BİLGESAM HEYETİ NİN ÇİN HALK CUMHURİYETİ ZİYARETİ SONUÇ RAPORU BİLGE ADAMLAR STRATEJİK ARAŞTIRMALAR MERKEZİ

Transkript

1

2 BİLGESAM HEYETİ NİN ÇİN HALK CUMHURİYETİ ZİYARETİ SONUÇ RAPORU BİLGE ADAMLAR STRATEJİK ARAŞTIRMALAR MERKEZİ

3 BİLGESAM HEYETİ NİN ÇİN HALK CUMHURİYETİ ZİYARETİ SONUÇ RAPORU Grafik Tasarım: Sertaç DURMAZ Bilge Adamlar Stratejik Araştırmalar Merkezi Wise Men Center For Strategic Studies Mecidiyeköy Yolu Caddesi No:10 Celil Ağa İş Merkezi Kat:9 Daire:36 Mecidiyeköy / İstanbul / Türkiye Tel: Faks: bilgesam@bilgesam.org Atatürk Bulvarı Havuzlu Sok. No:4/6 A.Ayrancı / Çankaya / Ankara / Türkiye Tel : Faks: Copyright BİLGESAM ARALIK 2012 Bu yayının tüm hakları saklıdır. Yayın Bilge Adamlar Stratejik Araştırmalar Merkezi nin izni olmadan elektronik veya mekanik yollarla çoğaltılamaz.

4 Sonuç Raporu SUNUŞ Bilge Adamlar Stratejik Araştırmalar Merkezi (BİLGESAM) heyeti, Çin Uluslararası Dostluk Derneği nin (China Association for International Friendly Contact-CAIFC) daveti üzerine Kasım 2012 tarihleri arasında Çin Halk Cumhuriyeti ne bir ziyaret gerçekleştirmiştir. Bilge Adamlar Kurulu Başkanı Oramiral (E) Salim Dervişoğlu başkanlığındaki BİLGESAM heyeti, ziyaret programında ev sahibi kuruluş Çin Uluslararası Dostluk Derneği nin koordinasyonuyla Şanghay ve Pekin de temaslarda bulunmuştur. BİLGESAM heyeti, 7 günlük ziyaret programında Şanghay Sosyal Bilimler Akademisi, Şanghay Halk Meclisi, Çin Halk Siyasi Danışma Konferansı (CPPCC) Şanghay Komitesi, Çin Uluslararası Dostluk Derneği, Tsinghua Üniversitesi ve Devlet Konseyi ne bağlı Devlet Etnik İşler Komisyonu ndan Çinli uzman, akademisyen ve yetkililerle görüşmeler gerçekleştirmiştir. Heyet, ziyaretin Pekin bölümünde Türkiye nin Pekin Büyükelçiliği ni de ziyaret etmiştir. BİLGESAM heyeti, ziyaret süresince katıldığı toplantı ve görüşmelerde Şanghay kentinin sosyo-ekonomik kalkınma süreci, Çin in ekonomisi ve genel dış politika vizyonu, ABD ve Japonya ile münasebetleri, Orta Asya ya bakışı, Orta Doğu bölgesine yönelik izlediği siyaset, İran nükleer programı ve Suriye krizine yaklaşımı, egemenliği altındaki etnik unsurlara yönelik politikaları, Sincan Uygur Özerk Bölgesi, Uygur diasporası, Türkiye deki Uygurlar ve Türkiye-Çin ilişkileri konularında Pekin in tutumunu öğrenme imkânı bulmuş, Türkiye nin görüşlerini Çinli yetkili, uzman ve akademisyenlere iletmiştir. Sonuç Raporu, ziyaretin Türkiye-Çin ilişkilerine katkı sağlaması amacıyla ziyaret programı kapsamındaki görüşmelerin özeti olarak hazırlanmış ve kamuoyuyla paylaşılmıştır. Raporun Türk karar mercilerine, ilgili uzman ve akademisyenlere faydalı olmasını temenni eder, ziyaret programı boyunca heyetimize eşlik eden CAIFC Genel Sekreteri Chen Jun ve beraberindeki yetkililere, heyetimize başkanlık eden Oramiral (E) Salim Dervişoğlu na, Çin temsilcimiz Salih Tınmaz a ve rapora katkı sağlayan BİLGESAM personeline teşekkür ederim. Doç. Dr. Atilla Sandıklı BİLGESAM Başkanı 29

5 30 (BİLGESAM) Heyeti nin Çin Halk Cumhuriyeti Ziyareti

6 BİLGESAM HEYETİ NİN ÇİN HALK CUMHURİYETİ ZİYARETİ SONUÇ RAPORU Çin Uluslararası Dostluk Derneği (China Association for International Friendly Contact-CAIFC) heyeti, 9 Temmuz 2012 tarihinde BİLGESAM a gerçekleştirdiği ziyaretin ardından BİLGESAM heyetini Çin e davet etmiştir. BİLGESAM ve CAIFC arasındaki temaslar neticesinde ziyaret programında gündeme alınacak konular Orta Asya ve Afganistan daki Gelişmeler, Çin ve Orta Asya Hattında Etnik Sorunlar, Sincan daki Ayrılıkçı Unsurların Faaliyetleri, Terörizm, Ayrılıkçılık ve Aşırılık, Çin in Orta Doğu Poltikaları, Çin in Suriye Krizindeki Tutumu ve Türkiye-Çin İlişkilerinin Geliştirilmesi İçin Yapılması Gerekenler olarak belirlenmiştir. Çin ziyareti programında BİLGESAM heyetinde Bilge Adamlar Kurulu Başkanı Oramiral (E) Salim Dervişoğlu, BİLGESAM Başkanı Doç. Dr. Atilla Sandıklı, BİLGESAM Çin Uzmanı ve Çin Temsilcisi Salih Tınmaz ve Araştırma Koordinatörü Erdem Kaya yer almıştır Kasım 2012 tarihlerinde 7 gün süren ziyaret programında BİLGESAM heyeti, ev sahibi kuruluş Çin Uluslararası Dostluk Derneği nin koordinasyonuyla Şanghay ve Pekin de çeşitli temaslarda bulunmuştur. BİLGESAM heyeti ziyaret programı kapsamında Şanghay Sosyal Bilimler Akademisi, Şanghay Halk Meclisi, Çin Halk Siyasi Danışma Konferansı (CPPCC) Şanghay Komitesi, Çin Uluslararası Dostluk Derneği, Tsinghua Üniversitesi ve Devlet Konseyi ne bağlı Devlet Etnik İşler Komisyonu ndan Çinli uzman, akademisyen ve yetkililerle görüşmeler gerçekleştirmiştir. Heyet, ziyaretin Pekin bölümünde Türkiye nin Pekin Büyükelçiliği ni de ziyaret etmiştir. 1

7 BİLGESAM heyeti, ziyaretin Şanghay bölümünde Riverside Otel de (International Convention Center), Pekin bölümünde ise Regent Otel de misafir edilmiştir. Ziyaret programı süresince BİLGESAM heyetine CAIFC Genel Sekreteri Chen Jun başkanlığındaki Çinli grup eşlik etmiştir. Heyet, Şanghay Pudong Havalimanı ndaki karşılamadan Pekin Uluslararası Havalimanı nda uğurlanmaya kadar VİP olarak ağırlanmış, ziyaret programı boyunca BİLGE- SAM heyetine eşlik eden Çinli grubun heyet mensuplarına gösterdiği saygı, nezaket ve samimiyet ve organizasyondaki kusursuzluk takdirle karşılanmıştır. BİLGESAM heyeti 17 Kasım Cumartesi akşamı Çin Uluslararası Dostluk Derneği ni temsilen programı koordine eden Çinli grupla akşam yemeğine katılmıştır. Yemekte Bilge Adamlar Kurulu Başkanı Oramiral (E) Salim Dervişoğlu, BİLGESAM Başkanı Doç. Dr. Atilla Sandıklı ve Çinli grubun başkanı CAIFC Genel Sekreteri Chen Jun Türkiye ve Çin Halk Cumhuriyeti hakkında bilgi teatisinde bulunmuştur. Oramiral (E) Salim Dervişoğlu başkanlığındaki BİLGESAM heyeti, ziyaret programının birinci gününde Şanghay Sosyal Bilimler Akademisi nde Prof. Dr. Pan Guang başkanlığındaki Çinli akademisyenlerle bir toplantı gerçekleştirmiştir. Şanghay Sosyal Bilimler Akademisi ndeki görevlerinin yanı sıra Çin in Medeniyetler İttifakı nezdindeki temsilcisi olan Prof. Guang, Türkiye ye pek çok defa geldiğini, Türkiye ve İspanya başbakanları liderliğinde yürütülen medeniyetler buluşması toplantılarına katıldığını ve Türkiye yi iyi tanıdığını ifade etmiştir. Heyet mensuplarının karşılıklı tanıtılmasından sonra Prof. Dr. Pan Guang Şanghay Sosyal Bilimler Akademisi nden, Akademi bünyesinde faaliyet gösteren Şanghay İşbirliği Teşkilatı Çalışmaları Merkezi (COS- COS), Şanghay Uluslararası Çalışmalar Merkezi (SCIS) ve Şanghay Yahudi Çalışmaları Merkezi nden (CJSS) bahsetmiştir. BİLGESAM heyeti de kısaca BİLGESAM ın teşkilat yapısı, çalışmaları ve faaliyetleri hakkında bilgi vermiştir. Toplantı, Prof. Guang ın talebi üzerine Oramiral (E) Salim Dervişoğlu nun Türkiye nin Orta Doğu politikası, komşularıyla ilişkileri, Suriye krizindeki tutumu, İsrail, Gazze ve Irak la ilişkiler ağırlıklı yaptığı konuşma ile başlamıştır. Dervişoğlu özellike Suriye krizi üzerinde durmuş, krizin yol açtığı sonuçlar bakımından Türkiye yi kaygılandırdığını belirtmiştir. Dervişoğlu nun 2

8 konuşmasından sonra toplantı Prof. Pan Guang ın konuşması, Bilge Adamlar Kurulu Başkanı Salim Dervişoğlu nun ve BİLGESAM Başkanı Doç. Dr. Atilla Sandıklı nın sorulan sorulara cevaben yaptığı değerlendirmeler ile Çinli akademisyenler Prof. Zhou Guojian ve Doç. Dr. Wang Shuming in konuşmalarıyla sona ermiştir. Prof. Guang, Çin ile Orta Doğu ülkeleri arasında herhangi bir ihtilaf olmadığını, Muhammed Mursi nin Mısır cumhurbaşkanlığına seçilmesinden sonra ilk olarak Çin i ziyaret ettiğini ifade etmiştir. Guang, Pekin in Libya, Tunus, Fas, Cezayir, Suriye, Ürdün, Lübnan ve Körfez ülkeleri ile münasebetlerinin çok iyi olduğunu, ancak Orta Doğu daki son gelişmelerin Çin in bölge ile yürüttüğü ticareti menfi yönde etkilediğini kaydetmiştir. Prof. Guang, bölgedeki istikrarsızlığın riskleri, dolayısıyla ulaşım ve sigorta maliyetlerini artırdığını, sigorta şirketlerinin şu anda Suriye ye gönderilecek malları sigorta etmediğini, Çin in Orta Doğu ülkeleri ile ticari ilişkilerini bu nedenle Dubai merkezli olarak yürüttüğünü ancak burada da sıkıntılar olduğunu belirtmiştir. Prof. Dr. Pan Guang, Libya daki kriz başlayınca bu ülkede çalışan Çinli işçinin tahliye edildiğini, Libya nın hâlihazırda bu işçilerin geri gönderilmesini talep ettiğini ancak Çin in öncelikle ülkede kalan parasını kurtarmayı amaçladığını ifade etmiştir. Prof. Guang, Çin in Irak ta özellikle kuzeydeki Bölgesel Kürt Yönetimi ile ilişkilerinin çok iyi olduğunu ve Cumhurbaşkanı Talabani ile de bir sorununun olmadığını dile getirmiştir. Prof. Dr. Pan Guang, Çin in İran ın nükleer silah sahibi olmasını kabul edemeyeceğini, ancak bu ülkeye her türlü askeri harekâta da karşı çıktığını ifade etmiştir. Guang, İran meselesinde Çin in üç ilke doğrultusunda hareket ettiğini açıklamıştır. Pekin in İran konusunda benimsediği birinci prensibin bu ülkenin nükleer silah sahibi olmaması gerektiği olduğunu, bu nedenle İran ın nükleer silah sahibi olmasını Çin in kabul edemeyeceğini ifade etmiştir. Prof. Guang, ikinci ilkenin İran a karşı her türlü askeri harekâta karşı çıkmak olduğunu, Çin in bu ilke doğrultusunda İran nükleer krizinin askeri seçenekle kesinlikle çözülemeyeceğini savunduğunu belirtmiştir. Prof. Guang, İran daki nükleer tesisleri imha etmeye dönük düzenlenecek askeri bir harekâtın bütün Orta Doğu yu çatışmaya sürükleyebileceğini vurgulamış, İran da halkın reform taleplerinin olduğunu ve bu ülkeye karşı gerçekleştirecek bir saldırının reform çabalarına da zarar vereceğini belirtmiştir. İran konusunda Pekin in benimsediği üçüncü ilkenin, Çin in bu ülkedeki menfaatlerinin korunması olduğunu ifade eden Prof. Pan Guang, Çin in İran da 3

9 yatırımları bulunduğunu, İran dan petrol ithal ettiğini ve bu ülke ile finansal ilişkiler yürüttüğünü bildirmiştir. Guang, Pekin in bu nedenle ABD nin İran a karşı uyguladığı tek taraflı müeyyidelerine destek vermeyerek kendi menfaatlerini koruduğunu ancak Birleşmiş Milletler in yaptırımlarına riayet ettiğini hatırlatmıştır. Prof. Dr. Pan Guang, Pekin in bölgede genel olarak bir sorununun olmadığını tekrar hatırlatmış, Çin in Orta Doğu nun yanı sıra Rusya, Kazakistan ve Türkmenistan dan da enerji ithal ettiğini dile getirmiştir. Guang, Çin in uzun yıllardır güvenlik açısından ilgi duyduğu bölgenin Hint Okyanusu olduğunu ancak son zamanlarda Süveyş Kanalı nın ötesine 3 gemi gönderdiğini bildirmiştir. Çin gemilerinin Rusya, Türkiye, Bulgaristan, İsrail ve Mısır ı ziyaret ettiğini ve bu ülkelerin donanmaları ile arama-kurtarma ve insani yardım amaçlı tatbikatlar yaptığını ifade etmiştir. Prof. Guang, Çin Halk Cumhuriyeti nin Lübnan daki BM barış gücü içinde 1000 askerinin görev aldığını ve bu ülkede çıkabilecek istikrarsızlıkların Çin i kaygılandırdığını belirtmiş, Çin in Akdeniz le ilgili Lübnan daki kuvvetlerinden kaynaklanan güvenlik endişeleri bulunduğuna işaret etmiştir. Prof. Guang, Çin in Suriye ye yabancı askeri müdahaleye karşı olduğunu ve Esed iktidarını Suriye nin merkezi yönetimi olarak tanımaya devam ettiğini belirtmiştir. Prof. Guang, Suriye konusunda Pekin in yaklaşımının Moskova nın tutumundan farklı olduğunu, Rusya nın bu ülkede askeri üssü bulunduğunu ve iki ülke arasında silah satış anlaşmaları olduğunu anlatmıştır. Guang, Çin in Suriye ile böyle bir ilişkisinin olmadığını ancak Suriye ye yabancı askeri müdahaleye karşı olduğunu ifade etmiştir. Çin in muhalefetle bir sorununun olmadığını, Esed iktidarı ile de iyi ilişkiler içinde olduğunu ve bu iktidarı Suriye nin merkezi yönetimi olarak tanımaya devam ettiğini vurgulayan Prof. Guang, Pekin in Annan ve İbrahimi nin planlarını desteklediğini belirtmiştir. Prof. Guang, Çin devletinin Suriye krizinde gelinen aşamada ise herşeyden önce ateşkesi gerekli gördüğünü ilave etmiştir. Prof. Guang, Çin in İsrail-Filistin ihtilafı konusunda Filistinlilerin kendi devletlerine sahip olması gerektiğini savunduğunu ve Filistin in Birleşmiş Milletler üyeliğini desteklediğini ifade etmiştir. Guang, bununla birlikte Pekin açısından İsrail in güvenliğinin önemli olduğunu ve Hamas ın roket saldırılarını durdurması gerektiğini belirtmiş, Çin in iki tarafı da müzakerelere ve anlaşmaya teşvik ettiğini bildirmiştir. Prof. Dr. Pan Guang, İsrail-Filistin ihtilafının çözümünde ABD ve Avrupa Birliği nin de gayret göstermesi gerektiğini dile getirmiştir. Prof. Dr. Pan Guang, konuşmasının ardından BİLGESAM heyetine 4

10 Türkiye nin Suriye krizindeki tutumu ile ilgili soru yöneltmiştir. Prof. Guang, yakın zaman önce ABD de bulunduğunu, temas ettiği bazı kişilerin ABD nin Suriye ye askeri müdahalede bulunmayacağını, bunu Türkiye nin yapması gerektiğini düşündüklerini nakletmiş ve böyle bir şeyin olup olmayacağını sormuştur. Prof. Guang ın sorusuna cevaben Oramiral (E) Salim Dervişoğlu, Türkiye nin komşusundaki bu krizden şüphesiz çok rahatsız olduğunu ancak gerek halkın çoğunluğunun gerekse hükümetin böyle bir hareket tarzını uygun görmediğini ifade etmiştir. Dervişoğlu ancak Türkiye nin kendisine müteveccih her türlü tehdide karşılık vermeye kararlı olduğunu eklemiştir. ABD ve AB nin Türkiye nin Suriye ye taarruz etmesi gerektiğini düşünmelerinin mantıklı olmadığını belirten Dervişoğlu, Türkiye nin müttefiki olan Batılı ülkelerin böyle bir harekâtın icrası durumunda taahhütleri gereği sorumluluk altına girebileceğini, dolayısıyla bugünkü durum muvacehesinde böyle bir harekâtı istememeleri gerektiğini kaydetmiştir. BİLGESAM Başkanı Doç. Dr. Atilla Sandıklı da Türkiye nin İran nükleer krizinin diplomatik yollardan çözülmesi için elinden gelen herşeyi yaptığını anlatmış ve Ankara nın Suriye krizindeki tutumunu değerlendirmiştir. Sandıklı, Türkiye nin Arap baharı başlamadan önce Esed iktidarı ile oldukça iyi ilişkiler içinde olduğunu ve iki devlet arasında ortak bakanlar kurulu toplantıları yapabilecek düzeyde bir yakınlık tesis edildiğini belirtmiştir. Doç. Dr. Sandıklı, Arap baharının başlamasından sonra ise Türkiye nin otoriter yönetimler ile demokratik hak ve özgürlük talep eden halklar arasında bir seçim yapmak zorunda kaldığını ve tercihini diğer Arap ülkelerinde olduğu gibi Suriye de de halktan yana kullandığını ifade etmiştir. BİLGESAM Başkanı, Suriye deki süreçte Türkiye nin Esed iktidarına tavır almadan önce halkın talepleri doğrultusunda reform tavsiyesinde bulunduğunu, ancak rejime bağlı güvenlik güçlerinin halka ateş açması ve gösteri yürüyüşlerini silahlı kuvvetle bastırma teşebbüsü karşısında halktan yana tutum geliştirdiğini dile getirmiştir. Toplantıda BİLGESAM heyetine, Türkiye nin Orta Doğu daki ihtilafların çözümünde yumuşak gücünü, insan hakları ve demokratik değerleri ön planda tutarak hareket etme tercihi üzerine de bir soru tevcih edilmiştir. Çinli akademisyenler BİLGESAM heyetine bu metotlarla Orta Doğu ülkeleri arasındaki ihtilafların çözümünün mümkün olup olmadığını sormuştur. Bu soruya cevaben Oramiral (E) Salim Dervişoğlu, Orta Doğu ülkelerinin problemle- Doç. Dr. Sandıklı, Türkiye nin Arap baharı sürecinde otoriter yönetimler ile demokratik hak ve özgürlük talep eden halklar arasında bir seçim yapmak zorunda kaldığını ve tercihini diğer Arap ülkelerinde olduğu gibi Suriye de de halktan yana kullandığını ifade etmiştir. 5

11 rinin bölgeye has özellikler içerdiğini, Türkiye nin bölgedeki ihtilafların çözümünde silahlı kuvvet kullanma seçeneğini benimsemediğini ve bu nedenle komşularla sıfır sorun ilkesini geliştirdiğini ifade etmiştir. Türkiye nin Orta Doğu da kalıcı barış ve istikrar istediğini belirten Dervişoğlu, Ankara nın bu konudaki çabalarını demokrasi ve insan hakları gibi genel kabul görmüş esaslar çerçevesinde yürütmek istediğini dile getirmiştir. Prof. Dr. Pan Guang, Türkiye-Çin arasında Orta Asya ülkelerinde müşterek teşebbüsler düşünülebileceğini, ortak yatırımlar ve ortak kültürel projeler tasarlanabileceğini belirtmiştir. BİLGESAM heyeti Başkanı Oramiral (E) Salim Dervişoğlu nun Çinli heyetin sualine verdiği cevabın ardından, Prof. Dr. Pan Guang Orta Asya da Türkiye- Çin işbirliği ihtimali üzerine değerlendirmelerde bulunmuştur. Türkiye nin Şanghay İşbirliği Örgütü nün Diyalog Ortağı olduğunu belirten Guang, Çin in Hindistan ve Malezya ile olduğu gibi Türkiye ile de Orta Asya da işbirliği süreçleri başlatabileceğini söylemiştir. Çin Halk Cumhuriyeti nin Orta Asya da Hindistan ve Malezya ile müşterek girişimleri ve ticari ortaklıkları bulunduğunu ifade eden Prof. Guang, aynı şekilde Türkiye-Çin arasında Orta Asya ülkelerinde müşterek teşebbüsler düşünülebileceğini, ortak yatırımlar ve ortak kültürel projeler tasarlanabileceğini belirtmiştir. Prof. Dr. Pan Guang, tarihi İpek Yolu nun bir ucunda Türkiye nin diğer ucunda ise Çin in yer aldığına, Türkiye-Çin arasında İpek Yolu boyunca işbirliği geliştirilebileceğine işaret etmiştir. Prof. Guang, Çin in Orta Asya ülkelerinde Selefi düşünce ve hareketlerin yayılmasından endişeli olduğunu, Kazakistan da yakın zamanda polise saldırı düzenleyerek ortaya çıkan Juda-Caliph adlı bir teşkilatın bulunduğunu ve bu teşkilatın El Kaide nin desteğini aldığını açıkladığını ifade etmiştir. Prof. Pan Guang, Çin in Orta Asya da Hizbuttahrir benzeri akımların yayılmasından rahatsız olduğunu, Pekin in Afganistan ın geleceği ile ilgili de kaygı beslediğini ve ABD çekildikten sonra bu ülkedeki gelişmelerden endişe duyduğunu izah etmiştir. Prof. Guang, bölgedeki aşırı grupların küresel cihat isteklerinin ürkütücü olduğunu söylemiş ve Türkiye nin bu konulardaki görüşlerini sormuştur. Oramiral (E) Salim Dervişoğlu, Prof. Guang ın sorusu üzerine bu nitelikteki aşırı akımların İslam dini ile uyumlu olmadığını ve birkaç yıl önce El Kaide nin İstanbul da yaptığı terör saldırılarında birçok Türk vatandaşının öldüğünü hatırlatmış, Türkiye nin de dini istismara dayalı bu kabil terörist yapılanmalardan rahatsız olduğunu dile getirmiştir. Dervişoğlu, Türkiye nin dini açıdan İslamiyet in hoşgörü esasını temel alan mutedil bir yaklaşım sergi- 6

12 lediğini ve bu yaklaşımın Türkiye nin yumuşak gücü olduğunu ifade etmiştir. Oramiral (E) Dervişoğlu dünyadaki Müslüman halkların, aşırı akımların insan öldürmeyi mübah gören yaklaşımından ziyade Türkiye nin insancıl ve hoşgörülü yaklaşımına çok daha yakın olduğunu vurgulamıştır. Prof. Guang, BİLGESAM heyeti başkanı Dervişoğlu nun verdiği cevabın ardından Suriye krizindeki gelişmelerle ilgili değerlendirmelerde bulunmuş, krizin Türkiye ye muhtemel etkileri üzerine bir soru sormuştur. Prof. Guang, ABD nin ve diğer Batılı ülkelerin Libya da muhalefeti desteklediğini ancak Bingazi de Amerikan büyükelçisinin öldürülmesinin Washington ın Suriye politikasını etkilediğini ve ABD nin Suriye muhalefetine verdiği desteğe kural ve sınırlar getirdiğini belirtmiştir. Guang, BİLGESAM heyetine ilerde Suriye muhalefeti içindeki Kürtlerin kuzey Irak taki Kürtlerle ittifak halinde Türkiye ye karşı bir harekete girişmesi durumunda Türkiye nin nasıl hareket edeceğini sormuştur. Oramiral (E) Salim Dervişoğlu, böyle bir senaryonun gerçekçi ve muhtemel olmadığını, çünkü Türkiye nin kuzey Irak la ilişkilerinin gayet iyi olduğunu ve Kürt kökenli Suriyelilerin de hem nüfus bakımından az hem de ülkede dağınık biçimde yerleşik olduğunu ifade etmiştir. Dervişoğlu, Suriye Kürtleri içinde PKK terör örgütüne sempati duyan ve PYD mensubu olan azınlık bir gruba karşılık çoğunluğun Türkiye ye yakın olduğunu ve PKK ya soğuk baktığını belirtmiş, bu nedenle böyle bir senaryoyu olası görmediğini tekrar belirtmiştir. BİLGESAM Başkanı Doç. Dr. Atilla Sandıklı ise bu kapsamda Türkiye nin terör sorunu ile ilgili değerlendirmede bulunmuş, durumun dışarıdan göründüğünden çok farklı olduğunu anlatmıştır. Sandıklı, Türkiye de bağımsızlık isteyen Kürtlerin sayısının çok az olduğunu, Türkiye vatandaşı Kürtlerin büyük çoğunluğunun Türklerle birlikte aynı devlet çatısı altında yaşamayı arzu ettiğini ifade etmiştir. Doç. Dr. Sandıklı, bu istatistiklerin BİLGESAM ın bölgede yaptığı anketler neticesinde elde edildiğini ilave etmiş, Terörle Mücadelede Toplumsal Algılar başlıklı raporun ilgili verilerini katılımcılarla paylaşmıştır. Türkiye deki Kürt nüfus içinde bağımsızlık isteyen Kürtlerin %2, federasyon talep eden Kürtlerin de sadece %5,7 oranında kaldığına, Kürtlerin %90 ının Türklerle ortak gelecekten yana olduğuna işaret etmiştir. Türkiye de Türkler ve Kürtler arasında toplumsal düzeyde bir entegrasyon olduğunu hatırlatan Sandıklı, BİLGESAM ın son anketinde Kürt kökenli vatandaşların %66,7 si- Oramiral (E) Salim Dervişoğlu, Suriye Kürtleri içinde PKK terör örgütüne sempati duyan ve PYD mensubu olan azınlık bir gruba karşılık çoğunluğun Türkiye ye yakın olduğunu ve PKK ya soğuk baktığını anlatmıştır. 7

13 nin Türklerle evlilik yoluyla akraba olmak istediğini belirttiğini açıklamıştır. Doç. Dr. Wang Shuming, Türkiye-Çin arasında ticaret açığının yanı sıra önemli bir bilgi açığının olduğunu ve iki ülkenin birbirini iyi tanımadığını vurgulamıştır. Toplantıda Çinli akademisyenlerden Orta Doğu uzmanı Prof. Zhou Guojian, Arap devletlerindeki Türkiye algısı konusundaki değerlendirmelerini katılımcılarla paylaşmıştır. Şanghay Yahudi Çalışmaları Merkezi nin (CJSS) Dekan Yardımcılığı görevini de yürüten Prof. Guojian, geçmişte Irak ta bir süre bulunduğunu ve Arap halkları nazarında Türkiye nin itibarının oldukça yüksek olduğunu gözlemlediğini ifade etmiştir. Toplantıda Şanghay Sosyal Bilimler Akademisi nden Doç. Dr. Wang Shuming de Türkiye-Çin ilişkileriyle ilgili değerlendirmelerde bulunmuştur. Doç. Dr. Shuming, yakın zaman önce Türkiye de Türkiye-Çin ilişkileri konulu bir konferansa 1 katıldığını ve iki ülke halklarının birbirini ne kadar az tanıdığını müşahade ettiğini belirtmiştir. İkili ilişkilerde ticaret açığının yanı sıra önemli bir bilgi açığının olduğunu vurgulayan Doç. Dr. Shuming, Türkiye ve Çin in birbirini yeterince tanımadığını ve iki ülkede de diğer ülkeyi iyi bilen uzman eksikliği bulunduğunu dile getirmiştir. Doç. Dr. Wang Shuming, Türkiye ve Çin in bu bilgi açığını giderebilmek için eğitim, araştırma-geliştirme, spor ve turizm alanlarında daha fazla işbirliği geliştirmesi gerektiğini ifade etmiştir. Şanghay Sosyal Bilimler Akademisi ndeki toplantı, her iki tarafın Çin ve Türkiye nin politika ve yaklaşımlarının küçük farklılıklar dışında genel olarak birbirine yakın olduğunu, iki ülkenin birbirini daha iyi tanıyarak ortak çalışmalar yürütmelerinin faydalı olacağı müşterek anlayışı çerçevesinde sona ermiştir. Liu Lunxian, Türkiye nin Avrupa ve Asya arasında köprü niteliğindeki coğrafi konumunu çok önemsediklerini ve Türkiye ile yakın işbirliği arzusunda olduklarını ifade etmiştir. BİLGESAM heyeti aynı gün Şanghay Halk Meclisi eski Başkan Yardımcısı Liu Lunxian ile de bir araya gelmiştir. Heyet Liu Lunxian ın verdiği yemeğe katılmış, yemek sırasında Bilge Adamlar Kurulu Başkanı Oramiral (E) Salim Dervişoğlu, BİLGESAM Başkanı Doç. Dr. Atilla Sandıklı ve Sayın Lunxian Türk dış politikası ve Türkiye-Çin ilişkileri üzerine fikir teatisinde bulunmuştur. Liu Lunxian, yakın zaman önce Türkiye ye gittiğini insanların sıcaklığı ve misafirperverliğinden çok etkilendiğini, Türkiye nin Avrupa ve Asya arasında köprü niteliğindeki coğrafi konumunu çok önemsediklerini ve yakın işbirliği arzusunda olduklarını ifade etmiştir. Lunxian, BİLGESAM heyetini ağırlamaktan mutluluk duyduğunu ve bu ziyaretin ardından Çin de Türkiye ile ilişkilerin geliştirilmesi noktasında başlatılan girişimleri destekleyeceğini 1 Küresel 21. Yüzyılın Kavşağında Türkiye ve Çin, Ekim 2012, Boğaziçi Üniversitesi, Konferans sayfası için bkz. 8

14 söylemiştir. BİLGESAM heyeti yemeğin ardından kendisine eşlik eden Çinli grupla birlikte Şanghay ın şehir manzarasını izlemek üzere 492 metre yüksekliğindeki Şanghay Ticaret Merkezi ne geçmiştir. Heyet CAIFC Genel Sekreteri Chen Jun ve beraberindeki Çinli grup tarafından ticaret merkezi kulesinin üst katlarında yer alan bir kafede ağırlanmış, taraflar burada BİLGESAM-CAIFC işbirliği olanaklarını değerlendirmiştir. Chen Jun, CAIFC in bizzat Çin eski devlet başkanı Deng Xiaoping tarafından kurulduğunu, derneğin ilk genel başkanının Xiaoping in kızı olduğunu, daha sonra ise derneğin başkanlığı görevinin üst düzey siyasiler ve bürokratlar tarafından yürütüldüğünü belirtmiştir. Görüşmede, CAIFC in görevinin Çin in diğer ülkelerle kültürel ilişkiler başta olmak üzere eğitim, ar-ge, teknoloji ve sair konularda işbirliğini geliştirmek olduğu anlatılmıştır. CAIFC in Çin in birçok büyük şehrinde şubeleri olduğu ve mali kaynakları zengin bir kuruluş olduğu anlaşılmıştır. Genel Sekreter Chen Jun, görüşmede derneğin BİLGESAM la işbirliği yapmayı arzu ettiğini ifade etmiştir. Programın ikinci gününde heyet, Çin Halk Siyasi Danışma Konferansı (CPPCC) Şanghay Komitesi Başkan Yardımcısı Li Liangyuan ile bir görüşme gerçekleştirmiştir. Görüşmede Li Liangyuan, Şanghay kentinin kısa geçmişi, ekonomik kalkınma süreci, kentteki sanayi bölgesinin ihracat ve ithalatı ve şehrin diğer özellikleri hakkında BİLGESAM heyetine bilgi vermiştir. Liangyuan, Şanghay ve İstanbul un kardeş şehirler olduğunu, Şanghay ın yüzölçüm, nüfus ve göç alan dinamik yapısı bakımından İstanbul a çok benzediğini ifade etmiştir. Liangyuan, 2010 Şanghay Expo da Türkiye bölümüne ilgi duyduğunu ve fuarda genel olarak Türk mutfağına yoğun ilgi gösterildiğini belirtmiş, Türkiye-Çin arasındaki ticaret hacmini 50 milyar dolara çıkarmayı hedeflediklerini ilave etmiştir. Görüşmede Bilge Adamlar Kurulu Başkanı Oramiral (E) Salim Dervişoğlu da Türkiye ve İstanbul hakkında bilgi vermiş, BİLGESAM heyetine gösterilen ilgiye teşekkür etmiştir. Doç. Dr. Atilla Sandıklı ise BİLGESAM ın yapısı, faaliyetlerleri ve vizyonu hakkında Li Lianguan ı ve diğer katılımcıları bilgilendirmiştir. Şin Yunming, Çin in barışçıl bir yükselme politikası takip ettiğini, diğer ülkelerle arasındaki ihtilafları barışçıl yollardan çözmek istediğini ve savaşa karşı olduğunu belirtmiştir. Ziyaretin dördüncü gününde heyet, Diaoyutai Devlet Konukevi nde Çin Uluslararası Dostluk Derneği Başkan Yardımcısı Şin Yunming ile görüşmüş, Yunming in BİLGESAM heyeti onuruna verdiği yemeğe katılmıştır. Görüşmenin başında Şin Yunming CAIFC hakkında, Oramiral (E) Salim Dervişoğlu 9

15 ve Doç. Dr. Atilla Sandıklı ise BİLGESAM hakkında bilgi vermiştir. Görüşmede Yunming, Çin in dış politika vizyonunu izah etmiş, Çin in barışçıl bir yükselme politikası takip ettiğini, diğer ülkelerle arasındaki ihtilafları barışçıl yollardan çözmek istediğini ve savaşa karşı olduğunu ifade etmiştir. Yunming, Çin in batısında güvenlik sıkıntıları olduğunu, bu nedenle Türkiye ve Balkan ülkelerine önem verdiklerini belirtmiştir. Derneğin Başkan Yardımcısı Yunming, Çin in bütün bölgelerinin Şanghay kadar gelişmiş olmadığını, ülkenin genel ekonomik kalkınması için yapılacak daha çok işlerinin olduğunu ilave etmiştir. Yunming, ABD nin stratejik ağırlığını Pasifik bölgesine kaydırarak Çin i kuşatmaya çalıştığını ve Japonya yı Çin e karşı tahrik ettiğini dile getirmiştir. Oramiral (E) Salim Dervişoğlu da Türkiye nin barışçıl bir dış politika izlediğini, gerek bölgesel gerekse küresel ölçekte barış ve istikrarın korunması doğrultusunda irade gösterdiğini kaydetmiştir. Dervişoğlu, Türkiye nin de öncelikli hedefinin ekonomik kalkınma ve halkının refahını artırmak olduğunu, diğer devletlerin iç işlerine karışmak gibi bir politika takip etmediğini ve Türk devletinin yayılmacı eğilimlerinin bulunmadığını ifade etmiştir. Bilge Adamlar Kurulu Başkanı Dervişoğlu, Türkiye nin ayrılıkçı hareketlere karşı oldukça net bir tutuma sahip olduğunu ve diğer devletlerin toprak bütünlüğüne saygı gösterdiğini hatırlatmıştır. Dervişoğlu, Ankara nın tek Çin politikasına destek verdiğini, Çin in toprak bütünlüğünün korunması ve Sincan Uygur Özerk Bölgesi konusundaki hassasiyetini anladığını belirtmiştir. Şin Yunming, Orta Doğu daki iktidar değişikliklerinin bölgeye istikrarsızlık getirdiğine, Libya ve Mısır daki yönetimler değişince bu ülkelerde daha büyük sorunlar çıktığına ve istikrarı tekrar sağlamanın uzun zaman aldığına işaret etmiştir. Yunming, Suriye de kendi halkına ateş açan Baas rejiminin iktidarda kalmasının mümkün olmadığını ve nitekim Esed iktidarının yakında devrileceğini değerlendirdiklerini belirtmiştir. Yunming, Arap baharı kapsamındaki gelişmelerden sonra Çin in ABD ve Japonya ile olan ilişkilerine değinmiştir. ABD nin politikalarını ve stratejik ağırlığını Pasifik bölgesine kaydırarak Çin i kuşatmaya çalıştığını ifaden eden Yunming, Washington ın Japonya yı kullandığını, Çin e karşı tahrik ettiğini ve Çin-Japonya arasında son dönemde ortaya çıkan ada sorununda ABD nin etkisinin olduğunu dile getirmiştir. Şin Yunming, Çin in Japonya dan hiçbir zaman tazminat talep etmediği halde Japonya nın Çin e geçmişte saldırılar düzenlediğini inkâr ettiğini, okul kitaplarından da bu konuyu çıkarttığını ifade etmiştir. Yunming, ABD-Japonya ilişkileri çok iyi görünse de aslında Japonla- 10

16 rın ABD den hoşlanmadıklarını ve Washington a ileride sorun çıkaracaklarını öne sürmüştür. Görüşmede Dernek Başkan Yardımcısı Şin Yunming, Çin Halk Cumhuriyeti nin Türkiye ile benzer durum ve hedefleri olduğunu söyleyerek CAIFC ve BİLGESAM ın ortak çalışmalar yapabileceğini ve buna önem verdiklerini ifade etmiştir. Görüşme tarafların gelecek dönemde BİLGESAM-CAIFC arasında işbirliği tesisi ve Türkiye-Çin ilişkilerinin geliştirilmesine katkı sağlamaları temennileri ile sona ermiştir. Oramiral (E) Salim Dervişoğlu başkanlığındaki BİLGESAM heyeti, ziyaret programının beşinci gününde Tsinghua Üniversitesi nden Prof. Dr. Wu Dahui başkanlığındaki öğretim üyelerinin yer aldığı toplantıya katılmış ve Türkiye nin Pekin Büyükelçiliği ne bir ziyaret gerçekleştirmiştir. BİLGESAM heyetinin Tsinghua Üniversitesi nden Prof. Dr. Wu Dahui başkanlığındaki öğretim üyeleriyle gerçekleştirdiği toplantıda Türk dış politikası, Türkiye-Şanghay İşbirliği Örgütü ilişkileri, Çin ve Türkiye nin Orta Asya politikaları ve Uygur meselesi konuşulmuştur. Toplantının başında BİLGE- SAM heyeti başkanı Oramiral (E) Salim Dervişoğlu, Türkiye nin durumu, Türkiye nin çevresindeki sorunlar ve Türk dış politikasının genel hatlarını özetlemiştir. Toplantıda, Bilge Adamlar Kurulu Başkanı Oramiral (E) Salim Dervişoğlu ve BİLGESAM Başkanı Doç. Dr. Atilla Sandıklı, Çinli akademisyenlerin sorularını cevaplamışlardır. Toplantıda Çinli heyetin başkanı Prof. Dr. Wu Dahui, daha önce Türkiye ye geldiğini ve 9 Temmuz 2012 de CAIFC heyetinin BİLGESAM a gerçekleştirdiği ziyarette yer aldığını hatırlatmıştır. Prof. Dahui, Türkiye nin Şanghay İşbirliği Örgütü ne Diyalog Ortağı olduğunu belirtmiş, BİLGESAM heyetine füze kalkanı ve insan hakları konularında farklı tutum ve uygulamaları olan NATO içinde Türkiye nin konumunun bu durumda nasıl algılanacağını ve değerlendirileceğini sormuştur. Oramiral (E) Dervişoğlu, Türkiye nin NATO radarına ev sahipliği yaparak sisteme dâhil olduğu füze kalkanı projesinin savunma amaçlı olduğuna, Türkiye de sadece radar bulunduğuna ve taarruz amaçlı silah yerleştirilmediğine dikkat çekmiştir. Oramiral (E) Salim Dervişoğlu, Türkiye nin NATO radarına ev sahipliği yaparak sisteme dâhil olduğu füze kalkanı projesinin tamamen savunma amaçlı olduğunu vurgulamış, Türkiye de sadece radar bulunduğuna ve taarruz amaçlı silah yerleştirilmediğine dikkat çekmiştir. Dervişoğlu, Türkiye nin görüşüne göre iki devlet arasında diyalog kurulacaksa bu diyalogun demokrasi ve insan 11

17 haklarının mevcut olduğu bir ortamda ideal düzeyde olabileceğini belirtmiş, NATO üyeliğinin Şanghay İşbirliği Örgütü ne diyalog ortaklığına engel olmadığını dile getirmiştir. BİLGESAM Başkanı Doç. Dr. Atilla Sandıklı, füze kalkanı sisteminde Türkiye ye silah sistemleri konuşlandırılmadığını tekrar belirtmiş, Türkiye nin NATO üyesi olmasının Çin Halk Cumhuriyeti ile iyi ilişkiler kurmasını engellemeyeceğini söylemiştir. Doç. Dr. Sandıklı, Soğuk Savaş döneminde blokların lideri konumundaki devletlerin politikalarının bloklar dâhilindeki diğer devletlerin politikalarını belirlediğini, Soğuk Savaş sonrası dönemde ise bölgesel güçlerin çıkarları örtüştüğü nispette küresel güçlerle birlikte hareket ettiğini ifade etmiştir. Sandıklı, Soğuk Savaş sonrası dönemde bölgesel güçlerin dış politika tercihlerini öncelikle kendi menfaatleri doğrultusunda tayin etmeye başladığını, küresel güçlerle çıkarlarının örtüşmediği durumlarda diyalogla orta yolu bulmaya çalışırken çıkarların çatışması halinde ise farklı politikalar izleyebildiğini anlatmıştır. BİLGESAM Başkanı, Türkiye nin Batılı ülkeler dışındaki ülkelerle münasebetlerini geliştirme tercihinin bu çerçevede değerlendirilmesi gerektiğine işaret etmiştir. Prof. Dr. Wu Dahui, Pekin in Orta Asya ya bakışında güvenliğin ön planda olduğunu ve Çin açısından bölgedeki siyasi istikrarın ekonomik menfaatlerden daha önemli olduğunu vurgulamıştır. Prof. Dr. Wu Dahui, Şanghay İşbirliği Örgütü nün bölgesel bir teşkilat olduğunu, ancak diğer bölgelerden de ülkelerin üyelik talebinde bulunduğunu ve diyalog ortağı olan ülkelerin tam üye de olabileceği bilgisini vermiştir. Orta Asya daki beş ülkenin dördünün Türk ırkından gelen milletler tarafından teşkil edildiğini ve Türkiye ile iyi ilişkiler içinde olduğunu belirten Prof. Dahui, bazı Çinli uzmanların Türkiye nin katılımının Şanghay İşbirliği Örgütü nün batıya açılmasına vesile olabileceğini değerlendirdiğini aktarmıştır. Dahui, Almanların örgüte üye olmayı sorduklarını ve başvurması halinde Almanya nın örgüte kabul edilip edilmeyeceğini sorguladıklarını bildirmiştir. Prof. Dr. Wu Dahui nin ardından toplantıdaki diğer Çinli akademisyenler, BİLGESAM heyetine Türkiye nin Orta Asya ya bakışı ve Türkiye-Özbekistan ilişkileri üzerine sorular tevcih etmiştir. Oramiral (E) Dervişoğlu, Türkiye nin Orta Asya ya ilgi duymakla birlikte bölgedeki ülkelerin kendilerine ait farklı iktidar yapılarına sahip olduğunu ve bu ülkelerdeki halkların Türk ırkından gelmiş olsa da bugün her birinin bağımsız birer devlet olduğunu hatırlatmıştır. Her ülkenin hedefinin kendi halkına refah getirmek olduğunu ve devletler arası ilişkilerde bu hususun müşterek bir 12

18 hedef olarak değerlendirildiğini belirten Dervişoğlu, etnik kökenleri aynı olan ülkeler arasında da karşılıklı refah, barış ve istikrarın hedeflenmesinin doğal olduğunu izah etmiştir. Dervişoğlu, ülke halklarının birbirini tanımasının, sosyo-kültürel münasebetler geliştirmesinin, karşılıklı ekonomik ve ticari ilişkilerin ilerletilmesinin iki tarafın da yararına olduğunu ifade etmiş, Türkiye nin Orta Asya ülkelerine bakışının bu çerçevede olduğuna işaret etmiştir. Bilge Adamlar Kurulu Başkanı Dervişoğlu, Türkiye nin Orta Asya da barış, istikrar ve ekonomik kalkınma temenni ettiğini, bölge devletleriyle daha çok ekonomik ve kültürel alanda ilişkiler geliştirdiğini dile getirmiştir. Doç. Dr. Atilla Sandıklı da Türkiye nin Orta Asya daki Türk cumhuriyetleriyle ilgili barış ve istikrar umut ettiğini, bu yaklaşımın altında gizli bir hedefinin bulunmadığını vurgulamıştır. Sandıklı, Türkiye nin Orta Asya devletleriyle ilişkilerinin genelde olumlu seyrettiğini belirtmiş, bölge ülkeleriyle ekonomik ilişkilere öncelik verdiğini anlatmıştır. Bilge Adamlar Kurulu Başkanı Dervişoğlu ve BİLGESAM Başkanı Sandıklı nın Türkiye nin Orta Asya ya bakışı ile ilgili değerlendirmelerinden sonra Dervişoğlu Çinli heyete Çin in Orta Asya ya bakışının nasıl olduğunu, Pekin in bölge ile ilgili ne düşündüğünü sormuştur. Bilge Adamlar Kurulu Başkanı Dervişoğlu, Türkiye nin Orta Asya da barış, istikrar ve ekonomik kalkınma temenni ettiğini, bölge devletleriyle daha çok ekonomik ve kültürel alanda ilişkiler geliştirdiğini dile getirmiştir. Prof. Dr. Wu Dahui, Çin in komşularla iyi ilişkiler geliştirmeyi ve ekonomik istikrarın teminine öncelik vermeyi dış politikada genel prensipler olarak benimsediğini ifade etmiştir. Çin in Orta Asya ülkeleriyle altyapı ve tarım alanlarında işbirliği yaptığını, bölgenin kalkınmasına destek verdiğini anlatan Prof. Dahui, Çin in Orta Asya devletlerinin sistemlerine saygı gösterdiğinin altını çizmiştir. Prof. Dahui, Çin in batı bölgesinin Orta Asya ile doğrudan irtibatlı olduğunu, bu nedenle Orta Asya ülkelerinin istikrarının Çin için çok önemli olduğunu belirtmiştir. Dahui, Çin e tarihte 187 saldırı gerçekleştirildiğini, bu saldırılardan 100 ünün batıdan geldiğini hatırlatmış, Çin için bölgedeki siyasi istikrarın ekonomik menfaatlerden daha önemli olduğunu vurgulamıştır. Dahui, bu nedenle Çin in Soğuk Savaş sonrası dönemde Orta Asya da bağımsızlığını ilan eden devletleri hemen tanıdığına ve iyi ilişkiler geliştirdiğine dikkat çekmiştir. Doç. Dr. Atilla Sandıklı, Orta Asya ülkeleriyle Çin arasında dengesiz bir dış ticaret olduğunu, Çin in bölge ülkeleriyle yürüttüğü ticarette büyük bir dış ticaret fazlasına sahip olduğunu ve bu durumun bölge ülkelerini tedirgin ettiğini 13

19 anlatmıştır. Oramiral (E) Salim Dervişoğlu ise Çin in Orta Asya dan enerji ithal ettiğini, enerji kaynaklarını çeşitlendirmenin ve enerji arzında nakil hatlarının farklı istikametlerden gelmesinin önemli olduğunu ifade etmiş, Çinli heyete Pekin in bu konudaki yaklaşımını sormuştur. Prof. Dr. Wu Dahui, Çin in 1997 den itibaren Kazakistan dan petrol ithal ettiğini, enerji başlığının Çin-Orta Asya ilişkilerinde önemli bir yer tuttuğunu belirtmiştir. Batı medyasında Çin in bölgeyi ekonomik olarak istila ettiğinin idda edildiğini bildiren Prof. Dahui, Çin in toplam dış ticaret hacmi içinde Orta Asya ülkeleriyle sürdürülen ticaretin %1-2 düzeyinde kaldığına işaret etmiş, bölgenin ekonomik menfaatten ziyade güvenlik bakımından Pekin için önem arz ettiğini vurgulamıştır. Çin in Orta Asya ya bakışında güvenliğin ön planda olduğunu, mesela Kırgızistan ın küçük bir pazar olsa da Çin Halk Cumhuriyeti açısından önemli bir geçiş bölgesi niteliğinde olduğunu ifade etmiştir. Toplantıya katılan diğer Çinli akademisyenler, Türkiye nin bağımsızlık süreci sonrası Orta Asya devletleri üzerindeki etkilerini ve Türkiye-Özbekistan ilişkilerini değerlendirmiş, BİLGESAM heyetine Orta Asya daki aşırı unsurlar konusunda Türkiye nin nasıl bir değerlendirmede bulunduğunu sormuştur. Özbekistan ın bağımsızlığını kazanmasının ardından Türkiye nin bu ülke ile her alanda ilişkilerini geliştirmeye çalıştığını, yeni bağımsızlığını kazanan bölge ülkelerinde Türkiye menşeli ürünlerin satılmaya başladığını ifade eden Çinli akademisyenler, Orta Asya devletlerinin Türk sistemini örnek almak istediğini ancak bu süreçte bölgede Pan-İslamist ve Pan-Türkist düşüncelerin yayıldığını belirtmiş, bu düşüncelerin etkisiyle bölgede yıllarında bazı aşırı grupların ortaya çıktığını ve saldırılar gerçekleştirdiğini aktarmıştır. Çinli akademisyenler, Türkiye ile Orta Asya ülkeleri arasında akrabalık bulunduğunu, bağımsızlık sonrasında bölge devletlerinin Türkiye ile siyasi ve ekonomik ilişkilerini geliştirdiğini ancak Türkiye ile bölge ülkeleri arasında problemler de olduğunu ve Özbekistan la ilişkilerin örnek verilebileceğini belirtmiştir. Çinli öğretim üyeleri, Türkiye nin bağımsızlık sonrası süreçte Özbekistan daki iktidarın muhalifi konumundaki Muhammed Salih e destek verdiğini, Özbeklerin bundan rahatsız olduğunu ve Türk iş adamlarını ülkeden çıkardıklarını anlatmış, Orta Asya devletlerinin Türkiye den beklentilerinin başlangıçta yüksek olduğunu ancak bekledikleri desteği bulamadıklarını ilave 14

20 etmiştir. Çinli akademisyenler, Türkiye nin Orta Asya daki etkisi ve Türkiye-Özbekistan ilişkilerini değerlendirdikten sonra, bölgede özellikle Kırgızistan ve Tacikistan da son dönemde aşırı grupların ortaya çıktığını, bu gruplar üzerinde dış etkenlerin hususiyle Türkiye nin bir rolünün olup olmadığını sormuştur. BİLGESAM heyeti başkanı Salim Dervişoğlu, Orta Asya daki aşırı gruplar üzerinde Türkiye nin bir etkisinin olmadığını ve Türkiye nin gerek Orta Asya da gerekse diğer bölgelerdeki tüm aşırı akımlara olumsuz baktığını vurgulamıştır. Dervişoğlu, Türkiye de Pan-Türkist düşüncelerin marjinal kabul edildiğini, Türk devletinin Orta Asya ile ilişkilerde bu düşünceler doğrultusunda hareket etmediğini ve bu düşüncelerin Türk dış politikasını etkilemediğini ilave etmiştir. Oramiral (E) Dervişoğlu, Türkiye nin Orta Asya devletleriyle ilişkileri açısından Özbekistan la yaşanan sürecin istisnai bir durum olduğunu, Özbekistan da İslam Kerimov ile muhalif unsurlar arasındaki mücadelenin iki ülke ilişkilerini olumsuz etkilediğini ve Türkiye-Özbekistan arasında soğukluğa neden olduğunu ifade etmiştir. Dervişoğlu, benzer bir durumun Azerbaycan da Aliyev- Elçibey rekabeti sırasında ortaya çıktığını ancak kısa zamanda çözüldüğünü anlatmıştır. Türkiye nin hâlihazırda Azerbaycan, Kazakistan, Türkmenistan ve Kırgızistan ile ilişkilerinin iyi olduğunu belirten Dervişoğlu, Ankara nın bu ülkelerin iç işlerine karışmadığını, bu ilişkilerde daha iyi organize olduğunu ve TİKA nın buna örnek gösterilebileceğini dile getirmiştir. BİLGESAM Başkanı Sandıklı, Uygurlar konusunda Türkiye nin tavrının oldukça net olduğunu ve Ankara nın belirgin biçimde Çin in toprak bütünlüğünü desteklediğini ifade etmiştir. Doç. Dr. Atilla Sandıklı, Türkiye nin Özbekistan la ilişkilerinde geçmişteki bu hadiseden dolayı bir soğukluk yaşandığını ancak hâlihazırda Türkiye nin Özbekistan daki muhalif unsurlara destek vermesinin söz konusu olmadığını belirtmiştir. Sandıklı, Türkiye-Özbekistan arasındaki bu soğukluğun izale edilebileceğini ve iki ülkenin ileride iyi ilişkiler geliştirebileceğini değerlendirdiğini ifade etmiştir. Toplantıda Çin in Sincan Uygur Özerk Bölgesi ve Uygurlar meselesi de gündeme gelmiş, Çinli akademisyenler Pekin in bu konudaki hassasiyetini ve endişelerini BİLGESAM heyetine aktarmıştır. BİLGESAM Başkanı Doç. Dr. Atilla Sandıklı, Uygurlar konusunda Türkiye nin tavrının oldukça net olduğunu ve Ankara nın belirgin biçimde Çin in toprak bütünlüğünü desteklediği- 15

21 ni belirtmiştir. Toprak bütünlüğü ve terörizm konularında Türkiye nin Çin le aynı hassasiyetleri paylaştığını vurgulamış, Türkiye nin terörden büyük zarar gören bir ülke olduğunu hatırlatmıştır. BİLGESAM heyeti Tsinghua Üniversitesi nden akademisyenlerle gerçekleştirdiği toplantının ardından Pekin deki Türkiye Büyükelçiliği ne bir ziyaret gerçekleştirmiştir. Büyükelçilik te BİLGESAM ın Çin ziyareti programı hakkında ve ziyaret kapsamında Çinli muhataplarla gerçekleştirilen toplantılarda gündeme gelen konularla ilgili bilgi verilmiştir. BİLGESAM heyeti, Büyükelçilik teki görüşmede Birinci Müsteşar Yiğitgüden ve İkinci Müsteşar Uçak dan Türkiye-Çin ilişkileri ile ilgili bilgiler almıştır. BİLGESAM heyeti programın altıncı gününde Çin Devlet Konseyi ne bağlı Devlet Etnik İşler Komisyonu nunda Bakan Yardımcısı Chen Gaihu ve beraberindeki yetkililerle bir görüşme gerçekleştirmiştir. Bakan Yardımcısı Chen Gaihu ve beraberinde bulunan diğer yetkililer BİLGESAM heyetine Çin in egemenliği altındaki etnik unsurlara yönelik izlediği politikalar ve Çin deki etnik topluluklarla ilgili geniş bilgi vermiştir. Bakan Yardımcısı Chen Gaihu, 2013 yılının Çin de Türk Kültür Yılı olarak kutlanacağını hatırlatmış, kadim Türk- Çin dostluğunun yeniden canlandırılması için kültürel münasebetlerin artırılması gerektiğine işaret etmiştir. Bakan Yardımcısı Chen Gaihu, BİLGESAM heyetine hitaben yaptığı konuşmasında 1999 da Türkiye ye gittiğini, Türkiye nin güzel bir ülke ve zengin bir tarihi geçmişe sahip olduğunu ve iyi intibalar edindiğini aktarmış, BİLGESAM in ziyaretinden çok memnun olduklarını ifade etmiştir. Bakan Yardımcısı Gaihu, farklı etnik unsurların idaresi konusunda Türkiye-Çin etkileşiminin ve ilişkilerinin az olduğunu kaydetmiş, bu konuda iki ülke arasındaki ilişkilerin geliştirilmesini arzu ettiklerini bildirmiştir. Bakan Yardımcısı, 2012 yılının Türkiye de Çin Kültür Yılı olduğunu, 2013 yılının ise Çin de Türk Kültür Yılı olarak kutlanacağını hatırlatmış, kadim Türk-Çin dostluğunun yeniden canlandırılması için kültürel münasebetlerin artırılması gerektiğine işaret etmiştir. Bakan Yardımcısı Chen Gaihu, Çin in eskiden beri çok uluslu bir devlet olduğunu ve Çin Halk Cumhuriyeti nde 56 farklı etnik unsurun bulunduğunu anlatmış, Han Çinlilerinin ülke nüfusunun büyük bölümünü oluşturduğunu belirtmiştir. Gaihu, azınlıkta kalan diğer 55 farklı etnik unsurun nüfusunun 110 milyon civarında olduğu ve toplam nüfusun %8,94 ünü teşkil ettiği, yaşadıkları alanın ise Çin in %16,4 lük kısmına tekabül ettiği bilgisini vermiştir. Gaihu, azınlıkta kalan bu etnik unsurların daha ziyade ülkenin batısında 16

22 yaşadığını, yaşadıkları bölgelerin tarihi nedenlerle ve diğer sebeplerle Çin in doğusuna nazaran az gelişmiş bölgeler olduğunu ve bu etnik gruplar arasında da önemli farklılıklar bulunduğunu ifade etmiştir. Bakan Yardımcısı, Çin de bulunan etnik gruplarla ilgili genel bilgilerin ardından Devlet Etnik İşler Komisyonu nun yapısından ve işlevinden bahsetmiş, Komisyon un merkezi hükümete doğrudan bağlı olan bir teşkilat olduğunu anlatmış, Çin anayasasına göre etnik hususların hükümetin bir numaralı görevi olduğunu belirtmiştir. Çin Halk Cumhuriyeti nin hâkimiyeti altındaki etnik unsurlara yönelik izlediği politikaları eşitlik ve birlik ilkeleri temelinde belirlediğini ifade eden Bakan Yardımcısı, ülkedeki bütün etnik grupların devlet tarafından eşit görüldüğünü ve Çin in farklı etnik gruplar arasında karşılıklı saygının muhafazasına önem verdiğini dile getirmiştir. Chen Gaihu, Çin Halk Cumhuriyeti nde bölgesel özerklik esasının uygulandığını, bu çerçevede ülkede 5 eyalet, 30 özerk bölge ve 120 özerk belediye bulunduğunu, doğu/batı farkı nedeniyle ülke içinde özel kültürel etkileşim programları yürütüldüğünü anlatmıştır. Çin devletinin etnik grupların eğitimine ve geleneklerinin korunmasına önem verdiğini vurgulayan Gaihu, Çin Komünist Partisi nde ve hükümet organlarında Han Çinlileri dışındaki etnik unsurlardan da vatandaşlar olduğunu belirtmiş, kendisiyle birlikte toplantıya katılan diğer yetkililerin Çin deki 5 ayrı etnik gruba mensup olduğunu söylemiştir. Bakan Yardımcısı Gaihu, Sincan ın Çin in en büyük özerk bölgesi olduğunu ve diğer ülkelerle sınırının bulunduğunu ve diğer bölgelere göre nispeten gelişmiş bir bölge olduğunu belirtmiştir. Çin devletinin Sincan da az gelişmiş bölgelerde altyapı ve ticaret için özel programlar uyguladığını, iki özel ekonomik bölge açtığını, bu bölgelerde ticaret ve finans alanlarında programlar yürüttüğünü ve yabancı yatırımcılara kolaylıklar sağladığını anlatmıştır. Gaihu, 2011 yılında Çin %8 büyürken, Sincan Uygur Özerk Bölgesi nin %12 büyüdüğü ve bu bölge ile ilgili Çin in büyük projeleri olduğu bilgisini vermiş, Çin in son dönemde özellikle güney Sincan da konut yatırımları yaptığını bildirmiştir. Bakan Yardımcısı, Sincan ın Türkiye- Çin arasında köprü oluşturmasını arzu ettiklerini ve Türkiye nin Sincan için çok önemli bir ülke olduğunu vurgulamıştır. Çin devletinin Sincan daki etnik kültürün korunmasına önem verdiğini ancak bölgede sanayileşme ve kentleşme alanlarında zorluklar bulunduğunu ilave etmiştir. Türkiye nin de Sincan da bir sanayi parkı olduğunu hatırlatan Bakan Yardımcısı bu bölgenin Türkiye-Çin arasında köprü oluşturmasını arzu 17

23 ettiklerini ifade etmiş, Türkiye nin Sincan için çok önemli bir ülke olduğunu vurgulamıştır. Türkiye de Sincan asıllı 20,000 Uygurun yaşadığını öne süren Bakan Yardımcısı Chen Gaihu, Sincan ın ve Uygurların eskiye nazaran dışa daha çok açıldığını ifade etmiştir. Bakan Yardımcısı, milletlerin üç düşmanının dini aşırılık, ayrılıkçılık ve terörizm olduğunu ifade etmiş, Çin in de Sincan Uygur Özerk Bölgesi nde bu konularda endişeli olduğunu belirtmiştir. Doç. Dr. Sandıklı, gerek TİKA nın gerekse Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı nın Pan- Türkist bir hedef taşımadığını belirtmiştir. Türkiye de Türkiye dışındaki Türk kökenli unsurlarla ilgilenmek amacıyla yeni bir teşkilat kurulduğunu söyleyen Bakan Yardımcısı, Sincan ın Türkiye ve Çin arasında köprü olmasını istediklerini dile getirmiştir. Bakan Yardımcısı, Türkiye nin egemenliği altındaki farklı etnik unsurlara ve farklı etnik unsurların yaşadığı bölgelere yönelik nasıl bir politika izlediğini bilmediğini, bu konuda Çin in Türkiye den öğreneceği konular olabileceğini ifade etmiştir. Bakan Yardımcısı, Türkiye deki Uygurların Türkiye-Çin ilişkilerine katkı sağlayabileceğini ve bu kapsamda BİLGESAM la işbirliğine önem verdiklerini vurgulamıştır. Devlet Etnik İşler Komisyonu Bakan Yardımcısı nın yaptığı konuşmanın ardından BİLGESAM heyeti başkanı Oramiral (E) Salim Dervişoğlu Türkiye de bulunan farklı etnik gruplar ve Türkiye nin bu gruplara yönelik politikaları hakkında bilgi vermiş ve Türkiye nin Uygurlar meselesine bakışını anlatmıştır. Türkiye nin ayrılıkçı hareketlere kesinlikle sıcak bakmadığının altını çizen Dervişoğlu, Ankara nın Çin in toprak bütünlüğüne saygı gösterdiğini ve Sincan bölgesi ile ilgili hassasiyetlerini anladığını ifade etmiştir. Bir soru üzerine Türkiye de yakın zamanda Başbakanlığa bağlı olarak kurulan Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı hakkında Bakan Yardımcısını ve beraberindeki heyeti kısaca bilgilendiren Dervişoğlu, Türkiye nin ayrılıkçı hareketlere karşı sürdürdüğü net tavırda bir değişiklik olmadığını dile getirmiştir. Dervişoğlu, Türkiye nin de kendi içinde ayrılıkçı hareketlerle mücadele ettiğini belirtmiş, Türkiye deki Kürt meselesinden ve PKK terör örgütünden bahsetmiştir. Doç. Dr. Atilla Sandıklı, gerek TİKA nın gerekse yeni kurulan Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı nın Pan-Türkist bir hedef taşımadığını, Türkiye nin sadece yurtdışındaki Türk vatandaşları ile soydaş ve akraba toplulukların refahını istediğini belirtmiştir. Sandıklı, Türkiye nin Uygurlara Türkiye-Çin ilişkilerinde köprü nazarıyla baktığını, bu yaklaşımın da Türkiye 18

24 Başbakanının gittiği ülkelerdeki Türk azınlıklara yaşadıkları toplumla entegre olmaları yönündeki çağrısından anlaşılabileceğini ifade etmiştir. Devlet Etnik İşler Komisyonu ndaki görüşme, Bilge Adamlar Kurulu Başkanı Oramiral (E) Salim Dervişoğlu ve BİLGESAM Başkanı Doç. Dr. Atilla Sandıklı nın değerlendirmelerinin ardından karşılıklı olarak tarafların Türkiye-Çin ilişkilerinin geliştirilmesi temennileri ile samimi bir havada sona ermiştir. Sonuç BİLGESAM heyetinin Çin Uluslararası Dostluk Derneği nin (CAIFC) ev sahipliğinde Çin Halk Cumhuriyeti ne gerçekleştirdiği ziyaret ve ziyaret kapsamında Çinli yetkili, uzman ve akademisyenlerle gerçekleştirilen temaslar Türkiye-Çin arasındaki etkileşime katkı sağlamıştır. BİLGESAM heyeti katıldığı toplantı ve görüşmelerde Şanghay kentinin sosyo-ekonomik kalkınma süreci, Çin in ekonomisi ve genel dış politika vizyonu, Orta Asya ya bakışı, ABD ve Japonya ile münasebetleri, Orta Doğu bölgesine yönelik izlediği siyaset, İran nükleer programı ve Suriye krizine yaklaşımı, egemenliği altındaki etnik unsurlara yönelik politikaları, Sincan Uygur Özerk Bölgesi, Uygur diasporası, Türkiye deki Uygurlar ve Türkiye-Çin ilişkileri konularında Pekin in tutumunu öğrenme imkânı bulmuş, Türkiye nin görüşlerini Çinli yetkili, uzman ve akademisyenlere iletmiştir. Ziyaret programı kapsamındaki görüşmelerde Çinli yetkili, uzman ve akademisyenlerin ifadeleri doğrultusunda Çin in barış içinde yükselme niyetinde olduğunu ve savaş istemediğini vurguladığı ve uluslararası ilişkilerde ülkelerin iç işlerine karışmama ilkesinin tatbikinde hassas olduğu fark edilmiştir. Bazı Çinli uzmanların dünyada düzen sağlayıcı güçlü ve adil bir ülke olabileceği yönünde düşüncelere de sahip olduğu görülmüştür. Çin in Orta Asya da istikrarsızlık doğurabilecek gelişmelerden ve aşırı akımlardan tedirgin olduğu, bölgeyi ekonomik menfaat odaklı olarak değil daha çok güvenlik açısından önemsediği anlaşılmıştır. Çin in, ABD nin Pasifik e odaklanmasından rahatsız olduğu, ABD nin NATO yu Pasifik bölgesine taşıma ihtimali noktasında kaygı taşıdığı, son dönemde Japonya ile yaşanan ada sorununa Washington ın tahriklerinin sebep olduğu görüşünde olduğu ve 19