Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 5, Sayı: 47, Haziran 2017, s

Transkript

1 Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 5, Sayı: 47, Haziran 2017, s Yayın Geliş Tarihi / Article Arrival Date Yayınlanma Tarihi / The Publication Date Okt. Dr. İrfan MARANGOZ Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Kahramanmaraş imarangoz@ksu.edu.tr Öğr. Gör. Ümit ÖZBALCI. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Kahramanmaraş umitozbalci@ksu.edu.tr SOMATOTİP HESAPLAMA PROGRAMI 1 (SOMATOTÜRK) Öz Somatotip, insanın gösterdiği bedensel tiplerin ortaya konulmasıdır. Farklı bir deyişle somatotip, boyut göz önüne alınmaksızın oluşturulan vücut bileşenleridir. Somatotipin belirlenmesi, vücut şekli ve kompozisyonuyla bağlantılı birçok özellik açısından insan fizyolojisini tanımlamada kullanılan bir yöntemdir.somatotürk Hesaplama Programında somatotiplerin belirlenebilmesi için gerekli olan deri kıvrım kalınlıkları, çap ölçümleri, çevre ölçümleri ve somatotip değerler yazılarak hem sporcunun hem de sporcu grubunun hangi somatotip kategorisinde olduğu kolayca hesaplanabilmektedir.dünyada somatotiplerin hesaplanmasında kullanılan birçok program mevcuttur. Bu programlar incelendiğinde, bir kişiye ait verilerin girilmesi çok uzun sürmekte ve genelde tek tek veri girişi yapılarak hesaplanabilmektedir. Bu da hem saha hem laboratuvar ortamında büyük zamanlar almakta olup çok pahalı fiyatlara satılmaktadır. Ancak tarafımızdan geliştirilen ve SOMATOTÜRK adı verilen programda ise sporcuya ait veriler çok çabuk girilebilmekte ve tek tek değil onlarca, yüzlerce binlerce, on binlerce, yüzbinlerce kişiye ait veriler copypaste edilerek bir saniye içinde sonuç alınabilmektedir. Bu nedenle hem saha hem laboratuvar ortamında çok kısa bir süre içinde birçok kişinin hesaplanması çok ko- 1 Bu makale 4. Uluslararası Balkan Spor Bilimleri Kongresinde sözel bildiri olarak sunulmuştur.

2 lay bir şekilde yapılabilmektedir. Sonuç olarak, SOMATOTÜRK Hesaplama Programı, saha ve klinik koşullarda, somatotiplerin değerlendirilmesinde hızlı, güvenli, kolay uygulanabilir, ölçüm yapanın deneyimine gerek duyulmayan, noninvasif (tıbbi müdahale olmayan) ve diğer hesaplama yöntemleriyle kıyaslandığında ise ücretsiz olarak kullanılabilecek bir yöntemdir. Anahtar kelimeler: Somatotip, Hesaplama Programı SOMATOTYPE CALCULATION PROGRAM (SOMATOTURK) Abstract Somatotype is the manifestation of the bodily types that people show. In other words somatotype, size Are the body components that are created without considering. Somatotype determination is a method used to define human physiology in terms of many aspects related to body shape and composition.in the SOMATO- TÜRK Calculation Program, it is easy to calculate which somatotype category the athlete and sportsman group is in by specifying the skin fold thicknesses, diameter measurements, environmental measurements and somatotype values required for determining somatotypes.there are many programs used in the calculation of somatotypes in the world. When these programs are examined, it takes a very long time to input the data belonging to one person and can be calculated by inputting individual data in general. This takes a great deal of time both in the field and in the laboratory environment and is sold at very expensive prices. However, the rogram developed by us and called "SOMATOTÜRK" can enter the athlete's data very quickly, and results can be obtained in a second by copy-paste of tens, hundreds of thousands, tens of thousands, hundreds of thousands of data. For this reason, it is very easy to calculate many people in a very short time both in the field and in the laboratory environment. As a result, SOMATOTURK Calculation Program is a method that can be used free of charge when compared to noninvasive (nonmedical intervention) and other calculation methods in field and clinical conditions, fast, safe, easy to apply in the evaluation of somatotypes Keywords: Somatotype, Calculation Program 289 GİRİŞ VE AMAÇ Somatotip, insanın gösterdiği bedensel tiplerin ortaya konulmasıdır. Farklı bir deyişle somatotip, boyut göz önüne alınmaksızın oluşturulan vücut bileşenleridir (1). Somatotipin belirlenmesi, vücut şekli ve kompozisyonuyla bağlantılı birçok özellik açısından insan fizyolojisini tanımlamada kullanılan bir yöntemdir (2). Modern sınıflamanın kurucusu Amerika lı psikolog Sheldon, kendi adıyla anılan yapı tipi kavramını 1940 yılında ortaya koymuştur. Sheldon ın somatotip sınıflamasının temelinde, değişik tipleri değişik oranlarda bulunduracağı düşüncesi yatmaktadır. Ona göre somatotip, üç bileşenin farklı oranlarda birleşmesiyle oluşur (3). Öncelikle üç değişik vücut yapısı ve bunlara bağlı kişilik özellikleri olan temel grupları belirlemişlerdir. Bu üç sınıf embriyonun üç tabakasından esinlenerek isimlendirilmiştir. Endoderm tabakasından endomorf, mezoderm tabakasından mezomorf, ekdoderm tabakasından ekdomorf olarak isimlendirilmiştir (1). Endomorfi, sindirim sistemi gelişmiş, yumuşak yapılı, merkeze yakın

3 bölgeleri kütlesel olan tiplerdir. Endomorfi bir anlamda vücudun yuvarlaklığını ve şişmanlığını ifade eder. Teknik olmayan terimlerle endomorfi vücudun yağlılık komponenti olarak ifade edilir (4). Mezomorfi, bu özellik, sert, kuvvetli ve göze çarpan kaslılıkla beraber kare bir vücutla karakterizedir (5). Ektomorfi, bu komponentte predominant özellikler olarak vücudun incelik, narinlik ve kibar görünümü göze çarpar. Bu bileşen vücudun inceliğini ve zayıflığını gösterir ve aynı zamanda yağsızlığını ifade eder (4,6). Daha objektif hesaplamalar yapabilmek için, Parnell, Damon, Hooton, Medford ve Petersen's, gibi isimler çalışmalar yapmış ancak bu konudaki en başarılı çalışma Heath ve Carter tarafından ortaya konulmuştur (7). GEREÇ VE YÖNTEM Heath-Carter 1967 de somatotipi formüle ederek, ölçümlere dayalı bir değerlendirmeye tabi tutmuştur. Heath-Carter yöntemi, Sheldon Atlası kullanılarak somatotipi belirlenen kişilere ait bazı ölçümler üzerinde yapılan istatistiksel analizler sonucu hesaplanmış tablolara dayanmaktadır. Bu tablolara göre; endomorfi puanını belirtmek için triceps, subscapula, suprailiac deri kıvrım kalınlıkları ölçülüp, formüle edilmektedir. Mezomorfi puanı için humerus epikondüler çapı, femur epikondüler çapı, fleksiyonda biceps çevresi, baldır çevresi, triceps deri kıvrım kalınlığı ile medial baldır deri kıvrım kalınlıkları ölçülüp, formülde yerine konmaktadır. Ektomorfi puanı için boy uzunluğu ve vücut ağırlığı ölçümlerinden yararlanılmaktadır. Bu yöntemle saptanan somatotip profilleri ile Sheldon un fotoskopik somatotip tayini arasında ileri düzeyde bir tutarlılık vardır. Yalnız Heath-Charter metodunda puanların üst limiti Sheldon metodundaki gibi 7 de kalmamakta 9 değeri ile limitlenmektedir (7,8,1). Somatotipte ilk sayı endomorf, ikinci sayı mezomorf ve üçüncü sayı ise ektomorf özelliği belirtmektedir (9). Böylece, lik somatotip en büyük oranda endomorfiyi (yağlılık) gösterirken, lik somatotip en büyük oranda mezomorfiyi (kassallık) ve luk somatotip de en büyük oranda ektomorfiyi (incelik) gösterir (10). 290 Somatotip Kategorileri Somatotip değerinin somatokart alanındaki yerine göre kategorize edilmiş on üç somatotip adı tanımlanmıştır: Santral: Hiçbir bileşen, diğer ikisinden bir üniteden fazla değildir. Dengeli Endomorfi: Endomorfi baskın olup mezomorfi ve ektomorfi değerleri eşit veya yarım üniteden farklı değillerdir. Mezomorfik Endomorfi: Endomorfi baskın olup mezomorfi ektomorfiden daha büyüktür. Mezomorfi Endomorfi: Endomorfi ve mezomorfi eşit veya yarım üniteden farklı değildir ve ektomorfi daha küçüktür. Endomorfik Mezomorfi: Mezomorfi baskın olup, endomorfi ektomorfiden daha büyüktür. Dengeli Mezomorfi: Mezomorfi baskın olup, endomorfi ile ektomorfi eşit veya yarım üniteden farklı değildir. Ektomorfik Mezomorfi: Mezomorfi baskın olup, ektomorfi endomorfiden daha büyüktür. Mezomorfi Ektomorfi: Mezomorfi ve ektomorfi benzer değerlerde olup veya yarım üniteden farklı değildir. Endomorfi daha küçüktür. Mezomorfik Ektomorfi: Ektomorfi baskın olup mezomorfi endomorfiden daha büyüktür. Dengeli Ektomorfi: Ektomorfi baskın olup, endomorfi ve mezomorfi benzer veya yarım üniteden farklı değildir. Endomorfik Ektomorfi: Ektomorfi baskın olup, endomorfi mezomorfiden daha büyüktür.

4 Endomorfi Ektomorfi: Endomorfi ve ektomorfi benzer olup veya yarım üniteden farklı değildir. Mezomorfi daha düşüktür. Ektomorfik Endomorfi: Endomorfi baskın olup ektomorfi mezomorfiden daha büyüktür (2,4,8). Somatotip Değerlendirmesi Somatotiplerin hesaplanmasında, vücut ağırlığı, boy uzunluğu, fleksiyonda biceps ve baldır çevresi, humerus ve femur çap ölçümleri ile triseps, subscapula, suprailiac ve baldır deri kıvrım kalınlıkları kullanılmaktadır. Somatotip değerleri aşağıdaki formüller kullanılarak belirlenmektedir (8,11). Endomorfinin Hesaplanması: A = triceps + subscapular + suprailiac B= ( / boy) (Boya göre düzeltme için katsayı) Düzeltilmiş toplam X = A.B Endomorfi= (X) (X 2 ) (X 3 ) Mezomorfinin Hesaplanması: Mezomorfi = (0.858 HB FB CAG CCG) - (0.131 H) HB : Humerus genişliği (cm) FB : Femur genişliği (cm) CAG : Fleksiyonda kol çevresi Triseps skinfold /10 CCG : Maksimal baldır çevresi Calf skinfold /10 H : Boy uzunluğu (cm) 291 Ektomorfinin Hesaplanması: Boy cm ve ağırlık kg olarak kaydedilir Boy ağırlığın küp köküne bölünerek HWR hesaplanır. (HWR =boy/ağırlık küp kök) Ektomorfi, HWR değerine göre aşağıdaki formüllerden biri kullanılarak hesaplanır. Eğer HWR ise, Ektomorfi = HWR Eğer < HWR < 40.75, Ektomorfi = HWR Eğer HWR 38.25, Ektomorfi = 0.1 Yukarıdaki formüller MS excel veri tabanı kullanılarak yeni bir hesaplama programı yapılmıştır. Bu yeni hesaplama programına da SOMATOTÜRK Hesaplama Programı adı verilmiştir. Bu programda kişilerin hangi somatotip kategorisinde olduğu çok kolay bir şekilde hesaplanmaktadır. SOMATOTÜRK Hesaplama Programında somatotiplerin belirlenebilmesi için gerekli olan Deri Kıvrım Kalınlıkları (Triceps, Subscapula, Suprailiac, Calf), Çap Ölçümleri (Humerus Bikondil ve Femur Bikondil), Çevre Ölçümleri ( Biceps ve Baldır) ve Somatotip Değerler (Endomorfi, Mezomorfi, Ektomorfi ve Kategori Adı) altında ilgili tüm formüller yazılarak bu kutucuklara ilgili verilerin ister tek tek ister toplu halde aktarımı ve yazılımı çok kolay bir şekilde yapılmakta ve hangi somatotip kategorisinde olduğu kolayca hesaplanabilmektedir. Araştırmacıların hesaplamalarını yaparken verilerinin girdikleri kişilere ait Adı Soyadı, Yaş ve

5 Branş gibi bilgilerde oluşturulmuştur. Bu programda ayrıca araştırmacılar, girdikleri verileri SPSS istatistik programına aktarabildikleri gibi SPSS İstatistik programında kayıtlı olan verilerini bu programa çok kolay bir şekilde aktarabilmektedirler. Bu programda araştırmacılar Türkçe yazılan Sıra No, Adı soyadı, Yaş, VA (Vücut Ağırlığı), Boy, Kategori Adı, Baldır, Deri kıvrım Kalınları, Çap ölçümleri ve Çevre Ölçümleri gibi veri isimlerini istedikleri dile manuel olarak çevirebilmektedirler. Şekil 1. SOMATOTÜRK Hesaplama Programı Ekran Yüzü 292 BULGULAR VE TARTIŞMA Tablo 1. SOMATOTÜRK Hesaplama Programında Yapılan Örnek Bir Hesaplama Dünyada somatotiplerin hesaplanmasında kullanılan birçok program mevcuttur. Bu programlar incelendiğinde, bir kişiye ait verilerin girilmesi çok uzun sürmekte ve genelde tek tek veri girişi yapılarak hesaplanabilmektedir. Bu da hem saha hem laboratuvar ortamında büyük zamanlar almakta olup çok pahalı fiyatlara satılmaktadır. Ancak tarafımızdan geliştirilen ve SOMATOTÜRK adı verilen programda ise sporcuya ait veriler çok çabuk girilebilmekte ve tek tek değil onlarca, yüzlerce binlerce, on binlerce, yüzbinlerce kişiye ait veriler bir saniye içinde sonuç alınabilmektedir. Bu nedenle hem saha

6 hem laboratuvar ortamında çok kısa bir süre içinde birçok kişinin hesaplanması çok kolay bir şekilde yapılabilmektedir. SONUÇ VE ÖNERİLER Sonuç olarak, SOMATOTÜRK Hesaplama Programı, saha ve klinik koşullarda, somatotiplerin değerlendirilmesinde hızlı, güvenli, kolay uygulanabilir, ölçüm yapanın deneyimine gerek duyulmayan, noninvasif (tıbbi müdahale olmayan) ve diğer hesaplama yöntemleriyle kıyaslandığında ise ücretsiz olarak kullanılabilecek bir yöntemdir. KAYNAKLAR Carter JEL. and Heath BH. Somatotyping Development and Applications. New York: Cambridge University Press Eston R, Reilly T. Somatotyping, Kinanthropometry and Exercise Physiology Laboratory Manual Tests, Procedures and Data Third Edition Volume One: Anthropometry, Routledge Taylor and Francis Group, London, 2009, 342. Duyar İ. Spor Antropolojisi. Ankara Üniversitesi DTCF Fizik Antropoloji Anabilim Dalı Ders Notları; 1999, Ankara. Duquet W. and Carter J.E.L. Somatotyping, In: Somatotyping, Kinanthropometry and Exercise Physiology Laboratory Manual Tests, Procedures and Data (Third Edition) Volume One: Anthropometry, Routledge Taylor and Francis Group, London, 2009: p Arthur Stewart Somatotype Mandy Plumb Department of Orthopaedics ( ). Fox EL, Bowers RW and Foss ML. Beden Eğitimi Ve Sporun Fizyolojik Temelleri, Çeviri ve Derleme Ed: Mesut Cerit, Spor Yayınevi ve Kitabevi, Ankara, 2012:446. Carter JEL. and Heath BH. Somatotype Methodology and Kinesiology Research. Kinesiology Review, 1971; Carter JEL. The Heath-Carter Anthropometric Somatotype-Instruction Manual. San Diego, USA Tamer K. Sporda Fiziksel-Fizyolojik Performansın Ölçülmesi ve Değerlendirilmesi, Türkerler Kitabevi, Ankara, 1995: 180. Zorba E. ve Ziyagil MA. Vücut Kompozisyonu ve Ölçüm Metotları. Gen Matbacılık, Trabzon, 1995: 80. Ross WD and Marfell-Jones MJ. Kinanthropometry. In MacDougall, DJ., Wenger AH & Green H J. (Eds). Physiological Testing of the High-Performance Athlete. Illinois: Human Kinetics Books, 1991, p: Temur B, Selçuk M. (2017) Yaş Arası Bireylerde Esneklik ve Dikey Sıçrama Değerlerinin Farklı Değişkenlere Göre İncelenmesi Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 5, Sayı: 39, Ocak 2017, S , Elazığ, Türkiye.