SEKİZİNCİ SINIF TÜRKÇE DERSİNİN PISA OKUMA BECERİLERİNE GÖRE DEĞERLENDİRİLMESİ

Transkript

1 SEKİZİNCİ SINIF TÜRKÇE DERSİNİN PISA OKUMA BECERİLERİNE GÖRE DEĞERLENDİRİLMESİ Hilmi DEMİRAL, Nur Özge MENŞAN DOI: /

2 Giriş Değişen ve gelişen dünyada birey davranışlarındaki değişiklikleri kalıcı hale getirebilmek için gelişmelere ayak uydurabilen, çağın beklentilerine cevap verebilen, araştıran, sorgulayan ve kendini gerçekleştirmiş, özgüven duygusu gelişmiş bireyler yetiştirmek, ancak eğitimle mümkün olmaktadır (Anıl, 2009). Bu amaçla her ülke, kendi eğitim sistemini değerlendirip geliştirme çalışmalarını yaparken, aynı zamanda eğitim sisteminin uluslararası düzeyde de değerlendirilmesini planlamaktadır. Böylece eğitim sisteminde yapılabilecek değişiklikleri değerlendirme, eksiklerini belirleme ve sistemi iyileştirmeyi fırsatı bulur. Ortaya çıkan eğitim göstergeleri, ülkenin uluslararası platformda gelişmişlik düzeyini ve konumunu belirler. Türkiye'nin de ulusal düzeydeki eğitim göstergelerinden biri Temel Eğitimden Ortaöğretime Geçiş (TEOG) sınavıdır. Sekizinci sınıf öğrencilerine Kasım ve Nisan aylarında olmak üzere yılda iki kez uygulanan TEOG, 12 merkezî ortak sınavın kısa adıdır. Merkezî ortak sınavın yapıldığı dersler; Türkçe, Matematik, Fen ve Teknoloji, T.C. İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük, Yabancı Dil, Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi'dir. Kurucu üyesi olduğumuz İktisadi İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı (OECD)'nın, 2000 yılından itibaren üçer yıllık dönemler halinde 15 yaş grubundaki öğrencilerin zorunlu eğitim sonunda öğrendikleri bilgi ve becerileri gerçek hayatta da uygulayıp uygulamadıklarını belirlemek amacıyla geliştirdiği Uluslararası Öğrenci Başarılarını Değerlendirme Projesi (PISA) ise uluslararası platformdaki eğitim göstergelerinden biridir. PISA'nın temel amacı, gençleri daha iyi tanımak; onların öğrenme isteklerini, derslerdeki performanslarını ve öğrenme ortamları ile ilgili tercihlerini daha açık bir biçimde ortaya koymaktır (PISA 2015 Ulusal Raporu, 2015). PISA projesi öğrencilerin okuma, matematik ve fen alanlarında becerilerini değerlendirmektedir ve bu değerlendirmeyi yaparken temel alanları "okuryazarlık" kavramı üzerinden tanımlamaktadır. Okuryazarlık kavramı, öğrencilerin temel konu alanlarındaki çeşitli durumlarda karşılaştıkları problemleri tanımlarken, yorumlarken ve çözerken, bilgi ve becerilerini kullanma, analiz etme, mantıksal çıkarımlar yapma ve etkili iletişim kurma yeterlilikleri olarak ifade edilmektedir (PISA 2015 Ulusal Raporu, 2015). PISA 2000 PISA 2003 PISA 2006 PISA 2009 PISA 2012 PISA Okuma Becerileri -Okuma Becerileri -Okuma Becerileri -Okuma Becerileri -Okuma Becerileri -Okuma Becerileri -Matematik -Matematik -Matematik -Matematik -Matematik -Matematik okuryazarlığı -Fen -Fen -Fen -Fen -Fen -Fen Şekil 1. PISA uygulama döngüsü. Matematik okuryazarlığı, fen okuryazarlığı ve okuma becerileri okuryazarlığı olmak üzere üç alanda planlanan PISA projesinde her dönem bir konu alanına ağırlık verilmektedir. Şekil 1.'de PISA projesinin 2000 yılından 2015 yılına kadar dönemlere göre ağırlık verilen konular belirtilmiştir. 568

3 Şekil 2. Türkiye'nin PISA başarı puanlarının yıllara dağılımı yılında yapılan ilk PISA sınavına Türkiye katılmayarak, bu uluslararası platforma 2003 yılında dâhil olmuştur. Şekil 2.'de Türkiye'nin 2003, 2006, 2009, 2012 ve 2015 yıllarında elde ettiği okuma becerileri başarı puanları incelendiğinde matematik ve fen okuryazarlık alanlarına kıyasla daha yüksek puanlar alındığı görülmekle beraber 2015 yılına gelindiğinde ise sadece okuma becerileri alanında değil tüm alanlarda puanların önceki senelere göre oldukça düştüğü tespit edilmiştir. Şekil 3. Ülkeler arasında Türkiye'nin yeri. Şekil 3.'te Türkiye'nin PISA sınavlarına katılan tüm ülkeler arasındaki yeri üç beceri alanına göre ayrı ayrı incelenmiştir. Bu tabloda da Türkiye'nin PISA'ya ilk katıldığı yıldan beri giderek puanını arttırdığı ancak 2015 yılında diğer yıllara göre çok düşük puanlar aldığı görülmektedir. Tüm yıllardaki puanlar dikkate alındığında Türkiye'nin en başarılı olduğu alan okuma becerileri alanı olduğu belirlenmiştir. 569

4 Daha önceki PISA değerlendirmelerinde okuma becerilerine yönelik beş yeterlik düzeyi bulunurken PISA 2009 da, en yüksek düzey olan 5. düzeye ek olarak 6. düzey tanımlanmış ve bu düzeydeki yeterlikleri ölçmek için uygulamaya buna yönelik yeni maddeler eklenmiştir. Daha önceki uygulamalarda, en alt düzeydeki yeterlikler için kullanılan 1. düzey, 1a düzey i olarak ve 1. düzeyin altı diye tanımlanan öğrenciler için de 1b düzeyi adlı yeni bir düzey eklenmiştir. Fakat 1b düzeyindeki öğrencileri tanımlamak için, daha önceki PISA değerlendirmelerinde kullanılanlara göre zorluk derecesi daha düşük sorular kullanılmıştır. 100% 90% 80% 70% 60% 50% % 30% 20% b ve altı 10% 0% Türkiye 2012 Türkiye 2009 Türkiye OECD 2015 ortalamaları Tüm Ülkeler Şekil. PISA okuma becerilerinin yeterlik düzeylerine göre dağılımı. Şekil.'e bakıldığında, özellikle 1b ve altı ile 2. düzeyde aşırı bir yığılma görülmektedir. İki düzeyin toplamı PISA 2015'te %5.00 civarındayken bu düzey daha başarılı olduğumuz 2012'de bile %36 civarındadır. Oysa aynı dönemde OECD ortalaması %29.70'dir. Bu iki düzeyde yığılma fazla olunca, Türkiye'nin üst düzey becerilerdeki yüzdesinin (%.60) düştüğü görülmektedir. Aynı dönemde OECD'nin üst düzey becerilerdeki ortalaması %8.30'dur. Yukarıdaki tabloya göre 3. düzeyden sonra yüzdelerde azalma beklenirken, Türkiye'ye ait verilerde 2. düzeyden sonra azalma dikkat çekmektedir. Bu da üst düzey becerilerin yüzdesini düşürmektedir. Dolayısıyla bu verilere göre Türkiye'nin hatırlama ve anlama düzeylerindeki başarısı değerlendirme ve yaratma düzeylerinde yetersizdir. Uluslararası platformda gerçekleşen bu sınav sonuçları değerlendirildiğinde Türk Eğitim sisteminin, ilköğretim öğrencilerine kazandırmak istediği becerilerin daha çok akademik alanda verildiği ve PISA'nın belirlediği 5 ve 6. düzey okuma becerilerine çok fazla önem vermediği sonucuna ulaşılmaktadır. Aşıcı, Baysal ve Erkan (2012) tarafından yürütülen bir araştırmada, PISA 2009 okuma becerileri soru tipleriyle SBS 2009 sınavındaki Türkçe soru tipleri karşılaştırılarak SBS sorularının niteliğini ortaya koymak amaçlanmıştır. SBS de soruların metni anlamaya odaklandığı, okuyucunun metne yaklaşımları açısından bilgiyi bir araya getirme ve yorumlama boyutunda yer aldığı sonucuna ulaşılmıştır. Araştırmada ulaşılan sonuçlardan bir diğeri; SBS Türkçe soruları, PISA okuma becerileri 570

5 yeterlik düzeyleri açısından incelendiğinde soruların yoğun olarak 2 ve 3. düzeyleri sorguladığı belirlenmiştir. Batur ve Ulutaş (2013) tarafından yürütülen bir araştırmada, Türkiye de uygulanan eğitim programlarının PISA uygulamalarında ölçülen becerilerin gelişimine ne derece uygun olduğunu ortaya koymak amaçlanmıştır. Bu amaç doğrultusunda 6-8. Sınıf Türkçe Öğretimi Programı nda yer alan okuma becerileri kazanımları, PISA testinde tanımlanan okuma becerileri yeterlik düzeylerini kapsayacak şekilde oluşturulmuş mu? sorusuna cevap aranmıştır. PISA 2009 okuma becerileri yeterlik düzeylerinin özet tanımları ile Türkçe dersi okuma becerileri kazanımları taranarak örtüşme düzeyleri karşılaştırılmıştır. Yapılan araştırma sonucunda, Türkçe dersi okuma becerileri kazanımlarının çoğunlukla alt kazanımlardan oluştuğu ve bu kazanımlara göre öğrencilerin okuma becerilerinin temel okuryazarlık düzeyinde kaldığı görülmüştür. Batur ve Alevli (201) nin yürüttüğü bir araştırmada ise okuma becerilerine odaklanan, eğitim-öğretim yılından itibaren ortaokul programına seçmeli ders olarak konulan Okuma Becerileri dersi öğretim programının uygulanabilirliğini değerlendirerek uygulamada yaşanan sorular incelenmiştir. Araştırmada, Okuma Becerileri dersinin hem Türkçe dersinin okuma becerileriyle ilgili eksiklikleri tamamlaması hem de PISA okuma becerileri yeterlik düzeylerinde bulunan üst düzey becerilere hizmet etmesi bakımından ortaokullarda beşinci sınıftan itibaren zorunlu ders olarak okutulması ve bunun içinde programın gözden geçirilerek zenginleştirilmesi sonucuna ulaşılmıştır PISA projesi incelendiğinde, bu uygulamada 9 ve 10. sınıf öğrencilerinin (%93.60) kullanıldığı görülmektedir (PISA 2015 Ulusal Raporu, 2015). Türk dili ve edebiyatı öğretim programında ağırlıklı olarak edebiyat öğretimi yapılmaktadır. Ana dili okuma becerilerine yönelik kazanımlar Türkçe öğretim programına göre daha azdır. PISA projesinde, edebiyat öğretimi değil de ana dili okuma becerileri dikkate alındığı için, öğrencilerin Türkçe öğretimi programı kapsamında bu becerilere ulaştırılmış olmaları beklenmektedir. Nitekim Türkçe Dersi (1-8) Öğretim Programı nın vizyonunda (TTKB, 2015:3) bu hedefler belirtilmiştir. Ayrıca 6-15 yaş arası dil eğitimi aşamaları sıralanırken, edebiyat öğretimi ve ikinci dil öğretiminin okuma, konuşma, ses, yazma, yaratıcı ifade ve dinleme eğitimlerinden sonra verilebileceği belirtilmiştir (Yalçın, 2002: -5). Buradan hareketle ana dili okuma becerilerinin ortaokulda edinmeleri gerektiği düşüncesiyle Türkçe dersi öğretim programı, TEOG soruları ve Türkçe öğretmenlerinin sınavlarda kullandıkları sorular esas alınmış; TDE dersi öğretim programı, YGS/LYS soruları ve TDE öğretmenlerinin sınavlarda kullandıkları sorular bir başka araştırmaya bırakılmıştır. Yapılan çalışmalar incelendiğinde, gerek geçtiğimiz yıllarda TEOG sınavının yerine uygulanan SBS Türkçe sorularının gerekse Türkçe okuma becerileri kazanımlarının PISA okuma becerileri yeterlik düzeyleri açısından ele alındığı belirlenmiştir. Ancak TEOG sınavındaki Türkçe soruları ile okullardaki Türkçe öğretmenlerinin sorularının incelendiği bir araştırmaya literatürde rastlanmamıştır. Araştırmanın amacı; Türkiye deki 15 yaş grubunda yer alan öğrencilere Türkçe dersinde kazandırılması beklenen okuma becerilerinin, 72 ülkede uygulanan PISA okuma becerileri yeterlik düzeyleri açısından değerlendirmektir. Bu amaca ulaşmak için; 1. Sekizinci sınıf Türkçe dersi okuma kazanımlarının PISA okuma becerileri yeterlik düzeylerini içerme durumu, 2. Öğretmenlerin Türkçe dersini değerlendirmek için uyguladıkları sınavlarda kullandıkları soruların PISA okuma becerileri yeterlik düzeylerine karşılık gelme durumu, 3. Sekizinci sınıf öğrencilerinin girdiği ulusal TEOG sınavı Türkçe sorularının uluslararası PISA okuma becerilerinin kapsadığı yeterliklere ulaştırma düzeyi tespit edilmeye çalışılmıştır. 571

6 Bu araştırma; Sınırlılıklar 1. TTKB tarafından 2015 yılında kabul edilen Türkçe Dersi (1-8. sınıflar ) Öğretim Programıyla, 2. TEOG Sınavı ( öğretim yılı) sorularıyla, eğitim-öğretim yılında MEB de görevli üç Türkçe öğretmeninin kullandığı sorularla sınırlıdır. Yöntem Bu çalışmada veriler, nitel araştırma veri toplama yöntemlerinden doküman incelemesi tekniği kullanılarak toplanmıştır. Doküman incelemesi, araştırılması hedeflenen olgu veya olaylar hakkında bilgi içeren yazılı materyallerin analizini kapsamaktadır (Yıldırım ve Şimşek, 2016). Diğer bir ifadeyle bir çalışma ile ilgili olan kayıt ve belgeleri toplayarak belirli norm veya sisteme göre kodlayıp inceleme işlemidir (Çepni, 2009). Bu çalışma verileri, incelenen durumu tanımlayıp açıklamak amacıyla doküman incelemesi yoluyla toplanmıştır. PISA okuma becerileri yeterlik düzeylerinin öğrencilere kazandırmak istediği beceriler araştırmacı tarafından incelenmiştir. PISA okuma becerileri, MEB okullarındaki öğretmenler ile eğitim fakültelerindeki öğretmen adayları tarafından sıkça kullanıldığı/duyulduğu düşünülerek, Bloom'un bilişsel taksonomisiyle ilişkilendirilmiş ve üç ana düzey ortaya çıkmıştır. Lisansüstü eğitim gören ve öğretmenlik tecrübesi olan altı kişiden uzman desteği alınarak PISA okuma becerileri yeterlik düzeylerini Bloom'un bilişsel taksonomisi temel alınarak yeniden yorumlamaları istenmiştir. Bunun ardından araştırmacı ile uzmanların yaptıkları analizler karşılaştırılarak ortak olanlar doğrudan alınmış, farklı olanlar yeniden tartışılarak ortak bir karara varılmıştır. Bu doğrultuda yorumlanan üç ana düzey olan temel, orta ve üst düzey elde edilmiştir. Aşağıdaki tabloda yer alan son üç sütundaki kazanımlar, Türkçe sınav soruları ve TEOG soruları ilk üç sütundaki düzeyler dikkate alınarak sınıflandırılmıştır. Tablo 1. Yorumlanan Düzeyler. PISA Okuma Yorumlanan Becerileri Düzey Yeterlik Düzeyleri Temel Düzey 1b 1a 2 Orta Düzey 3 Üst düzey 5 6 Bloom'un Bilişsel Taksonomisi Hatırlama Anlama Uygulama Analiz Etme Değerlendirme Yaratma Sekizinci Sınıf Türkçe Kazanımları Sekizinci Sınıf Türkçe Sınav Soruları TEOG Türkçe Soruları Tablo 1.'de PISA okuma becerileri yeterlik düzeyleri Bloom'un bilişsel taksonomisi göz önünde bulundurularak 1b-1a-2. düzey beceri yeterlikleri hatırlama ve anlama basamaklarıyla ilişkilendirilerek temel düzey, 3-. düzey beceri yeterlikleri uygulama ve analiz etme basamaklarıyla ilişkilendirilerek orta düzey, 5-6. düzey beceri yeterlikleri ise değerlendirme ve yaratma basamaklarıyla ilişkilendirilerek üst düzey beceri olarak yeniden tasnif edilmiştir. 572

7 PISA okuma becerileri yeterlik düzeylerinden 1b-1a-2. düzeyleri kapsayan temel düzeye göre; bu düzeydeki becerilere sahip öğrenciler, bir konu hakkında yazılmış basit, çok fazla bilgi bulunmayan bir metin içinde ifade edilen bilgileri bulabilir, metnin ana fikrini ve yazarın amacını anlayabilir, metnin bir özelliğine dayanarak benzerlikleri ve farklılıkları bulabilirler. 3-. düzeyleri kapsayan orta düzeye göre; bu düzeydeki becerilere sahip öğrenciler, çoklu durumlarda bulunan bilgiler arasındaki ilişkileri belirler ve bu ilişkiyi tanımlar, ana fikri belirlemek, ilişkileri anlamak ve kelimelerin anlamlarını yorumlamak için metindeki bilgileri bir araya getirebilir, birçok özelliği dikkate alarak sınıflandırma yapabilir, metnin özelliklerini yorumlayarak karşılaştırma yapabilir ve metni eleştirel bir şekilde değerlendirebilirler düzeyleri kapsayan üst düzeye göre; bu düzeydeki becerilere sahip öğrenciler, gerekli bilgilere karar vererek metni düzenleyebilir, detaylı bir şekilde çıkarımlarda bulunabilir, soyut kavramları yorumlayabilir, metindeki önemsiz detayları fark ederek analiz yapabilirler. Çalışma Grubu Bu araştırmanın çalışma grubunu; eğitim öğretim yılında öğrencilere yöneltilen TEOG Türkçe soruları, aynı yıl uygulamada olan sekizinci sınıf Türkçe Öğretim Programı ve sekizinci sınıf Türkçe sınavlarında sorulan öğretmen soruları oluşturmaktadır. Veri Toplama Araçları Bu araştırmada üç farklı veri toplanmıştır. Öncelikle sekizinci sınıf Türkçe öğretim programında yer alan 31 okuma kazanımı alan uzmanları tarafından incelenmiş, Tablo 1.'de görüleceği gibi araştırma kapsamında uzmanlar ve araştırmacı tarafından yorumlanan üç yeni düzeyden uygun olana yerleştirilmiştir. Araştırmanın ikinci alt amacına ait veriler, farklı okullarda görevli üç Türkçe öğretmenden toplanmıştır. Bu öğretmenlerden alınan 110 soru alan uzmanları tarafından incelenmiş, benzer tipte sorularla karşılaşılmıştır. Bunun nedeni öğretmenlere sorulduğunda, genellikle "Eğitimhane" gibi forum sitelerinden alınan soruların değiştirilerek kullanıldığı bilgisine ulaşılmıştır. Belirlenen benzer sorular araştırmacı tarafından elenerek kalan 56 Türkçe sorusunun yapıları incelenmiştir PISA sorularının detaylı açıklamaları ve Bloom'un bilişsel taksonomisi dikkate alınarak, öğrencilerden hangi düzey becerilerin beklendiği araştırmacı tarafından analiz edilmiş, tüm sorular uzmanlar ve araştırmacı tarafından yorumlanan üç yeni düzeyden uygun olana yerleştirilmiştir. Son olarak, MEB tarafından eğitim-öğretim yılı Kasım ve Nisan aylarında uygulanan iki TEOG sınavındaki 0 Türkçe sorusu alan uzmanları tarafından incelenmiştir PISA sorularının detaylı açıklamaları ve Bloom'un bilişsel taksonomisi dikkate alınarak hangi düzey becerilerin öğrencilerden beklendiği araştırmacı tarafından analiz edilerek uzmanlar ve araştırmacı tarafından yorumlanan üç yeni düzeyden uygun olana yerleştirilmiştir. Bu aşamadan sonra doküman inceleme matrisi son halini almış ve tablo üzerinden genellemelere ulaşılmıştır. Bulgular Araştırmanın bu bölümünde, alt amaçların veriliş sırasına göre verilerin analizinden elde edilen bulgular üç başlık altında ele alınmıştır. 573

8 Sekizinci Sınıf Türkçe Dersi Okuma Kazanımlarının PISA Okuma Becerileri Yeterlik Düzeylerini İçerme Durumuna İlişkin Bulgular Araştırmada üç alt amaçtan biri olan sekizinci sınıf Türkçe dersi okuma kazanımlarının PISA okuma becerileri yeterlik düzeylerini içerme durumu yorumlanan üç düzey dikkate alınarak Tablo 2.'de verilmiştir. Tablo 2. Okuma Becerileri Kazanımlarının Düzeylere Dağılımı. Yorumlanan Düzey PISA Okuma Becerileri Yeterlik Düzeyleri Bloom'un Bilişsel Taksonomisi Temel Düzey Orta Düzey 1b 1a 2 3 Üst Düzey 5 6 Hatırlama Anlama Okuma Becerileri Kazanımları Uygulama Analiz Etme 27 Değerlendirme Yaratma Tablo 2. incelendiğinde 31 sekizinci sınıf Türkçe dersi okuma kazanımlarının dördünün temel düzeyde bulunduğu görülmüştür. Kazanımların önemli bir çoğunluğunun ise temel düzeyden daha karmaşık becerilerin beklendiği orta düzeyde bulunduğu ancak değerlendirme ve yaratma bilişsel özelliklerini kapsayan üst düzeyde herhangi bir okuma becerisi kazanımına rastlanmadığı belirlenmiştir. Tablo 3. Temel Düzey Kazanım Örnekleri. Yorumlanan PISA Okuma Düzey Becerileri Yeterlik Düzeyleri Temel Düzey 1b 1a 2 Bloom'un Bilişsel Taksonomisi Hatırlama Anlama Sekizinci Sınıf Türkçe Okuma Becerileri Kazanım Örnekleri Paragrafın yapısını bilir. Okuduğu metnin türünü belirler. Okuduklarındaki söz sanatlarını bulur. - Temel düzeye giren kazanım örnekleri incelendiğinde; bu düzeyde bulunan öğrenciler, bir konu hakkında yazılmış kısa ve basit bir metnin içinde açıkça ifade edilmiş bir bilgiyi kolaylıkla bulabilir. Bu bulguyu güçlendirmek adına Tablo 3.'te öğrencilerden temel ve basit becerilerin beklendiği bilir, bulur, belirler gibi ifadelerin yer aldığı örnek kazanımlar verilmiştir. Orta düzeye giren örnek kazanımlar incelendiğinde; bu düzeyde bulunan öğrenciler çoklu durumlara karşılık gelebilecek bilgiler arasındaki ilişkiyi belirler, günlük hayatta kullanılan bilgilerle ilişkilendirir, karşılaştırmalara yaparak metnin özelliklerini yorumlayabilir. Bu bulguyu güçlendirmek adına Tablo.'te öğrencilerden uygulama ve analiz etmeye uygun becerilerin beklendiği "açıklar, alıntılar yapar, analiz eder" gibi ifadelerin yer aldığı örnek kazanımlar verilmiştir. Tablo 3. ve Tablo.'e bakıldığında 31 okuma kazanımdan hiçbir kazanımın üst düzeyi kapsayan, öğrencilerden soyut kavramları yorumlayabildiği, birçok ölçütü göz önünde bulundurarak eleştirel değerlendirmeler yapabildiği, değerlendirme ve yaratma becerilerinin kazandırılmasının göz önünde bulundurulmadığı görülmüştür. 57

9 Tablo. Orta Düzey Kazanım Örnekleri. Yorumlanan PISA Okuma Düzey Becerileri Yeterlik Düzeyleri Orta Düzey 3 Bloom'un Bilişsel Taksonomisi Uygulama Analiz Etme Sekizinci Sınıf Türkçe Okuma Becerileri Kazanım Örnekleri Okuduklarında yardımcı fikirleri belirler ve yardımcı fikirlerin ana fikri nasıl desteklediğini açıklar. Hikâye edici metinlerde olay örgüsünü çözümler. Okuduğu metindeki sözcük ve sözcük gruplarının cümle içinde kazandığı anlamı fark eder. Okuduklarını anlamlandırmak için metnin içinden alıntılar yapar. Yazarın metindeki bakış açısını belirler. Aynı konu üzerinde birbiri ile çelişen bilgileri/görüşleri analiz eder. Yazım ve noktalama işaretlerine dikkat ederek, uygun hızda sesli veya sessiz okur. Öğretmenlerin Türkçe Dersini Değerlendirmek İçin Uyguladıkları Sınavlarda Kullandıkları Soruların Pısa Okuma Becerileri Yeterlik Düzeylerine Karşılık Gelme Durumuna İlişkin Bulgular Araştırmanın ikinci amacı olan öğretmenlerin Türkçe dersini değerlendirmek için uyguladıkları sınavlarda kullandıkları soruların PISA okuma becerileri yeterlik düzeylerine karşılık gelme durumu yorumlanan üç düzey dikkate alınarak Tablo 5.'te verilmiştir. Tablo 5. Öğretmen Sorularının Düzeylere Dağılımı Yorumlanan PISA Okuma Becerileri Düzey Yeterlik Düzeyleri Temel Düzey 1b 1a 2 Orta Düzey 3 Üst Düzey 5 6 Bloom'un Bilişsel Taksonomisi Hatırlama Anlama Sekizinci Sınıf Türkçe Dersi Soruları 3 Uygulama Analiz Etme 9 Değerlendirme Yaratma Tablo 5.'e bakıldığında 56 öğretmen sorusunun 3 tanesinin sadece bilgiyi ölçmek amacıyla temel düzeye yönelik hazırlandığı görülmektedir. Orta düzey becerileri ölçmek maksadıyla dokuz tane soru hazırlanırken öğrencilere bilgi kullanmayı öğreten üst düzey becerilere yönelik soru sayısı ise sadece dört tanedir. Öğretmen sorularının daha ziyade temel düzeyde olduğu görülmektedir. Bu sorulardan birkaçına aşağıda yer verilerek, gerek Bloom'un bilişsel taksonomisi gerek PISA okuma becerileri yeterlilik düzeylerine gerekse yorumlanan yeni üç düzeye göre değerlendirilmesine yer verilmiştir. 575

10 Şekil 5. Temel düzey öğretmen sorusu. Şekil 5.'te yer alan Türkçe sorusunda altı çizili sözcüğün eş anlamlısının istenmiştir. Söz gelimi kelimesinin eş anlamlısı örneğin dir ve diğer çeldiriciler de dikkate alındığında soru, sekizinci sınıfta okuyan bir öğrencinin cevaplayabileceği tarzda kolay bir sorudur. Ayrıca o yaş grubundaki öğrenciler bu iki kelimeyi de günlük hayatlarında kullanabilmektedirler. Bu açılardan bakıldığında bu sorunun alan uzmanlarınca temel düzeyde olduğu belirlenmiştir. Şekil 6. Orta düzey öğretmen sorusu. Şekil 6.'da gibi edatının kattığı anlamın farkları sorulmuştur. Öğrencilerden, şıklarda yer alan gibi kelimesi yerine farklı kelimeler koyabilmeleri beklenmektedir. Öğrencilerin kelime dağarcığını ölçen bu soru, uygulama ve analiz edebilme becerisi gerektirdiğinden dolayı alan uzmanlarınca orta düzey gruba alınmıştır. Şekil 7. Üst düzey öğretmen sorusu. Şekil 7.'de öğrencilerin gördükleri resmi yorumlamaları istenmiştir. Farklı bakış açılarına sahip olup olmadıklarını ve yaratıcı düşünme becerilerini ölçen bu soru da üst düzey gruba alınmıştır. Ayrıca burada şıklar yer almamakta, öğrencilerin değerlendirme/yazma becerileri de ölçülmektedir. 576

11 Tüm düzeylere ilişkin sorular incelendiğinde, öğretmenlerin sınavlarda hatırlama, anlama ve uygulama becerilerine uygun soruları sorup üst düzeydeki analiz etme, değerlendirme ve yaratma becerilerine uygun soruları oluşturamadıkları görülmüştür. Sekizinci Sınıf Öğrencilerinin Girdiği Ulusal TEOG Sınavı Türkçe Sorularının Uluslararası PISA Okuma Becerilerinin Kapsadığı Yeterliklere Ulaştırma Düzeyine İlişkin Bulgular Araştırmanın son alt amacı olan sekizinci sınıf öğrencilerinin girdiği ulusal TEOG sınavı Türkçe sorularının uluslararası PISA okuma becerilerinin kapsadığı yeterliklere ulaştırma düzeyi yorumlanan üç düzey dikkate alınarak Tablo 6.'da verilmiştir. Tablo 6. Sekizinci Sınıf TEOG Türkçe Sorularının Düzeylere Dağılımı. Yorumlanan Düzey PISA Okuma Becerileri Yeterlik Düzeyleri Bloom'un Bilişsel Taksonomisi Temel Düzey 1b Hatırlama 1a Anlama 2 Orta Düzey Üst Düzey Uygulama Analiz Etme Değerlendirme Yaratma Sekizinci Sınıf TEOG Türkçe Soruları 22 (%55) 16 (%0) 2 (%5) Tablo 6.'da verilen sekizinci sınıf TEOG sorularının düzeylere dağılımını incelediğimizde, 0 Türkçe sorusunun % 95 inin temel ve orta düzey olduğu görülmektedir. TEOG gibi ulusal bir sınavın öğrencilerin sadece hatırlama, anlama, uygulama ve analiz etme gibi temel ve orta düzey becerilerini değil aynı zamanda değerlendirme ve yaratma gibi üst düzey becerilerini ölçmeye ilişkin sorulara daha fazla yer vermesi beklenirdi. Bu sorulardan birkaçına aşağıda yer verilerek, gerek Bloom'un bilişsel taksonomisi gerek PISA okuma becerileri yeterlilik düzeylerine gerekse yorumlanan yeni üç düzeye göre değerlendirilmesine yer verilmiştir. Şekil 8. Temel düzey TEOG sorusu. Şekil 8.'de verilen TEOG sorusunda şiirin metinde söz edilmeyen işlevi sorulmaktadır. Bu sorunun içinde var olan anahtar kelimelerin değişik ifadeler kullanarak şıklarda açıkça yer alması nedeniyle temel düzey olarak düşünülmüştür. Metindeki "insanlık duyguları" ifadesi A şıkkındaki, "insani 577

12 değerleri aşılaması" ifadesini, "yurt sevgisi" ifadesi D şıkkındaki "milli kimliği benimsetmesi" ifadesini karşılamaktadır. "Ana dilini sevdirme" ifadesi de öğrenciyi C şıkkında bulunan "dil zevki vermesi" ifadesine götürmektedir. Burada öğrencinin yeni bir bilgi kullanmasına ihtiyaç yoktur. Metindeki ifadeler, her üç şıkta da temel anlamlarıyla karşılığını bulduğundan dolayı öğrencinin doğrudan B şıkkını işaretlemesi beklenir. Şekil 9. Orta düzey TEOG sorusu. Şekil 9.'da verilen TEOG sorusu bir metin tamamlama sorusudur. Bu soru öğrencinin metindeki bilgileri yorumlayarak cevaba ulaşabilmesini gerektirdiği için orta düzey olarak düşünülmüştür. Çünkü bu soruda öğrenciye bilgi doğrudan verilmemiş, öğrenciden çıkarım yapması istenmiştir. Soruda öğrenciden; Nasrettin Hoca'nın "eşekten düşmesini" ve "eşekten düşmüş birini bulun" demesini D şıkkındaki "aynı duyguyu yaşayanlar birbirini daha iyi anlar" olarak yorumlayabilmesi beklenmektedir. Şekil 10. Üst düzey TEOG sorusu. 578

13 Şekil 10.'da verilen TEOG sorusu metinde verilen bilgilerden hareketle doğru şıkkı buldurmaya yöneliktir. Bu soru, öğrenciden bazı soyut kelimelerin anlamlarını belirleyerek yorum yapmasını istediği düşünülerek üst düzeyde değerlendirilmiştir. Metinde altı çizili "insan sevgisi" mısrası öğrenciyi C şıkkındaki "sevelim, sevilelim" ifadesine; "Allah sevgisi" mısrası D şıkkındaki "çağırayım Mevla'm seni" ifadesine doğrudan götürebilir. B şıkkında ise doğa sevgisi anlatılmaktadır. Bu haliyle soru temel düzeyde olabilir; ancak A şıkkında yer alan aşkın ile avunurum mısrasındaki aşk tabirinin gerçek aşk mı Allah aşkı mı olduğunu anlamak zordur ve öğrenciden bunu yorumlaması beklenmektedir. Lisede tasavvuf edebiyatı konusuna da giren soru bu sebeple üst düzeye çıkmaktadır. Ayrıca dörtlükteki varlık ve yokluk kavramları da tasavvuf edebiyatını bilmeyi gerektirmektedir. Bu soruyu hazırlayan kişi A şıkkındaki dörtlüğün Yunus Emre'ye ait olduğunu alenen bildiği için dörtlükte geçen "aşk kavramının Allah aşkı olduğunu ön görmektedir. Dörtlükte geçen aşk kavramı bu haliyle -Yunus Emre'ye ait olduğu bilinmezse- Allah aşkı olabileceği gibi gerçek aşk da olabilir. Bu durumda da sorunun hatalı olduğu söylenebilir. MEB tarafından uygulanan TEOG Türkçe soruları incelendiğinde, bu soruların PISA 1b-1a-2 (temel düzey) ile 3 ve. (orta düzey) düzeylere karşılık geldiği görülmektedir. Ancak incelenen TEOG soruları arasında PISA 5 ve 6. (üst düzey) düzeylere karşılık gelebilecek sadece iki soru bulunmuştur. Bu bağlamda, PISA nın okuma becerileri amaçları dikkate alındığında, öğrencilere yöneltilen soruların, onların ana dili açısından nitelikli bireyler olup olmadığını ölçmeyi amaçladığı söylenebilir. Araştırma kapsamında incelenen TEOG soruları ile MEB öğretmenlerinin sınavlarda kullandıkları soruların ise dil açısından nitelikli bireyler yetiştirilip yetiştirilmediğini ölçmekten uzak, öğrencilerin bilme-kavrama düzeylerine hitap eden sorular olduğu söylenebilir. Bu tür yaklaşımlarla yapılan ölçme-değerlendirme süreçleri, ana dil açısından nitelikli bireyler yetişmesine katkı sağlayamaz. Tartışma, Sonuç ve Öneriler Çalışmanın bulgularından hareketle aşağıdaki sonuçlara ulaşmak mümkündür: Sekizinci sınıf Türkçe dersi okuma kazanımları incelenmiş ve öğrencilerden beklenilen bu beceriler araştırmacı tarafından temel düzey, orta düzey ve üst düzey beceriler olarak yeniden yorumlanmıştır. İncelenen kazanımlardan öğrencilerin okuma becerilerini ölçen kazanımların çoğunluğu orta düzeyde bulunurken üst düzeyde herhangi bir okuma kazanımının bulunmadığı belirlenmiştir. Öğretmenlerin sekizinci sınıf Türkçe dersini değerlendirmek için uyguladıkları sınav soruları 2009 PISA sorularının detaylı açıklamaları ve Bloom'un bilişsel taksonomisi göz önünde bulundurularak incelendiğinde Türkçe sorularının sadece bilgiyi ölçmek amacıyla hazırlandığı, öğrencilerin temel düzey becerilerinin ölçüldüğü görülmektedir. Ayrıca incelenen sorular birbirine çok fazla benzemektedir. Çünkü öğretmenler genel olarak internetteki eğitim sitelerinden soruları indirmektedirler ve çok az değişiklik yaparak kullanmaktadırlar. Bu bulgu öğretmenlerin soru yazma eğitimi almadıkları sonucuna götürmektedir. Özellikle Bloom'un bilişsel taksonomisindeki ve PISA uygulamasındaki farklı düzeylere göre soru yazma eğitimi olmayan öğretmenler böyle bir yolu tercih etmektedir. Sekizinci sınıf öğrencilerinin girdiği ulusal TEOG sınavı Türkçe soruları 2009 PISA sorularının detaylı açıklamaları ve Bloom'un bilişsel taksonomisi göz önünde bulundurularak incelendiğinde soruların yüzde 95'i temel ve orta düzeyde çıkmıştır. Sadece TEOG sınavında değil diğer ulusal sınavların soruları (YGS, LYS, KPSS vb.) incelendiğinde de temel düzey bilgilerin ölçüldüğü ve soruların sadece uygulama düzeyine kadar gelebildiği görülecektir. Uygulanan sınavlarda öğrencilerin üst düzey bilişsel becerilerini ölçmek için açık uçlu sorulara yer verilmediği görülmüştür. Yukarıdaki sonuçlardan hareketle aşağıdaki önerilere ulaşılabilir: 579

14 Teorik araştırma yapanlar; Fen ya da matematik öğretim programındaki kazanımların, TEOG ve okul sınav sorularının PISA'da ilgili alanın yeterlik düzeyleri kapsamında inceleyebilirler. Türkiye deki diğer ulusal sınavların (YGS, LYS, KPSS) sorularının okuma becerileri yeterlik düzeyleri açısından değerlendirilebilir. Türk dili ve edebiyatı dersi kazanımları ile TDE öğretmenlerinin kullandığı sınıf sınav sorularının PISA okuma becerilerinde belirtilen düzeylerle karşılaştırıldığı araştırmalar yapılabilir. Öğretmen ve öğrencilere yönelik ise; Üst düzey kazanımlara daha fazla yer verilecek şekilde kazanımların düzenlenebilir. Program hazırlayıcıların öğretmenlerin program okuryazarlıklarının bulunmadığını göz önünde bulundurarak hangi kazanımın hangi düzey beceriye girdiğini belirten tablolar kullanılabilir. Öğretmen adaylarına lisans eğitimlerinde ölçme ve değerlendirme derslerinde soruların nasıl yazılması gerektiği ve özellikle uluslararası eğitim ölçütlerinden biri olan PISA sınavının becerileri dikkate alınarak düzeylere uygun soru yazımı öğretimi yapılabilir. Bazı özel okullarda olduğu gibi, öğretmenlerin soru yazma ve soru değerlendirme aşamaları takip edilebilir. Öğretmenlerin üst düzey kazanımlara yönelik sorular yazma becerilerini geliştirecek faaliyetler yapılabilir. MEB e bağlı okullarda uygulanan sınavlarda kazanımlara uygun soru hazırlanıp hazırlanmadığı, program kitabında yer alan kazanımlardan hangilerinin ölçülüp ölçülmediği takip edilmelidir. Bunun için MEB e bağlı devlet okullarında -Rehber öğretmenler gibi- ölçme ve değerlendirme süreçlerini takip etmekle görevli uzmanlar istihdam edilebilir. Kaynakça Anıl, D. (2009). Uluslararası öğrenci başarılarını değerlendirme programı (PISA) nda Türkiye deki öğrencilerin Fen Bilimleri başarılarını etkileyen faktörler. Eğitim ve Bilim, 3(152), Aşıcı, M., Baysal, N., ve Erkan, S. (2012). Türkiye de yapılan 2009 PISA ve Seviye Belirleme Sınavı ndaki (SBS) okuma becerileri sorularının karşılaştırılması. Journal of Research in Education and Teaching, 1(2), Batur, Z., ve Ulutaş, M. (2013). PISA ile Türkçe öğretim programındaki okuduğunu anlama kazanımlarının örtüşme düzeylerinin incelenmesi. The Journal of Academic Social Science Studies, 6(2), Batur, Z., ve Alevli, O. (201). Okuma becerileri dersinin PISA okuduğunu anlama yeterlilikleri açısından incelenmesi. Okuma Yazma Eğitimi Araştırmaları, 2(1), Çepni, S. (2009). Araştırma ve proje çalışmalarına giriş. Trabzon: Yazarın Kendisi. Milli Eğitim Bakanlığı. (2010). PISA OECD Ulusal Ön Raporu. Ankara: Eğitimi Araştırma ve Geliştirme Dairesi Başkanlığı. Milli Eğitim Bakanlığı. (2016). PISA OECD Ulusal Nihai Rapor. Ankara: Ölçme, Değerlendirme Sınav Hizmetleri Genel Müdürlüğü. Yalçın, A. (2002). Türkçe öğretim yöntemleri. Ankara: Akçağ. Yıldırım, A., ve Şimşek, H. (2016). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin. 580