IV. ULUSAL TESİSAT MÜHENDİSLİĞİ İĞİ KONGRESİ VE SERGİSİ

Transkript

1 tmmob makina mühendisleri odası IV. ULUSAL TESİSAT MÜHENDİSLİĞİ İĞİ KONGRESİ VE SERGİSİ BİLDİRİLER İİ KİTABI I. CİLT İZMİR mmo yayın no : 229/1 KASIM 1999

2 tmmob makina mühendisleri odası Sümer Sk. No: 36/1-A Demirtepe, ANKARA Tel: (0 312) Fax: (0 312) ODA YAYIN NO: 229/1 ISBN X (Tk. No) ISBN (1. Cilt) BU YAPITIN YAYIN HAKKI MMO' NA AİTTİR. KAPAK TASARIMI: GRAFİKER Ferruh ERKEM - İZMİR Tel / Fax : (0232) DİZGİ : TMMOB MAKİNA MÜHENDİSLERİ ODASI İZMİR ŞUBESİ Atatürk Blv. No:422 / 5 Alsancak / İZMİR Tel: (0232) Pbx BASKI: ALTINDAĞ MATBAACILIK- İZMİR Tel: (0232)

3 99' TESKON PROGRAM BİLDİRİLERİ / GEN - 15 MMO, bu makaledeki ifadelerden, fikirlerden, toplantıda çıkan sonuçlardan ve basım hatalarından sorumlu değildir. YapılardaTasarım ve Denetim Sorumluluğu Profesyonel Sorumluluk Sigortası ve Uluslararası Uygulamalar FATMA ÇÖLAŞAN GEN-TES Müh. Ltd. Şti. MAKINA MÜHENDISLERI ODASı BILDIR!

4 Y IV. ULUSAL TESİSAT MÜHENDİSLİĞİ KONGRESİ VE SERGİSİ 215- YAPIDA TASARIM VE DENETİM SORUMLULUĞU PROFESYONEL SORUMLULUK SİGORTASI VE ULUSLARARASI UYGULAMALAR Fatma ÇÖLAŞAN ÖZET Tasarım, tasarım kontrollüğü, inşaat ihalelerinin hazırlanması,müteahhit seçimi çalışmaları, proje yönetimi, inşaat kontrollüğü ve benzer hizmetleri içine alan teknik müşavirlik; ülkemizde gerektiği gibi kullanılmadığı için, düşük kaliteli yapılar ve ekonomik olmayan işletmeler elde edilmekte, deprem-sel gibi doğal afetler karşısında çaresiz kalmmaktadır.bu aksaklıkların giderilebilmesi için bugüne katlar geçerli olan tüm ilgili yasa, tüzük ve yönetmeliklerin bir an önce yeniden kaleme alınması ve uluslararası uygulamalar doğrultusunda, devrim niteliğinde değişiklikler yapılması gerekmektedir. Bu kapsamda, teknik müşavirler gerçek rollerini artık üstlenmeli; 'beyin takımı' olarak, tam yetki ve sorumlulukla yurt genelinde özel ve resmi tüm yapım işlerinde yerlerini almalıdırlar.müşavirlik müessesesinin kullanılmaya başlanmasıyla birlikte kalitenin yükseleceği, can ve mal emniyetinin artacağı, yatırım ve işletme giderlerinin büyük ölçüde azalacağı ve ülkemizin daha hızlı kalkınacağı çok açıktır. GİRİŞ Türkiye'de tasarım hizmetlerinin önemli bir kısmı bağımsız ve serbest bürolar tarafından yapılmakta olduğu halde, tasarım kontrollüğü ve inşaat kontrollüğü hizmetlerini, işveren kuruluşlar kendileri yürütmektedirler. Özellikle, devlet yatırımlarında denetim, birkaç istisna dışında her zaman devletin kendi kadroları ile yapılmakta, daha doğrusu yapılmaya çalışılmaktadır. Gelişmiş ülkelerde ise, tüm tasarım ve denetim görevleri, tam yetki ve sorumlulukla çalışan bağımsız müşavirlik kuruluşlarına verilmekte, bu uygulama ile yapım işlerinde ülkemizde olduğundan çok daha yüksek kaliteye ulaşılmaktadır. Özel sektörün verimli çalışması ve daha sonra meydana gelebilecek aksaklıkların önceden görülmesiyle onarım/tekrar yapım gibi çok masraflı çözümlerin önlenmesi, müşavirlik hizmetleri alınan işlerde, iş sahibine büyük kolaylıklar, vakit kazancı ve ucuzluk sağlamaktadır. Teknik müşavirlik hizmetlerinin neler olduğu, yatırımcı kuruluşlar tarafından bile yeteri kadar bilinmemektedir. Bu hizmetleri özetle aşağıdaki gibi sıralayabiliriz : Yatırım planlama çalışmaları Fizibilite (olabilirlik) etüdleri Mimarlık/mühendislik tasarım hizmetleri Tasarım kontrollüğü Teknik ve idari şartnameleri içeren inşaat ihale dosyalarının hazırlanması İhale ilanları, müteahhit ön seçim ve davetlerinin yapılması Tekliflerin değerlendirilmesi ve müteahhit seçiminde iş sahibine danışmanlık Proje yönetimi İnşaat kontrollüğü işletmeye alma danışmanlığı Tesislerin doğru kullanımı için teknik eğitim

5 IV. ULUSAL TESİSAT MÜHENDİSLİĞİ KONGRESİ VE SERGİSİ 216 Yukarıda sıralanan hizmetlerin bazılarını veya hepsini verebilen mühendis/mimar kökenli özel veya tüzel kişilere ise teknik müşavir denmektedir. Teknik müşavirlik hizmetinin daha derli toplu bir tarifi " Doğal ve inşa edilmiş çevreye yönelik olarak, teknolojiye dayalı beyin gücü hizmeti" dir ve Müşavir Mühendisler Uluslararası Federasyonu FIDIC de bu tarifi benimsemektedir. Yapıda denetimin esasını teşkil eden teknik müşavirlik hizmetleri, Türkiye'deki mevzuat ve uygulamalara göre, yok farzedilmektedir. Örneğin, gelişmiş ülkelerin tümünde müteahhit ve müşavir tanımları ayrıdır ve onlara "contractor" ve "consultant" denilmektedir. Ülkemizde ise, "Taahhüt eden herkese müteahhit denir" gibi geçersiz bir mantıkla, müşavirin adının konmasından titizlikle kaçınılmaktadır. İlişikte, zincirin üç halkası olarak açıklamaya çalıştığımız sistemde ; iş sahibi, müşavir ve müteahhit birlikte yer almakta ve ortak bir çalışma yürütmektedirler. Sağlıklı sonucu yaratan ise bu üçlü birlikteliktir. Daha sonra verilen tablolarda birçok yapı elde etme yöntemi anlatılmaktadır ve hepsinde de bu üçlü ilişki çeşitli biçimlerde yer almaktadır. Ülkemizde ise zincirin en hayati halkası olan müşavirlik halkası kopuktur ve yerine konması, ancak büyük mevzuat değişiklikleri ile mümküm olabilecektir. Teknik müşavirler tam yetki ve sorumlulukla çalışmalıdırlar. Söz konusu sorumluluk, teknik müşavirlik hizmetlerine özgü olan " Profesyonel Sorumluluk Sigortası " (Professional Liability Insurance) ile garanti altına alınmalıdır. Yine ilişikteki tablolarda, bu sigorta " PSS" olarak gösterimektedir. Müşavirin verdiği hizmet türü ne olursa olsun, yapı elde etme modeli hangisi seçilirse seçilsin, müşavir verdiği hizmetin kalitesini bu sigorta ile garantilemelidir. Bu nedenle de müşavirin bağımsızlığı çok önemlidir. Müşavir, kendisine her türlü hesabın sorulabileceği, verdiği zararların tazmininin istenebileceği tam bağımsız kişi/firma olmalıdır; devlete, üniversitelere ve benzeri kuruluşlara bağlı olanlar bu tarif içinde yer alamazlar. Tekrar ilişikteki tablolara dönülürse, bunlarda, müşavirlik hizmetleri kapsamında bulunan, fakat her projede başka başka hizmetler veren müşavirlik kuruluşlarının tanımlanabilmesi için, müşavirlere " A, B, % C " gibi ayırımlar yapıldığı gözlenebilir. Bu harfler bir müşavirlik kuruluşunun her zaman aynı tür hizmeti vermesi gerektiği, başka bir müşavirlik alanında hizmet veremeyeceği anlamında değildir. Sadece sözü geçen işteki rolünü anlatmak için işaretlenmiştir. Hangi müşavirin, belli bir projenin neresinde yer alacağı, doğaldır ki kendi isteğine ve o işte deneyimi ve bilgisi olup ojmadığına bağlıdır. Profesyonel Sorumluluk Sigortası altında çalışan bağımsız müşavirler vasıtasıyla, yapıda tam olarak denetim ve kaliteyi sağlayan ülkeler arasında ABD, ingiltere, Kanada, Almanya, Avustralya, Yeni Zelanda, isviçre, Hollanda, Belçika, italya, Japonya ve daha birçok gelişmiş ülkenin yanısıra, gelişmekte olan ülkelerden bazıları da sayılabilir. Profesyonel Sorumluluk Sigortası sadece teknik müşavirlerin kalite garantisi sitemidir denilmişti. Yapı elde etme sürecinde yer alan iş sahibi, müteahhit, taşaron, cihaz üreticileri ve satıcılarının da kendilerine özgü sigorta sistemleri bulunmaktadır, örneğin iş sahibi malını " Mülk Sigortası " (veya Yapı Sigortası denebilir) yaptırarak korumaya alabilir, müteahhit yapım işlerindeki performansını başka sigortalar ile garanti altına alabilir, üçüncü kişilere verebileceği zararlardan dolayı özel sigortalar yaptırabilir. Cihaz üreticileri sigorta değil fakat ISO9000 gibi sistemlerle kalite garantisi verebilirler. Bu garanti sistemlerinin zincirleme olarak birbirine eklenmesiyle " Yapıda Denetim Sistemi " oluşturulur. Ülkemizde de doğru tarifler yerine oturtulduktan sonra,gelişmiş ülkelerin örnekleri üzerinde çalışılarak, hatta aynen kopya edilerek sağlıklı bir denetim mekanizması hızla hayata geçirilebilir. Müşavirlik hizmetlerinin gerektiği gibi kullanılmaya başlanması ve dolayısıyla inşaat işlerinin kalitesinin arttırılması, ilgili mevzuatta çok büyük değişiklikler gerektirecektir. Bu değişiklikler özetle aşağıdaki gibi sıralanabilir-

6 IV. ULUSAL TESİSAT MÜHENDİSLİĞİ KONGRESİ VE SERGİSİ 217 ZİNCİRİN OC HALKASI İSİN TARİFİ MÜLK SİGORTASI (İ) MÜŞAVİRLİK SÖZLEŞMESİ MÜTEAHHİT SEÇİMİ YAPIM SÖZLEŞMESİ VE ÖDEMELER SAGUKLI SONUÇ TASARIM, TEKNİK-İDARİ ŞART, İHALE DOSYASI PROFESYONa SORUMLULUK SİGORTASI ) PROJE YÖNETİMİ, KONTROLLÜK, İŞLETMEYE ALMA DENETİMİ, VB. YAPIM İŞLERİ ^ MÜTEAHHİT SİGORTASI () (Performons, 3.kişilere yönelik, vb.) YAPI ELDE ETME MODELl: GELENEKSEL (CONVENTIONAL) W,İ A ^ İŞVEREN 1 TEKNİK MÜŞAVİR (C) (TASARİM/KEŞİF KONTROL) TEKNİK MÜŞAVİR (A) (TASARIM, KEŞİF) i - S-- + KG MÜTEAHHİT TEKNİK MÜŞAVİR (B) (İNŞAAT KONTROL) I İNŞAAT TAŞARONLARI MALZEME SATICILARI PROFESYONEL SORUMLULUK SİGORTASI MÜTEAHHİTLİK SİGORTALARI (Performans, Uçûnco Kişi vs.) I İŞVEREN M0lX SİGORTASI KG KAUTE GARANTİLERİ {ISO 9000 ws.)

7 1 X IV ULUSAL TESİSAT MÜHENDİSLİĞİ KONGRESİ VE SERGİSİ 218 YAPI ELDE ETME MODELİ: TASARLA-YAP (DESIGN-BUILD) I İŞVEREN \ + + KG KG TEKNİK MÜŞAVİR (A) (ON TASARIM) -^Z-j T- MÛTEAHHİT MALZEME SATICILARI TEKNİK MÜŞAVİR (B) (TASARIM) İNŞAAT TAŞARONLARI I KG PROFKYONa SORUMLULUK SİGORTASI MÜTEAHHİTLİK SİGORTALARI (Performans, OçOnca Kişi vs.) İŞVEREN MÜLK SİGORTASI KALİTE GARANTİLERİ (ISO 9000 vs.) YAPI ELDE ETME MODELİ: PROJE YÖNETİMİ (PROJECT MANAGEMENT) I İŞVEREN «-X + + KG TEKNİK MÜŞAVİR (A) (PROJE YÖNETİMİ, KONTROLLÜK) - + KG TEKNİK MÜŞAVİR (B) 1 (TASARIM, KEŞİF) MÜTEAHHİTLER TAŞARONLAR MALZEME SAT1CILA - - PROFESYONEL SORUMLULUK SİGORTASI - - MÜTEAHHİTTİK SİGORTALARI (Performans, OçoncO Kişi vs.) I - - İŞVEREN MÜLK SİGORTASI KG - -- KAÜTE GARANTİLERİ (ISO 9OO0 vs.)

8 IV. ULUSAL TESİSAT MÜHENDİSLİĞİ KONGRESİ VE SERGİSİ 219- YAPI ELDE ETME MODELİ: inşaat YÖNETİMİ (CONSTRUCTION MANAGEMENT) Jİ. İ İŞVEREN 1, ["" TEKNİK MÜŞAVİR (A) I (İNŞAAT YÖNETİMİ) \ \ \ \ \ \ KOORDİNASYON VE KONTROL -*- + KG MÜTEAHHİTLER TAŞARONLAR MALZEME SATICILARI VB. TEKNİK MÜŞAVİR (B) (TASARIM) PROFESYONEL SORUMLULUK SİGORTASI MÜTEAHHİTLİK SİGORTALARI (Perfonnans, Oçûncû Kişi vs.) İ İŞVEREN MÜLK SİGORTASI KG KALİTE GARANTİLERİ (ISO 9000 vs.) YAPI ELDE ETME MODELİ: ÖZEL FİNANSMAN (PFI) TEKNİK MÜŞAVİR (A) VE TEKNİK OLMAYAN DANIŞMANLAR KAMU İŞVERENİ Kontrat Kontrat TEKNİK MÜŞAVİR (B) VE TEKNİK OLMAYAN DANIŞMANLAR ÖZEL AMAÇU ŞİRKET YAtlRIMC! KURULUŞ DANIŞMANLAR + + KG r...^1 TEKNİK MÜŞAVİR (C) (TASARIM) MÜTEAHHİT VE TAŞARONLAR MALZEME SATICILARI Koordinasyon, Kontrol Kontrat İŞLETME GRUBU PROFESYONEL SORUMLULUK SİGORTASI MflTFAHHlTLlK SİGORTA)ARI (Purfonrnns, Oçonrt) Ki?i vs) İ İŞVEREN MÜLK SİGORTASI yp, KALİTE GARANTİLER! (!S «5.) NOT: YAp/l$Lt F/DEVRET, lasarla/'yap/lşltt Vb. GİBİ MODELLER BU GRUP İÇİNDEDİR.

9 IV. ULUSAL TESİSAT MÜHENDİSLİĞİ KONGRESİ VE SERGİSİ ; 220 Teknik Müşavirlik Hizmetleri, mevcut 2886 sayılı Devlet İhale Kanunu'nun kapsamından çıkarılmalı, söz konusu hizmetlerin kendine özgü kurallarını iyi anlatabilmek ve uygulayabilmek için yepyeni ve müstakil bir Müşavirlik İşleri İhale Yasası hazırlanmalıdır. Müşavirlere yetki yanında sorumluluk verecek olan " Profesyonel Sorumluluk Sigortası " sistemi, FIDIC öğretileri doğrultusunda acilen tesis edilmelidir. Bakanlar Kurulu'nun çok olumlu bir gelişme olarak nitelendirdiğimiz "Uluslararası Tahkim" uygulanması kararı, ulusal projeler için de "tahkim" (arbitration) yolunu açmalı, hatta FIDIC uygulamaları paralelinde, tahkimden önce, "arabuluculuk" (mediation ) sistemi sözleşmelerde yer almalıdır. Kaliteyi, "bedel" den üstün tutan bir anlayış benimsenmeli, müşavirlik ve inşaat ihaleleri için, Dünya Bankası vb. uygulamalarında olduğu gibi " Çift Zarf Usulü" denilen ihale yöntemi, diğer yöntemlere tercih edilmelidir. Bu yöntem ihale yasalarında yer almalıdır. Denetim sistemi içinde ; Yapı Sigortası yerine Sorumluluk Sigortaları, Denetim Şirketi yerine tam bağımsız Müşavirlik Kuruluşları tarif edilmelidir. Denetim Şirketi adı altında yeni tekeller yaratılmamalıdır. Türk Yapı Kodları yazılmaya başlanmalı, tüm standardlar yenilenmeli ve eksik standardlar tamamlanmalıdır. Kalite değerlendirmesine hiçbir katkısı olmayan "karne" uygulamalarına son verilmeli, yerine yeni "belge"ler konmamalıdır. Devlet veya herhangi bir kuruluş, kimseye "müteahhitlik karnesi", "müşavirlik belgesi" gibi sürekliliği olan belgeler vermemelidir. Tahmini bedel uygulamasından tamamen vazgeçilmeli, müşavir ve müteahhitler kendi bedellerini saptamakta ve teklif etmekte serbest bırakılmalıdır. Özel inşaatlar için kullanılan TUS (Teknik Uygulama Sorumluluğu ) sistemi de uygulamadan kaldırılmalı, yerine yukarıda anlatılan denetim sistemleri getirilmelidir. SONUÇ inşaat sektörünün, dolayısıyla Türkiye'nin kalkınmasına büyük katkıda bulunacak olan uluslararası ihale ve denetim sistemleri, FIDIC (Müşavir Mühendisler Uluslararası Federasyonu) öğretileri doğrultusunda ülkemizde de kullanılmaya başlanmalı, ilgili yasa, tüzük, yönetmelik ve tüm diğer mevzuatta gereken değişiklikler vakit geçirilmeden yapılmalıdır. Söz konusu mevzuat değişikliği, sadece devlet tarafından değil, ilgili sivil toplum örgütlerinin aktif katılımıyla gerçekleştirilmeli ve tarafların tümü tarafından kabul görmelidir. ÖZGEÇMİŞ 1949 doğumludur. TED Ankara Koleji ve Orta Doğu Teknik Üniversitesi Makina Mühendisliği Bölümü'nden mezun olmuştur yılına kadar özel sektör ve devlet kuruluşlarında, HVAC (ısıtmahavalandırma klima) tesisatları tasarımı üzerinde çalışmıştır. Bu tarihte halen faaliyette olan ve makina tesisatı konusunda müşavirlik hizmeti veren GEN-TES Ltd. Şti' ni kurmuştur yılında ise, GEN- TES'in de bir alt kuruluşu haline geldiği, multi-disiplinli bir teknik müşavirlik (mimarlık ve tüm mühendislik dalları) şirketi olan ODTM A.Ş.'nin kurucu ortakları arasında yer almıştır. Mühendislik hizmetlerinin yanısıra, 1996 yılından beri TMMMB- Türk Müşavir Mühendisler ve Mimarlar Birliği'nin Genel Başkanlığı görevini üstlenmiştir. Fatma Çölaşan, 1996 yılında ayrıca FIDIC - Müşavir Mühendisler Uluslararası Federasyonu Yönetim Kurulu üyeliğine seçilmiştir ve halen dünya müşavirlik kurallarını yönlendiren bu teşkilatın dokuz Yönetim Kurulu üyesinden biridir.