı İç Anadolunun kuzeyi ile Batı Karadeniz Bölgelerinin bir kısmını içine almaktadır (Harita 3.1, Şekil 3.1). Alan kuzeyde Afatlar, ikinci Afşar, Mircekiraz, Hacılar, Murattakılar, Yenicik, Dağkara, Danişmentler, doğuda yukarı ovacık, Alakoç, Kuşçular, Örenköy, Berçinyaylalar, Şahinler, batıda, Karapazar, Afatlar, Tatlar, Taşpınartepe, Yedideler, güneyde, Dörtkonaklar, Çukurören, Sarıkavak, Muzurpağcın, Tatlak Pelitcik, Meşeler köyleri ile sınırlandırılmıştır Jeoloji Çalışma alanında, Mezozoik ve Senozoik yaşlı birimler mostra vermektedir. Mezozoik ve Senozoik diskordanslıdır. Mezozoik, Üst Jura dan Üst Kretase ye kadar devamlı olduğu fosillerle belirlenen Aktaş formasyonu ile temsil edilmektedir. Aktaş köyü çevresinde masif kireçtaşı üyesi mostra vermektedir. Bu birim SE ya doğru yanal ve dikey olarak, kireçtaşı- kumtaşı üyesine geçişlidir. Masif Kireçtaşı 250 m kalınlık göstermekte, Kireçtaşı-Kumtaşı ise 600 m.lik kalınlığa erişmektedir (Harita 3.2). Senozoik, Tersiyer ve Kuaterner birimleri kapsamaktadır. Tersiyer de Eosen, Miyosen ve Pliyoseni içermektedir. 18

19 Harita3.1 Araştırma alanın Coğrafik haritası 19

20 Eosen, lav-kireçtaşı tekrarlanması ile konglomera-kumtaşı sedimanter birimleri ve alt lav olarak ayırt edilen AA tipi lav ile tüfitten oluşmaktadır. Lav-kireçtaşı tekrarlanması ile konglomera-kumtaşı birimleri arasındaki diskordansa bağlı olarak Eosen Alt ve Üst olarak ayırtlanmıştır. Lav-kireçtaşı tekrarındaki lav seviyelerinin, AA tipi lavın, deniz dibi veya denize çok yakın karasal çatlaklar boyunca yükselerek sedimanlar arasına karışmasıyla geliştiği kanısındayız. Lav-kireçtaşının atı görülmez, ayrıca Mesozoik birimleri örten tüffitle ilişkileri de bariz değildir. Alt lav, hem tüffit hem de Eosen birimleri üzerinde de yayılım göstermektedir. Alt lavı oluşturan volkanik faaliyetlerin Eosende başlayıp Eosen sonrasında da devam ettiği söylenebilir. Miyosen i ise volkanik lav ve piroklastik depoları ile göl çökelleri oluşturmaktadır. Miyosen serileri içinde en eski birimi aglomera-tüffit oluşturmaktadır. Yaşı orta-üst miyosen olarak belirlenen bu birimlerin altı mostrada görülmez. Birbirleriyle konkordan üç ayrı birime ayrılabilen göl çökelleni ise üst miyosen yaşıyla temsil edilmektedir. Bu üç birim alttan üste doğru ; 1-Tüffit-aglomera 2-Tüf-marn 3-Tüf-tüffit-kireçtaşı(çörtlü)dır. Üst miyosen göl çökelleri ile aglomera-tüffit birimi arasında volkanizmanın ilk patlamalarının ürünü olan akkor lav parçalarının depolanmasıyla oluşmuş kızgın bulut ile üstünde sakin lav çıkışlarının sonuçladığı pahoehoe tipinde dilimli bloklu lav yer almaktadır ki bu lav ara lav olarak adlanmaktadır. Bu volkanik etkinlik Miyosen başından sonuna kadar kendisini göstermektedir. Üst Miyosen göl çökellerini kestiği görüldüğü gibi onlar arasında yer aldığı da görülebilirnir. Pliyosen, tutturulmamış veya aş tutturulmuş kum-çakıl birimleriyle temsil edilmektedir.silttaşı kiltaşı ara tabakalarını da içeren birim yer yer tabakalanma sunar ki tabakalanma yataya yakındır. Kuaterner, eski formasyonlar üzerine diskordan olarak gelen ve onları örten taraça ile alüvyonlardan ibarettir. 20

21 Şekil 3.1 Araştırma alanının uydu görüntüsü 21

22 İnceleme alanında Alp orogenezinin etkileri görülür. Bu etkiler, Üst Jura-Üst Kretase yaşlı aktaş formasyonunda anoklinali oluşturan kıvrımlanma ve E-W veya SW-NE doğrultulu fay sistemini geliştiren kırılmada kendini gösterir. Üst Jura-üst Kretase yaşlı birimlerle, alt lav ve ara lav yükseltileri, buna karşılık üst Miyosen göl çökelleri ile Eosen birimleri alçaltıları oluşturmaktadır. Çalışma alanında ekonomik değeri belirlenmiş maden yatağı yoktur. Üst jura-üst Kretase yaşlı masif kireçtaşı üyesinde alt seviyelerde, ara tabaka halinde bulunan oolitik demirin yayılımı az ve kalınlığı yeterli değildir. Alglomera-tüffit birimi içinde şiddetli patlamalarla fırlatılan lav parçalarının ani soğuması sonucu perlitleşmiş olanlarının yoğun olduğu yerlerde ekonomik olabilecek perlit yataklanmaları mevcuttur. Örtü kayaçlarını Üst miyosen göl çökelleri, aglomera-tüffit birimi ve üst Eosen yaşı uygulanan konglomera-kumtaşı birimi oluşturmaktadır. Hazne kayaları ise ara lav, alt lav ve mesozoik birimleri olabilir Orogyafya Morfolojik yapıyı litoloji ve tektonik etkilemiştir. Lavlar ve Aktaş formasyonu genellikle yüksek tepeleri, Üst Miyosen göl çökelleri ile Eosen yaşlı birimler alçaklıkları oluşturmaktadır (Harita.3.1) Tektonik açıdan horstlar yükseltileri ve grabenler alçaltıları teşkil etmektedirler. Gerek yükseltilerin gerekse alçaltıların genel uzanımı tabakalanma doğrultuları ile tektonik istikametlere uygundur. Yükseltilerin genel gidişleri NW-SE dir ki, sırt ve dorukların topografik harita üzerinden alınmış ölçümleriyle hazırlanmış gül diyagramında, % 29 unun N0-40W/ S0-40E, % 7,4 ünün N70-80W/S70-80E ve % 7,9 unun N10-20E/S10-20W gidişli olduğu görülmektedir. 22

23 Harita 3.2 Çalışma alanın jeoloji haritası 23

24 İnceleme alanında bulunan yükseltilerin büyük bir kısmı 1000 metrenin üzerindedir. Bu durum arazinin engebeli yapısına paralel bir topografya oluşturmuştur. Alandaki başlıca yükseltiler Dumluca tepe ( m), Erenler tepe( 1858 m), Dede tepe (1836 m), Dorukgöynük tepe (1839 m), Üçpınarset tepe (1816 m), Çıraklık tepe (1854 m), Erçamı tepe (1634 m), Sarıçamlığın tepe (1508 m), Dedeçamı tepe (1582 m), Karaçam tepe(1560 m), Çakmak tepe(1548 m), Kargakaya tepe (1545m) Hidrogyafya İnceleme alanında genel tektonik istikametlere paralel vadiler gelişebildiği gibi bu istikametlere dik ve verev yönde de gelişmiş vadilerde görülebilmektedir. Vadilerin topografik haritadan alınan gidişleri ile hazırlanan gül diyagramına göre genel yönelimleri NW-SE olup bunların % 21,8 N30-60W/S E, % 8 N W / S E ve % 8,3 N 0-10 W / S 0-10 E yönünde gelişmişlerdir. Bu istikametler sırt ve dorukların genel yönüne de uymaktadır. Bu vadilerin gelişmesini sağlayan başlıca akarsular kuzeyde Uluçay, güneyde ise Kurt çayı, ve Özçay dır.alanda çok sayıda küçük dereler bulunur.genellikle yazın kuruyan bu derelerin başlıcaları; Gürlük dere, Ilıca dere, Derecik çayı, Hizar dere, Yazıdere, Çay dere, Karanlık dere, Yenecik dere, Öz dere, Inceöz dere ve Kaplanlı deredir. 24

25 4. TOPRAK Toprak ile ilgili bilgiler Bolu ve Ankara illerine ait veriler dikkate alınarak hazırlanmıştır(başbakanlık Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü Etüd ve Proje Dairesi Başkanlığı arşivleri). (Harita 4.1, Çizelge 4.1). 4.1 Çalışma Alanındaki Toprak Gurupları Aluvyal topraklar (A) Yüzey sularının tabanlarından veya tesir sahalarında akarsular tarafından taşınarak yığılmış bulunan genç sedimentler üzerinde yer alan; düz, düze yakın meyile sahip, (A) C profili azonal genç topraklardır. Muhtelif zamanlarda gelen sedimantasyonun şidetine göre toprak profili ekseriya çeşitli topraklara sahiptir. Toprak drenajını kifayetsiz olduğu yerlerde alt tabakalar genellikle yaş olup, ekseriya muayyen derinliklerde redüksiyon horizonuna (gley) tesadüf edilir. Alt toprak hafif seyreden bir indirgenme olayı hüküm sürer. Kaba bünyeliler iyi drene olduğundan yüzey katları çabuk kurur. Bazı kısımlarında hem tuzluluk hemde sodiklik (alkalilik), diğer bazı kısımlarda da hem tuzluluk hemde sodiklik tespit edilmiştir. Alüvyal topraklar Ankara ilinde Kızılırmak, Sakarya, Ankara Çayı boyunca uzanmaktadır. Bolu ilinde en çok Düzce ilçesinde bulunmaktadır Hidromorfik aluvyal topraklar (H) Bu topraklar, sık sık taşkınlara uğrayan yüksek taban suyuna ve gleyleşmiş profile sahip topraklardır. Topografyaları yetersiz, taban suyu yüksek ve alt katmanları yaştır.bu topraklarda derinlik fazla olmakla beraber gleyleşmiş katlar kök bölgesini sınırlandırmaktadır.bolu ilinde Gerede, Gölkaya ve Düzce ilçelerinde bulunmaktadır. Ankara ilinde Mogan gölü, Haymana ilçesi, Bala ilçesi, Polatlı ilçesi, Tuzgölü kuzeyinde bulunmaktadır. 25

26 Koluvyal topraklar (K) Sathi akımlarla veya yan derelerin kısa mesafelerden taşıyarak meylin azalmış olduğu yerlerde depo ettikleri materyalin meydana getirdiği genç (A,C) profili topraklardır. Genelikkle dik eğimlerin eteklerinde ve vadi ağızlarında yer alırlar.kaluvyal topraklar İçanadolunun iç kısımlarına doğru daha çok küçük akarsu vadilerinde görülür.toprak karekterleri daha ziyade civardaki yükssek arazi topraklarının karekterine benzemektedir. Yağışın şidettine ve meylin derecesine göre muhtelif parça büyüklüklerine sahip katlar ihtiva ederler. Bu katlar birbirine parelel olmayıp düzensizdir. Bolu ilinde merkezde bulunmaktadır Kırmızı sarı podozlik topraklar (P) Sulak ılımandan tropiğe kadar değişen humit iklimlerde yaşlı arazilerde görülen, iyi gelişmiş, iyi drene olmuş, asit kalkerli, ABC profilli, derin topraklardır. Doğal bitki örtüsü ; Yaprağını döken, iğne yapraklı veya ikisinin karışımı ormandır. Ana madde; az çok silisli ve kalsiyumca fakirdir.ankara ilinde Bala,Kırıkkale, Sulakyurt, Elmadağ, Keskin ve Kalecik ilçelerinde yaygın olarak bulunmaktadır. Bolu ilinde Akçakoca ilçesinde ve civarında bulunmaktadır Gri kahverengi podozik topraklar (G) Bunlar ABC profilli hafif podozlaşmış topraklardır.5-10 cm kalınlıkta humus katı bulunur.humus katı, geçişli olarak grimsi-kahverengi mineral A1 horizununa dönüşür.b horizonu üst kısmı sarımsı kahverenginden açık kırmızımsı kahverengiye kadar değişir.bolu ilinde en fazla Mengen ve Yağlıca ilçelerinde bulunmaktadır. Ankara ilinde genelde yaygın olmakla beraber özellikle Polatlı ve Haymana ilçelerinde yoğunluk kazanmaktadır. 26

27 4.1.6.Kahverengi orman toprakları (P) İnterzonal toprakların kalsimorfik gurubuna dahil olması sebebiyle karekteristik özelliği yüksek derecede kireç muhtevasına sahip ana madde üzerinde gelişmesidir. Bulunduğu bölgenin zonal topraklarına nazaran çok zayıf gelişmiş horizonlara sahiptir. A horizonu gözenekli granüler yapı arz eder. Bu horizondaki organik madde mull formatındadır.ph sı kalevi nadiren nötr, renk kahverengidir. B horizonu köşeli blok yapıda kahverengidir.bu horizondaki silikat kil mineralleri dominant olarak illit ve zayıf zayıf kristalize olmuş kaolindir.derinlik genelikle cm dir. ph değerleri asit veya alkali olmakla beraber, çoğunlukla alkali görülen kireççe zengin kil taşları mikaşistler ve gnaystır. Bu topraklar Bolu ilinin en büyük toprak gurubunu oluşturur. Ankara ilinde bu toprak grubunun büyük bölümü Nallıhan, Beypazarı, Kızılcahamam, Çamlıdere ilçelerinde bulunmaktadır Kireçsiz kahverengi orman toprakları (N) A (B) C profiline sahip topraklardır. A horizonu iyi oluşmuş ve gözenekli bir yapısı vardır.ph 6.0 dan daha düşüktür. Silikat killeri kaolin veya illit grubundandır.horizon hudutlaarı geçişli veya tedricidir.derinlikleri normal olarak cm dir. Kireçsiz kahverengi orman topraklarının Ankara ili içerisindeki büyük bölümü Kızılcahamam, Çamlıdere, güdül ilçeleri sınırları içerisindedir.bolu ilinin hemen hemen tamamında yoğun olarak bulunur Çıplak kaya ve molozlar (CK) Üzerinde toprak katı bulunmadığı için herhangi bir toprak devolopmanı söz konusu olmayan ve bu sebeble arazi tipi olarak değerlendirilen parçalanmamış veya kısmen parçalanmış sert kaya ve taşlarka kaplı sahalardır.bu kaya ve taşlar kalkerli ve kalkersiz ; jipsli ve tuzlu olabildiği gibi volkanik tortul ve metamorfik menşeli de olabilir. 27

28 Kireçsiz kahverengi topraklar A (B) C profili topraklardır. A horizonu kahverengi, Kırmızımsı kahverengi, grimsi kahverengi, yumşak kıvamda veya biraz sıkıdır.kireçsiz kahverengi topraklar asit, ana madde üzerinde olduğu kada, kireçtaşı üzerinde oluşabilir.ankara ilinde büyük çoğunluğu Keskin, Kırıkkale ilçelerinde kısmen de Ayaş, Çubuk, Beypazarı ilçelerinde bulunur Kahverengi topraklar Çeşitli ana maddelerden oluşan (ABC) profili topraklardır. Kahverengi topraklarda bütün profil kireçlidir. B horizonu altında beyazımsı ve çoğunlukla sertleşmiş kireç birikme katı yer alır. Bunun altında da jips birikme katı vardır. Ankara ilinin hemen hemen tüm içlerinde rastlamak mümkündür. 28

29 Harita 4.1 Bölgenin toprak dağılımını gösteren harita. 29

30 Çizelge.4.1 Toprak haritasına ait lejant tablosu 30

31 5. ARAŞTIRMA BÖLGESİNİN İKLİMİ Ekolojik araştırmaların gerçekleştirilmesinde çevre, dolayısıyla bunun başlıca faktörlerinden biri olan iklim başta gelir. Çünkü iklim; toprağı, erozyonu, bitkiyi ve hayvanı şekillendirir. Her canlıda olduğu gibi bitki türleride çeşitli iklim elamanlarının veya faktörlerinin ekstrem değerleri arasında hayatını devam ettirebilir. Bu sınırların dışında bitkilerin gelişmesi olanaksızdır. Her iklim belirli bir bitki topluluğunu karakterize eder ve bunun sonucu dünya üzerinde bitkilerin dağılışı gerçekleşir ve Biom denen yaşam kuşakları oluşur. Araştırma alanı iç Anadolunun kuzeyi ile Batı Karadeniz bölgelerinin bir kısmını içine alan geçiş bölgesinde bulunmaktadır. Bu nedenle, araştırma bölgesine bir geçiş iklimi hakimdir. Fakat bölgenin topografik, orografik yapısı iklim koşulları üzerinde etkili olmaktadır. Araştırma bölgemizin iklimini tanımlayabilmek için, bölgeye en yakın meteoroloji istasyonlarına ait iklim verileri kullanılmıştır. Alana en yakın meteoroloji istasyonları kuzeybatıda Bolu, kuzeyde Gerede, güneyde Çamlıdere ve doğuda Kızılcahamamdır. Meteoroloji istasyonlarının rasat süreleri farklıdır (Çizelge 5.1). Çizelge 5.1 Araştırma bölgesindeki istasyonların sıcaklık ve yağış rasat süreleri ISTASYON YÜKESKLIK (m) YAPILAN RASATLAR RASAT SÜRESI(YIL) BOLU 742 Yağış-Sıcaklık 73 KIZILCAHAMAM 1033 Yağış-Sıcaklık 44 GEREDE 1270 Yağış-Sıcaklık 10 ÇAMLIDERE 1175 Yağış-Sıcaklık 8 31

32 5.1. YAĞIŞLAR Bölgede yıllık yağış miktarı ile mm arasında değişmektedir. Bu değişim güneyde Çamlıdere de en az olup kuzeyde yer alan Gerede ve Bolu istasyonlarına doğru bir artış göstermektedir. Çizelge 5.2 de istasyonlara ait yağış miktarlarının aylara göre ortalama dağılımı ve yıllık ortalamaları verilmektedir. İç Anadoludan Batı Karadeniz bölgesine doğru gidildikçe yağış miktarında görülen bu artış vejetasyon üzerine de etkili olmuştur. İç Anadolu ya bakan yamaçlarda Pinus nigra Arn., subsp. pallasiana (Lamb), Quercus pubescens Willd., kuzeye doğru gidildikçe Pinus sylvestris L., Abies nordmanniana (Stev.) Spach, subsp.bornmuelleriana (Mattf.) Coode& Cullen. görülür Yağışlar Yıllık yağış miktarlarının mevsimlere göre dağılışı yağış rejimi tiplerini oluşturur. Bitki hayatında yıllık yağış miktarından çok yağışın aylar ve mevsimler içindeki dağılımı önemli rol oynamaktadır. Zira bitkilere aktif olmadıkları dönemlerde düşen yağışın bir yararı yoktur. Çizelge 5.3 de araştırma bölgesindeki istasyonların mevsimlik yağış miktarı ve yağış rejimleri verilmiştir. İstasyonların yağış rejimleri; Bolu K.I.S.Y., Kızılcahamam K.I.S.Y. ve Gerede K.I.S.Y. olup, Doğu Akdeniz yağış rejimi 1.tipi ve Çamlıdere I.K.S.Y. olup, Doğu Akdeniz yağış rejiminin 2. tipidir. Çamlıdere istasyonu hariç diğer istasyonların yağış rejimi aynı olup en çok yağışın kış aylarında olduğunu görmekteyiz ( Şekil 5.2, 5.3, 5.4). Çamlıdere istasyonunda en çok yağışın ilkbaharda olduğu görülmektedir (Şekil 5.5). Bolu istasyonu için en kurak ay ağustos olup bu ayda ortalama yağış miktarı 23.3mm, Kızlcahamam istasyonu için en kurak ay eylül olup bu ayda ortalama yağış miktarı 20.8mm, Gerede istasyonu için en kurak ay ağustos olup bu ayda ortalama yağış miktarı 29.5mm ve Çamlıdere istasyonu için en kurak ay temmuz olup bu ayda ortalama yağış miktarı 15.1mm dir. Kurak dönem bu dört istasyonda da yaz aylarına tekabül etmektedir (Şekil 5.1). 32

33 Çizelge 5.2 İstasyonlara ait ortalama aylık ve yıllık yağış değerleri AYLIK VE YILLIK YAGIŞ MIKTARLARI (mm) ISTASYON Yükseklik (m) Rasat Süresi A Y L A R BOLU ,8 47,6 47,7 50,7 58,9 51, ,3 28,2 39,1 47,3 60,5 540,8 KIZILCAHAMAM ,9 59,1 64,8 41, ,3 20, ,3 87,6 580,7 GEREDE ,9 39,1 45,5 58,6 81,7 54,9 45,6 29, ,8 68,2 77,5 647,3 ÇAMLIDERE ,8 27,8 43,6 52,8 65,1 37,9 15,1 16,5 15, ,6 60,5 444,5 YILLIK YAĞIŞ MİKTARI (mm) İSTASYONLARA AİT ORTALAMA AYLIK YAĞIŞ MİKTARLARI (mm) AYLAR BOLU KIZILCAHAMAM GEREDE ÇAMLIDERE Şekil 5.1 İstasyonlara ait ortalama aylık yağış miktarlarını gösterir grafik Çizelge 5.3 Yağışın mevsimlere göre dağılışı ve yağış rejimini gösterir çizelge YAĞIŞIN MEVSIMLERE GÖRE DAĞILIŞI VE YAĞIŞ REJIMLERI ISTASYON KIŞ ILKBAHAR YAZ SONBAHAR TOPLAM YAĞIŞ REJIMI Mm % mm % mm % mm % mm BOLU 164,9 30,5 157,3 29, ,2 114,6 21,2 540,8 DoğuAkdeniz Y.R 1 KIZILCAHAMAM 211,6 36,4 178,8 30,8 88,2 15,2 102,1 17,6 580,7 DoğuAkdeniz Y.R 1 GEREDE 190,5 29,4 185,8 28, , ,8 647,3 DoğuAkdeniz Y.R 1 ÇAMLIDERE 114,1 25,6 161,5 36,3 69,5 15,6 99,4 22,4 444,5 DoğuAkdeniz Y.R 2 33

34 BOLU İSTASYONUNDA YAĞIŞIN MEVSİMLERE GÖRE DAĞILIŞI SONBAHAR 21% KIŞ 31% YAZ 19% İLKBAHAR 29% Şekil: 5. 2 Bolu istasyonun da yağışın mevsimlere göre dağılışı KIZILCAHAMAM İSTASYONUNDA YAĞIŞIN MEVSİMLERE GÖRE DAĞILIMI SONBAHAR 18% KIŞ 36% YAZ 15% İLKBAHAR 31% Şekil 5. 3 Kızılcahamam istasyonun da yağışın mevsimlere göre dağılışı 34

35 GEREDE İSTASYONUNDA YAĞIŞIN MEVSİMLERE GÖRE DAĞILIŞI SONBAHAR 22% KIŞ 29% YAZ 20% İLKBAHAR 29% Şekil 5. 4 Gerede istasyonun da yağışın mevsimlere göre dağılışı ÇAMLIDERE İSTASYONUNDA YAĞIŞIN MEVSİMLERE GÖRE DAĞILIŞI SONBAHAR 22% KIŞ 26% YAZ 16% İLKBAHAR 36% Şekil 5. 5 Çamlıdere istasyonun da yağışın mevsimlere göre dağılışı 35

36 5.2. Aylık ve Yıllık Ortalama Nisbi Nem Araştırma bölgesinde yıllık nispi nem miktarı % 59,4 ile 72,6 arasında değişmektedir (Şekil 5.6). Nispi nem yağışla paralellik göstermekte ve güneyden kuzeye dogru bir artış göstermektedir (Şekil 5.7, Çizelge 5.4). Bu durum bitki örtüsünün dağılışında etkili olmakta ve güney kesimlerde daha çok kurakçıl türler hakim iken kuzeyde ise mezofil karakterli türler hakim duruma geçmektedir. İSTASYONLARA AİT YILLIK ORTALAMA NİSBİ NEM 80,0 70,0 60,0 72,7 66,0 66,1 59,2 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 BOLU KIZILCAHAMAM GEREDE ÇAMLIDERE YILLIK 72,7 66,0 66,1 59,2 Şekil 5. 6 İstasyonlara ait yıllık ortalama nisbi nem değerleri 90 İSTASYONLARA AİT AYLIK NİSBİ NEM ORTALAMASI BOLU KIZILCAHAMAM GEREDE ÇAMLIDERE Şekil 5.7 İstasyonlara ait aylık nisbi nem ortalaması 36

37 5.3. Sıcaklık Bölgedeki mevcut meteoroloji istasyonlarında rasat süreleri farklı olmak üzere sıcaklık ölçümleri yapılmaktadır Ortalama sıcaklıklar Bölgedeki istasyonlarda yıllık ortalama sıcaklıklar; Bolu o C, Kızılcahamam 8.66 o C, Gerede 8.09 o C, Çamlıdere 8.70 o C dir. Ortalama sıcaklığın en fazla olduğu aylar Bolu da o C ile, Kızılcahamam da o C ile, Gerede de o C ile Temmuz ve Çamlıdere de o C ile Ağustostur. Yıllık ortalama sıcaklığın en az olduğu istasyon Gerede (8.7 o C) dir (Şekil 5.8, Çizelge 5.7) İSTASYONLARA AİT ORTALAMA SICAKLIK DEĞERLERİ SICAKLIK AYLAR BOLU KIZILCAHAMAM GEREDE ÇAMLIDERE Şekil 5. 8 İstasyonlara ait aylık ortalama sıcaklık değerleri Minimum aylık ve yıllık sıcaklık ortalamaları (m) En soğuk ayın minimum sıcaklık ortalaması (m) Bolu (-4 o C), Kızılcahamam (-4.9 o C), Gerede (-5.2 o C), Çamlıdere (-6.0 o C) olup bütün istasyonlarda Ocak ayına rastlar. Çamlıdere istasyonu iç kısımda yer aldığı için daha soğuktur. Aylık ve yıllık minimum sıcaklık ortalamaları (Şekil 5.9, Çizelge 5.5) 37

38 İSTASYONLARA AİT ORTALAMA DÜŞÜK SICAKLIK SICAKLIK AYLAR BOLU KIZILCAHAMAM GEREDE ÇAMLIDERE Şekil 5. 9 İstasyonlara ait aylık ortalama düşük sıcaklık değerleri Maksimum aylık ve yıllık sıcaklık ortalamaları (M) En sıcak ayın maksimum sıcaklık ortalaması (M) Bolu da 27.6 o C, Kızılcahamam da 28.2 o C, Gerede de o C, Çamlıdere de 22.9 o C olup Temmuz Ağustos ayına rastlar. Yıllık maksimum sıcaklık ortalaması o C ile o C arasındadır (Şekil 5.10, Çizelge 5.6) İSTASYONLARA AİT ORTALAMA YÜKSEK SICAKLIK SICAKLIK AYLAR BOLU KIZILCAHAMAM GEREDE ÇAMLIDERE Şekil İstasyonlara ait aylık ortalama yüksek sıcaklık değerleri 38

39 Çizelge: 5.4 İstasyonlara ait aylık ortalama nisbi nem (%) İSTASYON H (m) R.S YILLIK BOLU KIZILCAHAMAM GEREDE ÇAMLIDERE Çizelge :5.5 Istasyonlara ait ortalama düşük sıcaklıklar ( m o C ) İSTASYON h (m) R.S YILLIK BOLU ,0-3,1-0,8 3,4 7,3 9,9 12,0 12,2 9,0 5,8 1,9-1,4 4,4 KIZILCAHAMAM ,9-4,3-1,2 3,2 6,9 9,9 12,8 12,2 8,3 4,1 0,0-2,3 3,7 GEREDE ,2-4,3-1,8 2,2 5,7 8,8 10,6 10,2 7,6 4,1-0,6-3,7 2,8 ÇAMLIDERE ,0-5,4-1,5 3,6 6,9 10,0 12,8 13,0 8,7 5,5-0,4-3,4 3,7 39

40 Çizelge:5.6 Istasyonlara ait ortalama yüksek sıcaklıklar (M o C ) ISTASYON h (m) R.S YILLIK BOLU ,0 6,8 10,8 16,5 21,2 24,4 27,2 27,6 24,0 19,2 13,1 7,3 16,9 KIZILCAHAMAM ,6 5,2 10,3 15,8 20,6 24,4 28,2 28,2 24,7 18,7 11,4 5,6 16,4 GEREDE ,7 3,1 7,0 11,6 16,0 20,2 22,7 22,9 20,3 15,5 8,2 3,5 12,7 ÇAMLIDERE ,3 3,1 8,7 14,5 18,4 22,4 26,3 26,9 22,6 17,2 8,2 3,1 14,5 Çizelge 5.7 İstasyonlara ait ortalama sıcaklık ( o C ) İSTASYON h(m) R.S YILLIK BOLU ,4 1,6 4,45 9,5 13,9 17,1 19,6 19,6 15,85 11,7 6,9 2,7 10,3 KIZILCAHAMAM ,1 4,3 9,4 13,9 17,5 20,9 20,4 16,3 10,7 5 1,3 9,9 GEREDE ,1-0,9 2,2 6,6 10,7 14,6 16,7 16,5 13,4 9,1 3,2-0,5 7,5 ÇAMLIDERE ,42-1,51 3,05 8,82 12,52 16,28 19,54 19,67 15,22 10,61 3,23-0,53 8,7 40

41 6. BİYOİKLİMSEL SENTEZ Araştırma bölgesinin iklimini tanımlayabilmek için Bolu, Gerede, Kızılcahamam, Çamlıdere istasyonlarona ait veriler Akman ve Daget (1971) in çalışmaları gözönüne alınarak değerlendirilmiştir. Veriler Çizelge 6.1 de özetlenmiştir. Araştırma bölgemiz bir geçiş iklimi özelliği göstermektedir. Bu özellik yağış rejimi ve floristik kompozisyonda kendini gösterir. Araştırma bölgemizde mevcut meteoroloji istasyonlarından Bolu da K.I.S.Y, Kızılcahamam da K.I.S.Y ve Gerede de K.I.S.Y Doğu akdeniz 1.tip yağış rejimi Çamlıdere de I.K.S.Y ile Doğu Akdeniz 2.Tip yağış rejimi şeklindedir (Çizelge 6.1). Araştırma bölgesindeki istasyonlara ait ombro-termik diyagramlardan da görüleceği gibi istasyonlarda Ağustos aylarında genel olarak belirgin bir kuraklık görülmektedir. Kurak devrenin tespiti, Gaussen metoduna göre yapılmış olup Ağustos ayında yağış miktarı sıcaklığın iki katına eşit yada daha düşüktür. Bu istasyonlarda Emberger kuraklık indisi ( S= PE/M) Bolu da 3.7, Kızılcahamam da 3.1, Gerede de 5.6, Çamlıdere de 2.6 dir (Çizelge 6.1). Üç istasyonda S değeri 5 in altında olup Bölgenin Akdeniz ikliminin etkisi altında, Gerede istasyonunda bu değer 5.6 dır. Bilindiği gibi S değeri 5 den küçük olduğunda iklim akdenizli, 5 ile 7 arasında Sub-Akdenizli ve 7 den büyük olduğunda Oseyaniktir. Dolayısıyla bu istasyonda kuraklık indisi değeri Sub-Akdenizli bir iklimi işaret eder. Floristik yapıda da Avrupa- Sibirya ile İran Turan floristik bölgesine ait türler ile Akdeniz kökenli türler önemli yer tutmaktadır. Emberger yağış sıcaklık emsali (Q) m ile birlikte kullanıldığında ekolojik bir anlam ifade eder buna göre istasyonların Q ve m değerlerine göre bioiklim tipleri Çizelge 6.1 de özetlenmiştir. Bolu, Kızılcahamam ve Çamlıdere istasyonlarında Yarı-kurak üst çoksoğuk Akdeniz iklim tipi görüldüğü halde Gerede de iklim Subakdeniz li dir. 30

42 Çizelge 6.1 Biyoiklimsel sentez tablosu İSTASYON P(mm) M m PE S Q BİYOİKLİM BOLU 540,8 27,6-4, ,7 60,09 Yarı- kurak /üst çok soğuk/ Akdeniz iklimi KIZILCAHAMAM 580,7 28,2-4,9 88,2 3,1 61,63 Yarı kurak/ üst çok soğuk/ Akdeniz iklimi GEREDE 647,3 22,9-5, ,6 81,72 Subakdeniz ÇAMLIDERE 444,5 26,9-6,0 69,5 2,6 47,66 Yarı- kurak/ üst çok soğuk/ Akdeniz iklimi P : Ortalama yıllık yağış (mm) M : En sıcak ayın maksimum sıcaklık ortalaması ( o C) m : En sıcak ayın minumum sıcaklık ortalaması ( o C) PE : Yaz yağışı toplamı (mm) Q : Yağış-Sıcaklık emsali (Q=2000*P/M 2 -m 2 ) S : Kuraklık indisi (Kurak devreyi ifade eder: S=PE/M) 42

43 AYLAR SICAKLIK 0,4 1,6 4,5 9,5 13,9 17,1 19,6 19,6 15,8 11,6 6,9 2,7 YAĞIŞ 56,8 47,6 47,7 50,7 58,9 51, ,3 28,2 39,1 47,3 60,5 A b c d e F h Bolu ,3 540,8-4.0 Şekil 6.1 Bolu istasyonuna ait ombro-termik diyagram a= İstasyon adı b= İstasyonun denizden yüksekliği (m) c= Sıcaklık rasat süresi d= Yağış rasat süresi e= Yıllık ortalama sıcaklık (C) f= Yıllık yağış miktarı (mm) h= En soğuk ayın minimum sıcaklık ortalaması (m) g= Muhtemel donlu aylar i= Kurak devre Muhtemel Donlu Ay 43

44 AYLAR SICAKLIK -1 0,1 4,3 9,4 13,9 17,5 20,9 20,4 16,3 10,7 5 1,3 YAĞIŞ ,9 59,1 64,8 41, ,3 20, ,3 87,6 A b c d e f h Kızılcahamam ,9 580,7-4,9 Şekil 6.2 Kızılcahamam istasyonuna ait ombro-termik diyagram a= İstasyon adı b= İstasyonun denizden yüksekliği (m) c= Sıcaklık rasat süresi d= Yağış rasat süresi e= Yıllık ortalama sıcaklık (C) f= Yıllık yağış miktarı (mm) h= En soğuk ayın minimum sıcaklık ortalaması (m) g= Muhtemel donlu aylar i= Kurak devre Muhtemel Donlu Ay Mutlak Donlu Ay 44

45 AYLAR SICAKLIK -2,1-0,9 2,2 6,6 10,7 14,6 16,7 16,5 13,4 9,1 3,2-0,5 YAĞIŞ 73,9 39,1 45,5 58,6 81,7 54,9 45,6 29, ,8 68,2 77,5 A B c D e f h Gerede , ,2 Şekil 6.3 Gerede istasyonuna ait ombro-termik diyagram a= İstasyon adı b= İstasyonun denizden yüksekliği (m) c= Sıcaklık rasat süresi d= Yağış rasat süresi e= Yıllık ortalama sıcaklık (C) f= Yıllık yağış miktarı (mm) h= En soğuk ayın minimum sıcaklık ortalaması (m) g= Muhtemel donlu aylar i= Kurak devre Muhtemel Donlu Ay Mutlak Donlu Ay 45

46 AYLAR SICAKLIK -2,4-1,5 3,1 8,8 12,5 16,28 19,5 19,67 15,3 10,6 3,2-0,5 YAĞIŞ 25,8 27,8 43,6 52,8 65,1 37,9 15,1 16,5 15, ,6 60,5 A b c d E f h Çamlıdere , ,0 Şekil 6.4 Çamlıdere istasyonuna ait ombro-termik diyagram a= İstasyon adı b= İstasyonun denizden yüksekliği (m) c= Sıcaklık rasat süresi d= Yağış rasat süresi e= Yıllık ortalama sıcaklık (C) f= Yıllık yağış miktarı (mm) h= En soğuk ayın minimum sıcaklık ortalaması (m) g= Muhtemel donlu aylar i= Kurak devre Muhtemel Donlu Ay Mutlak Donlu Ay 46

47 7. ARAŞTIRMA ALANININ FLORİSTİK ÖZELLİKLERİ Araştırma alanı Türkiye florasında ( Davis, 1965) kullanılan gird sistemine göre A4 karesi içine girmektedir (Harita 7.1). Araştırma süresince bölgeden toplanan 1500 ün üzerindeki örneğin değerlendirilmesi sonucu örneklik alanlara giren 46 familyaya ait, 140 cins, 246 tür ve tür altı takson tespit edilmiş olup, bunların büyük bitki gruplarına göre dağılımları şöyledir (Şekil 7.2, Çizelge 7.1). CİNS TÜR Cryptophyta 2 2 Spermatophyta Gymnospermae 3 4 Angiospermae Dicotyledonae Monocotyledonae Araştırma alanımızda en zengin familya Compositae, Leguminosae,Labiatae, Rosaceae, Cruciferae 'dir.en zengin 10 familyanın toplam türlere oranı % 68 dir (Şekil 7.1). Geri kalan 36 familyaya dağılmış türlerin oranı ise % 32 dır. Araştırma bölgesinden toplanan (örneklik alana giren) türlerin familyalara göre dağılımları verilmiştir (Çizelge 7.1). 47

48 Harita 7.1 İl ve grid sistem haritası ( Çalışma alanı : ) 48

49 Harita 7.2 Türkiyenin de içinde bulunduğu bölgesel coğrafik harita 49

50 Çizelge 7.1 Araştırma bölgesinde toplanan türlerin familyalara göre dağılımları. FAMILYA TÜR ADEDI YÜZDE (%) Compositae 35 14,22 Leguminosae 27 10,97 Labiatae 18 7,31 Rosaceae 16 6,5 Cruciferae 15 6,07 Caryophyllaceae 13 5,28 Boraginaceae 13 5,28 Gramineae 12 4,87 Liliaceae 10 4,06 Ranunculaceae 8 3,25 Scrophulariaceae 7 2,84 Rubiaceae 5 2,03 Crassulaceae 4 1,62 Geraniaceae 4 1,62 Hypericaceae 4 1,62 Umbelliferae 4 1,62 Orchidaceae 3 1,21 Pinaceae 3 1,21 Polygalaceae 3 1,21 Campanulaceae 3 1,21 Caprifoliaceae 3 1,21 Convolvulaceae 3 1,21 Euphorbiaceae 3 1,21 Diğerleri 30 12,19 50

51 ARAŞTIRMA BÖLGESİNDE TOPLANAN TÜRLERİN FAMİLYALARA GÖRE DAĞILIMI Polygalaceae 1% Umbelliferae 2% Geraniaceae 2% Orchidaceae 1% Hypericaceae 2% Pinaceae 1% Crassulaceae 2% Rubiaceae 2% Scrophulariaceae 3% Convolvulaceae 1% Caprifoliaceae 1% Ranunculaceae 3% Euphorbiaceae 1% Campanulaceae 1% Liliaceae 4% Gramineae 5% Diğerleri 12% Compositae 14% Leguminosae 11% Labiatae 7% Rosaceae 7% Cruciferae 6% Caryophyllaceae 5% Boraginaceae 5% Şekil 7.1 Araştırma bölgesinde bulunan türlerin familyalara göre dağılımı 51

52 SAYISAL DEĞER FAMİLYALARDAKİ TÜRLERİN SAYISAL OLARAK MİKTARI TÜR ADEDI TÜRLER Compositae Leguminosae Labiatae Rosaceae Cruciferae Caryophyllaceae Boraginaceae Gramineae Liliaceae Ranunculaceae Scrophulariaceae Rubiaceae Crassulaceae Geraniaceae Hypericaceae Umbelliferae Orchidaceae Pinaceae Polygalaceae Campanulaceae Caprifoliaceae Şekil 7.2 Familyadaki türlerin sayısal olarak tasnifi 52

53 Araştırma alanımızdan tespit edilen cinslerin tür zenginliğine göre sıralamaları Şekil 7.3 de verilmiştir. Buna göre alanda en zengin tür sayısına sahip cinslerin Ranunculus, Astragalus, Allysum, Hypericum oldukları görülür. Bunun sebebi; alanda bu cinse ait hem step hem de orman vejetasyonuna ait türlerin bulunmasıdır. Bölgede endemizim oranı %10 civarında olup toplam türlerin 15 tanesi Anadolu, 8 i Akdeniz bölgesi, 2 tanesi Öksin ve 1 tanesi İran-Turan bitki coğrafyası bölgesi için endemiktir. Campanulla 3% Achillea Allium 3% 3% Sedum 5% Poa 5% ÇALIŞMA ALANINDAKİ CİNSLERİN TÜR ZENGİNLİĞİNE GÖRE DAĞILIMI Conringia Convolvulus 3% 3% Astragalus 9% Ranunculus 8% Allysum 7% Hypericum 6% Leontodon 5% Lathyrus 5% Geranium 5% Galium 5% CrataegusCentaurea 5% 5% Veronica 6% Silene 6% Myosotis 6% Şekil 7.3 Cinslerin tür zenginliğine göre dağılımı 53

54 8. ARAŞTIRMA ALANININ FİTOCOĞRAFİK ÖZELLİKLERİ Araştırma bölgemiz Avrupa-Sibirya bölgesinin Öksin provensinin batı sektörü sınırları içinde yer almaktadır. Zohary (1973) araştırma bölgemizi de içine alan tüm Karadeniz ardı ormanlarını Avrupa-Sibirya bölgesinin Öksin provensine dahil etmekte ve Karadeniz sahilinden itibaren İç Anadolu'ya doğru Öksin provensini Asıl Öksin, Alt-Öksin ve Kurak-Öksin olmak üzere üç sektöre ayırmaktadır. Bu ayırıma göre araştırma bölgemiz ihtiva ettiği vejetasyon tipleri bakımından Kurak-Öksin sektörüne girmektedir. Avrupa-Sibirya bölgesine ait türlerin fazlalığı bölgenin floristik bakımdan bu bölgenin Öksin provinsini daha çok yansıttığını göstermekte ve Zohary'nin görüşünü desteklemektedir. Bölgede hakim olan vejetasyon tipleri ve bunların fizyonomik görünümleri bölge vejetasyonunun İç Anadolu'dan çok Karadeniz vejetasyonuna benzediğini göstermektedir. Araştırma bölgesinde hakim olan orman vejetasyonunun floristik kompozisyonunda Avrupa-Sibirya kökenli bitkilerin fazlalığı bu görüşü desteklemektedir. Bununla birlikte alanda Avrupa-Sibirya floristik bölgesine ait elemanların çogunlukta olması ve bunu İran-Turan floristik bölgesine ait elemanların takip etmesi alanın İran- Turan ile Avrupa-Sibirya floristik bölgeleri arasında geçiş kuşağında bulunduğunu gösterir. Türkiye Florasının taranmasıyla elde edilen sonuçlara göre alanda tespit edilen türlerin Fitocoğrafik bölgelere göre dağılımı ve oranı şöyledir (Çizelge 8.1, Şekil 8.1). 54

55 Çizelge 8.1 Türlerin fitocoğrafik bölgelere göre dağılımları FİTOCOĞRAFİK BÖLGE TÜR ADEDİ YÜZDESİ (%) AVRUPA SİBİRYA İRAN TURAN AKDENİZ ANADOLU-ENDEMİK BİLİNMEYEN BİTKİLERİN FİTOCOĞRAFİK BÖLGELERE GÖRE SAYISI AKDENIZ ENDEMIK ANADOLU IRAN -TURAN AVRUPA SIBIRYA BİLİNMEYEN TÜR SAYISI Şekil 8.1 Türlerin fitocoğrafik bölgelere göre sayısı 55

56 AVRUPA SIBIRYA 17,07% BİTKİLERİN FİTOCOĞRAFİK BÖLGELERE GÖRE DAĞILIMI IRAN -TURAN 12,60% ENDEMIK ANADOLU 6,50% AKDENIZ 6,50% BİLİNMEYEN 57,32% BİLİNMEYEN AVRUPA SIBIRYA IRAN -TURAN ENDEMIK ANADOLU AKDENIZ Şekil 8.2 Bitkilerin fitocoğrafik bölgelere dağılımı (%) Araştırma bölgesinde % ile Avrupa-Sibirya floristik bölgesine ait elemanlar çoğunlukta ve bunlar dominant durumda olup bu türler aynı zamanda fizyonomiye de hakim durumdadır. Ikinci derecede % ile İran-Turan floristik bölgesine ait elemanlar görülür. Akdeniz kökenli türler ise % 6.50 oranındadır. Bölgede 26 endemik tür tespit edilmiştir. Bunların 15 tanesi Anadolu, 8 i Akdeniz bölgesi 2 si Öksin ve 1 tanesi de İran-Turan bitki coğrafyası için endemiktir. Araştırma bölgesinde her ne kadar Avrupa-Sibirya kökenli türler çoğunlukta ve fizyonomiyede hakim gibi görünsede İran-Turan kökenli türlerde azımsanmayacak orandadır. Bu durum Araştırma bölgesinin Avrupa-Sibirya ile İran-Turan arasında bir geçiş kuşağında yer aldığının bir göstergesidir. (Şekil: 8.1, 8.2). Ayrıca bu durum iklimsel verilerle de desteklenmektedir. Zira araştırma bölgesinde S değerleri (S=PE/M kuraklık indisi) yüksek olup özellikle Gerede istasyonunda 5.6 dır. Bilindiği gibi S değeri 5 den küçük olduğunda iklim Akdenizli, 5 ile 7 arasında Sub-Akdenizli ve 7 den büyük olduğunda Oseyaniktir. Dolayısıyla bu istasyonda kuraklık indisi değeri Sub-Akdenizli bir iklimi işaret eder. Floristik yapıda da Avrupa-Sibirya ile Iran Turan floristik bölgesine ait türler ile Akdeniz kökenli türler önemli yer tutmaktadır. 56

57 9. VEJETASYON TİPLERİ Araştırma bölgesi İran-Turan floristik bölgesi ile Avrupa-Sibirya bölgesi arasında geçiş zonunda bulunmaktadır. İç Anadolu stebini kuzeyden çevreleyen bu geçiş kuşağı öksin ağaç ve çalılarıda barındırması ve her iki bölgenin müşterek özelliklerini göstermesi nedeniyle Zohary (1973) tarafından Kurak Öksin kuşak olarak adlandırılmıştır. Bu kuşakta Öksin ve İran-Turan ağaç ve çalıları lokal veya dağınık olarak dominant bitki örtüsünü oluşturmaktadır. 9.1 Vejetasyonun Mevsimsel Gelişimi Araştırma alanında vejetasyonun gelişimi mevsimsel periyotlara bağlı olarak değişmektedir. Önce mart ayı başlarında Crocus, Colchicum gibi geofitler ortaya çıkar. Bunları Muscari, Gagea, Corydalis, Ornithogalum gibi geofitler izlemektedir. Bundan sonra hayat devrelerini 1-2 ay içersinde tamamlayan ve yaz aylarını tohum halinde geçiren terofitler çiçek açar. Daha sonra Haziran ve Temmuz aylarında diğer tüm bitkiler çiçeklenir. Crocus speciosus Bieb.subsp.speciousus ise yalnız sonbaharda Eylül ve Ekim aylarında çiçek açar. Araştırma alanında görülen başlıca vejetasyon tipleri şöyle gruplandırılabilir (Harita 9.1). 1.İğne yapraklı orman 2.Yaprak döken orman 3.Step 9.2 İğne Yapraklı Ormanlar Bu formasyon tipi özellikle araştırma alanının kuzey, kuzeybatı ve batı kesimlerinde fizyonominin neredeyse tamamına hakimdir. Alanda en yaygın ve dominant formasyondur. Diğer vejetasyon tiplerine göre antropojen etkilere en az maruz kalmış 57

58 dolayısıyla floristik yapısını muhafaza edebilmiş tek formasyon tipi de denilebilir. Alanda iğne yapraklılardan Pinus nigra Arn. subsp. pallasiana (Lamb.), Pinus sylvestris L. ve Abies nordmanniana (Stev.) Spach, subsp.bornmuelleriana (Mattf.) Coode& Cullen.dominant ve yaygın durumdadır. Amacımız alandaki iğne yapraklı ormanların sosyolojik durumlarını ortaya koymak olduğundan özellikle bu ormanların yayıldığı alanlardan örneklik alanlar alınmış ve sintaksonomik olarak değerlendirilmiştir. 9.3 Yaprak Döken Ormanlar Bu formasyonun bölgede özellikle güney kesimlerde Pinus nigra Arn., subsp. pallasiana (Lamb.), ormanlarının aşırı tahrip edildiği yerlerde seyrek Quercus pubescens Willd. toplulukları şeklinde gözlenir. Aşırı otlatma ve kaçak kesim nedeniyle floristik yapısı ileri derecede bozulmuş, bodur çalı formunda ağaççıklardan oluşur. Floristik yapı heterojen olduğundan ve amacımız iğne yapraklı ormanların sosyolojini ortaya çıkarmak olduğu için bu formasyonlar konu dışı bırakılmıştır. 9.4 Step Vejetasyonu Step-orman geçiş kuşağında yer alan araştırma bölgesinde gerek step gerekse orman vejetasyonunun çeşitli degradasyon fazlarını görmek mümkündür. Alanda özellikle güney kesimlerde Quercus pubescens Willd. çalılıkları arasında kalan açıklıklarda Astragalus microcephalus Willd., Acantholimon acerosum (Willd.) Boiss. gibi türler dominant durumdadır. Step alanlarında bol rastlanan diğer türler ise Centaurea triumfettii All., Papaver apokrinomenon Fedde, Anchusa leptophylla Roemer & Schultes ve Asphodeline taurica (Pallas) Kunth dır. Bu alanlarda aşırı otlatma nedeniyle floristik yapı bozulmuş ve daha çok hayvanların yemediği dikenli türler barınabilmiştir. Özellikle eğimli alanlarda anakaya ortaya çıkmış ve toprak erozyonla taşınır hale gelmiştir. Bu vejetasyon tipi çalışmanın amacı dışında kaldığından sintaksonomik olarak değerlendirilmemiştir. 58

59 Harita 9.1 Çalışma alanının orman haritası 59

60 10. SİNTAKSONOMİ Araştırma bölgesi Akdeniz/ Subakdeniz orman ekosistemleri içinde QUERCO- FAGEA üst sınıf ve bunun altında QUERCO-FAGETEA ile QUERCETEA- PUBESCENTIS sınıflarına bağlı ordo ve birlikleri içermektedir SINIF, ORDO ve ALYANSLAR QUERCETEA PUBESCENTIS Doingt Kraft 1955 Sınıfı Bu sınıf genellikle Akdeniz çevresinde egemendir, ancak Kuzey Anadolu da Avrupa- Sibirya fitocoğrafya kökenli olan Karadeniz bölgesine kadar yayılır. Bu sınıfa Akdeniz bölgesinin üst Akdeniz vejetasyon katındaki yaprak döken orman formasyonlarının bütünü, özellikle Anadolu da egemen olan Quercus pubescens Willd. (Tüylü meşe), Quercus cerris L. var. Cerris (Saçlı meşe), Quercus frainetto Ten. (Macar meşesi), Quercus petraea (Mattuschka) Liebl subsp.iberica (Steven ex Bieb.) (Sapsız meşe), Quercus macranthera Fisch. & Mey. ex Hohen. subsp. Syspirensis (C.Koch) Menitsky x petraea (Mattuschka) Liebl. (İspir meşesi), Carpinus orientalis Miller, Carpinus betulus L. (Gürgen) ve Ostrya carpinifolia Scop. (Kayacık) topluluklarıyla, Akdeniz konifer ormanları da örneğin Cedrus libani A.Rich. (Sedir), Abies cilicica (Ant. & Kotschy) Carr. (Göknar) ve Pinus nigra Arn. subsp. pallasiana (Lamb.), (Kara çam) dahil edilir. Bu sınıfı karakterize eden türler şunlardır: Acer campestre L., Alliaria officinalis Andra. Ex Bieb., Brachypodium pinnatum (L.) P. Beauv., Buxus sempervirens L., Cephalanthera alba Simonkai, Clematis vitalba L., Coronilla varia L., Sorbus torminalis (L.) Crantz, Cephalanthera rubra (L.) L.C.M. Richard, Lithospermum purpurocaeruleum L., Cornus mas L., Cotinus coggyria Scop., Dictamnus albus L., Euonymus latifolius (L.) Miller, Ligustrum vulgare L., Mercurialis perennis L., Trifolium medium L., Trifolium physodes Stev. Ex Bieb., Populus tremula L. 60

61 Bu sınıf coğrafi duruma göre 2 ordoya ayrılır; I. QUERCO-CARPINETALIA ORIENTALIS II. QUERCO-CEDRETALIA LIBANI I. QUERCO-CARPINETALIA ORIENTALIS Akman, Barbero et Quézel 1980 ordosu Bu ordo Carpinus orientalis ile çeşitli Quercus türleri tarafından karakterize edilir. Bu ordo daha önce Avrupa da Quercus robur L. ve Carpinus betulus L. ile tanımlanan Querco-Carpinetalia ordosu ndan tamamem farklıdır. I-QUERCO-CARPINETALIA ORIENTALIS ordosu Türkiye nin üst Akdeniz katındaki yaprak döken orman topluluklarıyla bir kısım çam ormanlarını bir araya toplamaktadır.bu ordoyu şu türler karekterize etmektedir. Carpinus orientalis, Quercus cerris L. var. Cerris, Quercus frainetto, Acer monspessulanum L., Aremonia agrimonoides (L.) DC., Aristolochia pallida Willd., Astragalus drusorum Boiss. subsp. maroniticus Boiss. & Blanche, Fraxinus ornus L., Geranium asphodeloides Burm., Laser trilobum ((L.) Borkh., Lathyrus hirsutus L., Ostrya carpinifolia, Prunus insititia L. Bu ordoya kuzeybatı Anadolu da tanımlanmış çeşitli alyanslar dahil edilmektedir. Bunların yayılış sınırları harita de gösterilmektedir. a-quercion FRAINETTO Barbero et Quézel 1976 b-carpino-acerion HYRCANI Quézel, Barbero et Akman 1978 c-cisto-pinion PALLASIANAE Akman, Barbero et Quézel 1978 d-quercion ANATOLICAE Akman, Barbero et Quézel 1979 CARPINO-ACERION HYRCANI Quézel, Barbero et Akman 1978 alyansı: Bu alyans İtalya ve Balkanlarda tespit edilen OSTRYO-CARPINION alyansının bir vikariantıdr. 61

62 Bu alyans Türkiye de kuzeybatı Anadolu da üst Akdeniz katında yağışlı Akdeniz ikliminde kalkerli anakayalar üzerinde gelişir. QUERCION FRAINETTO alyansına ait bitki birlikleri yanlız kuzeybatı Anadolu da gelişirken, bu alyansa ait birlikler Karadeniz bölgesine kadar yayılır. Bu sebeple alyansın yayılış sınırları oldukça geniştir. Alyans şu türlerle karekterize edilir, Carpinus betulus, Acer hyrcanum Fisch. & Mey. subsp. hyrcanum, Cornus australis C.A. Meyer, Bromus ramosus Hudson, Helleborus orientalis Lam., Trifolium caudatum Boiss., Lathyrus aureus (Stev.) Brandza, Quercus petraea (Mattuschka) Liebl subsp.iberica (Steven ex Bieb.), Lonicera orientalis Lam., Vicia truncatula Fischer ex Bieb., Asperula involucrata Whalenb., Galium longifolium (Sm.) Griseb., Asyneuma rigidum (Willd.) Grossh., Cirsium hypoleucum DC. Bu alyansın karekteristikleri arasında ayrıca, OSTRY-CARPINION alyansının transgresif türlerini de ekleyebiliriz. Örneğin Physospermum aquilegifolium W. Koch, Laser trilobum (L.) Borkh., Astragalus glycyphyllos L. subsp. glycyphylloides (DC.) gibi. CARPINO-ACERION HYRCANI alyansına ait birlikler ya Carpinus betulus veya Quercus petraea subsp. iberica gibi bazı meşe türlerini ya da üst Akdeniz katında olduğu gibi Fagus orientalis ormanlarını içerir. CISTO-PINION PALLASIANAE Akman, Barbero et Quézel 1978 alyansı Pinus nigra Akdeniz ve Ege bölgesi dışında Marmara bölgesinin doğusunda ve İç Anadolu çevresinde oldukça fazla bir yayılma yapar. Bu ormanlar genellikle yarı-kurak veya az yağışlı soğuk veya çok soğuk Akdeniz ikliminde, metamorfik ofiolitik ve özellikle marn anakaya üzerinde gelişir. Pinus nigra ya ait bu birlikler Akdeniz dağ katında yaprak döken meşelerin tahrip edildiği alanlarda görülür. Bütün bu topluluklar CISTO-PINION PALLASIANAE alyansına dahil edilir. Ancak bu ormanların, Ege ve Akdeniz bölgesinde QUERCO-CEDRETALIA LIBANI ordosuna dahil edilen Pinus nigra topluluklarıyla bir takım benzerlikleri vardır. 62

63 II- QUERCO-CEDRATALIA LIBANI Barbero, Loisel et Quézel 1974 ordosu: Bu ordo araştırma bölgesi dışında kalan Toros dağlarındaki orman topluluklarının tamamı ile batı Anadolu daki karaçam ve bazı kızılçam topluluklarını içerir. Karadeniz bölgesinde bulunmayan bu ordo İç Anadolu nun biraz daha doğusunda da yayılır QUERCO-FAGETEA Br.-Bl. et Vl sınıfı Avrupa kökenli olan bu sınıf kuzey Anadolu da ve özellikle öksin bölgesinde geniş bir yayılma gösterir. Bu sınıf başlıca Fagus orientalis Lipsky yaprak döken orman formasyonlarını ve yerel olarak Carpinus betulus, Picea orientalis (L.) Link, ile Pinus sylvestris L., Abies nordmanniana (Stev.) Spach, subsp.bornmuelleriana (Mattf.) Coode& Cullen.ve Abies nordmanniana subsp. nordmanniana Boiss.ormanlarının büyük bir kısmını içine alır. Daha önce Avrupa da bu sınıfa bağlı olarak tanımlanmış olan POPULETALIA- ALBAE ve FAGETALIA SYLVATICAE ordolarına Türkiyenin kuzeyinde de rastlıyoruz.bu iki ordo Anadolu da belirli olarak oseyanik iklimin etkisi dışındaki yerlere lokalize olmuştur. POPULETALIA-ALBAE ordosu azonal kıyısal formasyonları içine alır. FAGETALIA SYLVATICAE Pawlowski 1928 ordosu ise belirli bir şekilde Karadeniz bölgesinin gerisinde ve Karadeniz öncesi bölge olarak adlandırdığımız yerlere lokalize olan Fagus orientalis ve Abies nordmanniana (Stev.) Spach, subsp.bornmuelleriana (Mattf.) Coode& Cullen. hatta Abies equi-trojani Aschers. & Sint. Ex Mattf. veya Pinus sylvestris L., ormanlarını içine alır. Kuzey Anadolu da QUERCO-FAGETEA sınıfını karekterize eden türler şunlardır, Aruncus vulgaris, Millium effusum L., Athyrium filix-foemina (L.) Roth, Mycelis muralis, Blechnum spicant (L.), Myosotis sylvatica Ehrh. ex Hoffm., Carex sylvatica Hudson, Sanicula europaea L., Circaea lutetiana L., Veronica officinalis L., Listera ovata (L.) R. Br., Stellaria holostea L., Vibrunum opulus L., Galeobdolon luteum Hudson. 63

64 FAGETALIA SYLVATICAE Pawlowski 1928 ordosu: Kuzey Anadolu da Bu ordoyu karekterize eden türler şunlardır. Actea spicata L., Festuca sylvatica Hudson, Galium odoratum (L.) Scop., Lilium martagon L., Neottia nidus-avis (L.) L.C.M. Richard, Cardamine impatiens L., Calamintha grandiflora (L.) Moench, Oxalis acetosella L., Polygonatum multiflorum (L.) All., Moehringia trinervia (L.) Clairv., Cardamine bulbifera (L.) Crantz. POPULETALIA ALBAE ordosu: Bu ordoyu Anadolu da karekterize eden türler şunlardır. Agrostis alba L., Alnus glutinosa (L.) Gaertner, Carex pendula Hudson, Cornus sanguinea L. subsp.sanguinea, Eupatorium cannabium L., Fraxinus excelsior L., Galium palustre L., Glechoma hederacea L., Humulus lupulus L., Lycopus europaeus L., Lysimachia vulgaris L., Potentilla reptans L., Rumex conglomeratus Murr., Sambucus ebulus L., Solanum dulcamara L., Stachys sylvatica L. QUERCO-FAGETEA sınıfı Karadeniz bölgesinde iki endemik ordo ile temsil edilir. RHODODENDRO-FAGETALIA ORIENTALIS Quézel, Baebeo et Akman 1980 ordosu, PINO-PICEETALIS ORIENTALIS Quézel, Baebeo et Akman 1980 ordosu RHODODENDRO-FAGETALIA ORIENTALIS ordosu Karadeniz bölgesinin az dağlık bölgelerine lokalize olan ve genellikle yaprak döken orman formasyonlarının tümü bu ordoya dahil edilir. Bu ordo karadeniz bölgesinde şu türler ile karekterize edilir. Acer cappadocicum Gelditsch, Acer trautvetteri Medw., Achillea biserrata Bieb., Daphne pontica L., Epimedium pubigerum (DC.) Mor. & Dec., Fagus orientalis Lipsky, Rhododendron ponticum (L.) Schreber ex DC., Rhododendron flavum G. Don, Ruscus hypoglossum L., Salvia forskahlei L., Scilla bitynica Boiss., Festuca montana sensu Bieb., Hedera colchica (C. Koch) C. Koch, Hypericum calycinum L., Ilex 64

65 colchica Poj., Lapsana communis L. subsp. alpina (Boiss. & Bal.) Sell, Quercus petraea subsp. iberica, Smilax excelsa L., Sophora jaubertii Spach, Tilia rubra DC. subsp. caucasia (Rupr.) V. Engler, Trachystemon orientalis (L.) G. Don, Vaccinium aractostaphylos L. Bu ordo üç alyans içermektedir. 1.CRATAEGO-FAGION Quézel, Barbeo et Akman CASTANEO-CARPINION Quézel, Barbeo et Akman ALNION-BARBATAE Quézel, Barbeo et Akman 1980 PINO-PICEETALIA ORIENTALIS Quézel, Barbeo et Akman 1980 ordosu: Bu ordoya Fagus orientalis Lipsky ormanları fakat özellikle Picea orientalis (L.) Link, Abies nordmanniana subsp. nordmanniana Boiss.ve Pinus sylvestris L. gibi konifer ormanları dahil edilir. PINO-PICEETALIA ORIENTALIS ordosu şu türlerle karekterize edilir. Abies nordmanniana subsp. nordmanniana Boiss., Cardamine impatiens subsp. pectinata (Pall.) Trautv., Cyclamen coum Miller subsp. caucasicum ( C. Koch) O. Schwarz, Dryopteris liliana Gol., Dryopteris dilatata (Hoffm). Gray, Viburnum oriantale Pallas, Paris imcompleta Bieb., Picea orientale, Pinus sylvestris, Sedum stoloniferum Gmelin, Ranunculus cappadocicus Willd.. Bu ordo iki alyans içermektedir. 1.VERONICO-FAGION ORIENTALIS Quézel, Barbeo et Akman GERANIO-PINION ORIENTALIS Quézel, Barbeo et Akman

66 10.2. BİTKİ BİRLİKLERİ Araştırma bölgesinde herne kadar iğne yapraklı orman, yaprak döken orman ve step olmak üzere üç farklı vejetasyon tipine rastlansa da, gerek yaprak döken vejetasyon tipi ve gerekse step formasyonları aşırı tahrip nedeniyle floristik homojenitelerini kaybetmişlerdir. Alanda iğne yapraklı ormanlara ait 2 birlik tanımlanabilmiştir. Vejetasyon analizinde Braun-Blanquet in Klasik floristik birim (1932) metodu ve üç boyutlu ordinasyon tekniği (Bray ve Curtis, 1957) uygulanmıştır. Örneklik alanların gruplanmasında Braun-Blanquet metodunu matematiksel olarak desteklemek amacıyla üç boyutlu ordinasyon tekniğinden (Bray-Curtis, 1957) yararlanılmıştır. Örneklik alanların benzerlik ve benzemezlik indekslerine göre matriks çizelgesi (Çizelge 10.1 ) hazırlandıktan sonra bunların eksenler üzerinde dağılışları hesaplanmıştır (Çizelge 10.2 ). Ordinasyon tekniğinin uygulanması sonucu X,Y ve Z eksenlerinden oluşan 3 boyutlu grafikleri elde edilerek örneklik alanların kümelenmeleri gösterilmiştir (Şekil 10.1 ve 10.2 ). 66

67 Çizelge 10.1 Rölevelerin Is ve Id değerleriyle hazırlanmış olan korelasyon matriksi Is \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ I D 67

68 Çizelge10.2 X,Y,Z Değerleri Tablosu Is Uy Uç X Y Z e2x e2y e2z YB XB ZB YA XA ZA

69 Şekil 10.1 Bitki birliklerinin 3 boyutlu düzlemde gösterilmesi 69

70 Şekil 10.2 Bitki birliklerinin 3 boyutlu düzlemde gösterilmesi 70

71 Birlik: Falcario-Pinetum pallasianae Ketenoğlu 1983 (Çizelge 10.4 ) Birliğin karakter ve dominant türü olan Pinus nigra subsp. pallasianae ülkemiz dışında, Kıbrıs, batı Suriye, batı Kafkasya, Kırım, Alpler, güney Karpatlar, Balkanlar, Afrikanın kuzeyi, İspanya, Fransa'nın güneyi ve İtalya'da yaygındır. Pinus nigra subsp. pallasianae ülkemizde özelikle İç Anadolu çevresini bir kuşak gibi sarar. Resim 10.1 Falcario-Pinetum pallasianae birliğinden genel bir görünüm. Ayrıca, Batı Karadeniz geçiş bölgesi, Bolu, Çanakkale, Eğe bölgesinin iç kısımları ve Muğla-Antalya arasında da saf veya karışık ormanlar oluşturur. Toros dağlarının hemen tamanında görülür, fakat bu bulunma devamlı değildir. (Harita ) 71

72 Harita 10.1 Pinus nigra Arn., subsp. pallasiana (Lamb.), nın Türkiyedeki dağılışı. Araştırma bölgemizde güney, doğu ve güneydoğu yamaçlarda metreler arasında eğimi %10-30 olan alanlarda oldukça sık topluluklar oluşturur. Ekseriya güney ve güneydoğu yamaçları işgal eder. İç Anadolu ya bakan kesimlerde P. nigra toplulukları biyotik faktörlerle oldukça tahrip edilmiş olup yer yer Q.pubescens ile karışımlar yapar. Birlik fizyonomik olarak ağaç, çalı ve ot katı olmak üzere üç vejetasyon katından meydana gelir. Ağaç katı 5-15 m'ye kadar boylanan ve örtüş yüzdesi %40-60 arasında değişen P.nigra'nın meydana getirdiği kattır. İç Anadoluya bakan güney kesimlerdeki toplulukların görünümleri bozuk orman niteliğindedir. Çalı katı 1-5 m boyundaki çalılardan meydana gelmiştir. Bu katın başlıca türleri: Juniperus oxycedrus L. subsp. oxycedrus, Quercus pubescens Willd., Cistus laurifolius L., Pyracantha coccinea Roemer, Cotonoaster nummularia Fisch. & Mey., Berberis crataegina DC.'dır. 72

73 Kalker ana kayadan gelişen topraklarda yayılan bu birlikte ot katı cm'ye kadar boylanan türlerden meydana gelir. Bu katın en yaygın bitkileri Silene compacta Fischer, Vicia cracca L. subsp. stenophylla Vel., Veronica chamaedrys L., Galium rotundifolium L. vb. 'dır. Birliğin ayırdedici karakter türleri şunlardır; Pinus nigra Arn., subsp. pallasiana (Lamb.), Falcaria vulgaris Bernh. ve Anthyllis vulneria L. olarak tespit edilmiştir. Birliğin floristik kompozisyonunda II ve III bulunma sınıflı türler çoğunlukta buna karşın IV ve V bulunma sınıflı türler azınlıktadır. Frekansite diyagramındanda anlaşıldığı gibi nispeten açık bir birliktir. ASTRAGALO-BROMETEA sınıfına ait türlerle çok sayıdaki otsu iştirakçilerin mevcudiyeti bunu teyit etmektedir. Özellikle antropojenik etkiler nedeniyle birlik çok sayıda iştirakçi tür barındırmaktadır. Raunkier in frekans eğrisinde bulunma sınıfları arasında aşağıdaki ilişki mevcuttur: SI>SII>SIII=>SIV<SV Ancak tespit ettiğimiz birlikte bulunma sınıfları arasında formülde ifade edilen benzeri bir ilişki bulunmamaktadır (Şekil 10.3 ) (Çizelge 10.3 ) Bitki sosyolojisi bakımından bu birlik QUERCETEA PUBESCENTIS sınıfına bağlı QUERCO-CARPINETALIA ORIENTALIS ordosu ve CARPINO-ACERION HYRCANI alyansına bağlanmıştır. Bununla birlikte CISTO-PINION PALLASIANAE alyansına ait türlerde önemli yer tutar. 73

74 Tür Sayısı I II III IV V Bulunma sınıfı Şekil 10.3 Falcario-Pinetum pallasianae birliğinin frakansite dağılımı Çizelge 10.3 Falcario-Pinetum pallasianae birliğinin frakansite çizelgesi Bulunma Sınıfı Tür Sayısı % I 17 14,8 II 44 38,3 III 44 38,3 IV 8 7,0 V 2 1,7 TOPLAM ,0 74

75 Çizelge 10.4 Falcario-Pinetum pallasianae Ketenoğlu 1983birliği RÖLEVE NO YÜKSEKLİK (m) YÖN G GD GD G G G G G GD GD GD GD G GD GD EĞİM (%) ALAN (m2) ANAKAYA (Kl= Kalker) Kl Kl Kl Kl Kl Kl Kl Kl Kl Kl Kl Kl Kl Kl Kl BULUNMA SINIFI Birliğin karekteristik ve ayırt edici türleri Pinus nigra subsp. pallasiana V Falcaria vulgaris III Anthyllis vulneraria subsp. boissieri III CARPINO-ACERION alyansına ait karekter türler Carpinus betulus II Lathyrus laxiflorus subsp. laxiflorus II Crataegus tanacetifolia I PINO-CISTION LAURIFOLI alyansına ait karekter türler Cistus laurifolius III Genista lydia subsp. Lydia III Chamaecytisus pygmaeus III QUERCO-CARPINETALIA ordosuna ait karekter türler Pyracantha coccinea III Aremonia agrimonoides III QUERCO-CEDRETALIA LIBANI ordosuna ait karekter türler Berberis cartaegyna IV Cotoneaster nummularia III Vicia cracca subsp. stenophyla III Silene compacta II QUERCETEA PUBESCENTIS sınıfına ait karekter türler Quercus pubescens IV Silene italica III Trifolium pannonicum subsp. elongatum III Trifolium medium subsp. medium III Cephalanthera rubra III Coronilla varia subsp. varia II Euonymus latifollius II POPULETALIA-ALBEAE ordosuna ait karekter türler Ranunculus repens II Tussilago farfara I QUERCO-FAGETEA sınıfına ait karekter türler Myosotis sylvatica subsp.cyanea III Galium rutindifolium III Daphne pontica II Dryopteris filix-mas II QUERCO-FAGEA üst sınıfına ait karekter türler Veronica chamaedrys III Poa nemoralis III Clinipodium vulgare II Primula vulgaris subsp. vulgaris II Lapsana communis subsp. intermedia II Anthriscus nemorasa II Vibirnum lantana II Geranium robertianum II Rubus idaeus I Crategus monogyna I ASTRAGALO-BORMETEA sınıfına ait karekter türler Helianthemum nummularium subsp. ovatum IV Campanula lyrata III Bunium microcarpum subsp. bourgei III Euphorbia tincotaria III Polygala anatolica III Minuartia hirsuta subsp. falcata III Galium album subsp. prusens II Moltika coerulea II Centaurea triumfetti II Phlomis armenica II Cruciata coronata II Astragalus plumosus II Dianthus ancyrensis II Galium verum I Papaver apokrinomenon I Anchusa leptophylla I Marrubium parviflorum I İŞRİRAKÇİLER Rosa canina IV Veronica orientalis III Poa bulbosa III Briza media III Rhinanthus angustifolius subsp. grandiflorus III Lathyrus czeczottianus III Hypericum scabrum III Bromus erectus III Juniperus oxycedrus subsp. oxycedrus III Scilla bifolio III Cynoglossom montanum III Orchis mascula subsp. pinetorum III Pinpinella tragium subsp.lithophila III Alyssum repens subsp. trichostachyum III Paracaryum ancyritanum III Salvia sclarea III Leontodon hispidus III 75

76 Bulunma sınıfı iki olan türler; Lathyrus pratensis L. ( 33, 34, 37, 41, 42 ), Trifolium pratense L. subsp. pratense ( 31, 32, 33, 34, 40 ), Geranium tuberosum L. ( 31, 32, 33, 36, 37, 43 ), Lamium album L. ( 34, 35, 36, 37 ), Geranium pyrenaicum Burm. Fil. ( 32, 36, 37, 41 ), Carex distachya Desf. ( 34, 37, 39, 41 ), Plantago lanceolata L. ( 29, 35, 36, 38, 43 ), Tripeurospermum tenuifolium (Kit.) Freyn ( 39, 40, 41, 42, 43 ), Ranunculus constantinapolitanus (DC.) Urv. ( 34, 35, 37, 39,41, 42 ), Lamium purpureum L. ( 38, 39, 40, 42 ), Epilobium lanceolatum Seb. & Mauri ( 33, 36, 37, 38 ), Festuca heterophylla Lam. ( 30, 34, 36, 39, 42 ), Onobrychis gracilis Besser ( 30, 38, 39, 42, 43 ), Tragapagon coloratus C.A. Meyer ( 30, 31, 33, 35, 38 ), Bromus tectorum L. ( 29, 34, 35, 39 ), Euphorbia stricta L. ( 34, 39, 40, 41, 42 ), Ranunculus illyricus L. ( 29, 30, 32, 34, 38, 39, 40 Myosotis ramosissima Rochel ex Schultes ( 29, 31, 32, 35, 38 ), Medicago sativa L. subsp. sativa ( 36, 37, 40, 42 ), Taraxacum buttleri van Soest ( 29, 30, 34, 40 ), Gegea arvensis (Pers.) Dumort. ( 31, 34, 38, 39 ), Muscari racemosum Lam. & DC. ( 30, 33, 37, 39, 43 ), Epilobium hirsutum L. ( 30, 32, 34, 36, 40 ), Sanguisorba minor Scop. ( 35, 36, 40, 42, 43 ), Onosma isauricum Boiss. & Heldr. ( 34,39, 40, 42, 43 ), Anchusa undulata L. subsp. hybrida (Ten.) Coutinho ( 32, 33, 34, 35, 41, 42 ), Filago pyramidata L. ( 31, 32, 34, 35, 36, 43 ), Silene vulgaris (Moench) Garcker ( 32, 36, 41, 42 ), Helichrysum plicatum DC. ( 29, 30, 35, 42, 43 ), Melilotus alba Desr. ( 32, 33, 36, 42, 43 ), Euphorbia myrsinites sensu Bieb. ( 31, 32, 33, 37, 40, 43 ), Astragalus sigmoideus Bunge ( 29, 30, 31, 35, 39 ), Arabis caucasia Willd. subsp. caucasia ( 29, 33, 34, 35, 39 ), Scutellaria orientalis L. subsp. pinnatifida Edmondson ( 30, 31, 32, 37, 42 ), Stachys iberica Bieb. subsp. densipilosa Bhattacharjee ( 29, 30, 32, 33, 38 ), Ranunculus polyanthemos L. ( 31, 32, 33, 35, 36 ), Ranunculus reuterianus Boiss. ( 30, 31, 36, 38, 40 ), Sedum acre L. ( 29, 31, 39, 40, 42 ), Allium pulchellum G.Don ( 32,33, 36, 39 ). Bulunma sınıfı tek olan türler: Lotus aegaeus (Gris) Boiss. ( 31, 34, 35 ), Galium aparine L. ( 29, 32, 33 ), Astragalus squalidus Boiss & Noë ( 29, 30, 34 ), Muscari aucheri (Boiss.) Baker ( 31, 34, 36 ), Veronica gentianoides Vahl. ( 29, 32, 38 ), Hypericum linarioides Bosse ( 38, 40, 42 ), Hypericum origanifolium Willd ( 29, 31, 34 ), Convolvulus arvensis L. ( 33, 37 ), Sinapis arvensis L. ( 34, 37, 40 ), Papaver rhoeas L. ( 29, 30, 35 ), Astragalus coodei Chamb. & Matthews (31, 32, 36 ). 76

77 Birlik: Abieti -Pinetum sylvestris Ketenoğlu 1983 (Çizelge 10.6 ) Araştırma bölgesinde Abies nordmanniana (Stev.) Spach, subsp.bornmuelleriana (Mattf.) Coode& Cullen. ile Pinus sylvestris in yer yer birinin diğerine göre dominant duruma geçmesine rağmen karışık orman niteliğindedir. Resim 10.2 Abieti -Pinetum sylvestris birliği nden genel bir görünüm. 77

78 Resim 10.3 Abieti-Pinetum sylvestris birliği nden genel bir görünüm. Abies nordmanniana (Stev.) Spach, subsp.bornmuelleriana (Mattf.) Coode& Cullen. Türkiye için endemik bir alt türdür. Kuzey-Batı Anadoluda Uludağ ile Kızılırmak arasında kalan bölgede yaygındır (Harita 10.2 ) Harita 10.2 Abies nordmanniana subsp.nordmanniana; subsp.bornmuelleriana; Subsp.equi-trojani; A. Cilicia subsp.cilicia; subsp.isaurica nın Türkiyedeki dağılışı 78

79 Dünya üzerinde çok geniş bir yayılış alanına sahip olan Pinus sylvestris, Avrupa'da, güney Ispanya'dan ağaç sınırına, Asya'da İran'da ve Sibirya'nın büyük bir kısmında yaygındır. Avrupa'nın değişik iklim bölgelerinde bulunmakla beraber karasal iklim ağacıdır. Çok düşük sıcaklıklara dayanıklılık gösterir. Kuzey yarımkürede 70. coğrafi enlemdeki son orman sınırına kadar yayılış gösterir (Harita 10.3 ) Harita 10.3 Pinus sylvestris in dünyada yayılışı Türkiye'deki toplam yayılma alanı 900 bin hektar olan Pinus sylvestris' in büyük bir kısmı Köknar, Ladin, Kayın vb. ağaçlarla karışık birkısmı ise saf topluluklar halindedir. Buralar Bolu, Sinop, Tokat, Akdağmadeni, Sivas, Artvin, Kars, Sarıkamış, Kütahya, Eskişehir ve Erzincan civarıdır (Davis 1965, Eliçin 1970) (Harita 10.4 ) 79

80 Harita 10.4 Pinus sylvestris in Türkiyedeki dağılımı. Ekstrem kurak ve nemli yetişme şartlarına büyük bir hoşgörürlükle bağlılık gösteren Pinus sylvestris, yurdumuzda da bu tür çevre koşullarının hüküm sürdüğü bölgelerde yaygındır (Eliçin 1970). Araştırma bölgemizde m'ler arasında %10-35 eğimli kuzey, kuzey batı, batı ve doğu yamaçlarda Pinus sylvestris ile Abies nordmanniana subsp. bornmuelleriana karışımlar yapar. Karışımda bazen P. sylvestris dominat bazen A. nordmanniana subsp. bornmuelleriana dominat duruma geçer. Ağaçların boyları m kadardır. Örtüş % arasındadır. Birlik fizyonomik olarak ağaç, çalı ve ot katı olmak üzere üç vejetasyon katından meydana gelmekle birlikte çalı katındaki türler az ve örtüş yüzdeleri de düşüktür. Çalı katında boyları 1-3 m arasında değişen Carpinus betulus, Crataegus tanacetifolia, Pyracantha coccinea, Juniperus oxycedrus, Berberis crataegyna, Juniperus communis subsp. nana gibi türler bulunur. 80

81 Resim 10.4 Abieti-Pinetum sylvestris birliği nden genel bir görünüm. Birliğin floristik kompozisyonunda II ve III bulunma sınıflı türler hakimdir. Frakansite diyagramı ve de birlikteki bulunma sınıfları arasındaki ilişki (SI>SII>SIII=>SIV<SV) birliğin homojen bir birlik olmadığını göstermektedir (Şekil 10.4 ) (Çizelge 10.5 ). Önceki birlikte olduğu gibi hiçbir fitososyolojik rolü vede önemi olmayan çok sayıda iştirakçi birliğin floristik kompozisyona dahil olmuştur. Buda birliğin özellikle biotik baskılar altında olduğunu işaret etmektedir. 81

82 Tür Sayısı I II III IV V Bulunma Sınıfı Şekil 10.4 Abieti -Pinetum sylvestris birliği frakansite dağılımı Çizelge 10.5 Abieti -Pinetum sylvestris birliği frakansite çizelgesi Bulunma Sınıfı Tür Sayısı % I 19 15,6 II 60 49,2 III 38 31,1 IV 4 3,3 V 1 0,8 TOPLAM ,0 82

83 Resim 10.5 Abiet -Pinetum sylvestris birliği nden genel bir görünüm. Ot katı boyları cm, örtüş oranı %15-30 arasında değişen otsu bitkilerden meydana gelir. Ot katının floristik kompozisyonu oldukça zengindir. Ot katında: Primula vulgaris Hudson, Saxifraga rotundifolia L., Neottia nidus-avis (L.) L.C.M. Richard, Viola sieheana Becker, Lathyrus laxiflorus (Desf.) O. Kuntze subsp. laxiflorus, Asperula involucrata Whalenb., Myosotis sylvatica Ehrh. ex Hoffm. subsp. cyanea Vestergren, Cardamine bulbifera (L.) Crantz, Lathyrus czeczottianus Bässler gibi türler çoğunlukla bulunur ve tekerrür oranlarıda oldukça yüksektir. Çizelge 10.6 de tüm bitkilerin örtüş bolluk oranları ve tekerrür dereceleri verilmiştir. Birliğin ayırdedici karakter türleri şunlardır: Pinus sylvestris, Abies nordmanniana subsp. bornmuelleriana, Hieracium medianiforme, Orthilia secunda, Moneses uniflora Kalker anakayalar üzerinde gelişen toprakları işgal eden Abieti-Pinetum sylvestris birliğinin, karekter türlerinden Orthilia secunda ve Moneses uniflora nın FAGETALIA SYLVATICAE nin iştirakçileri olması nedeniyle Bu ordo ve QUERCO-FAGETEA sınıfına bağlanması uygun görülmüştür. 83