SANTRĐFÜJ GÜBRE DAĞITMA MAKĐNELERĐ

Transkript

1 SANTRĐFÜJ GÜBRE DAĞITMA MAKĐNELERĐ

2 Bu eğitim modülü Avrupa Birliği Hayat Boyu Öğrenme Programı Leonardo da Vinci Yenilik Transferi Projeleri kapsamında desteklenen, Kırsal Alanda Çalışanlar için Daha Güvenli Tarım - Safer Agriculture For Employees in Rural - SAFER projesi için üretilmiştir. Koordinatör: Ondokuz Mayıs Üniversitesi-OMÜ Ziraat Fakültesi Tarım Makineleri Bölümü Türkiye Ortaklar: Federacion Agroalimentaria de Comisiones Obreras-CCOO Đspanya Asesoria Declerq SL Estudios Europeos Đspanya Ente Nazionale per la Meccanizzazione Agricola-ENAMA Đtalya Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Uluslararası Tarımsal Eğitim Merkezi Müdürlüğü-UTEM Türkiye Ankara Üniversitesi -AÜ Ziraat Fakültesi Tarım Makineleri Bölümü Türkiye Türk Tarım Alet ve Makineleri Đmalatçıları Birliği-TARMAKBĐR Türkiye Türkiye Ziraat Odaları Birliği-TZOB Türkiye Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Tarımsal Üretim ve Geliştirme Genel Müdürlüğü-TÜGEM Türkiye 2

3 Bu çalışmada; yerleştirme, çalıştırma, ayarlama, bakım, temizleme, onarım, taşıma işlerini yapan tarım makinesi kullanıcıları ve bu işlerin yapılması sırasında etkilenen diğer şahısların iş güvenliği ile ilgili karşılaşabilecekleri durumlarda yapılması gerekenler ile makinelerin güvenli imalatı ve kullanıcılara iletilmesi açısından uyulması gereken kurallar açıklanmaya çalışılmıştır. Tarım makinelerinde iş güvenliği ve kazalarla ilgili istenmeyen durumları sergileyen görsel bilgilerden hem olumsuz örneklerin edinilmesi ve içselleştirilmesindeki rolü hem de marka imajını zedelememek adına özellikle kaçınılmıştır. Bu eğitim modülündeki bilgiler ve bunlar esas alınarak üretilen bilgi kartları, video ve animasyonlara, adresinden ulaşılabilir. Bu projeye ait eğitim modül ve materyallerinin tamamı ya da bir kısmı proje yasal sahibi Ondokuz Mayıs Üniversitesi nin yazılı izni alınmadan çoğaltılamaz, başka internet sitelerinde yayınlanamaz Proje materyallerini edinmek için; Ondokuz Mayıs Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Makineleri Bölümü Kurupelit-Samsun adresi ile temasa geçilebilir. 3

4 ĐÇĐNDEKĐLER 1. Giriş 2. Santrifüj Gübre Dağıtma Makinesi Çeşitleri 3. Santrifüj Gübre Dağıtma Makinesinin Parçaları ve Çalışması 3.1 Depo 3.2 Karıştırıcı 3.3 Komuta kolları/mekanizmaları 4. Santrifüj Gübre Dağıtma Makinelerinde Kullanılan Güvenlik Sembolleri, Đşaretler 4.1 Semboller 4.2 Đletişimde Kullanılan El Đşaretleri 5. Gübre Dağıtma Makinelerinin Güvenli Kullanılmalarında Uyulması Gere ken Kurallar 5.1 Gübre Dağıtma Makinelerinin Amaca Uygun Kullanılması 5.2 Kullanma Bakım Kitabı/Klavuzu 5.3 Santrifüj Gübre Dağıtma Makinelerinde Genel Güvenlik Kuralları 5.4 Makinenin Traktöre Bağlanmasında Güvenlik 5.5 Mafsallı Şaft ve Çalıştırma Güvenliği 5.6 Güvenli Durdurma 5.7 Hidrolik Sistem Güvenliği 5.8 Karayolu Güvenliği 5.9 Tamir Bakım Uygulamalarında Güvenlik 6. Santrifüj Gübre Dağıtma Makinesi Kullanımında Tehlike Kaynakları Ve Risklerin Değerlendirilmesi 6.1 Mekanik Tehlikeler 6.2 Diğer Tehlikeler 6.3 Tehlikenin Oluşabileceği Aşamalar 7. Güvenli Santrifüj Gübre Dağıtma Makinesi Đmalatı Đçin Yasal Gereklilikler Kaynaklar 4

5 1. GĐRĐŞ Gübreler, bitkinin beslenmesinde gerekli olan kimyasal elementleri sağlamak için toprağa ilave edilen doğal veya kimyasal olarak elde edilen malzemelerdir. Bitkinin beslenmesi öncelikle yapay (mineral ya da ticari) gübre dediğimiz azot, fosfor ve potasyum tarafından sağlanır. Yapay gübrelerin ticari ambalajlarında bir veya daha fazla madde bulunur. Genellikle yapay gübrelerin ihtiva ettiği besin, azot(n), fosfor pentoksit(p205) VE potas(k20) olarak ifade edilir. Karışık gübreler NPK olarak da bilinen kompoze gübrelerdir. Yapay gübreler katı, sıvı ve gaz halde bulunurlar. Genellikle taşınması ve depolanması kolay olduğundan granül haldekiler tercih edilir. Gübre üretim ve tüketiminde kalkınma planlarında öngörülen düzeye ulaşılmamasına rağmen etkili madde bazında (N+P2O5+K2O) en yüksek gübre tüketimimiz 2,1 milyon tona ulaşmıştır. Granül gübrelerin tarlaya atılmasında, ülkemizde çoğu işletmenin vazgeçilmez makineleri arasında yer alan ve çiftçilerimizin fırfır olarak isimlendirdiği santrifüj gübre dağıtma makineleri kullanılmaktadır tarım istatistiklerine göre ülkemiz tarımında kimyevi gübre dağıtma makinesi bulunmaktadır. Santrifüj gübre dağıtma makinelerinin tekniğine uygun kullanımı yanında iş güvenliği kurallarına uyularak kullanılması, basit gibi görünen ancak pek çok yaralanma ve ölümlere neden olan bu makinelerin kullanımı ile ilgili birçok konunun göz önüne alınmasını gerektirmektedir. 5

6 2. SANTRĐFÜJ GÜBRE DAĞITMA MAKĐNESĐ ÇEŞĐTLERĐ En fazla imal edilen ve kullanılan gübre dağıtıcılarıdır. Tek diskli modellerinin iş genişliği en fazla 20 m dir. Disklere gübrenin akışı deponun yapısına bağlı olarak serbest akış şeklindedir. Çift diskli modellerinin iş genişliği 36 m ye kadar çıkabilir. Depo kapasitelerine göre santrifüjlü dağıtıcılarda aşağıda görüldüğü gibi; askılı, yarı askılı, çekilir ya da kendi yürür olabilirler. Askılı tip gübre dağıtma makinesi Yarı askılı tip gübre dağıtma makinesi Çekilir tip gübre dağıtma makinesi 6

7 Kendi yürür santrifüj dağıtıcılar; büyük iş genişliği, büyük depo (5 10 m3) ve toprağa daha az zarar vermesi amacıyla geniş tabanlı düşük basınçlı lastiklere sahiptirler. Kendiyürür tip gübre dağıtma makinesi 7

8 3. SANTRĐFÜJ GÜBRE DAĞITMA MAKĐNESĐNĐN PARÇALARI VE ÇALIŞMASI 3.1. Depo 1. Đlerleme yönü 2. Dozaj sistemi 3. Yayma diskleri 4. Karıştırıcı 5. Izgara 6. Depo 7. Örtülen kapak Kimyasal ve fiziki yapısı nedeniyle, gübreler aşındırıcıdırlar. Gübre dağıtıcıların imalatı özel işlemler gerektirir: Metallerin ve özellikle depo yüzeylerinin korunması için; fosfatlama, fırın boya, epoksi kaplama kullanılır. Özellikle depolar için kalıplanmış plastik madde kullanılır. Yivli parçalar için; paslanmaz çelik ya da sürtünme önleyici kaplama (rilsan, teflon) kullanılır. Aşınan parçalar için (disk, pal); paslanmaz çelik (18 10 ve yukarısı) çok kullanılır. Tüm gübre atma makinelerinin depoları (pnömatik, santrifüj, çekilir, büyük vb. gübre atma makineleri) V formunda yapılmıştır. Bu yapı gübrenin doğal akışı ile dağıtıcı ve götürücü organa kolayca ulaşmasını sağlar. Aşağıda değişik depo tipleri görülmektedir. 8

9 Askılı dağıtıcılarda lt, çekili olanlarda lt dir. Bu kapasiteler bazen depo kenarlarına ilave parçalar takılarak artırılabilir. Çift diskli santrifüj gübre atma makineleri bazı tiplerinde depo kapasitesi 7800 lt ye kadar artırılabilir. Bu makinenin çeşitli işletme büyüklüklerine uymasını sağlar. Nemli havalarda gübreyi koruması ve istenmeyen materyalin depo içerisine girmesini engellemesi için depolar genellikle bir kapak veya örtüye sahiptirler. Depoların çoğu gübrelerin kimyasal aşındırma etkisine karşı dayanıklı sacdan yapılır ve birkaç kat boyanır. Kimileri de plastikten yapılırlar. 9

10 Gübre içerisindeki taş, kök ve büyük gübre parçalarını tutarak bunların makinenin dağıtıcı organlarına zarar vermesini önlemek için depoların orta kısmına büyük bir ızgara konulmuştur. Deponun altında yer alan tekerlekler katlanabilir yapılmıştır ve bu şekilde makine kolayca yerine yerleştirilir ve makineye zarar vermeden traktöre takılabilir. Depoya, dağıtılacak gübrenin doğru olarak konulabilmesi için depo kapasitesini gösteren işaret çizgilerinin mutlaka işaretlenmesi gerekir. Birçok makinede işaretleme litre olarak imalatçı tarafından yapılmaktadır. 10

11 Deponun doldurulması 1.Aşağıda görüldüğü gibi sistem traktörlerinde yer alan, kabin arkasına konulan V şeklinde depo ile (kapasitesi 3 ton, 1500 litre) gübre atma makinesinin doldurulması sağlanır. 2.Direkt olarak tarım arabası arka kapağı üzerinde bulunan özel çıkış kapağından gübre atma makinesine kolayca yüklenir. Gübrenin tarım arabasından makineye akışı kontrol edilebilir. Yükseklik ayarı gübre atma makinesinden ayarlanabilir. 3.Modern işletmelerde kullanılan üniversal besleme helezonu ile zamandan ve insan gücünden tasarruf sağlanarak gübre atma makinesi kısa zamanda doldurulabilmektedir. 4.Ayrıca ön kepçe ile çabuk ve kolay doldurmada mümkün olabilmektedir. 11

12 3.2 Karıştırıcı Gübre atma makinesi fırlatma disklerinin beslenmesi gübrenin doğal akışıyla ve dozaj kapaklarıyla ayarlanır. Akış düzenliliği de karıştırıcı ile sağlanır. Karıştırıcı çeşitleri: Döner parmaklı Sarsak diskli Helezonik Parmaklı Debi ayarı kapakçığın açıklığı ile gerçekleşir. Kapaklar köşeli veya yuvarlak olabilir. Köşeli Yuvarlak 3.3 Komuta kolları/mekanizmaları Depolar üzerinde gübre akışını düzenleyen kumanda kolları/mekanizmaları bulunur. Bunlar; Doğrudan el ile kumanda 12

13 Kabinden çubuk veya telli komut Tel Kontrol kolu Hidrolikli uzaktan komuta Özellikle kabinli traktörlerde aynı anda çift kapakçığa çift tesirli hidrolik silindirlerle tek tek ve çift olarak komuta edilebilir. Hareket iletimi Genel olarak gübre atma makineleri hareketi; Kuyruk milinden mafsallı şaftla, hidromotordan ve tekerleklerden olmak üzere üç yerden alabilir. 13

14 4. SANTRĐFÜJ GÜBRE DAĞITMA MAKĐNELERĐNDE KULLANILAN GÜVENLĐK SEMBOLLERĐ, ĐŞARETLER 4.1. Semboller Emniyet uyarı sembollerini çoğu tarım makinelerinin üzerinde ve kullanma bakım kitabında görebilirsiniz. Bunlar; Dikkat! Tehlikeye karşı uyanık olun! Emniyetinizle ilgili gibi anlamlar taşırlar. Bunlardan kırmızı zemin üzerinde olanı makinelerin üzerinde, siyah zemin üzerinde olanı ise kullanma bakım kitabında yer alır. Semboller genellikle sinyal sözcükleriyle beraber kullanılır. Bunların anlamları aşağıda açıklanmıştır: TEHLĐKE, Çok ciddi, potansiyel bir tehlikenin varlığını gösterir. Eğer gerekli emniyet tedbirleri alınmazsa, bu tür bir tehlikeye maruz kalma büyük bir olasılıkla ölüme veya şiddetli yaralanmaya yol açar. Bazı ithal veya ikinci el pamuk hasat makinelerinde bu ifadelerin genellikle Đngilizcelerine de rastlanılabilir. Bu anlamda DANGER kelimesi TEHLĐKE anlamına gelmektedir. Bu kelimenin görüldüğü yerlerde uyulmadığı taktirde ciddi tehlikeler meydan gelebilecek yasak bir uygulamanın belirtildiğini aklınızdan çıkarmayınız. UYARI, Tehlike sözcüğüne göre daha az risk, yaralanma veya ölüm tehlikesi riskini belirtir. Bazı ithal veya ikinci el santrifüj gübre dağıtma makinesilerde bu ifadelerin genellikle Đngilizcelerine de rastlanılabilir. Bu anlamda WARNING kelimesi UYARI anlamına gelmektedir. Bu kelimenin görüldüğü yerlerde ağır yaralanmaya neden olabilecek potansiyel ya da görünür-görünmez bir tehlikenin olduğu bilinmelidir. DĐKKAT, Operatöre emniyetle ilgili takip edilmesi gereken yolu anlatmak için genellikle daha az tehlikeli durumlarda kullanılır. Dikkat! işareti potansiyel bir riske işaret eder. Eğer durum göz ardı edilirse, küçük veya orta dereceli bir yaralanma ile sonuçlanabilir. Bazı ithal veya ikinci el santrifüj gübre dağıtma makinesilerde bu ifadelerin genellikle Đngilizcelerine de rastlanılabilir. Bu anlamda CAUTION kelimesi DĐKKAT anlamına gelmektedir. Bu kelimenin görüldüğü yerlerde santrifüj gübre dağıtma makinesi kullanma bakım talimatlarına ve geçerli güvenlik kurallarına uygun davranılması olası küçük veya orta dereceli yaralanmaları önleyecektir. 14

15 Kırmızı zemin üzerinde beyaz ünlem şeklindeki tehlike işareti üçgen şeklinde olup, pamuk hasat makinelerinde meydana gelebilecek tehlikelere karşı operatörü uyarmak üzere diğer bilgi işaretleri ile birlikte kullanılmaktadır. Bunların yerleri kullanma bakım kitabında da belirtilmektedir. Santrifüj gübre dağıtma makinesinin üzerinde yer alan ek uyarı ifadesi ÖNEMLĐ- IMPORTANT ise santrifüj gübre dağıtma makinesinin güvenliği için olup bu uyarıyı özel talimatlar takip eder. ÖNEMLĐ olarak belirtilen bu uyarı ile ilgili istenilen uygulamalara aynen uyulmalıdır. Bu talimatlara uyulmadığı taktirde santrifüj gübre dağıtma makinesinde istenmeyen durumlar-hasar meydana gelebilir. Bu uyarı ile santrifüj gübre dağıtma makinesi hareketli veya hareketsiz sistemlerinde, oluşabilecek her türlü hasara karşı operatör-santrifüj gübre dağıtma makinesini çalıştıran- tamir-bakımını yapanlar uyarılmaktadır. Yeni makinelerde Uluslararası Standartlar Enstitüsü ISO tarafından yapılan iki panelli resimli semboller kullanılmaktadır. Bunlarda birinci levha zararın doğasını, ikinci levha ise zarardan kaçınılması gerektiğini ifade eder. Levhaların arka planı sarıdır. 15

16 Uyarı işaretlerinin ve bilgi yaftalarının makine üzerindeki yerleri: Uyarı işaretleri, makine üzerindeki tehlike yerlerini işaretlemede kullanılırlar. Makine ile çalışan her şahsın emniyet açısından bu işaretlere uyması gerekir. Uyarı işaretleri daima çalışma emniyeti sembolleri ile beraber kullanılırlar. Bilgi yafta işaretleri; makinenin spesifik özelliklerini, makinenin fonksiyonlarını kusursuz bir biçimde yerine getirmesi için uyulması gereken konuları içerir. Bütün uyarı işaretleri ve bilgi yaftaları kanunlara riayet eder. Bütün emniyet talimatları diğer kullanıcılara da verilmelidir. Makine üzerine takılmış olan uyarı işaretleri ve bilgi yaftaları daima temiz ve okunur bir durumda tutulmalı, hasar görmüş veya düşmüş olanları imalatçı firmaya başvurularak yenileri ısmarlanmalıdır. Şekillerde belirtilen yerlere takılan uyarı işaretleri ve bilgi yaftalarında aşağıda açıklanan hususlar yer alır Mafsallı şaft uzunluğuna dikkat ediniz, aksi halde dişli kutusu zarar görebilir. Bakınız bakım-kullanma kitabı. Açıklama: Makine çalıştırılmadan önce bakım-kullanma kitabı ve emniyet tedbirleri ile ilgili bilgiler dikkatlice okunmalı ve bildirilen hususlara dikkat edilmelidir. 16

17 Kuyruk mili yalnız düşük motor devirlerinde kavratılmalıdır. Aşırı yüklenmelerde emniyet cıvatası kesilir. Çok defa kesme cıvatalı mafsallı şaft yerine kaymalı kavramalı mafsallı şaft kullanılır. 1. Traktör ön aksının yüklenmesine dikkat ediniz. 2. Karıştırıcı, gübre çıkış deliği ve fırlatıcı kanatlar temiz ve çalışır halde bulunmalıdır. Açıklama: Yukarı kaldırılmış (emniyet altına alınmamış) gübre dağıtma makinesi altında, yakınında bulunulmamalıdır. Açıklama: CE işareti varsa, makine talimatlardaki taleplerle donatılmış olmalıdır. Açıklama: Kuyruk mili maksimum 540 devir/dakikadır. Açıklama: Makinenin dönen kısımlarındaki tehlike; dönen kısımları (mil, fırlatma diski vb.) hiçbir zaman tutmayınız. 17

18 Açıklama: Fırlatılan gübre partiküllerindeki tehlike; insanlar tehlikeli alandan uzaklaştırılmalıdır. Açıklama: Dönen karıştırıcı elemanlar asla tutulmamalıdır. Açıklama: Santrifüj gübre dağıtma makineleri taşınırken fırlatma diskleri altından kaldırılmamalıdır. Açıklama: Sıkışma, ezilme tehlikesinin olduğu alanlardaki (sürgülü kumanda, gübre çıkış deliği) parçalar hareket ettirebildiği sürece asla tutulmamalıdır. 18

19 Açıklama: dönen gübre dağıtma disklerine yaklaşılmamalıdır. Hareketli makine kısımlarına dokunulmamalı, tamamen duruncaya kadar beklenilmelidir. Değişik dillerde (D, F, GB, NL); Yalnız otomatik römork frenli veya halatlı frenli römorklar kabul edilebilir. Kırmızı olan yasaklama sembolleri ise şu şekildedir: 4.2. Đletişimde Kullanılan El Đşaretleri Santrifüj gübre dağıtma makinelerini çalıştırırken gürültüden dolayı sözlü talimatların anlaşılması güçtür. Bu nedenle operatör ve yardımcılarının kolay anlaşılabilmeleri için standart el işaretleri geliştirilmiştir. Bunları öğrenmek emniyetli bir çalışma açısından gereklidir. Bu işaretleri öğreniniz ve etrafınızda sizlerle birlikte çalışan operatör yardımcısı ve hatta hasadı yaptığınız tarladaki diğer kişilere(tarla sahibi, traktör sürücüsü vb.) öğretiniz ve işaretlere yüklenen anlamlar konusunda hemfikir olunuz. 19

20 Motoru çalıştır Motoru stop et Yardıma gel Ekipmanı kaldır Yavaşla Hızlan 20

21 5. SANTRĐFÜJ GÜBRE DAĞITMA MAKĐNELERĐNĐN GÜVENLĐ KUL LANILMALARINDA UYULMASI GEREKEN KURALLAR 5.1. Gübre Dağıtma Makinelerinin Amaca Uygun Kullanılması Santrifüj gübre dağıtma makineleri esas olarak traktörden aldıkları hareketle katı granül gübrelerin tarlaya atılmasında kullanılan makinelerdir. Bu makinelerle belirli koşullarda başka granül malzemelerin atılması(tohum, tuz, balıkların yemlenmesi vb.) ancak makine imalatçısının önerileri doğrultusunda gerçekleştirilmeli, makine belirlenen bu amaçlar dışında başka amaç ve şekillerde kesinlikle kullanılmamalıdır. Makinenin amaç dışı kullanımlarında oluşabilecek her türlü güvenlik probleminde bu durumlarda imalatçıların hiçbir sorumluluğu olmamaktadır Kullanma Bakım Kitabı/Klavuzu Santrifüj gübre dağıtma makinesi kullanıcıları ve operatörlerin santrifüj gübre dağıtma makinesini kullanmaya başlamadan önce mutlaka okumaları gereken kullanma bakım kitabında sürücünün santrifüj gübre dağıtma makinesini güvenle kullanabilmesi için gerekli talimatlar, bilgiler bulunmaktadır. Santrifüj gübre dağıtma makinesini çalıştırmadan önce kullanma ve bakım kitabını okuyun ve anlayın. Kullanma ve bakım kitabı genel emniyet kuralları yanında, santrifüj gübre dağıtma makinesine ait özel emniyet kuralları ve uyulması gereken tavsiyeleri de içerir. Santrifüj gübre dağıtma makinesi hakkında ne kadar çok şey bilirseniz onu emniyetle kullanmaya daha iyi hazır olursunuz. Santrifüj gübre dağıtma makinesinin kullanma bakım kitabını önemseyiniz. Bazı durumlarda acil olarak öğrenilmesi gereken pek çok püf noktası ancak o santrifüj gübre dağıtma makinesinin el kitabında bulunabilir. Bu nedenle kullanma bakım kitabının daima yanınızda olmasını sağlayınız. Makine imalatçıları/ithalatçıları ürettikleri/ithal santrifüj gübre dağıtma makinelerini gerek doğrudan, gerekse bayiler yoluyla satış yaparken mutlak surette makinenin kullanma bakım kitabını satış yaptıkları kişi veya kurumlara vermek zorundadırlar. Bu ülkemizde çok yaygın olmayan ancak yasal mevzuat gereği zorunlu olarak yapılması gereken doğru davranış şeklidir. Bu amaçla kullanma bakım kitabının teslim edildiğini gösteren pratik olarak hazırlanmış bir kısmı firmada bir kısmı da makineyi satın alan kişi veya kurumda kalan kartlar/belgeler kullanılmalı ve imzalı olarak teslim edilmelidir. Makine kullanıcılarının Kullanma Bakım kitabı kullanma alışkanlığı kazanması hem makinenin verimli kullanılması hem de iş güvenliği açısından son derece önemlidir. 21

22 Kullanım kitaplarında AB üyesi ülkelerce uygulanan 2003/37/CEE yönetmeliğinin tamamlayıcısı olarak 2006/42/EC yönetmeliği, Avrupa Parlamentosunda 17 Mayıs 2006 tarihinde onaylandı ve 31 Aralık 2009 tarihinde, herhangi bir geçiş süreci söz konusu olmaksızın uygulanmaya başlayacaktır. Yönetmeliğin getirdiği yeniliklerin önemli bölümü ise, güvenlik ve sağlığı tehlikeye düşürebilecek unsurlara ilişkin açıklamalara ağırlık verilmesi konusundadır Santrifüj Gübre Dağıtma Makinelerinde Genel Güvenlik Kuralları Gübre dağıtma makinelerinin bakım-kullanma kitaplarında; makinenin traktöre bağlanması, çalıştırılması ve bakımları esnasında dikkat edilmesi gereken temel emniyet tedbirleri ile ilgili bilgiler verilir. Bu bilgilerin kullanıcılar tarafından makine kullanılmadan ve çalıştırılmadan önce dikkatlice okunması ve titizlikle uygulanması gerekir. Emniyet kurallarına dikkat edilmediği taktirde doğabilecek tehlikeler Đnsanlar, çevre ve makine riske edilmiş olabilir. Her hasar durumunda kayıplar ortaya çıkabilir. En ince noktasına kadar dikkat edilmemesi halinde aşağıdaki tehlikeler ortaya çıkabilir: Đş genişliği garanti altına alınmamışsa insanlar tehlike altındadır, Makinenin önemli fonksiyonları bozulur, Talimat haline getirilmiş bakım-kullanma metotları bozulur, Đnsanlar gübrelerin mekanik ve kimyasal etkilerinin tehlikesi altında kalırlar, Çevre, makinede kullanılan hidrolik sıvının tehlikesi altında kalır. Bu makineler özellikle emniyet açısından çok bilgili, güvenilir, bildirilen tehlikelerden haberdar olan kişiler tarafından kullanılmalıdır. Bakım-kullanma kitabında yetkili meslek kuruluşlarını bağlayıcı emniyet kuralları bilgileri yanında uluslararası, genel geçerli iş emniyeti ve kaza önleme talimatları da vardır. Ayrıca üzerinde emniyet talimatlarını gösterir çıkartma etiketleri makine üzerine yapıştırılarak kanunlara uyulur. Trafiğe açık caddeler ve yollarda 2918 sayılı Karayolları Trafik Kanunu ve Yönetmeliklerine uyulur. Genel emniyet ve kaza önleme kuralları: Temel kural: Makine ve traktör her çalıştırmadan önce trafik ve kullanım emniyeti yönünden kontrol edilmelidir. 1. Bakım kullanma kitaplarındaki bilgiler yanında genel geçerli emniyet tedbirleri ve kaza önleme talimatlarına da dikkat edilmelidir. 22

23 2. Tehlikesiz bir çalışma için makine üzerine takılan uyarı ve bilgi yaftalarındaki önemli bilgilere uyulmasının güvenlik açısından önemi büyüktür. 3. Çalışmaya başlamadan önce makinenin bütün donanımları ile kullanım elemanlarının işler durumda olduğundan emin olunmalıdır. Çalışma esnasındaki bir aksaklıkta vakit çok geç olabilir. 4. Kullanıcının elbisesi tam olarak vücuduna oturmalıdır. Bol elbiselerden kaçınmalıdır. 5. Yangın tehlikesine karşı makine temiz tutulmalıdır. 6. Hareket etmeden ve makine çalıştırılmadan önce yakın çevresinde çocuk bulunup bulunmadığı kontrol edilmelidir. Yeterli kontrolün yapılmasına dikkat edilmelidir. 7. Gerek çalışma ve gerekse taşınma esnasında makine üzerinde ikinci bir şahsın bulunmasına izin verilmemelidir. 8. Makine, kullanma bakım kılavuzunda belirtilen esaslara uygun olarak traktöre bağlanmalı ve yalnız belirtilen düzenekle sabitlenmelidir. 9. Gübre dağıtma makinesinin traktör veya taşıyıcı makineye bağlanması veya sökülmesi esnasında özellikle çok dikkat edilmelidir. 10. Makinenin takılması ve sökülmesi esnasında destek düzeneği ile ilgili ayarların (sabit durma emniyeti) yapılması gerekir. 11. Çabuk kavrama-ayırma düzeneği varsa düşük seviyede kendiliğinden çözülmemelidir. 12. Sürücü kabini/mahalli traktör hareket halinde iken asla terk edilmemelidir. 13. Takılı ve askılı makine, taşıyıcının dümenleme ve frenleme kabiliyetinin işleyişine ve öne takılan ön ağırlığa etki eder. Bundan dolayı dümenleme ve frenleme kabiliyetinin yeterli düzeyde olmasına dikkat edilmelidir. 14. Askılı tip gübre dağıtma makinesi yukarı kaldırılırken taşıyıcı ön aksı, makinenin büyüklüğüne göre farklı değerlerde yüklenir. Uyulması gereken gerekli ön aks yüklenmesinin en az, taşıyıcı boş ağırlığının % 20 si kadar olmasına dikkat edilmelidir. 23

24 15. Dönüşler geniş açılı ve makinenin merkezkaç kütlesi de hesaba katılarak yapılmalıdır. Hidrolik üç nokta askı sistemiyle alt bağlantı kollarından da bağlanan askılı tip gübre dağıtma makinelerinin öne ve arkaya salınım yapması önlenmelidir. 16. Makine bütün koruyucu düzenekleri takıldıktan ve ayarları yapıldıktan sonra işe sokulmalıdır. 17. Makinenin dönme ve salınım alanları civarında durulmamalıdır. 18. Hidrolik katlanır düzenekli gübre dağıtma makinelerinde hidrolik kumanda koluna yalnızca salınım alanı civarında hiçbir şahsın bulunmaması durumunda kumanda edilmelidir. 19. Makinenin sıkıştırma ve katlanma yerlerindeki parçalarında yardımcı kuvvet olarak hidrolik kullanılıyorsa bunların bağlantılarına dikkat edilmelidir. 20. Traktör terk edilmeden önce el freni çekilmeli, makine yere indirilmeli, motor durdurulmalı ve kontak anahtarı çıkarılıp alınmalıdır. 21. Traktörün öne veya arkaya kaçması park freni çekilerek veya takoz konularak emniyet altına alınmadıkça traktör ile makine arasına hiçbir kimsenin girmesine izin verilmemelidir. 22. Saçılan gübre partiküllerindeki tehlike nedeniyle makinelerin çalışma alanları içerisinde kesinlikle hiç kimse bulunmamalıdır. Fırlatma diskleri çalıştırılmadan önce gübre dağıtma makinesinin fırlatma sınırları içerisindeki şahıslar oradan uzaklaştırılmalıdır. Dönen disklerin yakınına girilmemelidir. 23. Santrifüj gübre dağıtma makinesinin doldurulması yalnızca; motorun durdurulması, kontak anahtarının alınması ve disklerin kapatılması sonrasında yapılmalıdır. 24. Gübrenin özgül ağırlığı (kg/lt) da hesaba katılarak izin verilen yükleme değerine dikkat edilmelidir. Gübrelerin özgül ağırlıklarına göre fırlatma değerleri eğer makine kılavuzunda verilmişse buradan bulunabilir. 25. Yardımcı parçalar depo içerisine konulmamalıdır. 26. Atılacak gübre normunun kontrolünde dönen makine parçalarının bulunduğu tehlike yerlerine dikkat edilmelidir. 27. Doldurulmuş durumdaki santrifüj gübre dağıtma makinesi asla yere indirilmemeli veya yalpalatılmamalıdır (devrilme tehlikesi). 28. Uzunca bir yol boyunca; deposu tam dolu, gübre çıkış deliği kapalı ve çalışmaz halde (tarlaya taşınma konumunda) taşınan makinenin, gübrelemeye başlamadan (kuyruk mili çalıştırılmadan) önce gübre çıkış deliği tamamen açılır. Sonra kuyruk mili yavaşça kavratılır ve makine durur konumda kısa bir süre gübre fırlatacak şekilde çalıştırılır. Önce gübre çıkış deliği sürgü ayarı istenilen miktarda gübre atacak şekilde yapılmalı. Sonra gübreleme işine başlanmalıdır. 24

25 29. Tarla kenarlarının, su veya yol kenarlarının gübrelenmesinde, makinede varsa kenar gübreleme düzenekleri kullanılır. Bunların takılmasında kullanma bakım kitabında belirtilen kurallara uyunuz. 30. Her parça kullanılmadan önce sıkıştırma parçalarının kusursuz bir şekilde yerlerine oturmuş olmasına, özellikle fırlatma diskleri ve fırlatma kanatlarının sıkı olmasına dikkat edilmelidir. 31. Makine hareket halinde iken gübre deposu içerisine elinizi sokmayınız. 32. Makinenin bir yerden başka yere nakli sırasında askıda iken traktör hidrolik mekanizmasını kilitleyiniz. 33. Makinenin bir yerden bir yere hareketi sırasında ne traktör ne de makine üzerine hiç kimseyi bindirmeyiniz. 34. Makineye gübre doldurduktan sonra el ile karıştırmayınız Makinenin Traktöre Bağlanmasında Güvenlik 1. Makine üç nokta askı sistemine takılmadan ve sökülmeden önce hidrolik kumanda tertibatının kaldırma veya indirme pozisyonunda olmaması 0 konumunda olması gerekir. 2. Makine traktöre/taşıyıcıya bağlanırken, traktöre ilave ağırlıklar daima talimatnameye uygun şekilde bağlanmalıdır. 3. Üç nokta askı sisteminde; taşıyıcı ve makinenin kategorileri mutlaka birbirlerine uymalı veya uydurulmalıdır. 4. Üç nokta askı kolları civarında sıkıştırma ve katlanma nedeniyle yaralanma tehlikesi söz konusudur. 5. Üç nokta askı kollarına dışarıdan komuta edilecekse bu iş traktörle ile makine arasına girerek yapılmamalıdır. 6. Makine taşınma pozisyonunda taşınırken traktör üç nokta askı kollarının yana oynamasının engellenmesinin yeterli olup olmadığına dikkat edilmelidir. 7. Kaldırılmış makine karayolunda taşınırken komuta kolunun indirme konumuna gelmesine karşı kilitlenmiş olmasına dikkat edilmelidir. 8. Makine talimatnameye uygun bağlanmalıdır. Römork fren sisteminin çalışıp çalışmadığı kontrol edilmelidir. Đmalatçı firmanın talimatlarına uyulmalıdır. 9. Gübre dağıtma makinesi yalnız bu iş için öngörülmüş bir traktör/taşıyıcı ile taşınmalı ve kullanılmalıdır. 10. Makinenin bağlanması sırasında üç nokta askı düzeni emniyet pimleri mutlaka takılı olmalıdır. 25

26 5.5. Mafsallı Şaft ve Çalıştırma Güvenliği 1. Yalnızca imalatçı firmanın emrettiği talimatnamelere uygun bir koruyucu tertibatı olan mafsallı şaft kullanılmalıdır. Tam korumalı mafsallı şaft ile çalışılmalı ve mafsallı şaftın takılmasında alet ve traktör tarafına dikkat edilmelidir (alet ve traktör tarafı). 2.Mafsallı şaft muhafaza borusu ve koruyucu başlığı kuyruk mili tarafını koruduğu gibi makine tarafını da koruyacak şekilde takılı olmalı ve uygun boyutlarda olmalıdır. Traktör tarafı Şaft Makine tarafı 26

27 3.Mafsallı şaftların taşınma ve çalışma durumlarındaki öngörülen örtme paylarına dikkat edilmelidir (Mafsallı şaft imalatçı firmalarının bakım-kullanma kitaplarında önerdikleri esaslara uyulmalıdır). 4.Kuyruk milinin takılması ve sökülmesi yalnız; kuyruk mili durdurulup, motor stop edildikten ve kontak anahtarı alındıktan sonra yapılmalıdır. 5.Mafsallı şaftın doğru montajına ve emniyet tedbirlerine daima dikkat edilmelidir. 6.Mafsallı şaft koruyucusunun şaftla birlikte dönmemesi için zinciri mutlaka sabit bir yere bağlanarak emniyet altına alınmalıdır. 7.Makinenin çalışma kuyruk mili devir sayısı, traktör/taşıyıcının seçilen kuyruk mili devir sayısına uydurularak kuyruk mili çalıştırılmadan önce emniyet altına alınmalıdır. Ekseriyetlede kuyruk mili devir sayısı 540 devir/dakika olur. (Fırlatma tablosundaki değerlere riayet edilmelidir.) 8.Traktör ve makine kuyruk mili dişli kutularının yavaş kavratılmasına dikkat ve itina göstermelidir. 9.Devir sayısı taşıyıcı ilerleme hızına bağlı olarak değişeceği ve dönü yönü geri gidişlerde ters yönde olacağı için yol kuyruk milinin kullanılmasında dikkatli davranılmalıdır. 10.Kuyruk mili çalıştırılmadan önce makinenin tehlike sahası içerisinde hiçbir kimsenin bulunmamasına dikkat edilmelidir. 11.Kuyruk mili hiçbir zaman durdurulmuş motorda kavratılmış olarak bırakılmamalıdır. 12.Kuyruk mili ile çalışılırken dönen kuyruk mili veya mafsallı şaft civarında hiçbir kimsenin bulunmasına müsaade edilmemelidir. 13.Makine çok yükseğe kaldırılacağı zaman veya ihtiyaç olmaması durumlarında kuyruk mili daima durdurulmalıdır. 14.Kuyruk milinin durdurulması sonrasında dönen disklerin yaratacağı santrifüj kütle tehlikesine dikkat edilmelidir. Bu zaman zarfında makine yakınında bulunulmamalıdır. Makine tamamen durmadan yakınında çalışılmamalıdır. 15.Dişli kutulu kuyruk mili veya mafsallı şaftlı makinelerin temizlik, yağlama veya ayarları; yalnız kuyruk milinin durdurulması, motorun durdurulması ve kontak anahtarının alınmasından sonra yapılmalıdır. 27

28 16.Şaft hareketinin dişli kutusuna girdiği yerdeki makine koruyucusu şaft konisini en az 50 mm örtmelidir. 17.Bir ucu çıkarılmış mafsallı şaft bir tutucu çengele takılarak sabitlenmelidir. 18.Mafsallı şaft söküldükten sonra kuyruk mili başı koruyucu muhafazası yerine takılmalıdır. 19.Makine ile çalışmaya başlamadan önce hasarlar derhal düzeltilmelidir d/d ile çalıştırılması gereken makineyi asla 1000 d/d ile çalıştırmayınız. 21.Gübre deposuna gübre doldururken kuyruk milini kesinlikle çalıştırmayınız Güvenli Durdurma Güvenli Durdurma aşağıdaki aşamalarla yapılır; 1. El freninin çekili olduğundan emin olmak. 2. Tüm komuta- kontrol kollarının(vites kolları vb) emniyetli pozisyonda olduğundan emin olmak. Buna hidrolik kollarda bir ekipman bağlı ise ekipmanın indirilmesi, kuyruk mili kavramalarının boşa alınması da dahildir. 3. Motoru stop etmek ve gücü kesmek. 4. Kontak anahtarını almak. Güvenli Durdurma Nasıl Uygulanır? El frenini çekin Komuta kontrol kollarını güvenli pozisyona getirin. 28

29 Motoru stop edin, gücü kesin Kontak anahtarını alın. Güvenli Durdurma hangi durumlarda uygulanmalı: 1. Operatör koltuğunu veya çalıştırma pozisyonunu terk etmeden önce. 2. Herhangi biri makineye yaklaşırken. 3. Herhangi biri makinede bir şeyle meşgul iken. 29

30 5.7. Hidrolik Sistem Güvenliği 1. Hidrolik sistem devamlı yüksek basınç altındadır. 2. Hidrolik motor ve hidrolik silindirlerin bağlantılarının öngörülen hidrolik hortumlar ile bağlanmış olmalarına dikkat edilmelidir. 3. Traktör üzerindeki hidrolik motordan alınan hidrolik hortumların bağlantı ucunun makineye takılmasında, bu ucun basınçlı uç olmasına dikkat edilmelidir. 4. Traktör ve makine arasındaki hidrolik fonksiyon bağlantılarının yapılabilmesi için bağlama kovanı ve fiş işaretlenerek belirtilmiştir. Bu suretle yanlış kullanılmanın da önüne geçilmiş olur. Bağlantının ters yapılması durumunda fonksiyonların şekli de değişir. Örneğin; kaldırma yerine indirme olur ve bu da kaza tehlikesi ortaya çıkarır. 5. Hidrolik bağlantı hortumları düzenli olarak kontrol edilmeli, hasarlı olanlar ve eskimiş olanlar yenileri ile değiştirilmelidir. Değiştirilen hidrolik hortumları makine imalatçı firmalarının teknik taleplerine uygun olmalıdır. 6. Çatlak yerin (sızıntı yerinin) aranmasında yaralanma tehlikesine karşı uygun ilk yardım malzemesi kullanılmalıdır. 7. Yüksek basınç altında dışarıya akan hidrolik sıvısı deriden girebilir ve ağır yaralanmalara neden olabilir. Yaralanmalarda zaman geçirmeden bir doktor çağrılmalıdır. Enfeksiyon tehlikesi mevcuttur. 8. Hidrolik sistem çalıştırılmadan önce makine aşağı indirilerek sistem basıncı sıfırlanmalı ve motor durdurulmalıdır. 9. Hidrolik kontrollü makinelerde, hidrolik pistonun kontrol ettiği parçaları ayarlarken çok dikkatli olunuz. Hareketli parçaların arasına elinizi sokmayınız. Tüm bu ayarlamalar sırasında makineyi mutlaka güvenli durdurma pozisyonuna koyunuz. 10. Lastik hidrolik hortumlarının sürekli kullanım ömürlerinin 6 yıl, depolama ömürlerinin ise 2 yıldan fazla olmasına izin verilmez. Uygun şartlarda depolanan ve izin verilen yüklemeye (gerilmeye/zorlanmaya) tabi olan hidrolik hortumlar ve hortum bağlantılarındaki doğal yaşlanma (eskime) onların depolanma süreleri ve kullanma ömürlerini sınırlandırır. Bu durumda kullanılma ömürleri belirtilen test değerlerinden sapma gösterebilir. Bu nedenle tehlike potansiyelinin mutlaka hesaba katılması gerekir. 30

31 5.8. Karayolu Güvenliği 1. Trafiğe açık yollarda kullanılırken ilgili kanun hükümlerine uyulmalıdır. 2. Taşıma esnasında kullanılan; örneğin: Aydınlatma, uyarıcı reflektörler ve koru ma tertibatı gibi düzenekleri mutlaka takılmalı ve kontrol edilmelidir Görün ve görülün. 3.Santrifüj gübre dağıtma makineleri ile gündüz görüşünün kaybolduğu zamanlarda hareket etmeyiniz. Çünkü bu durumda makine traktörün ışıklarını ve reflektörleri kapatmakta ve görülme zorlaşmaktadır. Bu nedenle, işiniz gereği akşam üstleri veya gece hareket etmek zorunda kalacaksanız, ya arkasında aynen traktörde bulunduğu gibi aydınlatma reflektörleri ve sinyalleri bulunan bir makine satın alınız veya bunları kendiniz yaptırınız. Bu amaçla kullanacağınız traktör güç çıkış prizlerini de(elektrik) daima çalışır durumda tutunuz. TS 5776 ya göre santrifüj gübre dağıtma makinelerinin ışıklandırma ve sinyalizasyonu üç farklı şekilde düzenlenmektedir. Bu düzenlemeler aşağıdaki çizelgede özetlenmiştir: Gübre dağıtıcı özelliği Genişliği 2.4m den az traktör arka sinyalizasyonunu örtmeyenler Genişliği 2.4m den fazla traktör arka sinyalizasyonunu örtenler(en az birini) Asılı ve çekili çalıştırılan ve traktör arka sinyalizasyonunu örtmeyenler Işıklandırma ve sinyalizasyon gereği TS 1169(Yenisi TS 1169 ISO 303) de özellikleri ve konumu belirtilen iki adet reflektör iki adet tehlike tahtası. Işıklı sinyalizasyon kullanıldığı taktirde özellikleri TS 5776 Madde e uygun olacak. Işıklandırma ve sinyalizasyon lambaları TS 5776 Madde e uygun olmalı. TS 1169 ISO 303 da özellikleri belirtilen tehlike tahtası 4.Makinenin taşınması esnasında dış boyutlarının ilgili trafik kanunlarına uymasına da dikkat edilmelidir. 5.Traktörün makinenin izin verilen aks yüklenmesine de uyulmalıdır (traktör ruhsat/kullanma bakım kitabına/ belgesine bakınız). 31

32 6.Aşağıdaki şartlar sağlanırsa makine arkasına çift akslı bir römork da bağlanıp götürülebilir: Đlerleme hızının maksimum 25 km/saat i aşmaması gerekir, Römorkun ya otomatik bir römork freni olmalı ya da sürücü tarafından taşıyıcı üzerinden komuta edilebilir bir fren sistemi olmalıdır, Yüklü römorkun üç nokta askı sistemli bir gübre dağıtma makinesi ile birlikte çekilmesine yalnızca özel durumlarda izin verilir. Tek akslı bir römorkun üç nokta askı sistemli bir gübre dağıtma makinesi arkasında çekilmesi yasaktır Tamir Bakım Uygulamalarında Güvenlik 1. Bakım, onarım ve temizlik işleri ile çalışma esnasındaki küçük aksaklıkların düzeltilmesi prensip olarak yalnızca kuyruk mili ve motorun durdurularak kontak anahtarının alınması sonrasında yapılmalıdır. 2. Tüm cıvata ve somunların sıkılık kontrolleri düzenli olarak ilk 3-4 depo dolumundan sonra yapılmalı ve gerekiyorsa sıkılmalıdır. 3. Kaldırılmış makinedeki bakım işleri, makine altına uygun bir destekleyici konularak emniyet altına alındıktan sonra yapılmalıdır. 4. Doğru ölçülerde yağ, gres ve filtre temin edilmelidir. Eğer makineyi yağlamak için muhafazayı çıkarmanız gerekirse, bunu asla makineyi çalışırken yapmayın. 5. Çalışma öncesi elektrik donanım akım bağlantısı daima çözülmelidir. 6. Traktör ve makine üzerinde elektrik ark kaynağı yapılacaksa taşıyıcının akü ve alternatör kabloları çıkarılmalıdır. 7. Yedek parçalar en azından makine imalatçı firmalarının tespit ettikleri teknik şartnamelere uygun olmalı veya orijinal yedek parça kullanılmalıdır. 8. Bakım onarım çalışmaları sırasında kesici yüzeyli parçaları değiştirirken eldiven kullanınız ve kaymayan basınca dayanıklı iş ayakkabısı kullanınız. Ayrıca, özellikle toz gübrelerin atılmasında, gübrenin depoya boşaltılmasında gübrenin kimyasal etkilerinden korunmak için solunum maskesi kullanınız. 9. Makine ve traktör üzerinde elektrik kaynağı yapılacaksa akım kablosunu aküden ayırınız. 32

33 6. SANTRĐFÜJ GÜBRE DAĞITMA MAKĐNESĐ KULLANIMINDA TEHLĐKE KAYNAKLARI VE RĐSKLERĐN DEĞERLENDĐRĐLMESĐ Santrifüj gübre dağıtma makinesi kullanımında tehlike kaynaklarının belirlenmesi ve risklerin değerlendirilmesinden/analizinden amaçlanan santrifüj gübre dağıtma makinesinin işletilme faaliyetleri sırasında oluşabilecek potansiyel tehlikelerin ve bunlara ilişkin risklerin belirlenmesi, böylelikle beklenen veya olası risklerin kontrol altına alınmasını sağlamaktır. Tehlike: Đnsanların yaralanması, hastalanması, malın veya malzemenin zarar görmesi, işyeri ortamının zarar görmesi veya bunların birlikte gerçekleşmesine sebep olabilecek potansiyel kaynak veya durumdur. Risk: Tehlikeli bir olayın meydana gelme olasılığı ile sonuçlarının bileşimi. (Risk = Olasılık x Etki). Risk Değerlendirmesi: Riskin büyüklüğünü tahmin etmek ve riske tahammül edilip edilemeyeceğine karar vermek için kullanılan prosesin tamamı Mekanik Tehlikeler Santrifüj gübre dağıtma makineleriyle çalışmada rastlanan tehlikelerin çoğu mekanik tehlikelerdir. Bunlar; Sarılma, dolanma Ezilme, sıkışma Devrilme, denge kaybı Kesme ve kesilme Đçine çekme ve kapma Serbest dönen cisimler Depolanmış enerji Fırlatma, çarpma, parça fırlaması Sarılma Dönü hareketine maruz kalan her yerde bir sarılma etkisi ortaya çıkar. Sarılma ile ilgili tehlikeler çoğunlukla dönen miller, şaftlar ve kasnaklar gibi yerlerde oluşur. Sarılma genellikle çok küçük bir elbise, kumaş parçası veya iplikçiğinin yakalanması ile başlar. Dönü hareketi ile birlikte sarılan iplik parçacığı giderek artar ve çoğunlukla bu kazadan kaçış olmaz. Bağlantı kaplinleri, üniversal şaft istavrozları, kamalar, kama yuvaları, pimler ve dönen parçalar üzerindeki diğer bağlantı parçaları sarılma için tehlike arzeden yerlerdir. Çalışma esnasında uzun saçlı kişiler özellikle dönen millere dikkat etmelidir. Saçların millere yakalanması ciddi yaralanmalarla sonuçlanabilir. 33

34 Yataklarından çıkıntı yapmış millerin uçları da bunlara dayanan kişilerin elbiselerine sarılabilir. Yarıklı, altıgen veya kare şekilli şaftlar düz şaftlara göre sarılmaya daha meyillidirler. Santrifüjlü gübre dağıtma makinelerinde en önemli sarılma yerleri; mafsallı şaftlar, diskler ve gübre dağıtıcı depo içerisindeki karıştırıcılardır. Ezilme, sıkışma Ezilme birbirine doğru hareket eden iki nokta veya biri sabit diğeri hareketli iki nokta arasında oluşur. Santrifüj gübre dağıtma makinelerinde ezilme, sıkışma riskine bağlı tehlikeler çoğunlukla, makinenin takılması, ayar ve bakımları sırasında ortaya çıkar. Yukarı kaldırılmış durumdaki gübre atma makinesinde traktör alt bağlantı kollarının yanlara oynama payı çok az olmalıdır. Bu suretle gübreleme anında makinenin salınım yapması önlenmiş olur. Traktör alt bağlantı kolları ya gerdirme kolları ya da zincirle bağlanırlar Üst bağlantı kolu ayarı yapılırken makinenin arkasında ve altındaki şahıslar oradan uzaklaştırılır. Sıkıştırma tehlikesi nedeniyle sürgü sisteminde hidrolik komuta ile açma kapama kontrolü yapılırken yani makinenin hidrolik düzeni çalıştırılırken gübre çıkış deliği tutulmamalıdır. Makine ile çalışırken traktör üzerinde operatörden başka hiçbir kimse bulunmamalıdır. Bulunduğu taktirde, bu kişilerin makinenin nakli veya tıkanıklıklara müdahalesi sırasında ciddi ezilme sıkışma risklerine bağlı tehlikeler oluşabilmektedir. Devrilme *Santrifüj gübre dağıtma makineleri ile çalışmada devrilme riskine bağlı tehlikeler çoğunlukla, makinenin takılması, sökülmesi ve ayarı esnasına ortaya çıkar. *Devrilme tehlikesi nedeniyle makinenin takılması ve sökülmesi düz bir yerde, makine yere paralel durumda iken yapılmalı ve makine öne eğilmemelidir. 34

35 *Santrifüj gübre dağıtma makinesi yalnızca boşken takılmalı ve sökülmelidir. *Devrilme tehlikesi nedeniyle makinenin altı ve arkasındaki tehlikeli alan içersinde bulunan kişiler uyarılmalıdır. *Devrime tehlikesi nedeniyle makine bağlanırken alt bağlantı kollarında yeterli boşluğun, germe ölçüsünün olup olmadığına dikkat edilmelidir. *Devrilme tehlikesi nedeniyle makine yalnızca üst bağlantı kolu da takıldıktan sonra kaldırılmalıdır. *Tarlada; eğimli arazilerde, yamaçlarda kanal kenarlarında çalışırken, makinenin devrilme riskine karşı özellikle dikkatli olun. Kesilme, kesme noktaları Kesilme noktaları ya her ikisi hareketli ya da biri sabit diğeri hareketli iki parça arasında oluşur. Santrifüj gübre dağıtma makineleri ile çalışırken gerek makine şaftının takılması ve sökülmesinde, gerekse makine ile ilgili ayar, bakım, tamir işlerinde hareketli veya sabit noktaları arasında kalan vücut kısımları kesme ve kesilme riskine bağlı tehlikelere maruz kalırlar. Yukarıda bahsedilen nedenlerle makinede gerçekleştirilecek tüm işlemlerde makine güvenli durdurma konumuna alınıp, gerekiyorsa hareket edebilecek parçalar desteklenerek, takozlanarak müdahale edilmelidir. Đçine çekme ve kapma Santrifüj gübre dağıtma makineleri ile çalışırken genellikle çalışma sırasında gübre tıkanıklıklarını giderme sırasındaki risklere bağlı tehlikelerdir. Bu nedenle tıkanıklara yapılacak tüm müdahaleler öncesinde makine güvenli durdurma konumuna alınıp öyle müdahale edilmelidir. Aksi taktirde karıştırıcı veya disklere kapılma ve içeri çekilme tehlikeleri ortaya çıkar. Serbest dönen cisimler Daha ağır olan parçalar, hareket veren güç kesilse bile daha uzun süre ve daha hızlı hareket ederler. Bu durum atalet nedeniyle oluşan serbest dönmeden kaynaklanır. Bu yapıdaki bazı makine parçaları güç kesildikten sonrada 2-2,5 dakika dönmeye devam eder. Yavaş dönen makine parçaları bile bu özellikleri nedeniyle potansiyel tehlikedirler. 35

36 Santrifüj gübre atma makineleri ile çalışırken çok kısa sürelerle dahi makinenin başı terk edilecekse makine güvenli durdurma konumuna alınıp öyle terk edilmelidir. Aksi taktirde makine tam durmadan boşta oluşacak disk dönüşleri makineyle temas eden ikinci şahıslar için risk oluştururlar. Depolanmış enerji Depolanmış enerji bir sınır içine hapsolmuştur ve serbest bırakılmayı bekler. Bu sınır içinde olduğu sürece tamamen güvenlidir. Fakat eğer beklenmedik şekilde serbest kalırsa yaralanmalara yol açabilir. Bu potansiyel tehlikenin farkında olun ve onunla nasıl başa çıkacağınızı öğrenin. Bu nedenle santrifüj gübre dağıtma makinelerinin tamir ve bakımları esnasında depolanmış enerji içeren; yaylar ve hidrolik sistemler ile çalışılırken dikkatli olunmalıdır. Yaylar, santrifüj gübre dağıtma makinelerinde bulunabilirler ve depolanmış enerji ihtiva ederler. Yayla bağlantılı herhangi bir kısmı çözmeden önce ne olabileceğinden emin olun. Mekanizmada bulunan yayın ve diğer parçaların çözüldüklerinde hangi yöne hareket edeceğinden emin olun. Sıkıştırılmış bir yay, bir cismi inanılmaz bir kuvvetle harekete geçirebilir. Kendinizin ve diğerlerinin yayın hareket doğrultusunda olmadığından emin olun. Her parçanın söküldüğünde nereye ve ne kadar hareket edeceğini planlayın. Küçük bir yay bile çok büyük bir enerji depolayabilir. Hidrolik sistemler de tarım makinelerinde enerji depolayan sistemlerdendir. Hidrolik sistemler her inç kareye 2000 kg a kadar basınçta sıvıyı muhafaza ederler. Hidrolik sistemlerdeki bu enerji görülemediği için operatörler bu tehlikenin farkına varamazlar. Aynı tehlike tamir-bakımı yapacak kişiler için de geçerlidir. Dikkatsiz bir tamir-bakım, ayar veya parça değiştirme ciddi yaralanmalara yol açabilir. Basınç altındaki sıvı bu basınçtan kaçmaya çalışır. Hidrolik sisteme ilişkin risk oluşturan tehlikelerden kaçınmak için; Hidrolik hortumların traktör üzerindeki hidrolik donanıma takılmaları sırasında; Hidrolik sistemin her iki tarafı da basınçsız olmalı, 36

37 Her iki bilyeli jack kapalı olmalı, Traktör hidrolik kumanda sistemi yüzücü konumda olmalı Fırlatma, çarpma, parça fırlaması Santrifüj gübre dağıtma makineleri ile çalışırken özellikle ayar ve çalışma durumunda gübrelerin veya fırlatma kanatlarının makine arkasındaki ve yakınındaki kişilere fırlatılarak çarpma riskine bağlı tehlikeler oluşabilir. Gübre norm ayarını yaparken mutlaka makineye ait kapalı ayar düzenlerini kullanınız. Eğer makinenin böyle bir ayar kabı yoksa, ikinci şahısları arka taraftan uzaklaştırarak atılan gübreleri arka taraftan yayılmalarını önleyecek bir panel sistemi ile bu işi yapınız. Çalışma sırasında fırlatma ve çarpma etkisinden kişileri koruyabilmek için kimsenin makineye yaklaşmasına izin vermeyiniz. Makine diskleri üzerinde yer alan fırlatma kanadı ve kanatçıklarında göle görülebilir bir aşınma, çatlama ve kırılmanın var olduğu tespit edildiğinde derhal bu parçalar yenilenmelidir Diğer Tehlikeler Kimyasal etkiler 37

38 Gübrenin kimyasal etkilerinden korunmak ve iş genişliği dağılımını korumak için özellikle rüzgarlı havalarda santrifüj gübre dağıtma makinelerine rüzgar perdeleri takılabilir. Ancak bu durumda iş genişliği 5 m ye kadar düşebilir. Bu nedenle çok rüzgarlı havalarda gübreleme yapılmamalıdır. Isıl tehlikeler Sıcak veya soğuk çalışma ortamı sonucu oluşan sağlık problemleri. Gürültüye bağlı hasarlar Duyma bozukluğu(sağırlık) diğer psikolojik etkiler. Örneğin, denge kaybı dikkat yoğunluğunda azalma. Titreşime bağlı hasarlar Çeşitli sinirsel ve vasküler rahatsızlıklar Makinenin tasarımı aşamasında ergonomik koşulların göz ardı edilmesi sonucu oluşan hasarlar Kişinin istekleriyle ve yetenekleriyle uyumundaki yetersizlik Sağlıksız duruş yada aşırı vücut gerilmesi Đnsan anatomisine uyumlulukta yetersizlik (el/kol, ayak/bacak) Kişisel emniyet ekipmanlarının hatalı kullanımı Zihinsel baskı ve stres Đnsan hatası Enerji kaynağındaki kesintilere bağlı hasarlar Makine parçalarının kopması ve fonksiyonlarındaki diğer kusurlar Enerji kaynağındaki kesintiler sürücüde ve/veya kontrol devrelerinde Beklenmeyen parça veya sıvı çıkışı Kontrol sistemindeki kesilme veya hatalı çalışma Hatalı montaj Makinenin dağılma veya denge kaybı Emniyet parçalarının (geçici olarak) düşmesi ve koruyucu unsurların hatalı düzenlemesine bağlı tehlikeler Her tür sökülebilir koruma cihazı Her tür emniyet cihazı Emniyet simgeleri ve işaretleri Her türlü bilgi ve uyarı cihazları Emniyetli çalışmayı sağlamak ve düzeni korumak için gerekli teçhizat 6.3. Tehlikenin Oluşabileceği Aşamalar: Taşıma Kurma Devreye alma Ayarlama 38

39 7. Normal GÜVENLĐ kullanım SANTRĐFÜJ GÜBRE DAĞITMA MAKĐNESĐ ĐMALATI ĐÇĐN Temizlik, tamir ve bakım GEREKLĐLĐKLER Avrupa Birliği standartlar konusunda ortaya çıkan pek çok karmaşayı önleyebilmek için geliştirdiği yeni yaklaşımda üreticilerin standartlara uyma zorunluluğu yerine belli koşul kural ve uygulamaları kapsayan ürün gruplarını içeren Direktifler(Yönetmelikler) oluşturmuştur. Bu yaklaşım direktiflerinde imal edilen ürünün insan, diğer canlılar ve çevre için taşıması gereken temel gereklilikler ortaya konmaktadır. Türk Standartları Enstitüsü de buna uygun olarak pek çok Harmonize standart çıkarmıştır. Aşağıda güvenli santrifüj gübre dağıtma makinesi imalatı için imalatçının uyması gereken TS EN VE ISO standartları ile ilgili diğer mevzuatın listesi verilmiştir. Standartlar: TS EN ISO Tarım Makinaları-Güvenlik - Bölüm 1:Genel Kurallar TS EN A2 Tarım ve Orman Makinaları- Katı Gübre Dağıtıcıları- Güvenlik TS EN 982 Makinalarda güvenlik- Akışkan güç sistemleri ve bileşenleri için güvenlik kuralları Hidrolik ISO EN (daha öncesinde EN 292) TS 5776 Tarım Makinelerinde Aydınlatma, Işıklandırma ve Sinyalizasyon Kuralları ISO 11684:1995, Tractors, machinery for agriculture and forestry, powered lawn and garden equipment - Safety signs and hazard pictorials - General principles TS EN ISO Makinelerde Güvenlik-Risk Analizi-Bölüm 1: Prensipler TS EN ISO Makinelerde güvenlik - Temel kavramlar, tasarım için genel prensipler - Bölüm 1: Temel terminoloji, metodoloji TS EN ISO Makinelerde güvenlik Temel kavramlar, tasarım için genel prensipler Bölüm 2: Teknik prensipler TS EN ISO Makinelerde güvenlik- Kol ve bacakların ulaşabileceği bölgelerde tehlikenin önlenmesi için güvenlik mesafeleri Đ TS EN 349+A1 Makinelerde güvenlik - Đnsan vücut azalarını ezilmeye karşı korumak için asgari açıklıklar TS EN Makinalarda güvenlik- Gösterim, işaretleme ve harekete geçirme - Bölüm 1: Görülebilir, işitilebilir ve dokunulabilir işaretler için kurallar 39

40 TS EN Makinalarda güvenlik - Gösterim, işaretleme ve harekete geçirme - Bölüm 2: Đşaretleme ile ilgili özellikler TS EN Makinelerde Güvenlik-Gösterim, Đşaretleme ve Harekete Geçirme- Bölüm 3: Harekete Geçirici Mekanizmaların Yerleştirilmesi ve Çalıştırılması Đçin Kurallar TS ISO 5131 Akustik-Tarım ve Ormancılıkta Kullanılan Traktör ve Makinalar-Operatör Konumunda Gürültünün Ölçülmesi-Gözlem Metodu TS 1169 ISO 303 Karayolu Taşıtları-Motorlu Taşıtlar ve Römorklarının Aydınlatma ve Işıklı Sinyal Tertibatının Yerleştirilmesi TS 3566 Tarım ve Orman Traktörleri ve Makineleri-Sürücü El Kitabı ve Diğer Teknik Yayınlar Direktif/Yönetmelik ve Mevzuatlar: Makina Emniyeti Yönetmeliği 2006/42/AT Makina Emniyeti Yönetmeliği 98/37/AT Sanayi Bakanlığı Tanıtma Ve Kullanma Kılavuzu Uygulama Esaslarına Dair Yönetmelik Sanayi Bakanlığı Garanti Belgesi Uygulama Esaslarına Dair Yönetmelik 40

41 KAYNAKLAR Anonim For.ma.agri projesi çıktıları Anonim Amazone broşürleri Anonim Đrtem broşürleri Anonim Sola Kullanma Bakım Kitabı, Fertilizer Spreader Anonim 2918 Sayılı Karayolları Trafik Kanunu ve buna bağlı olarak çıkarılan Karayolları Trafik Yönetmelikleri Anonim 2002 Farmwise Your Essential Guide to Health and Safety in Agriculture. HSE & HSC Agriculture Industry Advisory Committe. Anonim 2006 Occupational H&S Guidelines for Farming Operations in Ontario. Ministy of Labour, Toronto. Anonim A Guide to Farm Safety and Health. NCDOL, NC Department of Labor, Division of Occupational Safety and health. Anonim, Anonim Anonim HSE, No Second Chances.UK. Makine Emniyet Yönetmeliği 98/37/AT Makine Emniyet Yönetmeliği 2006/42/AT Anonim 1992 Tarımsal Mekanizasyon;. Tarım Ve Köyişleri Bakanlığı Yaygın Çiftçi Eğitimi Projesi. Yayın Dairesi Başkanlığı Matbaası, Ankara. Bittner R. H, 1974; Fundamentals Of Machine Operation, Agricultural Machinery Safety, John Deere Service Publications, Moline, Illinois Gölbaşı, M. Ve ark Tarım Makinelerinde Đş Güvenliği, Ders Araç Ve Gereçleri Makine Eğitim Merkezi Müdürlüğü, Isbn , Bms Matbaacılık, Ankara. Gölbaşı, M.; 2006 Tarım Makineleri Kazaları. Çiftçi Eğitim Serisi No: 15, Tarım Ve Köyişleri Bakanlığı Yayın Dairesi Başkanlığı Basımevi, Ankara. 41