Tıbbi Terminoloji (Giriş-Genel Bilgiler- Yapılar)

Transkript

1 Tıbbi Terminoloji (Giriş-Genel Bilgiler- Yapılar) Öğr. Gör. Emin KAYA Süleyman Demirel Üniversitesi Sağlık Yönetimi Ana Bilim Dalı

2 TERMİNOLOJİYE GİRİŞ Sağlık alanında kullanılan, özgün ve özel sözcükler grubu Tıbbi Terminolojiyi oluşturur. Çoğunluğu Latince ve Yunanca kökenlidir Dünyada, ortak bir tıbbi terminoloji kullanılarak iletişim kolaylığı sağlanmaya çalışılmaktadır.

3 NEDEN LATİNCE Bazı kelimeler 2000 yıldan daha eski Eğitimli kişilerin dili Avrupa dillerinin çoğunun kökeni Ölü dil olduğu için değişme olasılığı yok Çok uzun sözcüklerin kısaltılarak, birleştirilerek kısa tek bir sözcükle ifade edilebilmesi olanağı sağlar.

4 LATİNCE TELAFFUZ KURALLARI C Harfi Kural 1: C + A,O,U,Sessiz Harfler = K scapula (Skapula): Kürek Kemiği COsta (Kosta): Kaburga bucca (Bukka): Yanak CUtis (Kutis): Deri CLaviCUla (Klavikula): Köprücük Kemiği

5 LATİNCE TELAFFUZ KURALLARI C Harfi Kural 2: C + E,İ,AE,OE,Y= S CErebrum (Serebrum): Beyin Cİlium CAEcum COEliacus CYtologia (Silyum): Kıl (Sekum): Kör Bağırsak (Sölyakus): Karın Boşluğuyla İlgili (Sitoloji): Hücre Bilimi

6 LATİNCE TELAFFUZ KURALLARI AE Harfi Kural 1: AE = E arteriae VertebrAE CAEcum (Arterye): Atardamar (Vertebre): Omurlar (Sekum): Kör Bağırsak

7 LATİNCE TELAFFUZ KURALLARI OE ve EU Harfleri Kural 1: OE = Ö / EU = Ö OEsophagus (Ösofagus): Yemek Borusu neuron (Nöron): Sinir Hücresi OEdem(a) (Ödem): Sıvı Toplanması EUpnea (Öpne): Dinlenme Solunumu

8 LATİNCE TELAFFUZ KURALLARI Y Harfi Kural 1: Y = İ thymus hypodermis (Timus): Göğüs Boşluğu Bezi (Hipodermis): Deri Altı system(a) (Sistem): Sistem

9 LATİNCE TELAFFUZ KURALLARI İ Harfi Kural 1: İ + A,E,O,U = Y arteriola cilium facies) (Arteryol): Küçük Atardamar (Silyum): Kıl (Fasyes): Yüz

10 LATİNCE TELAFFUZ KURALLARI J Harfi Kural 1: J + Sesli Harf = Y JEJUnum (Yeyunum): Boş Bağırsak Junctura synovialis (YunkturanSinovyalis): Oynar Eklem

11 LATİNCE TELAFFUZ KURALLARI TH Harfi Kural 1: TH = T THorax urethra (Toraks): Göğüs (Uretra): İdrar Yolu

12 LATİNCE TELAFFUZ KURALLARI RH Harfi Kural 1: RH = R RHin RHythmic (Rin): Burun (Ritmik): Düzenli

13 LATİNCE TELAFFUZ KURALLARI CH Harfi Kural 1: CH = K brachium (brakyum): Kol parenchyma (parenkima): Salgı Bezlerinin İşlevsel Bölümü

14 LATİNCE TELAFFUZ KURALLARI PH Harfi Kural 1: PH = F oesophagus PHlebos (ösofagus): Yemek Borusu (flebos): Toplardamar

15 LATİNCE TELAFFUZ KURALLARI SCH Harfi Kural 1: SCH = Ş SCHizophrenia (Şizofreni): Bir Akıl Hastalığı SCHema (şema): Biçim, şekil

16 LATİNCE TELAFFUZ KURALLARI X Harfi Kural 1: X = KS thrax larynx larynx (Toraks): Göğüs (Larinks): Gırtlak (Farinks): Yutak

17 LATİNCE TELAFFUZ KURALLARI AU Harfi Kural 1: AU = AV / O AUris AUtolysis (Avris): Kulak (Otoliz): Hücrenin Kendi Kendini Eritmesi

18 LATİNCE TELAFFUZ KURALLARI G Harfi Kural 1: G + E,İ,Y = J congenital paraplegia myalgia (Konjenital): Doğuştan (Parapleji): Bacak Felçi (Mialji): Kas Ağrısı

19 LATİNCE TELAFFUZ KURALLARI T Harfi Kural 1: T + İA, İO, İU = S adventitia (Adventisya): Damarın Dış Tabakası articulatio (Artikulasyo): Eklem spatium (Spasyum): Aralık, Boşluk

20 LATİNCE TELAFFUZ KURALLARI (ÖZET) Ae (e) şeklinde tek harf gibi okunur. Anaemia (anemi): Kansızlık Oe (ö) şeklinde tek harf gibi okunur. Oesophagus (özofagus): Yemek Borusu Au ve eu birbirleriyle kaynaştırılarak sürekli bir ses ile okunur. Au auto (oto): Otomatik Eu euphoria (öfori): Zindelik Hissi

21 LATİNCE TELAFFUZ KURALLARI (ÖZET) C: e, i, y, oe önünde ise (s) gibi okunur. >> Cerebrum (serebrum):beyin >> Cilia (siliya):kirpik >> Cystitis (sistit):mesane iltihabı >> Caecum (sekum):kör barsak C: a, o, u, au önünde ise k gibi okunur. >> Crista (krista): kenar >> Caput (kaput): baş >> Collum (kollum):boyun >> Cauda (kauda): kuyruk

22 LATİNCE TELAFFUZ KURALLARI (ÖZET) G = e ve i önünde (j) şeklinde okunur. X = ks gibi okunur. Ph = f gibi okunur Th = t gibi okunur. Ch = k gibi okunur. Sch = ş gibi okunur.

23 SÖZCÜKLERİN TEMEL YAPISI KÖK (root): Kelimenin esas bölümünü oluşturur. Kardia ÖNEK (prefix): Kökün önüne eklenerek anlam değişikliği yapar. Tachy- Kardia SONEK (suffix): Kökün sonuna eklenerek anlam değişikliği yapar. (Gastr-ic) KAYNAŞTIRMA ÜNLÜSÜ: İki kökü birleştirmek için veya bir köke sonek eklemek için ara harf gerekebilir. ( Çoğunlukla o harfi ) BİRLEŞİK FORM: Bir sözcük kökü ile bir sesli harfin birleşerek bir son ekle kelime köküne bağlanmasında kullanılması. Nör/o (Cardi/o)

24 SÖZCÜKLERİN TEMEL YAPISI Kök: Dermis (deri), Vas (damar), Splen (dalak) Önek+Kök: Epi+Dermis (Deri üstü) Kök+Sonek: Derma+itis (Deri İltihabı) Kök+KÜ+Sonek: Splen-o-megaly (Dalak Büyümesi) Kök+KÜ+Kök+Sonek: Laryng-o-pharyng-itis (Gırtlak ve Yutak İltihabı) Kök+KÜ+Kök+KÜ+Sonek: Cardi-o-my-o-pathy (Kalp Kası Hastalığı) Önek+Kök+Sonek: Pan-sinus-itis (Bütün Sinüslerin İltihaplanması) Önek+Sonek: Endo+scope (İç Organların İncelenmesi)

25 SÖZCÜKLERİN TEMEL YAPISI Gastroenterologia

26 SÖZCÜKLERİN TEMEL YAPISI

29 SÖZCÜKLERİN TEMEL YAPISI (KÖKLER)

73 TIBBİ TERMİNOLOJİ Önekler - Sonekler

74 ÖNEKLER (Prefixes) Türkçe de önek yoktur, Kimi yabancı dillerde sözcük kökünün önüne gelerek sözcüğe belirli bir anlam katan ek şeklinde tanımlanır, Önekler gerçekte kendi başlarına belli anlamları da olan ve başka bir kelimenin önüne gelerek ona yeni anlamlar kazandıran yani kendi anlamını eklendiği kelimeye katan eklerdir.

75 ÖNEKLER Numaralarla ilgili önekler Renklerle ilgili önekler Olumsuzluk veren önekler Yön belirten önekler Büyüklük/derece ile ilgili önekler Zaman ve yön gösteren önekler

76 NUMARALARLA İLGİLİ ÖNEKLER Prim/i -> ilk Primi-gravida -> İlk kez gebe kalan kadın Multi -> çok Multi-ple -> Çok kısım içeren Mon/o -> bir Mono-klonal -> Bir hücreden gelişmiş Uni -> tek Uni-selluler -> Tek hücreden oluşmuş Poli -> çok Poli-daktili -> Çok parmaklı

77 NUMARALARLA İLGİLİ ÖNEKLER Bi->iki Bi-küspid -> İki uçlu Di->iki, ikili Di-pleji -> İki taraflı felç Diplo->iki kat, duble Diplo-pi -> Çift görme Tri->üç Tri-küspid -> Üç uçlu Quadri-> dört, dörtlü Quadri-pleji -> Dört taraflı felç

78 NUMARALARLA İLGİLİ ÖNEKLER Hemi->yarı, tek taraf Hemi-toraks -> Göğsün bir tarafı Semi- > yarım Semi-lunar -> Yarımay şeklinde

79 RENKLERLE İLGİLİ ÖNEKLER

80 RENKLERLE İLGİLİ ÖNEKLER Glok-o-ma -> Göz Hipertansiyonu Glauk-o-ma (Latin) Eritr-o-sit -> Alyuvar Melan-in -> Deri pigmenti Siyan-oz -> Morarma Ksant-oma -> Sarı leke

81 OLUMSUZLUK VEREN ÖNEKLER a-an -> yok, eksik A-plazi -> Gelişim eksikliği an (=un) -> olumsuz An-izokori -> Eşit büyüklükte olmayan Anti -> karşıt Anti-dot ->Zehire karşı ilaç Kontra -> karşı Kontra-lateral -> Karşı taraf

82 de -> aşağı, kayıp De-toksi-fikasyon -> Zehirin uzaklaştırılması dis(=dez) -> yok, uzaklaştırma Dis-infeksiyon -> Patojen organizmayı uzaklaştırmak (Dez-enfeksiyon) in-im (=en-em) -> olumsuz İn-kontinans -> akışı durdurma, bozma İm-potans -> iktidarsızlık, güçsüzlük

83 YÖN BELİRTEN ÖNEKLER Ab -> uzaklaşmak Ab-düksiyon -> Orta hattan uzaklaşmak Ad -> yakınlaşmak Ad-hezyon -> Kısımların birleşmesi Ad-renal -> Böbrek üstü Ad-düksiyon -> Orta hatta yaklaşmak

84 YÖN BELİRTEN ÖNEKLER Dia -> bir şeyden geçerek Dia-liz -> Zardan geçerek temizlenmek Per -> bir şeyden geçerek Per-kütan -> Deriden geçerek Trans -> bir şeyden geçerek Trans-füzyon -> Damar içine vermek

85 BÜYÜKLÜK/DERECE ÖNEKLERİ Hiper -> anormal yükseklik Hiper-tansiyon -> Kan basıncının yükselmesi Hipo -> anormal düşük Hipo-ventilasyon -> Akciğerlere giren hava miktarının azalması Olig/o -> az, bir şeyin eksikliği Oligo-spermi -> Sperm sayısının azalması Oligo-menore -> Menstrual kanamanın azalması

86 BÜYÜKLÜK/DERECE ÖNEKLERİ Macro -> normalden büyük Makro-skopik -> Çıplak gözle görülebilen Makro-sefali -> Kafatasının büyük olması Mega -> anormal büyük Mega-mesane -> İdrar kesesi büyüklüğü Mega-karyosit -> Mikro -> küçük Mikro-cerrahi -> Çok küçük yapılara cerrahi uygulanması

87 BÜYÜKLÜK/DERECE ÖNEKLERİ Pan -> hepsi Pan-sit-o-peni -> Tüm kan hücrelerinde azalma İzo -> aynı, benzer İzo-greft -> Genetik olarak benzer kişilerden alınan graft Neo -> yeni Neo-natal -> Doğumdan sonraki ilk bir haftalık dönem Normo -> normal Normo-volemi -> Normal kan basıncı Psödo -> yalancı Psödo-paralizi -> Yalancı felç

88 ZAMAN VE YÖN GÖSTEREN ÖNEKLER Ante -> ön Ante-natal -> Doğumdan önce Pre -> öncesinde Pre-natal -> Doğumdan önce Peri -> sırasında,çevresinde Peri-natal -> Doğum sırasında Post -> sonrasında Post-natal -> Doğum sonrası Pro -> öncesinde Pro-filaksi -> Hastalıktan koruma için hastalıktan önce

89 ZAMAN VE YÖN GÖSTEREN ÖNEKLER Dextr/o -> sağ Dextr-o-kardi -> Kalbin vücudun sağ tarafında olması Sinistr/a -> sol Sinistra-manuel -> Sol elini kullanan Ekto -> dışında Ekto-pik böbrek -> Normal yerinin dışında yer alan böbrek Endo -> içinde Endo-skopi -> Bir organın veya boşluğun içine girerek incelemek

90 SONEKLER (Suffixes) Kökün sonuna eklenerek anlam değişikliği yapar

91 SONEKLER HASTALIK/DEĞİŞİKLİK -ia iasis -> anormal, olma, bulunma durumu İn-somn-ia -> uykusuzluk Ameb-iasis -> amiple enfekte olma durumu Kole-lith-iasis -> Safra taşı -alji -> ağrı Miy-alji -> kas ağrısı Art-alji -> eklem ağrısı -dini -> ağrı Üro-dini -> idrar yapmada ağrı

92 SONEKLER HASTALIK/DEĞİŞİKLİK -ektazi -> genişleme Bronş-ektazi -> bronşların genişlemesi -oz -> anormal artma Mono-sit-oz -> monositlerin artması -peni -> azalma, eksilme Trombo-sito-peni -> pıhtılaşma hücrelerinin azalması -malazi -> yumuşama Osteo-malazi -> kemik yumuşaması- -poroz -> zımba delinme Osteo-poroz -> kemik erimesi

93 SONEKLER HASTALIK/DEĞİŞİKLİK -staz -> akımın durması Kole-staz -> safra akışının durması -spazm -> kasılma Anji-o-spazm -> damar kasılması -gen -> den oluşmuş Psik-o-jen -> ruhsal bir nedenden dolayı Karsino-jen -> kanser oluşturan -oid -> e benzer Muk-oid -> mukusa benzer

94 SONEKLER HASTALIK/DEĞİŞİKLİK -sel -> fıtıklaşma Gastro-sel -> -it -> iltihap Hepa/t-it -> -oma -> tümör Aden-oma -> bez tümörü -pati -> hastalık Nefro-pati -> -megali -> büyüme Splen-o-megali ->

95 SONEKLER HASTALIK/DEĞİŞİKLİK -faji -> yemek Dis-faji -> Ağrılı yutma -fazi -> konuşma A-fazi -> konuşma bozukluğu -fobi -> korku Akro-fobi -> yüksekten korkma -pleji -> felç Hemi-pleji -> Yarı felç

96 SONEKLER HASTALIK/DEĞİŞİKLİK -pitoz -> düşme Blefar/o-pitoz -> -raji -> dışarı çıkma Hem-o-raji -> kanama -rea -> Akma Diya-re -> ishal -reksis -> Yırtılma Entero-reksis -> Barsak yırtılması -sklerosis -> daralma Arteri/y-o-skleroz -> Damar daralması

97 SONEKLER CERRAHİ İŞLEMLER -ektomi -> kesip almak Gastr-ektomi -> midenin ameliyat ile alınması -sentez -> delmek Tora-sentez -> -stomi -> ağız açmak Kolo-stomi -> -tomi -> kesmek Trake-tomi ->

98 SONEKLER CERRAHİ İŞLEMLER -plasti -> operatif şekillendirme Mamo-plasti -> memenin operatif şekillendirilmesi -dezis -> sabitlemek, yapıştırmak Plöro-dezis -> Plevra yapraklarının yapıştırılması -rafi -> dikmek Arteriy-o-rafi ->Atardamarın dikilmesi -peksi -> sabitlemek Gastr-o-peksi -> Midenin karın duvarına dikilmesi -lizis -> kaybolma, çözülme Entero-lizis -> Barsakların yapışıklıklarının alınması -tripsi -> kırmak Kole-lith-o-tripsi -> Safra taşının kırılması

99 SONEKLER TANISAL İŞLEMLER -grafi -> görüntüleme Miyel-o-grafi -> omuriliğin radyolojik görüntülenmesi -skopi -> ayna tutma Laring/o-skopi -> gırtlağa ayna ile bakmak -metri -> ölçme Odio-metri -> İşitme ölçümü

100 SONEKLER -SIFATLAR -erg -> etki Kolin-erj-ik -> asetilkoline yanıt veren -formis -> şekilli Falsi-formis -> orak şeklinde -fil -> eğilimli Hidro-fil -> suda erimeye eğilimli -trop -> e etkili Nör/o-trop -> sinir sistemine etkili -sid -> öldürücü Bakteri-sid -> bakteri öldürücü -culus -> küçültme Mus-kulus -> küçük kas

101 SONEKLER -İLİŞKİLİ OLMA DURUMU -ak -ik -ar -al -> le ilgili Kardi/y-ak -> kalple ilgili Lumb-al -> bel ile ilgili Pelv-ik pelvisle ilgili -genez -> oluşum Pato-genez -> hastalık oluşumu -stenoz -> daralma Trake-stenoz -> soluk borusunun daralması -trofi -> beslenme, büyüme Hiper-trofi -> fazla büyüme -plazi -> oluşum A-plazi -> gelişim eksikliği

102 SONEKLER -İLİŞKİLİ OLMA DURUMU -loji -> Tıbbın herhangi bir dalı ile ilgilenen bilim. Fizyo-loji -> Organ sistemlerin görevlerini inceleyen bilim dalı. Kardi/y-o-loji -> Kalp ile ilgili fizyolojik ve patolojik konuları inceleyen bilim dalı. -ist -> Tıbbın herhangi bir dalında uzman olan kişi. Pediatr-ist -> Çocuk sağlığı ve hastalıkları uzmanı Psikiyatr-ist -> Ruh sağlığı ve hastalıkları uzmanı

103 SONEKLER ÇOĞUL YAPANLAR -a,-ae Vertebra Vertebrae -on,-a Ganglion Ganglia -um-a Ovum Ova -us,-i Fungus Fungi -en,-ina Foramen Foramina

104 SAYILAR 1-> Primus 2-> Secundus 3-> Tertius 6-> Sextus 7-> Septimus 8-> Octavus 9-> Nonus 4-> Quartus 5> Quintus 10-> De 11-> Un decimus cimus 12-> Duo decimus 13-> Tertius decimus

105 Tıbbi Terminoloji (Vücut Yapısı) Öğr. Gör. Emin KAYA Süleyman Demirel Üniversitesi Sağlık Yönetimi Ana Bilim Dalı

106 ANATOMİ Anatomi: Organik varlıkları ve bu varlıkları meydana getiren oluşumları yapı, şekil, pozisyon, ilgi ve fonksiyonları ile inceleyen bilim dalıdır. Patolojik Anatomi: Hasta organları inceleyen bilim dalıdır. Makroskopik Anatomi: Vücudu çıplak gözle görüldüğü şekliyle inceleyen bilim dalıdır. Sistematik Anatomi: Vücutta belli bir görevi yapmak üzere bir araya gelmiş organları bir bütün olarak ele alır. Topografik Anatomi (Bölgesel Anatomi): Vücudu bölgelere ayırarak inceler. Mikroskopik Anatomi: Gözle görülmeyen yapıları inceler.

107 ANATOMİK POZİSYON Vücut bölümlerinin birbiriyle olan ilişkilerini doğru ve tutarlı bir şekilde tanımlayabilmek için anatomide ve klinik tıpta kullanılan standart bir pozisyondur. Anatomik pozisyon deyince ayakta dik duran, bacakları birbirine bitişik, ayakları hafif açık, baş parmak dışa, avuç içi öne doğru bakan bir kişi akla gelir.

108 ANATOMİK DÜZLEMLER 1- Sagittal Düzlem Vücudu önden arkaya ve yukarıdan aşağıya kesen vertikal (dikey) düzlemlerdir. Vücudu sağ ve sol iki yarıma ayırır Bu düzlem tam ortadan geçerek vücudu iki eşit parçaya ayırıyorsa median düzlem (planum medianum) denir. 2- Horizontal Düzlem Sagittal ve frontal düzlemlere dik, yere paralel olan düzlemdir. Vücudu üst ve alt bölümlere ayırır 3- Koronal Düzlem Vücudu sağdan sola doğru kesen ve yere dik olarak uzanan düzlemdir. Vücudu ön ve arka bölümlere ayırır

109 ANATOMİK EKSENLER 1- Transvers Eksen: Bir omuzdan diğerine doğru geçen ve yere paralel olan eksendir. 2- Vertikal Eksen: Baştan aşağı doğru dik inen eksendir. 3- Sagittal Eksen: Yere paralel önden arkaya doğru geçen eksendir.

110 VÜCUT BOŞLUKLARI Arka (Dorsal) vücut boşluğu Cavitas Cranii (Kafatası boşluğu) Canalis Vertebralis (Omurga kanalı) Spinal Cavity: Bel Boşluğu Pelvis Cavity: Karın Altı Boşluğu Ön (Ventral) vücut boşluğu Cavitas Thoracis (Göğüs boşluğu) Cavitas Abdominalis (Karın boşluğu)

111 Yön ve yer belirten terimler Anterior-> Ön Posterior-> Arka Superior-> Üst İnferior-> Alt Medial-> Orta hatta yakın Lateral-> Dış tarafa yakın Kranial-> Başa yakın Kaudal-> Ayağa yakın Ventral-> Karın tarafına yakın Proksimal-> Eklem veya referans noktasına yakın Distal-> Eklem veya referans noktasına uzak Parietal-> Vücut boşluklarının dış duvarı ile yakın olan Visseral-> İç organlarla ilgili olan İpsilateral-> Vücudun aynı tarafında olan Dorsal-> Sırt tarafına yakın Kontralateral-> Vücudun karşı tarafında olan

112 Palmar-> Elin avuç içi tarafı Plantar-> Ayak tabanı tarafı

113 İnfra-> Altında Supra ->Üzerinde Sub -> Altında Retro... -> Arkasında Para-> Yanında Sirkum ->Çevresinde

114 Longitüdinal-> Uzunlamasına seyreden Santral-> Merkeze yakın Periferal-> Merkezden uzak External-> Dış tarafta olan

115 VÜCUDUN BÖLÜMLERİ 1- Baş (Caput) 2- Boyun (Collum) 3- Gövde (Truncus) a. Göğüs (Thorax) b. Karın (Abdomen) c. Leğen (Pelvis) 4- Üst taraf (Extremitas superius) a. Kol (Brachium) b. Önkol (Antebrachium) c. El (Manus) 5 Alt taraf (Extremitas inferius) a. Uyluk (Femur) b. Bacak (Crus) c. Ayak (Pes)

116 KAYNAKÇA Doç. Dr. Mustafa Öztürk, Tıbbi Terminoloji Notları Ekinci S., Hatipoğlu H. G., Tıbbi Terminoloji Ders Kitabı