LÜTFEN KAYNAK GÖSTEREREK KULLANINIZ 2014

Transkript

1 THOMAS PİKETTY: 21. YÜZYILIN KEYNES İ YAKLAŞAN BÜYÜK KRİZİ HABER VERİYOR Prof. Dr. Hasan Şimşek İstanbul Kültür Üniversitesi ( 22 Haziran lerin sonlarında ABD deki eğitimim sırasında ilginç bir kitap okumuştum. Hint kökenli Amerikalı bir ekonomi profesörü olan Ravi Batra nın 1985 yılında basılan kitabının adı 1990 Büyük Ekonomik Buhranı idi (The Great Depression of 1990, Venus Books). Batra, kitabında özellikle Amerika da, ve bir o kadar da dünyanın geri kalanında toplumsal sınıflar arasında artan ekonomik eşitsizlik nedeniyle büyük bir ekonomik yıkımın-buhranın (depresyon) yaklaşmakta olduğunu haber veriyordu ekonomik yıkımına yaklaşılan yıllardaki ekonomik eşitsizliği örneklemek için Batra bazı sayılar da veriyordu. Örneğin, 1922 yılında Amerika daki %1 lik bir kitle toplam ulusal servetin %31.6 sını kontrol ediyordu. Bu oran 1929 da %36.3 e çıkmıştı Reagan döneminin başlamasıyla Amerika da üst üste (gelir) vergi indirimlerine gidilmişti. Amerikan sağ siyaseti bunu halkın üstündeki gelir vergisi yükünü hafifletmek olarak pazarlıyordu. Ancak, bu vergi indirimlerinin gerçek hedefi büyük sermayenin vergi yükünü azaltmaktı. Bütün bu gelişmelere bakarak Batra, Amerika da ekonomik eşitsizliklerin ciddi biçimde arttığını ve bunun hızla büyük bir ekonomik yıkıma doğru gittiğini iddia ediyordu. Batra nın kitabı 1980 lerin sonlarında uzun süre en çok satanlar listesinde yer tuttu. Pek çok ekonomistin de tepkisini çekti. Sonuçta, Batra nın tahminleri büyük bir fiyaskoyla sonuçlandı da bir ekonomik buhran yaşanmadı. Batra da büyük bir itibar kaybına uğradı. Paradigmalar Savaşı ve Beşinci Dalga kitabımda kullandığım modele göre, Batra nın iddiasının tersine, 1990 ların 1980 lerde başlayan büyük bir ekonomik paradigmatik dönüşümün hemen ertesi olduğunu vurgulamıştım. Şikago Üniversitesi nden ekonomist Milton Friedman ın teknik-bilimsel desteğini de arkasına alan Thatcher-Reagan ikilisi Page 1 of 7

2 1980 de büyük bir ekonomik yeniden yapılanmaya start vermişlerdi. Yeni Liberalizm sahneye çıkmaktaydı larda büyük bir ekonomik yıkımdan ziyade, yeni paradigmanın itici gücüyle büyük bir ekonomik büyüme söz konusu olabilirdi. Gerçekten de, de başlayan Yeni Liberalizm altında bütün dünya büyük bir ekonomik büyümeye tanık oldu. Ancak, bu yükselen grafik da kırılmaya uğrayarak aşağı döndü. Batra nın 1990 için ileri sürdüğü tezler bugün için tam anlamıyla geçerli dan beri kısa süreli geçici iyileşmelere rağmen dünya ekonomileri bir türlü tam anlamıyla toparlanamadı. Toparlanması da beklenmemeli. Paradigmalar Savaşı ve Beşinci Dalga kitabımda ayrıntılı gerekçeleriyle tartıştım: Bu yeni kriz kapitalizmin tipik derin ve kalıcı krizlerinden birisi. Küçük çaplı iyileştirmeler bu sorunu çözmeyecek. Paradigmanın değişmesi gerekli. Paul Krugman, Joseph Stiglitz ve daha bir çok dünyaca namlı ekonomist de benzer saptamaları yapıyordu. Ancak, bir sorun vardı. Çoğunun ileri sürdüğü kriz göstergelerine ilişkin savlar arasında tutarlılık yoktu ve kanıtlar elle tutulur değildi. Tüm bilim insanları gibi ekonomistlerde de nesnel-sayısal kanıt takıntısı vardır. Kanıt 2014 de geldi. Thomas Piketty isimli 42 yaşında genç bir Fransız ekonomistin yazdığı 21. Yüzyılda Sermaye (Kapital) (Capital in the 21st Century) bir anda Amerika da en çok satan kitap oldu. Piketty nin Marx ı çağrıştırması için Kapital (Sermaye) ismini koyduğu kitap, Piketty ve Kalifornia Üniversitesi-Berkeley ve London School of Economics ten iki arkadaşıyla 15 yıla yaklaşan çalışmalarının verilerine dayanıyordu. Şu anda Piketty bilim camiasında bir Rock yıldızı kadar popüler. Konuşma yapacağı salonlar aylar öncesinden doluyor, konuşma günü salonların önünde uzun giriş kuyrukları oluşuyor. Konferans salonlarının içine ve çevresine konuşmasını canlı yayınlayan televizyonlar konuyor ve konuşma için bilet bulamayanlar onu buralardan izliyor. Piketty nin 669 sayfalık kitabı, benim de Paradigmalar Savaşı ve Beşinci Dalga kitabımda yanıtı bulmaya çalıştığım sorunun yanıtını veriyor: 1980 den beri Page 2 of 7

3 hükümranlığını sürdüren Yeni Liberalizm gidiş yoluna girdiyse, yerine ne gelmeli veya ne geliyor? Ünlü ekonomist Paul Krugman 8 Mayıs 2014 de Nybooks ta Piketty nin kitabı hakkında övgü dolu bir değerlendirme yazısı yazdı (http// Krugman a göre Piketty uzun zamandır yanıtı merak edilen soruya ilk doyurucu yanıtı veren kişi olmuştu. Soru neydi? Piketty, ilk elde benim kitabımda iddia ettiğim bulguyu destekliyor. Başta ABD olmak üzere dünyada ekonomik eşitsizlik hızla artıyor. Dünya 1929 Büyük Ekonomik Buhranı öncesi yıllara benzer bir ekonomik görüntü sergilemeye başladı lerden Birinci Dünya Savaşı nın başlamasına kadar geçen süre, kitabımda da yazdığım gibi, lüks, tüketim, şaşanın hüküm dürdüğü Lale Devri (Belle Epoque veya Gilded Age) olarak adlandırılır. Piketty, içinde bulunduğumuz döneminde aynı özellikleri göstermeye başladığına işaret ediyor. Yine hedefte %1 var! Birinci Dünya Savaşı nın hemen öncesi yıllarda Amerika ve İngiltere de nüfusun %1 i ulusal servetin beşte birine (%25) sahipken, 1980 den beri yine %1 in sahip olduğu servet Birinci Dünya Savaşı öncesi duruma yaklaşmış durumda. Birinci Dünya Savaşı ndan önce ki, bu tablo 1929 ekonomik buhranıyla dünya ekonomilerinin toptan çökmesine neden oldu de Roosevelt döneminde hayata geçirilen Keynesçi Sosyal Devlet paradigmasıyla daha eşit bir toplum yaratma projesi hayata geçirildi. Amerika nın izini takip ederek pek çok ülke hızla Sosyal Devlet ilkesini benimsedi. Bunun bir sonucu olarak, örneğin Amerika da 1929 da toplam ulusal servetin %25 ine sahip olan %1 lik kesimin payı arasında %10 lar düzeyine indi. Bu durum büyük ölçüde geniş toplum kesimleri lehine devletlerin ekonomiye müdahalesi ve düzenlemesiyle başarıldı. Krugman buna orta sınıf düzeni diyor. Fakat, 1980 lerden itibaren Yeni Liberalizm altında zenginleri daha zengin olmaya teşvik eden bir ekonomik düzen tekrar canlandı. Orta sınıf düzeni hızla tasfiye oldu. Page 3 of 7

4 Piketty nin kitabının ilgi toplamasının ve daha güvenilir bulunmasının bir diğer nedeni kullandığı veri toplama yöntemiydi. Krugman a göre, gelir ve gelir eşitsizliği konusunda yaygınlıkla kullanılan ve asla güvenilir olmayan yöntem bizim TÜİK in de yaptığı türden anketlerle insanlara sorularak veya düzensiz ekonomik verilerden elde ediliyordu. Oysa Piketty ve arkadaşları 20 devletin kayıtlarında bulunan vergi ile ilgili verilere doğrudan ulaşmışlardı ve bu verileri yeni bir yöntemle tekrar analiz ettiler. Bu veriler, örneğin Amerika için 19. Yüzyıla kadar inerken, daha iyi bir veri toplama geçmişi olan Fransa da 18. Yüzyıla kadar inmekteydi. Piketty nin bulgularına göre, Batı ekonomileri içinde ekonomik eşitsizliğin en yoğun ve yaygın olduğu ülke ABD. ABD ye göre Sosyal Devlet in bir ölçüde hala yaşadığı Avrupa da ve hala çok güçlü yaşadığı İskandinav ülkelerinde ekonomik eşitsizlik daha az düzeyde. Bunun nedeni Sosyal Devlet altında Avrupa da ve İskandinavya da devletin hala güçlü bir aktör olarak ekonomide ve toplumsal düzende varlığını sürdürmesi. Tablo 1. Gelir dağılımı Düşük ekonomik eşitsizlik (İskandinavya 1970 ler/1980 ler) Orta ekonomik eşitsizlik (Avrupa 2010) Yüksek ekonomik eşitsizlik (Avrupa 1910, ABD 2010) Üst %1 %7 %10 %20 Sonraki %9 %18 %25 %30 Sonraki %40 %45 %40 %30 Alt %50 %30 %25 %20 Kaynak: Paul Krugman, http// (19 Haziran 2014 de ulaşıldı) Tablo 1 de verilen rakamlara dikkatle bakarak nüfusun ilk %10 u ve geriye kalan %90 ı arasındaki gelir karşılaştırmasına dikkat ediniz. Örneğin, Avrupa da 2010 yılında nüfusun üst %10 u Avrupa nın toplam servetinin %35 ini kontrol ederken (geriye kalan %90 ın payı %65), bu oran yine 2010 da ABD de %50 (geriye kalan %90 ın aldığı pay %50). Tablonun en sağındaki Avrupa 1910 ve ABD 2010 altında gösterilen oranlar ABD deki Page 4 of 7

5 gelir adaletsizliğinin 1929 Büyük Ekonomik Yıkım öncesi Avrupa daki duruma çok benzediğini gösteriyor. Şu anda dünyaya hükmeden küresel emperyal güç ABD'nin yükselen rakipleriyle karşılaştırıldığında yüz yüze olduğu ekonomik zafiyeti de bu şekilde belgelenmiş oluyor. Krugman başka kaynaklara dayanarak daha vahim rakamlar da veriyor: One göre, 1910 yılında en zengin %1 lik kesim Fransa ulusal servetin %60 ını, İngiltere de %70 ini kontrol etmekteydi. Piketty ye göre, bu %1 lik veya %10 luk kesim öldüğünde servetleri vergisiz olarak çocuklarına kalıyor ve sermaye yeni kuşağın bilgi veya becerisinden bağımsız olarak ekonomik olarak büyümeye ve bir azınlık elinde yığılmaya devam ediyor. Piketty, tarihi analizinde şu sonuca ulaşıyor: Ekonomilerin büyüme hızı azalsa bile bu kişileri elindeki sermaye daima ulusal ekonomiden daha fazla büyüyor. Öte yandan, bir toplumda sadece gelir eşitsizliği yükselmiyor. Toplumdaki üst azınlık kesimin servetleri arttıkça bu grubun ülke siyaseti ve ekonomik düzen, medya gibi etki kanalları üzerindeki etkileri de artıyor. Parlamentoyu etkiler hale geliyorlar ve durum bir demokrasiden ziyade Oligarşik bir yapıya doğru dönüşüyor (Oigarşik Kapitalizm). Bu yazıyı yazıp bitirdikten sonra 21 Haziran 2014 tarihli Sözcü Gazetesi nde konuyla ilgili çok ilginç bir haber yayınlandı. Haberde şunlar dile getiriliyor ( Nüfusun yüzde 20 si yoksul olan Türkiye, OECD ülkeleri arasında en yoksul 3 üncü ülke oldu. 33 ülkenin üye olduğu OECD üyesi ülkelerde yaşanan ekonomik krize rağmen yoksulluk oranları değişmezken Türkiye de yoksulluk oranı yüzde 2 düzeyinde arttı. OECD nin üye ülkelerde 2013 ün gelir dağılım durumunu ortaya koyan Artan Eşitsizlik: Genç ve Yoksullar Geriye Düştü başlıklı rapora göre, Mayıs 2013 te yayınlanan 2010 rakamları güncellendi. Nüfusun yüzde 19.2 sinin göreli gelir yoksulluğu içinde bulunduğu Türkiye bu sonuca göre OECD de üçüncü konumda yer alıyor. Rapora göre Türkiye, OECD üyesi Avrupa ülkeleri arasında da göreli yoksulluk sıralamasında sonuncu oldu. Bu doğrultuda rapora bakıldığında, Türkiye den daha kötü durumdaki İsrail de nüfusun yüzde 20.9 u, Meksika da nüfusun yüzde 21.4 ü göreli gelir yoksulluğuna sahip. Danimarka nüfusun ise yaklaşık yüzde 6 sı yoksul. Page 5 of 7

6 OECD genelinde en yoksul yüzde 10 un geliri arası yüzde 1.6 azaldı de OECD ülkelerindeki toplumların en zengin yüzde 10 u, en yoksul yüzde 10 unun gelirinin 9.6 katı fazla gelire sahip. Zengin-yoksul arasındaki en büyük uçurum, Meksika, Şili, Türkiye ve ABD de. Zengin-yoksul ayrımının en az olduğu ülkeler Danimarka ve Finlandiya oldu. Kaynak: Sözcü, 21 Haziran 2014, Peki, bütün bunlardan sonra Piketty nin artan gelir eşitsizliğine getirdiği çözüm ne? Kendisi de biraz öce tanımladığımız siyasi ve ekonomik güç ilişkisi içinde önerdiğinin bir miktar ütopik olduğunu itiraf ediyor: Herkesten gelirine göre vergi alınmalı (progressive taxation) lerden beri, tam tersine en üst grupların vergi oranları ciddi biçimde azaltılmıştı. En üstteki ulusal gelirden en fazla pay alanların vergileri şu anki oranın üzerinde kat kat artırılmalı. Dahası, biriktirilmiş servet bir sonraki kuşağa geçerken vergilendirilmeli. Bütün bunları kim yapacak? Tabi ki devlet. Bu ne demektir? Devletin ekonomik ve toplumsal alanda daha faal ve etkin olması. Çeşitli mekanizmalarla toplumsal ve Page 6 of 7

7 ekonomik eşitlemeyi sağlayacak önlemler geliştirmesi ve uygulaması. Yeni Liberalizm in istihdam yarattığı gerekçesiyle kutsadığı sermayenin yanı sıra, neredeyse yerlerde sürünen emek örgütlülüğü üzerindeki baskıların gevşetilerek toplumun ekonomik olarak alt katmanlarında yer alan emekçi kesimin ulusal servetten daha fazla pay almasının sağlanması. Paradigmalar Savaşı ve Beşinci Dalga kitabımın son bölümlerinde gidiş yoluna girdiğini iddia ettiğim Yeni Liberalizm in yerine neyin gelmesi gerektiğini ve gelmekte olduğunu tartışırken çözümün Yeni Toplumcu, yani Sosyal Devletçi yeni bir düzende olduğunu savunmuştum. Piketty ve benzerlerinin bilimsel katkılarıyla dünyanın çeşitli yerlerinde yeni düzenin denemeleri yapılıyor. Amerika nın Colorado eyaletinin Boulder kentinde daha önce özelleştirilmiş olan elektrik işletmesi; Arjantin, Bolivya ve Uruguay ın bazı şehirlerinde içme suyu hizmetleri kamulaştırıldı de Rusya, daha önce özelleştirilmiş olan uzay sanayini, İngiltere demiryollarını, Arjantin enerji sektörünü yeniden devleştirdi. Kitabımda ayrıntılı irdeledim. Kitabımdaki saptamalara Piketty den dünya ölçeğinde ilgi gören bir destek geldi: Tarihin önemli kırılma anlarından birine doğru hızla yaklaşıyoruz. Türkiye deki siyasi elite duyurulur! Page 7 of 7