EĞİTİM ÖĞRETİM YILI... ORTAOKULU 7. SINIFLAR BİLİM UYGULAMALARI DERSİ ÜNİTELENDİRİLMİŞ YILLIK PLANI

Transkript

1 KASIM EKİM EKİM EKİM.HAFTA EKİM EYLÜL 5.HAFTA AY HAFTA SAAT EĞİTİM ÖĞRETİM YILI... ORTAOKULU 7. SINIFLAR BİLİM UYGULAMALARI DERSİ ÜNİTELENDİRİLMİŞ YILLIK PLANI KAZANIMLAR ETKİNLİKLER AÇIKLAMALAR ÖLÇME ve DEĞERLENDİRME Bilim Uygulamaları ve Kontrollü Deneyler hakkında bilgi edinir. Ders başlangıcında "Gösteri Deneyi" yapılır. Bilimsel Çalışma Yöntemleri ve Kontrollü deneyler Dikkat çekme amacıyla "Gösteri Deneyi" yapılır. Ek :Tutum ve Değer Kazanımları Kontrolü Dersin işlenişi ve müfredat hakkında bilgi edinir. "Deney/Etkinlik Raporu" hazırlama Dersin işlenişi, araç-gereç kullanılması ve uygulamalar "Deney/Etkinlik Raporu" hazırlama konusunda bilgi verilir. Dersin işlenişi, araç-gereç kullanılması ve uygulamalar hakkında bilgi verilir. Ek :Tutum ve Değer Kazanımları Kontrolü 7.1 İnsan vücuduna ait sistemlerle ilgili modeller tasarlar. Sindirim sistemi modeli tasarlar. "Sindirim Sistemi Modeli Tasarlama etkinliği Maket model, animasyon, simülasyon ve görsel sunular yapar Ek :Tutum ve Değer Kazanımları Kontrolü 7. İnsan vücuduna ait sistemlerle ilgili modeller tasarlar. Enzimlerin kimyasal sindirimdeki rolünü gözlemleyecek bir deney tasarlar. "Nişastanın Sindirimi" adlı deney yapılır Alternatif Deney: "Plastik Süt" Sindirim olayını gözlemleyebileceği çeşitli görsel deneyler yapar. Ek :Tutum ve Değer Kazanımları Kontrolü 7.3 İnsan vücuduna ait sistemlerle ilgili modeller tasarlar. Boşaltım sistemi modeli tasarlar. "Boşaltım Sistemi Modeli Tasarlama etkinliği Maket model, animasyon, simülasyon ve görsel sunular yapar Ek :Tutum ve Değer Kazanımları Kontrolü 7.4 Teknolojideki gelişmelerin sağlık sorunlarının teşhis ve tedavisinde kullanımına örnekler verir. Araştırma, tartışma, animasyon, simülasyon ve görsel sunular yapar Ek :Tutum ve Değer Kazanımları Kontrolü

2 ARALIK ARALIK ARALIK.HAFTA ARALIK KASIM KASIM KASIM.HAFTA 7.5 Duyu organlarını ve duyu organlarına ait yapıları içeren modeller tasarlar. "Duyu Organları Modeli Tasarlama etkinliği Alternatif Deney: "Bu Tatsız Bir Şey" Maket model, animasyonlar, görsel sunular yapar Ek :Tutum ve Değer Kazanımları Kontrolü 7.6 Bilinçli ilaç kullanımının önemini fark eder. 1.DÖNEM 1.YAZILI Bilinçli ilaç kullanımının önemine ilişkin araştırma ve tartışma etkinliği Bilinçli ilaç kullanımının önemine ilişkin araştırma ve tartışma etkinliği yapar. Ek :Tutum ve Değer Kazanımları Kontrolü 1.DÖNEM 1. YAZILI SINAVI 7.7 Çeşitli maddelerin eşit kollu terazi ile kütlelerini ve dinamometre ile ağırlıklarını ölçerek; kütle ve ağırlık kavramlarını deney yaparak açıklar. 7.8 Basıncın iletilmesinin teknolojideki uygulamalarına örnekler verir. 7.8 Basıncın iletilmesinin teknolojideki uygulamalarına örnekler verir. "Kaderin Parmağı" isimli deney yapılır. Çeşitli görsel deneyler Alternatif Deney: "Çarpışma Kraterleri" "Yedek Plan" isimli deney yapılır. "Viking Cenazesi " isimli deney yapılabilir Alternatif Deney: "İş Makinelerinde Pascal Prensibinin Uygulanması" "Sıvı Basıncı Nelere Bağlıdır?" isimli deney yapılır. Alternatif Deneyler: " Şişeden Kaçış" "Son Kamış" "Cesur Küçük Top" "Kaderin Parmağı" isimli deney yapılarak öğrencilerin dikkati çekilir. Çeşitli maddelerin eşit kollu terazi ile kütlelerini ve dinamometre ile ağırlıklarını ölçerek; kütle ve ağırlık kavramlarını karşılaştırabileceği bir deney tasarlar. "Yedek Plan" isimli deney ile hava basıncı ve etkileri gözlemlenir. "Viking Cenazesi " isimli deney ile buharlı gemilerin çalışma prensibi gözlenebilir. Alternatif Olarak : "İş Makinelerinde Pascal Prensibinin Uygulanması" deneyi ile basıncın iletilmesinin teknolojideki uygulamalarına örnek olacak bir model tasarlanabilir. Ek :Tutum ve Değer Kazanımları Kontrolü Ek :Tutum ve Değer Kazanımları Kontrolü Ek :Tutum ve Değer Kazanımları Kontrolü 7.9 Enerji dönüşümlerine yönelik tasarımlar yapar. "İkarus'un İntikamı" isimli deney yapılır Isı ve kimyasal enerji dönüşümlerine girilmez. Ek :Tutum ve Değer Kazanımları Kontrolü 7.9 Enerji dönüşümlerine yönelik tasarımlar yapar. "Kavanoz Yarışı" isimli deney yapılır Isı ve kimyasal enerji dönüşümlerine girilmez. Ek :Tutum ve Değer Kazanımları Kontrolü

3 ŞUBAT ŞUBAT ŞUBAT.HAFTA OCAK OCAK.HAFTA OCAK ARALIK 5.HAFTA 7.10 Yapı modellerini kullanarak maddeleri element, bileşik ve karışım olarak sınıflandırır. 1.DÖNEM.YAZILI Etkinlikler sırasında molekül ve atomik yapılı element, molekül ve örgü yapılı bileşik yapı modelleri kullanılmalıdır. Ek :Tutum ve Değer Kazanımları Kontrolü 7.10 Yapı modellerini kullanarak maddeleri element, bileşik ve karışım olarak sınıflandırır. Molekül ve atomik yapılı element, molekül ve örgü yapılı bileşik yapı modelleri kullanılmalıdır. Maket model, animasyonlar, görsel sunular, eğitsel oyunlar. Maket-model, animasyonlar, görsel sunular ile maddeleri element, bileşik ve karışım olarak sınıflandırır. Ek :Tutum ve Değer Kazanımları Kontrolü 1.DÖNEM. YAZILI SINAVI 7.11 Farklı elementlerin atomlarında farklı sayıda proton bulunduğunu modeller kullanarak fark eder. Periyodik sistemdeki ilk 0 element ve yaygın elementler dikkate alınacaktır. "Elementiya Cumhuriyeti" isimli etkinlik kartları ile elementler tanıtılır. "Elementiya Cumhuriyeti" isimli etkinlik kartları ve "Element Felek" ile ilgili detaylı bilgi için bakınız; Ek :Tutum ve Değer Kazanımları Kontrolü 7.11 Farklı elementlerin atomlarında farklı sayıda proton bulunduğunu modeller kullanarak fark eder. Element Kartları ile "Element Felek" ismi oyun ile öğrendiklerini pekiştirme etkinlikleri yapılır. "Elementiya Cumhuriyeti" isimli etkinlik kartları ve "Element Felek" ile ilgili detaylı bilgi için bakınız; Ek :Tutum ve Değer Kazanımları Kontrolü 7.1 Periyodik sistemdeki ilk 0 elementin katman elektron dizilimi ile anyon ya da katyonunun oluşumunu ilişkilendirir. Maket model, animasyonlar, görsel sunular, eğitsel oyunlar. Oktet, dublet, iyon, anyon ve katyon kavramlarına değinilmelidir. Ek :Tutum ve Değer Kazanımları Kontrolü 7.1 Periyodik sistemdeki ilk 0 elementin katman elektron dizilimi ile anyon ya da katyonunun oluşumunu ilişkilendirir. Maket model, animasyonlar, görsel sunular, eğitsel oyunlar. Oktet, dublet, iyon, anyon ve katyon kavramlarına değinilmelidir. Ek :Tutum ve Değer Kazanımları Kontrolü 7.1 Periyodik sistemdeki ilk 0 elementin katman elektron dizilimi ile anyon veya katyonunun oluşumunu ilişkilendirir. Maket model, animasyonlar, görsel sunular, eğitsel oyunlar. Oktet, dublet, iyon, anyon ve katyon kavramlarına değinilmelidir. Ek :Tutum ve Değer Kazanımları Kontrolü Deneyleri Derleyen: N.Can BODUR 3

4 NİSAN NİSAN.HAFTA NİSAN 5.HAFTA.HAFTA 7.13 Heterojen karışımlar hazırlayarak özelliklerini karşılaştırır. Katı sıvı ve sıvı sıvı heterojen karışımları örnek verilir. Ek :Tutum ve Değer Kazanımları Kontrolü 7.13 Heterojen karışımlar hazırlayarak özelliklerini karşılaştırır. Katı sıvı ve sıvı sıvı heterojen karışımları örnek verilir. "Gazoz Yapalım" isimli deney yapılır Ek :Tutum ve Değer Kazanımları Kontrolü 7.14 Çözeltileri, çözünen madde miktarına göre sınıflandırır. Aşırı doymuş, doymuş, doymamış çözeltiler örneklendirilir. "Bardağım Dolup Taştı" isimli deney yapılır. Ek :Tutum ve Değer Kazanımları Kontrolü 7.14 Çözeltileri, çözünen madde miktarına göre sınıflandırır. Aşırı doymuş, doymuş, doymamış çözeltiler örneklendirilir. Ek :Tutum ve Değer Kazanımları Kontrolü 7.14 Çözünmeyi, çözücü çözünen maddelerin molekülleri veya iyonları arasındaki etkileşim temelinde modellerle açıklar. Hidrotasyon, solvatasyon, dissosiyasyon gibi terimlere ve bağ oluşumlarına girilmez..dönem 1.YAZILI Maket-model ve eğitsel oyunlara alternatif olarak bilgisayar için yapılan simülasyonlar da kullanılabilir. Ek :Tutum ve Değer Kazanımları Kontrolü.DÖNEM 1. YAZILI SINAVI 7.14 Çözünmeyi, çözücü çözünen maddelerin molekülleri veya iyonları arasındaki etkileşim temelinde modellerle açıklar. Hidrotasyon, solvatasyon, dissosiyasyon gibi terimlere ve bağ oluşumlarına girilmez. Maket-model ve eğitsel oyunlara alternatif olarak bilgisayar için yapılan simülasyonlar da kullanılabilir. Ek :Tutum ve Değer Kazanımları Kontrolü 7.15 Işığı soğuran maddelerin ısınmasından yararlanarak tasarımlar yapar. Işığın Yansıması ve Soğurulması ile ilgili görsel deneyler yapılır Alternatif Etkinlik: "Güneş Fırını Tasarlayalım" Ek :Tutum ve Değer Kazanımları Kontrolü 7.15 Işığı soğuran maddelerin ısınmasından yararlanarak tasarımlar yapar. "Karanlık Odada Gökkuşağı Oluşumu" isimli deney yapılır. Ayna ve Ayna Çeşitleri ile ilgili çeşitli görsel deneyler yapılır. Ek :Tutum ve Değer Kazanımları Kontrolü 4

5 HAZİRAN HAZİRAN.HAFTA HAZİRAN MAYIS MAYIS MAYIS.HAFTA MAYIS NİSA N 4.HAF TA 7.16 Ekosistem modeli tasarlar Ekosistemleri olumsuz etkileyecek etkenleri, bunların olası sonuçlarını tartışır ve ekosistemlerin korunmasına yönelik öneriler sunar. Konu ile ilgili Belgesel izleme etkinliği Ek :Tutum ve Değer Kazanımları Kontrolü Ek :Tutum ve Değer Kazanımları Kontrolü 7.18 Seri ve Paralel bağlı devreler kurar. Kurduğu devrelerde ampermetre ve voltmetre kullanarak ölçümler yapar. Alternatif Deney; "Şimşek Oluşumu" Ek :Tutum ve Değer Kazanımları Kontrolü 7.19 Güç santrallerinde elektrik enerjisinin nasıl üretildiğini araştırır ve sunar. Alternatif Deneyler; "Patates Pili" "Bozuk Para Pili" Alternatif olarak "Ev Yapımı Yıldırım", "Patates Pili" ya da "Bozuk Para Pili" isimli deneylerden biri yapılabilir. Ek :Tutum ve Değer Kazanımları Kontrolü 7.17 Uzaydaki değişik konumlardan bakıldığında, takımyıldızların farklı algılanabileceğini, modeller üzerinden açıklar. Takımyıldızlara, Güneş Sistemi dışından bakıldığında farklı bir perspektifte görüleceği belirtilir Yıldızlardan başka gök cisimlerinin de olduğunu görsellerle fark eder. Yıldız, gezegen, galaksi, bulutsu, yıldız kümesi ve takımyıldızlar arasındaki farklar belirtilir Gökyüzü gözlem araçlarını araştırır ve sunar. Dürbün, kamera, amatör teleskoplar, bilimsel teleskoplar, radyo teleskopları, Hubble Uzay Teleskobu gibi gözlem araçları ve göz örnek verilir. 7.1 Günlük hayatta karşılaşılan çeşitli olayları bilim ile açıklar..dönem.yazili Konu ile ilgili Belgesel izleme etkinliği Günlük hayatta karşılaşılan çeşitli olaylar ve bilim Alternatif olarak ders Gösteri Deneyi ile bitirilebilir. Bilgisayar ve Akıllı Tahta için "Stellarium" Akıllı Telefon için "Star Tracker" isimli yazılımlar kullanılabilir. Akıllı Telefon için "Space Craft 3D" isimli yazılım kullanılabilir. Sınıf seviyesine uygun deney ve olaylar seçilmelidir Eğitim öğretim yılında uygulayacağımız 5. sınıf Bilim Uygulamaları Dersi Ünitelendirilmiş Yıllık Planı yukarıda çıkartılmıştır. Tastiğini arz ederim. Ek :Tutum ve Değer Kazanımları Kontrolü Ek :Tutum ve Değer Kazanımları Kontrolü.DÖNEM. YAZILI SINAVI Ek :Tutum ve Değer Kazanımları Kontrolü Ek :Tutum ve Değer Kazanımları Kontrolü.../.../015 Fen Bilimleri Öğretmeni Okul Müdürü Deneyleri Derleyen: N.Can BODUR 5

6 7.SINIF BİLİM UYGULAMALARI DERSİ ÜNİTELENDİRİLMİŞ YILLIK PLANINDA YER ALAN DENEYLER Nişastanın Sindirimi - Nişasta - Tükürük - adet beher ya da kase - Pipet - İyot - 4 adet lam - Deney tüpü - Behere 1 çay kaşığı nişasta ve az miktarda su karıştırılır. - Diğer behere bir miktar tükürük eklenir ve tükürük eklenen behere az miktarda su eklenerek karıştırılır. - Deney tüpü içine ml nişasta-su karışımı ile ml tükürük-su karışımı koy ve deney tüpünü salla. - Deney tüpünden 10 saniye arayla numune al ve aldığın numuneleri lam üzerine koy üzerine iyot çözeltisi ekle. - Her birinde iyot ile daha az nişasta reaksiyona gireceği için lam üzerindeki iyodun verdiği mavi renk açılacak. Çünkü iyot ile tepkimeye giren nişasta sindirim sonucu her bir numunede daha da azalacak. Deneyimizde deney tüpünün içinde; meydana gelen olayda tükürük içindeki özel yapılar nişastayı sindirmektedir. Bu yüzden her numune alışımızda nişasta miktarı azaldığından iyot ile nişasta sonucu oluşan mavi renk daha da açılmaktadır ml Süt - 100ml Sirke - Termometre - Kaşık - Bant - Kağıt Havlu - Tencere - Bir Parça Kumaş Plastik Süt - Sütü termometre yardımıyla 50 C 0 olacak biçimde ısıtın - Üzerine biraz sirke ekle ve karıştırın. - Tencere üzerine parça kumaşı bant yardımıyla sımsıkı gerin. - Gerilen kumaşa karışımı boşalt ve sıkabildiğin kadar sıvıyı dışarı boşaltın. - Sıkılan katı üzerine kağıt havlu koy, sıvıyı tamamen emsin. - Düzgünce bir miktar bastır ve kuruması için birkaç gün güneşte bırakın. Yaptığımız madde kazein üretir(kazein süt ve sütlü ürünler içinde bulunan başlıca protein) Kazein,sütün içinde bulunması gereken bir grup proteinin adıdır ve peynir özütü de denir. Kazein diğer malzemelerle plastik düğmeler yapmak için karıştırılır. Bu Tatsız Bir Şey - Soğan (Soğan gönüllü denekten farklı bir odada durmalı) - Bir adet gönüllü - Çatal ve bıçak - Göz bağı (Ya da gözünü bağlayacak birşey) - Gönüllünün gözünü bağlayın, gönüllünün burnunu kapatmasını isteyin ve kapattığından emin olun (gerekirse mandal kullanılabilir) - Soğanın bulunduğu yere giderek soğandan bıçak ile bir parça kesin ve çatala takın. - Gönüllünün bulunduğu odaya giderek ağzını açmasını isteyin ve soğanı gönüllünün ağzına bırakıp gönüllüye ağzına ne koyduğunuzu sorun (büyük ihtimalle ilk anda bilemeyecektir). Bu deney; pek çok tadı alabilmemiz için koku alma duyumuzun da ne kadar önemli olduğu gösteriyor. Nezle olduğunuz zaman da burnunuz dolar ve yemeklerin tadını alamayabilir, hatta hastayım; ağzımın tadı tuzu yok dersiniz. Kaderin Parmağı - Hevesli bir gönüllü - Dik arkalıklı bir iskemle - Gönüllünüzü iskemleye dik olarak; baş geride, çene yukarıda olacak şekilde oturtun. - İşaret parmağınızı gönüllünüzün alnına koyup hafif ama sertçe bastırın ve gönüllünüzden ayağa kalkmasını isteyin. - Gönüllünüz ayağa kalkamayacak hatta doğru düzgün hareket bile edemeyecektir. Bu deneyde kahramanımız ağırlık merkezi hatta kütle merkezi. Kütle merkezi; bir nesnenin kütlesinin yoğunlaştığı nokta demektir. Ağırlık merkezi de kütle merkezi ve yerçekimine bağlıdır. Oturan birinin ağırlık merkezi iskemledir. Ayağa kalkmak için o kişi ağırlık merkezini ayaklarına kaydırmak zorundadır ve bunun için yapması gereken ilk iş de başını ileri atmaktır. Ama parmak ucunuz ile uyguladığınız az bir kuvvet bile gönüllünüzün hareket edip kalkmasını engeller bu yüzden gönüllü oturduğu yerde kalır. Çarpışma Kraterleri - Kum havuzu (kum ne kadar ince olursa o kadar iyi) - Mutfak tartısı -Dinamometre - Defter, Kalem ve Cetvel - Boyutları ve ağırlıkları farklı beş nesne (örn. golf topu, pinpon topu, bilye, taş...vs) - Kum havuzunun yüzeyini düzleştirin. - Nesneleri dinamometre ile tartıp ağırlıklarını not edin. - Nesneleri mutfak tartısı ile tartıp kütlelerini not edin. - Kum havuzunun yanında ayakta durun ve nesneleri sıra ile aynı yükseklikten serbest bırakın. - Nesnelerin düştükleri yerde oluşturdukları çukurların genişliğini ve derinliğini ölçün. - Ölçümleri kaydedin ve tüm ölçümleri karşılaştırarak sonuçları tartışın. 6

7 Deneyimizde oluşan kraterler nesnelerin büyüklük ve ağırlıkları ile ilgilidir. Nesneleri aynı yükseklikten serbest bıraktığımız için hızları aynıdır. Fakat ağırlıkları ve büyüklükleri farklı olduğu için oluşturdukları kraterlerin büyüklükleri de farklıdır. Nesnelerin ağırlıklarına neden olan etki ise dünyanın çekim kuvveti ve nesnelerin kütlelerinin büyüklüğüdür. Dünyamız çekim kuvveti nedeniyle etrafındaki göktaşlarını kendine çeker fakat bu taşlar dünyamızı saran atmosfer nedeniyle yanar ve yeryüzüne düşemeden ufalanır; fakat Ay'ın atmosferi olmadığı için Ay'ın çekimi yüzünden Ay'a düşen göktaşları Ay'ın yüzeyini aynı kum havuzu gibi delik deşik etmektedir. Yedek Plan - Sığ bir tepsi ya da tabak. - Mum, Su ve kibrit. Bardağı - Gıda Boyası (istenirse) - Mumu yakıp balmumunu tabağın ortasına damlatın. - Balmumu kurumadan mumu tabağa sabitleyin. - Tabağı yarısına kadar su ile doldurun. - Bardağı baş aşağı duracak şekilde mumun üzerine kapatın. - Birkaç saniye içinde mum sönecektir, sonra su ters duran bardak içinde yukarıya doğru yükselecek ve tabaktaki seviyeden çok daha yukarıda olacaktır. Bu deneyde bütün işi hava basıncı, daha doğrusu farklı hava basınçları, yapıyor. Bardağı ateşin üzerine kapatarak içerideki havanın ısınmasını sağlıyorsunuz. Ama bu hava yetersiz olduğu için mum oksijen bitince sönüyor ve hava soğumaya başlıyor. İşte tam burada basınç devreye giriyor! Soğuk olan hava basıncı önceden ısıtılmış olan havanın basıncından daha az. Bu yüzden açık hava basıncı bardağın içindeki basınçtan fazla oluyor ve tabaktaki su bardak içinde yukarıya doğru yükseliyor. Viking Cenazesi - Alüminyum ilaç kutusu (Çevirmeli kapaklı ve 10 cm civarı) - 4 adet küçük mum - Kibrit ve Su - Konserve tenekesi ya da tahta parçası (Bu parça gemi olacak!) - Çivi - Çivi ile alüminyum ilaç kutusunun kapağını içten dışa doğru olacak şekilde delin. (Delik tam ortada değil kapağın kenarına doğru olmalı) - İlaç kutusunu yarısına kadar su ile doldurup kapağını kapatın. - Mumları kek kalıbı içine uzun kenarlardan birinin karşısına gelecek şekilde sıralayın ve mumları sabitleyin. - İlaç kutusunu deliği üstte olacak şekilde konsere tenekesi ya da tahta parçasına sabitleyin. (İlaç kutusu mumların üzerine denk gelmeli) - Mumları yakarak teneke kutuyu suyun ya da su dolu leğenin üzerine koyun. Geminiz bir süre sonra kendi buharı altında yolculuğuna başlayacaktır. Sıvı Basıncı Nelere Bağlıdır? - İki adet balon (küçük boy) - Bağlama hortumu - Derin bir kap dan farklı bir sıvı - Kalem - Hortum ile balonlar birbirine bağlanarak bir düzenek oluşturulur. - Kap içine su konulur ve balonlardan biri su içinde diğeri su dışında kalacak şekilde yerleştirilir. Su içindeki balonu aşağı yukarı hareket ettirerek diğer balonun durumu gözlemlenir. - Kap içine su konulur ve balonlardan biri su içinde diğeri su dışında kalacak şekilde yerleştirilir. Su içindeki balon elle suyun ortasına daldırılır ve balonun bulunduğu yer kalem ile işaretlenir ve dışarıda kalan diğer balon durumu gözlemlenir. - Kap içindeki su dökülür; aynı miktarda yerine sudan farklı sıvı doldurulur ve balon elle işaretlenen yere kadar daldırılır ve dışarıda kalan diğer balonun durumu gözlemlenir. Deneyimizde iki farklı deney düzeneği kurduk. Hazırladığımız düzeneklerden birinde sıvı yüksekliği (derinlik) ile sıvı basıncı; diğerinde sıvı yoğunluğu ile sıvı basıncı arasındaki ilişki gözlemlenir. - Balon - Plastik şişe - Çivi - Çekiç Şişeden Kaçış - Balonu şişenin ağzından sarkıtınız ve balonu şişenin ağzına geçiriniz. - Derin bir nefes alınız ve balonu şişirmeye çalışınız. - Balonu çıkarınız. Çivi ve çekiçle balonun yan tarafında delik açınız. - Balonu tekrar şişeye yerleştiriniz, balonu tekrar şişirmeye çalışınız. - Balon şişenin büyük bir kısmını kaplayıncaya kadar üfleyiniz. - Parmağınızı deliğe koyun ve çekin. Hangi durumda balonu şişirmek daha kolay oldu? Balon ilk durumda şişirilemez, çünkü şişenin içi hava molekülleriyle doludur. Hava moleküllerinin yaptığı basınç balonun şişmesini engeller. Şişenin yan tarafında delik açınca şişenin içindeki hava molekülleri dışarı çıkar. Şişenin içindeki ve dışındaki basınç eşitlenir. Balonu tekrar şişirmeye çalıştığımızda balonun şişenin içini doldurduğunu görürüz. Balonu şişirdikten sonra deliği kapatırsak balon şişkin halde kalır. Deliği açtığımızda ise dışarıdaki hava molekülleri şişenin içine girer ve moleküllerin oluşturduğu basınçla balondaki hava molekülleri dışarı çıkar ve balon söner. Şişedeki deliğin daha büyük olması balonun şişme ve sönme hızını artırır. Bu deneyle açık hava basıncının her yönde etkidiğini ve esnek balonun içindeki basınçla dışındaki basıncın eşit olduğunu anlarız. Deneyleri Derleyen: N.Can BODUR 7

8 Son Kamış! - Küçük bir kavanoz - Mumlu kil ya da oyun hamuru - Pipet - Küçük bir kavanozu su ile doldurunuz. - Kapakta pipetin sığacağı kadar bir delik açınız. - Pipeti deliğe yerleştiriniz ve pipetin kenarını, sızdırmaması için mumlu kil ile kaplayınız. - Şimdi pipetten suyu emmeye çalışınız. - Herhangi bir sızıntı olmadığından emin olunuz. - Neler olur? (ya da neler olmaz?) Açık su bardağından su içmeye çalıştığımız zaman hava basıncı suyun yukarı çıkmasına izin vermektedir. Pipeti emerken ağzımız içindeki basıncı düşürdüğümüzde etraftaki hava basıncı suyu itmekte ve pipetin içinin su ile dolmasını sağlamaktadır. Fakat su üzerindeki hava basıncı kilitlendiğinde(kavanoz kapağı sızdırmadığında), pipeti su ile doldurmaya yardım eden hava basıncı bulunmamaktadır. Hava suyu pipetin içine itememektedir. Böylece su yukarı çıkamamaktadır. Ne kadar kuvvetli emersek emmelim su yukarı çıkamayacaktır. Cesur Küçük Top - Ağzı dar bir huni (yemek hunisi olabilir) - Bir masa tenisi topu - Topu huni içine koyun ve huniyi dik tutun. - Başınızı geri atarak huninin ağzını dudaklarınıza yerleştirin ve üfleyin. - Topun düşmesi için üflerken huniyi hafif yana doğru eğin. Düşmüyor değil mi? Nefesimizle gelen hava pinpon topunu yukarı doğru iterken, yerçekimi kuvveti de topu aşağıya doğru çekmektedir. Bu zıt kuvvetler topun havada askıda kalmasını sağlar. Huniyi bir miktar eğsek de top düşmez çünkü üflediğimizde nefesimizle gelen yani hareket eden havanın basıncı, huninin etrafındaki açık hava basıncından daha küçüktür. Bu yüzden huni etrafındaki yüksek açık hava basıncı huni etrafını duvar gibi sarar ve top huniden düşmez. İkarus'un İntikamı - Büyük boy siyah çöp poşeti - Güneşli bir gün - İp - Çöp poşetini iki elinizle açık tutarak içi hava ile dolacak şekilde savurun ve ağzını iple bağlayın. - Bundan sonra poşetinizi güneş altına bırakın ve sadece bekleyin bir müddet sonra poşetiniz ağır ağır yükselmeye başlayacak. Burada bütün işi güneş yapıyor. Torbanın rengi siyah olduğu için güneşin ışığını rahatça soğurur bu da torbanın ve için-deki havanın ısınmasına neden olur. Isınan hava genleşir; genleşen havanın hacmi artar, yoğunluğu azalır ve torba içindeki havanın yoğunluğu dışarıdaki havanın yoğunluğundan küçük hale geldiği anda havanın kaldırma kuvveti devreye girer ve torba uçar. Kavanoz Yarışı - adet özdeş temiz cam kavanoz - Ciltli karton dosya ya da eğik düzlem görevi görecek bir şey - Cam kavanozlardan birini boş bırakınız, su ile doldurunuz - Kapakları kavanoza koyunuz ve sıkıştırınız - Yere karton dosyayı koyunuz - Kavanozları dosyanın yukarısından yuvarlamak için bırakınız - Hangisi yere ilk önce varır? Hangisi daha uzağa gider? Önce su dolu kavanoz aşağı doğru, boş olandan hızlı hareket eder. Çünkü ağırlığı hacim boyunca yayılmıştır. Boş kavanozun ağırlığı dışa doğrudur. Bu durumda hızlı dönemez. Fakat kavanozlar yerde dönmeye başladıklarında ağırlığı fazla olan kavanoz; kavanoz ve yer ile kavanoz ve içindeki su arasında sürtünmeye sebep olur. Dolu kavanoz yavaşlar, hafif olan kavanozun liderliği almasına izin verir. - Limon tuzu - Yemek sodası - Kase - Pudra şekeri - Kapaklı kavanoz - Etiket - Meyve suyu - Çay kaşığı Gazoz Yapalım - 6 çay kaşığı limon tuzuyla, 3 çay kaşığı yemek sodasını bir behere koyalım. - Kaşığın arkasıyla iki maddeyi ezip toz haline getirelim. - Bu karışıma kaşık pudra şekeri ilave edelim. - Bu karışımı temiz, kuru, kapaklı bir kavanoza koyalım. - Kavanozun üzerine "Gazoz Tozu" yazılmış bir etiket yapıştıralım. Bir bardak meyve suyuna bu tozdan bir kaşık koyalım. İçeceğin içinde limon tuzu kristalleri çözünür. Limon asidi meydana gelir. Sodanın içindeki karbonat bu asitle bileşerek karbondioksit gazını verir. Gaz kabarcıkları içecek boyunca yukarı çıkar. Reaksiyon bitince içeceğin içinde karbondioksit kalmamış olur. Şeker, limon asidiyle yemek sodasının ekşi tadını alır. Bu şekilde çok değişik lezzetli gazozlar ve şerbetler yapabilirsiniz. 8

9 Bardağım Dolup Taştı ml'lik su bardağı - Sıcak su - Büyük bir sürahi ya da şişe - Pudra şekeri - Çay kaşığı - Bardağı masaya koyun. Sürahiyi sıcak su ile doldurup sürahiden bardağa su eklemeye başlayın ve bardağı ağzına kadar doldurun. - Çok dikkatli (olabildiğince yavaş) bir şekilde bir çay kaşığı pudrayı bardağa koyun. Ardından bir çay kaşığı daha pudra şekeri ekleyin ve bardaktaki çözelti taşana kadar işlemi tekrarlayın. Bazen su gibi en tanıdık maddeleri oluşturan moleküllerin arasında boşluklar olduğunu unuturuz. Bu deneyde pudra şekeri, su ile solüsyon oluşturuyor ve şeker molekülleri su molekülleri arasındaki boşluklara giriyor. Bu yüzden bardak su ile dolu olmasına rağmen şeker atsak da taşmıyor. Karanlık Odada Gökkuşağı Oluşumu - Bant - Ayna - Makas - Beyaz Kart - Temiz Plastik Kutu - El Feneri veya Cep Feneri - Kalın, Siyah Kağıt - Siyah kağıdı kullanarak, el fenerinin ışık veren tarafını kaplayınız ve siyah kağıdın ortasına bir delik açın. - Sonra bu ortası delik siyah kağıdı bant yardımıyla el fenerinin üzerine yapıştırın ve plastik kutunun yarısını suyla doldurun. - Aynayı kutunun dibine dayayıp, bir köşede bulunacak şekilde suyun içine koyun. - El fenerini çalıştırın. Böylece aynanın üstünde, suya doğru ışık ışınları parlayacaktır. Beyaz kağıdı tutun. Böylece aynadan gelen yansıyan ışın, beyaz kağıdın üzerinde parlayacaktır. Beyaz kağıdın üzerinde bir gökkuşağı göreceksiniz. Işık ışınları suya doğru hareket ettiğinde ışınlar yavaşlayıp kırılırlar. Gökkuşağının oluşturmuş olduğu yedi farklı renk, farklı hızlarda hareket eder ve bundan dolayı her bir renk, zayıfça farklı köşelere kırılır. - Balon - Yün - İpek Kumaş - Metal Çubuk - Üçayaklı Kıskaç - Cam Çubuk - İp Şimşek Oluşumu - Balonu şişiriniz. - Şişmiş olan balonu üçayağın üstüne asınız. - Balonu yün kumaşa cam çubuğu ipek kumaşa sürtünüz. - Işık olmayan yani yeterince karanlık bir ortamda cam çubuğu balona yaklaştırınız. Artı yüklü cam çubuk, eksi yüklü balona dokunmadan yaklaşınca, yükler arasında havadan bir kıvılcım atlaması görülür. Bu esnada bir çatırdama sesi duyarız. Elektrik yüklerinin etkisiyle havada bir yük boşalması meydana gelir. Bu görüntü bize şimşek oluşumunu hatırlatır. Patates Pili - Büyük bir patates veya limon ya da limon suyu - 10 cm çelik tel (çivi, kanca, ataş vb.) - 10 cm sert bakır tel - DC voltmetre - Çelik telin bir ucunu patatesin bir yanına saplayın, patatesin diğer yanına da bakır teli saplayın. - Voltmetrenin negatif ucunu çelik tele, (Şekil 7-1) pozitif ucunu da bakır tele bağlayın. - Voltmetre 1/ Volt elektrik yükü göstermeli. Patates yerine limon veya küçük bir bardak limon suyu da kullanabilirsiniz. - Telleri birbirlerine yaklaştırarak deneyi tekrarlarsanız, voltajın değiştiğini görebilirsiniz. - Oluşan voltaj patates ile çelik ve bakır teller arasındaki kimyasal etkileşimin bir sonucudur. - Limon suyu veya sirke Bozuk Para Pili - Bir parça kağıt havlu veya kurutma kağıdı - Eşit sayıda 50kr ve 1TL lik madeni paralar - DC voltmetre - Limon suyu, veya bir bardak su ile bir kaşık sirke karışımını alın. - Kağıt havluyu bu karışımın içine batırdıktan sonra, bozuk para büyüklüğünde parçalara ayırın. Masanın üzerine bir 50kr koyun; üzerine ıslattığınız kağıt parçalarından bir tane yayın (Şekil 8-1). - Bunun üzerine bir 1 lira ve başka bir parça ıslak kağıt koyun. Böylece sürekli değiştirerek 50kr ve 1 liralık bozuk paraları, aralarına ıslak kağıtları yerleştirerek üst üste dizin. Üst üste koyduğunuz paraların en altında 50kr en üstünde 1 lira olsun. - En alttaki 50kr ile en üstteki 1 liralığa voltmetrenin iki ucunu bağlayın; düşük bir voltaj ölçeceksiniz (Şekil 8-) yılında Alexandra Volta voltaj üreten yığını icat etti. Volta, birbirinden farklı iki metali bir asit çözeltisine daldırınca, sabit bir elektrik akımı elde edilebileceğini keşfetti. Limon suyu, asit çözeltisi; 50kr ve 1 liralıklar da farklı metaller yerine geçiyor. Elektrik akımı yığından voltmetreye geçip voltmetrenin ibresini oynatarak düşük bir voltaj gösterir. Deneyleri Derleyen: N.Can BODUR 9