Hayvancılık Yapan Çiftçilerin Mera Islah Çalışmalarına Katılımlarının Etkisi: Kayseri İli Örneği *

Transkript

1 Hayvancılık Yapan Çiftçilerin Mera Islah Çalışmalarına Katılımlarının Etkisi: Kayseri İli Örneği * C. Cevher 1, B. Altunkaynak, H. Tatlıdil 1 Tarla Bitkileri Merkez Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, Ankara E-posta: celalcevher@hotmail.com. ÖZET Bu araştırmada, Kayseri ilinde hayvancılık yapan çiftçi davranışlarının mera ıslah çalışmasına katılım üzerine etkileri incelenmiştir. Araştırmada, ıslah edilmiş mera alanlarına yönelik uygulamalar dikkate alınmıştır. Ayrıca, işletme alt yapısı ile ilgili değişkenlerin de mera ıslah çalışmasına katılım üzerindeki etkileri incelenmiştir. Araştırma mera ıslah çalışmalarının tamamlandığı 11 köyde 244 çiftçi ile yapılmıştır. Verilerin toplanmasında anket yöntemi kullanılmış, verilerin analizinde ise ki-kare testi uygulanmıştır. Araştırma sonucunda, işletme alt yapısına sahip değişkenlerle mera ıslah çalışmasına katılım arasında önemli bir ilişki olmadığı görülmüştür (p>0.05). Bununla birlikte, arazi varlığı arttıkça çiftçilerin mera ıslah çalışmasına katılımlarının arttığı söylenebilir. Benzer şekilde, yem bitkisi üreten çiftçilerin de katılım oranlarının daha y üksek olduğu görülmüştür. Çiftçi davranışlarına ilişkin değişkenlerden mera kanunu hakkında bilgi sahibi olma, mera ıslah çalışması başarılı bulma, mera yönetim birliğine katılım, ıslah edilmiş meralarda sürdürülebilirlik sağlama durumları ile mera ıslah çalışmasına katılım arasındaki ilişkiler önemli bulunmuştur (p<0.05). Anahtar Kelimeler: Mera ıslah çalışmaları, merada sürdürülebilirlik, çiftçi katılımı Effect of Farmers Engaged Animal Husbandry on Participation of Pasture İmprovement Works: Case of Kayseri Province ABS TRACT In this research, farmers engaged in animal husbandry were investigated on its participation in pasture improvement in the province of Kayseri. In this research, applications for treated (improved) pasture areas were considered. Besides, variables related t o the business infrastructure were investigated on i ts participation in pasture improvement. This research was performed at 11 villages which finished (completed) pasture improvement with 244 farmers. Data collection method was used in the survey. Chi-square test was used to analyze the data. There wasn t any statistically differences between the variables with business infrastructure and participation of pasture improvement (p>0.05). As the land holdings of farmers have increased, their increased participation in pasture improvement has been seen. Similarly, the p articipation of farmers p roducing forage crops was found to be higher rates. There were found to be statistically significant differences between the participation of pasture improvement work and the variables related to farmers behavior such as to have knowledge about pasture law, to find success pasture improvement works, to join pasture management unions, to ensure sustainability in the improved pasture (p<0.05). Key Words: Pasture improvement works, Pasture sustainability, Participation of farmers 1. GİRİŞ Yerkürenin büyük bir bölümü çayır ve mera alanlarından oluşmaktadır FAO verilerine göre dünya mera alanı 3.4 milyar hektar olup, tarım alanlarının %72.0 sini, kara alanlarının da %27.0 sini kapsamaktadırlar. Bu alanların %12.0'si Çin'de bulunmakta ve bu ülkeyi sırasıyla Avustralya (%11), ABD (%7.0), Brezilya (%6.0), Kazakistan (%5.0), Suudi Arabistan (%5.0), Moğolistan (%4.0), Sudan (%3.0), Arjantin (%3.0) ve diğer ülkeler (%44.0) izlemektedir. Ülkemizde ise 1940 yılında 44.2 milyon hektar olan çayır ve mera alanları olumsuz nedenlerden dolayı 1991 yılına kadar büyük bir azalış göstermiştir yılında Mera Kanunu'nun kabul edilmesiyle birlikte meralarda tespit ve tahdit çalışmaları başlamış ve yapılan çalışmalarla birlikte 2010 yılına kadar ki süreçte mera alanları 12.3 milyon hektardan 13.4 milyon hektara çıkarılmıştır. Bu hali ile Türkiye dünya mera alanlarının %0.38' ine sahip olup, dünya sıralamasında 46. sırada yer almaktadır. Ülkemiz mera alanları AB ülkelerinin birçoğundan daha fazladır. AB de en fazla mera alanı İspanya da olup, 11.5 milyon hektar ile dünya mera alanlarının %0.33'üne sahiptir. Dünyadaki meraların kullanımı ülkeler arasında farklılık göstermektedir. Örneğin ABD'de mera arazileri, özel kişilikler mülkiyetinde bulunmaktadır. Ülkemizde ise meralar devletin hükmü ve tasarrufu altındadır (Volkan 2011). Hayvancılık açısından gelişmiş ülkelerde meraların önemi yeterli düzeyde anlaşılmış olup, gerekli önlemler ve yasal düzenlemeler yapılmıştır. Genel bir yaklaşımla; dünyanın sanayileşen ve ekonomisinde hayvancılığın büyük önem taşıdığı ülkelerde, mera arazileri uzmanlaşmış hayvancılık işletmeleri tarafından kullanılmakt a, merayı ve çevreyi koruma önlemlerine tam olarak uyulmakta ve çok yüksek ekonomik getirilere ulaşılmaktadır. ABD, Kanada, Arjantin ve Avustralya gibi geniş doğal veya kültür meralarına sahip ülkelerde çok ucuza hayvansal üretim yapılmakta, üretimin bir bölümü de ihraç edilmektedir (Açıkgöz vd 2011). Diğer taraftan, gelişmekte olan ve özellikle Afrika ve Asya kıtalarının yarı kurak iklim koşullarında bulunan ülkelerinde ise mera arazilerin in kullanımına ve bakımına özen gösterilmemekte, ekolojik koşulların da elverişsiz olması nedeniyle, ulusal felaket * Celal CEVHER in Doktora Tezinden Derlenmiştir. 1592

2 XI. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 3-5 Eylül 2014, Samsun boyutunda ve mera kayıplarına bağlı çevre sorunları artarak devam etmektedir (Avcıoğlu vd 2010).Ülkemizde kaba yem kaynağı olarak doğal bitki örtülerimizin %5 i otu biçmek sureti ile yararlanılan çayırlar, geriye kalan %95.0 i ise otlatılmak sureti ile yararlanılan mera ve yaylaklardır. Çayır ve meralar her ülkede tüketilen yemin büyük bir kısmının üretildiği ve en ucuz yem kaynaklarıdır. Doğal otlatma alanlarının önemi, sadece hayvanlara kaba yem sağlama bakımından ele alınamaz. Bu doğal kaynakların ekonomik yararları yanında su ve rüzgâr erozyonunu önleyerek topraklarımızı koruma; toprak verimliliğini artırma, çeşitli av ve yaban hayvanlarına yaşama ortamı oluşturma, su toplama havzası olarak taban suyu ve akarsularımızı zenginleştirme, temiz hava kaynağı olma ve kirli havayı temizleme gibi önemli fonksiyonları da vardır (Ekiz vd 2001). Mera ve çayır alanlarının bakımı, sınırlarının belirlenmesi, bu alanların kullanılması gibi konulara ilişkin farklı zamanlarda çıkarılan yasalar bu alandaki sorunlar çözememiştir. Bu yasal düzenlemelerde, hukuki bir anlaşmazlığın olması halinde hangi yasadaki hükmün uygulanması gerektiği konusunda bir açıklık yoktu. Farklı yasaların birebir somut mera ihtilaflarına uygulanamaması birtakım sıkıntıları da beraberinde getirmekteydi. Bu sıkıntıları ortada kaldırmak amacıyla tarihinde 4342 sayılı Mera Kanunu çıkartılmıştır. Bu kanun çıkartılırken üç temel esas üzerinde durulmuştur, birincisi; müstakil bir mera kanunu çıkararak, günün şartlarına uygun yasal düzenlemeleri yapmak. ikincisi; meralar ile ilgili çalışmaların, sadece Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı yetkisinde toplanması; üçüncüsü ise, merkeziyetçi yönetim anlayışından uzaklaşarak, kullanıcılara yetki ve sorumluluk verilmesidir. Bu sorumluluklar; mera, yaylak, kışlak ve kamuya ait otlak ve çayırların tespiti, tahdidi ile köy veya belediye tüzel kişilikleri adına tahsislerinin yapılmasına olanak sağlanmıştır. Bununla birlikt e, meraların belirlenecek kurallara uygun bir şekilde kullandırılmasını, b akım ve ıslahının yapılarak verimliliklerinin artırılmasını ve sürdürülmesini, kullanımlarının sürekli olarak denetlenmesini, korunmasını ve gerektiğinde kullanım amacının değiştirilmesine olanak sağlanmıştır (Cevher vd. 2010). Sürdürülebilir kalkınma çabaları her ne kadar gelişmiş ve gelişmekte olan tüm ülkeleri kapsıyor olsa da, son on yıl içindeki faaliyetlere bakıldığında, yapılan plan, program, proje ve hedeflerin tümüyle gelişmiş ülkelerin önderliğinde hazırlandığını söylemek kesinlikle yanlış olmayacaktır. Başta, Birleşmiş Milletler olmak üzere, OECD, Dünya Bankası, WTO, UNEP, UNCSD, UNCTAD, World WildelifeFundfor Nature, World ResourcesInstitute ve World Business Council on Sustainable Developmentgibi organizasyonlar konu ile ilgili faaliyetlerin esas yürütücüsü durumundadırlar. Rio Deklârasyonu olarak da adlandırılan Gündem 21 in sosyal ve ekonomik boyutları, kalkınma için kaynakların korunması ve yönetilmesi, konu ile ilgili başlıca grupların rollerinin güçlendirilmesi, uygulamaların nasıl yapılacağı ve kaynakların nasıl konuya harekete geçirileceği olmak üzere başlıca dört bölümden oluşmakta ve BM Sürdürülebilir Kalkınma Komisyonu (CSD) nda UNCED kararlarının uygulanmasını izlemekle görevlendirilmiştir (Doğaner 2011). Sürdürülebilir kalkınmanın toplumsal, çevresel ve ekonomik boyutlarının her birinin kendi içinde, toplumsal gereksinimler, biyolojik çeşitlilik, üretim ve kültür mirası gibi önemli farklı konu başlıkları vardır. Sürdürülebilir kalkınmaya ilişkin çalışmalarda bu farklı yönleri tek tek ve birbirinden bağımsız olarak değil, birbirleriyle etkileşim içinde ele alınması gerekmektedir. Sürdürülebilir kalkınma, ülkenin kısıtlı doğal kaynaklarını ve çevre değerlerini iyileştiren ve koruyan bir şekilde olmalıdır. Ayrıca, ekonomik büyümenin sağlandığı ve bu refah artışı ile eğitim, sağlık ve diğer sosyal alanlarda yaşanan iyileşmelerle bireylerin yaşam standardını yükselten, ancak bu şartlar sağlanırken nesil içi ve nesiller arası hakkaniyeti gözeten bir kalkınma süreci olarak ele alınmalıdır (Yıkmaz 2011). Ülkemizde sürdürülebilir tarım açısından ele alınması gereken alanların başında da çayır, mera, yaylak, otlak ve benzeri doğal kaynaklar gelmektedir. Bu alanlar, hayvancılığın gelişmesinde ve düşük maliyetli hayvansal ürün elde edilmesinde önemli bir yer tutmaktadır. Sürdürülebilir kalkınmanın temelinde ekonomi ve ekolojiye ilişkin faktörler göz önüne alınmalıdır. Bu nedenlerden dolayı mera alanlarını yalnızca bir tarım ya da bir toprak koruma öğesi olarak görmemek gerekmektedir. Bununla birlikte ülke kalkınması ve toplumun geleceğinde sayısız yararı olacak bir kaynak oluşturması açısından meraların korunarak geliştirilmesi ve bir üretim ortamı olarak değerlendirmesi gerekmektedir. Katılımcı yaklaşım kırsal toplulukların gelişimine yardım eden en uygun yol olarak görülmektedir ve avantajlarından faydalanmak gelişme sürecine destek olacaktır. Türkiye de de, özellikle canlanma ihtiyacı içindeki tarımsal yayım faaliyetlerinde katılımcılığın avantajlarından faydalanmak mümkündür. Katılımcı yöntemler mevcut yayım sistemi içine entegre edilebilir. Bu yaklaşımın kullanımı ile uygulanan bazı ülkelerdeki gibi Türkiye de de hem yayım elemanları hem de çiftçi motivasyonunu arttırmak ve kırsal kalkınmayı canlandırmak mümkün olabilir. Ayrıca, uzun erimli stratejiler geliş tirilmeli ve daha fazla araştırma, proje ve eğitimlerle kırsal kalkınma ve tarımsal yayımda aktif katılımın ülkede yayılmasına çalışılmalıdır (Özer 2004). Kırsal kalkınmad a, kırsal ve kentsel unsurların birlikte ele alınması, havza planlama ölçeğinden hareketle, doğal kaynakların korunması ilke olmalıdır. Havza ölçeğinde planlama, kırsal kalkınma alanında doğru yapılanma için gereklidir. Türkiye deki Kırsal kalkınma politikaları ve uygulamalarında (modeller, projeler vb) toplum kalkınması yaklaşımı dışında yerel halkın katılımına pek yer verilmemiştir. Politikalar ve uygulamalar merkezden, katılım olmaksızın oluşturulmuş, planlanmış ve uygulanmış; kırsal alandaki tüm paydaşların kırsal kalkınma sürecine katılımını sağlayacak bir yöntem izlenmemiştir. Uygulamalar göstermiştir ki; yerel halkın katılımını dışlayan ve merkezi karar organları tarafından belirlenen politika, plan ve uygulamalarda başarı sağlanamamıştır. Toplum kalkınması gibi katılımcı modeller bile tepeden inmeci yaklaşımın etkisiyle başarıyla uygulanamamıştır (Çelik 2005). 1593

3 Kırsal kalkınma programlarına toplumsal katılımın önemi bir kaç on yıldan beri vurgulanmaktadır. Katılım ekonomik olarak zayıf olan yoksul insanlara ayrıcalık tanımayla demokrasiyi teşvik aracı olarak da görülmeye başlanmıştır. (Waridinv vd. 2010) Endonezya kırsal kesiminde, yerel kalkınma programına toplumun katılım düzeyini değerlendirmiştir. Yapılan çalışmada, toplumun belli bir ölçüde yerel kalkınma programının dört aşamasına katıldığı ortaya çıkmıştır: karar alma, uygulama, yardımları paylaşma ve değerlendirme. Çalışmada yaş, cinsiyet, eğitim, aile üyeleri, gelir ve oturma yeri çalışma alanı kalkınma faaliyetlerinde insan katılımını belirlemede etkin faktörler olarak bulunmuştur. Bunun yanında işletme alt yapısı ile ilgili değişkenlerin ve mera ıslah çalışması ile ilgili çiftçi görüşlerinin de sürdürülebilirlik üzerine etkisi incelenmelidir. Bu çalışmada, Kayseri ilinde ıslah ve amenajman işlemleri tamamlanmış meraların sürdürülebilirliği üzerinde işletme alt yapısına ilişkin değişkenlerin ve ıslah çalışması ile ilgili çiftçi görüşlerinin etkisi incelenmiştir. 2. MATERYAL VE YÖNTEM Hayvancılık yapan üreticilerin mera alanlarını kullanımı sırasında etkili olabilecek faktörlerin belirlenmes i amacıyla, Kayseri ilinde ıslah çalışması tamamlanmış köylerdeki üreticilerin çalışma kapsamına alınması uygun görülmüştür. Bu amaçla, Kayseri ilinde yılları arasında ıslah çalışması tamamlanmış köyler belirlenerek araştırmanın çerçevesi belirlenmiştir. Buna göre; ilde ıslah çalışması tamamlanmış 11 köyde toplam 311 üretici araştırmanın popülasyonu oluşturmuştur. Örneğe girecek olan deneklerin sayısının belirlenmesinde basit tesadüfi örnekleme yöntemi kullanılmıştır. Örneklem büyüklüğünün hesaplanmasında kullanılacak formül aşağıda verilmiştir (Esin ve diğ., 2010). 2 2 N z n ( N 1) d z Burada d, duyarlılığı göstermektedir ve genel ortalamadan 0.05 lik bir sapma olarak alınmıştır. Buna göre d olarak elde edilir. 2, popülasyon varyansı (84.872) ve N ise popülasyondaki üretici sayısını (311) göstermektedir. z, %95 güvenirlik düzeyine karşılık gelen kritik değerdir (1.96). Yukarıdaki değerler formülde yerine konulduğunda n= 215 olarak hesaplanmıştır. Bu sonuç; 215 örneğin %95 güvenirlilikle popülasyonu temsil ettiğini göstermektedir. Popülasyonu oluşturan 311 işletmeden 215 tane işletme örneğe girmiş olup toplamın %68.0 ini oluşturmaktadır. Araştırmada örnek sayısının %15.0 i kadarda yedek anket yapılmıştır. Toplamda 244 anket araştırmada kullanılmış bu sayı popülasyonun %78 ini oluşturmaktadır. Denek seçiminin belirlenmesinden sonra, araştırmanın amacına uygun olarak düzenlenen anket formları yüz yüze görüşülerek doldurulmuştur. Anketler araştırmacı tarafından, Kayseri İline bağlı üç ilçede (İncesu, Kocasinan ve Melikgazi) toplam 11 köyde, 13 Eylül 03 Ekim 2010 tarihleri arasında yapılmıştır. Çizelge 2.1. Anket Yapılan İlçe, Köy ve Üretici Sayısı İlçe Köy Sayı İncesu Çardaklı 24 Kocasinan Çavuşağa 14 İncesu Dokuzpınar 18 Kocasinan Gömeç 23 Kocasinan Güneşli 26 Kocasinan Kızık 29 İncesu Saraycık 27 Kocasinan Salur 16 İncesu Sarıkürklü 22 İncesu Örenşehir 15 Melikgazi Yeşilyurt 30 Toplam 244 Bu araştırmada, birincil veri kaynaklarının yanı sıra, Kayseri Tarım İl Müdürlüğü, Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı ve Türkiye İstatistik Kurumunun (TUİK) hazırlamış oldukları istatistikler ile mera konusunda dünyada ve Türkiye de yapılmış olan çeşitli araştırmalar ve çalışmalardan yararlanılmıştır. Merada sürdürülebilirlik kavramı: Bu çalışmada, ıslah ve amenajman işlemleri tamamlanmış meralar üzerindeki kaba yem kaynaklarının sürdürülebilir olup olamayacağı ele alınmıştır. Bundan dolayı, merada sürdürülebilirlik denince, meralar üzerindeki bitki vejetasyonun her yıl aynı düzeyde kalması ve mevcut alanlarının korunması anlaşılmalıdır. 1594

4 XI. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 3-5 Eylül 2014, Samsun 3. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Bu bölümde araştırmaya katılan çiftçilerin işletme alt yapısı, mera ıslah çalışması, mera ıslah çalışmasına katılım ve meralarda sürdürülebilirlik bilgi düzeyleri ortaya konulmuştur. Araştırmanın amaçları doğrultusunda yapılan veri çözümlemelerine değinilmiş ve elde edilen sonuçlar açıklanmıştır. Bu doğrultuda çiftçilerde elde edilen verilerin istatistiksel çözümlemeleri ve bulguları, çizelge ve şekiller yardımıyla sunulmuştur. Tüm bu açıklamalar yapılırken çalışmaya katılan çiftçiler, mera ıslah çalışmasına katılan ve katılmayan olmak üzere iki gruba ayrılarak incelenmiştir İşletme Alt Yapısı Verileri İşletme alt yapısıyla ilgili değişkenlerin mera ıslah çalışmasına katılım durumu ile ilişkisini gösteren analiz sonuçları Çizelge 3.1 de verilmiştir. Çizelgede işletme alt yapısıyla ilgili değişkenlerin düzeylerine göre mera ıslah çalışmasına katılım oranları verilmiş ve aralarındaki ilişkiler ki-kare testi ile incelenmiştir. Çizelge 3.1. İşletme Alt Yapısı Değişkenleri Analiz Sonuçları Değişken Düzey Mera Islah Çalışmasına Katılım Hayır (%) n=244 Evet Arazisi Yok (28.7) 37.8 (71.3) 62.2 Arazi Varlığı (Dekar) 1-30 Dekar Dekar > BBHB Hayvan Varlığı (BBHB) BBHB BBHB > 46 BBHB İşletme Gelir Kaynakları < 50 Hayvansal Gelir > 50 Hayvansal Gelir Hayvancılık Yapma Aile Tüketimi Amacı Pazar İçin Yem Bitkisi Üretme Yem Bitkisi Üretmiyor Durumu Yem Bitkisi Üretiyor Ekim Alanı Yok Yem Bitkisi Ekim 1-15 Dekar Alanı (dekar) Dekar > 31 Dekar p Çizelgeden görüldüğü gibi arazi varlığı, hayvan varlığı, işletme gelir kaynakları, hayvancılık yapma amacı, yem bitkisi üretme durumu ve yem bitkisi ekim alanı ile mera ıslah çalışmasına katılım durumu arasındaki ilişkiler istatistiksel olarak önemsiz bulunmuştur (p>0.05). Yani mera ıslah çalışmasına katılım durumu bu değişkenlere göre anlamlı derecede farklılık göstermemektedir. Oranlar birbirine yakındır. Bu durum çizelgeda yer alan evet sütunundan da görülmektedir. Araştırma alanında hayvancılık yapma durumu ile ilgili problemlerin mevcut olup olmadığı konusu da ele alınmıştır. Çiftçilerin hayvancılık ile ilgili mevcut sorunları Şekil 3.1 de verilmiştir. Şekilde görüleceği üzere hayvansal üretimi kısıtlayan en önemli nedenlerin; %38.5 oranında ahır ve ağılın yetersiz oluşu, %29.1 ni işletme sermayesinin azlığı, %23.8 yem bitkisi üretiminin yetersiz olması ve %8.6 sı hayvansal ürünlerin pazarlanmasında güçlük çekilmesi olarak bulunmuştur. Pazarlamadan güçlük çekilmesi oranının düşük olması, araştırmanın yapıldığı dönemde kurban bayramına 45 gün kalması ve bu dönemde ülkemizde hayvansal ürün (et) arzının yetersiz oluşu etkili olmuştur. Çünkü araştırmanın yapıldığı tarihlerde, et arzının karşılanması için canlı hayvan ithalatının yapıldığının unutulmaması gerekir. Pazarlama Sorunu 8.6 Yem Bitkisi Yetersiz 23.8 Sermaye Kısıtlı 29.1 Ahır-Ağıl Yetersiz Yüzde (% ) Şekil 3.1. Hayvansal Üretimi Kısıtlayan Nedenler 1595

5 3.2. Mera ıslah çalışması ve sürdürülebilirlik verileri İşletmelerin meralarla ilgili görüşleri ve ıslah çalışmasına katılım durumları arasındaki ilişkiyi gösteren analiz sonuçları Çizelge 3.2 de verilmiştir. Çizelgede, çiftçi davranışlarına göre mera ıslah çalışmasına katılım oranları verilmiş ve aralarındaki ilişkiler ki-kare testi ile incelenmiştir. Çizelge 3.2. Mera Islah Çalışması ve Katılımı ile Meralarda Sürdürülebilirlik Arasındaki Analiz Sonuçları Mera Islah Çalışmasına Değişken Düzey Katılım (%) n=244 Hayır Evet 2 (28.7) (71.3) p Mera Kanunu Bilgisi Yok Hakkında Bilgi Bilgisi Var ** 0.00 Mera Islah Çalışması Yapılmalı Meradaki Kaba Yemin Arttırılması Uygun Otlatma Planlanmalı Mera Kanunu Tam Uygulanmalı Mera Islah Çalışmasının Başarı Başarılı Olmadı Durumu Başarılı Oldu ** 0.00 Meranın Bakım İşlerine Yardım Meradaki Kaba Yem Miktarını Otlatma Planına Sürdürmek İçin Neler Yaparsınız Uyma Hayvan Gübresi Yardımı Merayı Kiralama Kiralamak istemem Kiralamak İsterim Mera Yönetim Birliğine Katılım Katılmak İstemem Katılmak İsterim ** 0.00 Kaba Ot Verimi Mera Islah Çalışmasından Sonra Artmadı Kaba Ot Artışı Kaba Ot Verimi Arttı Muhtar ve Azalar Meraları Kimler Yönetmeli Tarım Müdürlükleri Hayvancılık Yapanlar Muhtar ve Azalar Meralarda Karşılaşılan Sorunları Komşular Kimler Çözmeli Tarım Müdürlükleri * 0.01 Islah Edilmiş Meralarda Sürdürülür Sürdürülebilirlik Sağlama Sürdürülemez * 0.03 * p<0.05; ** p<0.01 Çizelgeya göre deneklerin %71.3 ü mera çalışmasına katıldıklarını, %28.7 si ise katılmadıklar ın ı belirtmişlerdir. Mera kanunu hakkında bilgi sahibi olma durumuyla mera çalışmasına katılma durumu arasındaki ilişki istatistiksel olarak önemli bulunmuştur (p<0.05). Oranlar incelendiğinde mera kanunu hakkında bilgi sahibi olanların %86.0 sının mera çalışmalarına katıldığını, bu kanun hakkında bilgisi olmayan deneklerin ise %58.8 i mera çalışmasına katıldıklarını belirtmişlerdir. Meradaki kaba yemin arttırılmasına ilişkin görü şler ile mera ıslah çalışmasına katılım durumu arasında önemli bir ilişkiye rastlanmamıştır (p>0.05). Yani meradaki kaba yemin arttırılmasına ilişkin görüşlere göre ıslah çalışmasına katılım düzeyleri anlamlı farklılık göstermektedir. Mera ıslah çalışmasının başarı durumu ile mera ıslah çalışmasına katılım durumu arasındaki ilişki önemli bulunmuştur (p<0.05). Islah çalışmasını başarılı bulanların %77.3 ü mera ıslah çalışmasına katıldıklarını belirtirlerken, ıslah çalışmasını başarılı bulmayanlarda mera ıslah çalışmasına katılanların oranı %56.9 dur. Meradaki kaba yem miktarını sürdürmek için yapılanlarla mera ıslah çalışmasına katılım arasındaki ilişki önemsiz bulunmuştur (p>0.05). Benzer durum merayı kiralama durumu ile mera ıslah çalışmasına katılım durumu arasında da geçerlidir (p>0.05). Yani mera ıslah çalışmasına katılım oranı meradaki kaba yem miktarını sürdürmek için yapılanlara veya merayı kiralama durumuna göre anlamlı farklılık göstermemektedir. Mera yönetim birliğine katılım durumu ile mera ıslah çalışmasına katılım durumu arasındaki ilişki ise önemlidir (p<0.05). Oranlar incelendiğinde mera 1596

6 XI. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 3-5 Eylül 2014, Samsun yönetim birliğine katılmak isteyenlerin %78.2 si mera ıslah çalışmasına katıldıklarını belirtirken mera yönetim birliğine katılmak istemeyenlerin %60.4 ü ıslah çalışmasına katıldıklarını belirtmişlerdir. Mera ıslah çalışmasında ot artışı durumu ile mera ıslah çalışmasına katılım durumu arasındaki ilişki önemsiz bunmuştur (p>0.05). Benzer durum meraları kimler yönetmeli görüşü ile mera ıslah çalışmasına katılım du rumu arasında da geçerlidir (p>0.05). Merada karşılaşılan sorunların kimler tarafından çözülmesi gerektiğine ilişkin görüşler ile mera ıslah çalışmasına katılım durumu arasındaki ilişki ise önemlidir (p<0.05). Oranlar incelendiğinde sorunları tarım müdürlükleri çözmelidir diyenlerin %88.9 luk bir oranı mera ıslah çalışmasına katıldıklarını belirtmişlerdir. Bu oran sorunları muhtar ve azalar çözmelidir diyenlerde %66.8, komşular çözmelidir diyenlerde ise %64.9 dur. Islah edilmiş meralarda sürdürülebilirliği sağlama durumu ile mera ıslah çalışmasına katılım durumu arasındaki ilişki de önemlidir (p<0.05). Çizelgeya göre ıslah edilmiş meralarda sürdürülebilirliğin olacağını belirten deneklerin %79.0 u mera ıslah çalışmasına katıldıklarını belirtirken diğer deneklerde bu oran %65.9 dur. Devletin hüküm ve tasarrufu altında bulunan meraların kullanımı ile ilgili birçok olumsuzluklar araştırma alanında devam etmektedir. Araştırmada bu olumsuzluklardan farklı olarak, ıslah edilmiş alanlarda sürdürülebilirliğe etki edecek en önemli faktörlerin neler olduğu saptanmaya çalışılmıştır. Bu amaçla, çiftçilere hangi faktörlerin sürdürülebilirliğe olumsuz etki edeceği sorusu sorulmuştur. Elde edilen yanıtlar ile Şekil 3.2 oluşturulmuştur. Şekil 3.2 incelendiğinde, ıslah edilmiş meraların sürdürülebilirliğine olumsuz etki edecek en önemli faktörün çiftçilerin eski alışkanlıklarına devam etmesi (%83.0) olarak saptanmıştır. Bu sonucun ortada kaldırılabilmesi için Mera Yönetim Birliğinin mera yasasındaki hükümleri yerine getirmesi g erekmektedir. Çiftçilerin %10.0 nu mera kanunu ve yönetmeliğinden belirtilen yükümlülüklere uyacaklarını, ancak, diğer çiftçilerin buna uymayacaklarını belirtmişlerdir. Mera alanları için uygulanması gereken teknik çalışmaları zamanında bulamayız diyen çiftçilerin oranı ise %7.0 olarak tespit edilmiştir. Araştırmada elde edilen bu verilere göre, gerek yasal mevzuat ve gerekse de teknik desteğin sağlanması durumunda ıslah edilmiş meralarda sürdürülebilirliğin olacağı yönündedir. Teknik Destek Bulma Güçlüğü 7.0 Aynı Kurallara Uyulmaması 10.0 Eski Alışkanlıkların Devamı Yüzde (%) Şekil 3.2. Meralarda Sürdürülebilirliği Sağlayamama Nedenleri 4. SONUÇ Araştırma alanında, çiftçilerin sahip oldukları büyükbaş hayvan sayısı adet arasında değişmekle birlikte, işletme başına ortalama 6,8 adet süt sığırı, 11,9 adet besi sığırı düşmektedir. İşletmelerdeki küçükbaş hayvan sayısı adet arasından olup, her işletmede ortalama 7 adet küçükbaş hayvan varlığı mevcuttur. Çiftçilerin %64.3 u yonca, %29.1 silajlık mısır, %0.4 korunga ve %0.4 fiğ bitkisi üretimi yapmaktadır. Araştırma sahasında Yonca bitkisinin ortalama ekiliş 15,7 yıl ve silajlık mısırın ortalama ekilişi 5.8 yıl olarak hesaplanmıştır. Elde edilen bu veriler, araştırma alanında kaba yem ihtiyacının meralarda ve yem bitkisi üretiminde sağlandığının bir göstergesidir. Mera ıslah çalışması süresince araştırma alanında yem bitkisi üretimi ve mera kanunu hakkında yayım çalışması yapılmıştır. Mera kanunu hakkında eğitim çalışmasının yapılmış olmasına rağmen, çiftçilerin %53.70 ü mera kanunu-yönetmeliği hakkında yeterli bilgiye sahip olmadıkları belirlenmiştir. Bu oranın yüksek olması mera üzerindeki olumsuz faktörlerin devam edeceği anlamına gelebilir. Araştırma alanında yapılmış olan ıslah çalışmalarının çiftçilere sağlamış olduğu yararlarda tespit edilmiştir. Bu yararlar; çiftçilerin %50.8 si ıslah çalışmasın öğrendiklerini, %31.6 ı toprak ve su kaynaklarının korunmaya başladığını ve %18.4 si ise doğal çevrenin güzelleştiğini belirtmişlerdir. Bununla birlikte, yapılan mera ıslah çalışmaları çiftçiler tarafından başarılı (%70.5) bulunmuştur. Diğer taraftan, mera ıslah çalışmalarını başarılı bulan çiftçilerin %59.0 u bu başarının sürdürülebilir olamayacağını öne sürmüştür. Araştırma sonucundan elde edilen sonuçlar ve araştırmacının gözlemlerine göre; - İşletmedeki hayvan sayısının arttırılması mera alanları üzerindeki otlatma baskısını azalmasına neden olacaktır. Çünkü yapılan istatistiksel analiz sonucunda hayvan sayısı fazla olan çiftçiler ile meradaki otlatma mevsimine uyması konusunda elde edilen veriler arasından olumlu yönde bir ilişki bulunmuştur. Sonuç olarak; elde edilen verilerde ıslah edilmiş meralarda sürdürülebilirliği sağlama durumu ile mera ıslah çalışmasına katılım durumu arasındaki önemli bir ilişki (p<0.05) bulunmuştur. Islah edilmiş meralard a 1597

7 sürdürülebilirliğin olacağını belirten bireylerin %79.0 u mera ıslah çalışmasına katıldıklarını belirtirken diğer bireylerde bu oran %65.9 olarak gerçekleşmiştir. TEŞEKK ÜR Bu proje Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, Tarımsal Araştırmalar ve Politikalar Genel Müdürlüğü (TAGEM) tarafından desteklenmiştir. Anket verilerinin toplanması ve derlenmesi aşamasında bana yardımcı olan Tarla Bitkileri Merkez Araştırma Enstitüsü Müdür Vekili Dr. Aydan OTTEKİN e ve Kayseri Tarım İl Müdürlüğü personeline şükranlarımı sunarım. 5. KAYNAKLAR Açıkgöz, S., Hatipoğlu, R., A, Suzan., Sancak, C., Tan, A. ve Uraz, D Yem bitkileri üretimi ve sorunları Şubat 2011]. Anonim Mera kanunu kapsamında yapılan çalışmalar. [Ulaşım: 10 Şubat2011]. Avcığlu, R., Soya, H. ve Kendir, H Meralarımızın korunma ve kullanımı, Türkiye Ziraat Mühendisliği VII. Teknik Kongresi, s , Ankara. Cevher, C., Ceylan, C. ve Köksal, Ö Türkiye de mera kanunu uygulamalarının tarihsel gelişimi. Tarla Bitkileri Merkez Araştırma Enstitüsü Dergisi, Cilt 17 (1-2); Ankara. Çelik, Z Planlı Dönemde Türkiye deki kırsal kalkınma politika ve uygulamaları üzerine bir değerlendirme. TMMOB , Sayı 32, Sayfa 61-71, Ankara. Doğaner - Gönel, F Globalleşen dünyada (nasıl bir) sürdürülebilir kalkınma. [Ulaşım: 22 Şubat 2011]. Ekiz, H., Yıldız, G., Sancak, C., Yılmaz, A., Eraç, A., Çolpan, İ., Fırıncıoğlu H.K., Sevimay, C.S., Altınok, S., Kendir, H., Şehu, A., Hakyemez, B.H., Gürsoy, Ü., Gök, F.M., Ünal, S., Uluç, F. ve N. Çimen Ça yırmera ve yem bitkileri kültürünü geliştirme. T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı. Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı, Hayvancılık Özel İhtisas Komisyonu Raporu, 8. Bölüm, s , Ankara. Esin, A., Aydın, C., Bakır, M. Akif. ve Gürbüzsel, E Temel örnekleme yöntemleri. Literatür Yayınları, s. 95, İstanbul. Özer, D Kırsal kalkınmada katılımcılık ve katılımcı yayım. Harran Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 8 (2): 17-27, Şanlıurfa. Yıkmaz, R. F Sürdürülebilir kalkınmanın ölçülmesi ve Türkiye için yöntem geliştirilmesi. Uzmanlık tezi. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı Yayını, Yayın no: 2820, Ankara. Volkan, Ç Geleceğimiz; çayır ve meralarımız, Erişim Tarihi: Waridin, W.,Chabechib, H.M., Djastuti, I. ve Sushlowati, I Kırsal alanda yoksullukla mücadele için yerel kalkınma programına toplumsal katılım: Endonezya Merkez Java da Durum İncelemesi. Uluslararası Yoksullukla Mücadele Stratejileri Sempozyumu, Sayfa 85-92, İstanbul. 1598