The Effects of Social Skills Training on Elementary School Students Social Adjustment

Transkript

1 Elementary Education Online, 9(1), , lköretim Online, 9(1), , [Online]: The Effects of Social Skills Training on Elementary School Students Social Adjustment Zekavet KABASAKAL 1, Neslihan ÇELK 2 ABSTRACT.. The aim of this research is to study the effects of Social Skills Training on the social adjustment of elementary school students. The sample of the study includes 38 students in the 4 th and 5 th grades (18 girls and 20 boys). In this research, pre- and post-test research model with control group has been used. This study has been conducted on control and experiment groups. Walker-McConnell Scale of Social Competence & School Adjustment and Personal Information form improved by the researcher have been used to collect the data. The results of the study indicate that social skills training is significantly more effective on teacher-preferred social behaviors, peer-preferred social behaviors and on students social adjustment to school. Key Words: Social Skills Training, Social Adjustment, School Adjustment, Social Competence SUMMARY Purpose and Significance: There are certain behaviours that individuals must exhibit in order to carry out the roles which are assigned to them by the society. However, with the innovations of the developing world, it is obvious that individuals do not carry out these roles and the problems concerning social skills increase day by day. The aim of the researcher is to determine the effects of the social skill training groups on social competence and to improve the school adjustment of the primary school students who have social adjustment problems. Methods: This research has been done on thirty-eight volunteering students in grade fourth and fifth at a primary school in zmir the social adjustment score of which is low. Controlled group pre- and post- test research model has been used in the research. Before the experiment both of the groups were given WMCISYOUO (Walker-McConnell Social Competence and School Adjustment Scale). During the experiment, experiment group were given social skills training, but nothing was given to control group at the end of the research, WMC-SYOUO was given again to both groups. Results: The results of the study indicate that social skills training is significantly more effective on teacher-preferred social behaviors, peer-referred social behaviors and on students social adjustment to school. Discussion and Conclusions: The results of the study show that social skills training is effective on students social adjustment levels and and their school adjustment. Similar studies on this issue have also indicated similar results. Therefore, it is thought to be beneficial that a more comprehensive social skills training should be given at schools and similar programs for teachers and families should be constructed. 1 Yrd.Doç.Dr., Dokuz Eylül Üniversitesi, Buca Eitim Fakültesi, Eitim Bilimleri Bölümü, Rehberlik ve Psikolojik DanIJmanlIk ABD. Buca/zmir, zekavet.kabasakal@deu.edu.tr 2 Rehber Öretmen, zmir.

2 Sosyal Beceri E'itiminin (lkö'retim Ö'rencilerinin Sosyal Uyum Düzeylerine Etkisi Zekavet KABASAKAL 1, Neslihan ÇELK 2 ÖZ: Bu çalijmada, sosyal beceri eitiminin ilköretim dördüncü ve bejinci sinif düzeyindeki örencilerin sosyal uyum düzeylerine etkisi arajtirilmijtir. AraJtIrmanIn deney ve kontrol grubu zmir ilindeki bir ilköretim okulunda örenim gören 18 i kiz 20 si erkek toplam 38 örenciden olujmaktadir. AraJtIrmada kontrol gruplu ön test-son test arajtirma modeli kullanilmijtir. AraJtIrmanIn veri toplama araçlari Walker-McConnell Sosyal Yeterlik ve Okul Uyum Ölçei (WMC-SYOUÖ) ve arajtirmacilar tarafindan gelijtirilmij olan KiJisel Bilgi Formundan olujmaktadir. AraJtIrmanIn sonucunda örencilere verilen sosyal beceri eitiminin örencilerin öretmen tercihli sosyal davranij, akran tercihli sosyal davranij ve okula uyumlari üzerinde etkili olduu, deney grubunun bu alt boyutlar için kontrol grubundan anlamli olarak farklilajtii bulunmujtur. Anahtar Sözcükler: Sosyal Beceri Eitimi, Sosyal Uyum, Okul Uyumu, Sosyal Yeterlik G(R(/ Sosyal ilijkiler insan yajaminda önemli bir yere sahiptir. Bireyler, yajamlarinin büyük bir kismini dier insanlarla ilijki kurarak geçirmektedirler. Yeterli sosyal beceriye sahip olan bireylerin, yajamlarinin çejitli alanlarinda daha salikli ilijkiler kurmasi kolaylajmaktadir. YaJamIn ilerleyen yillarinda salikli ilijkiler gelijtirmede, sosyal becerilerin çocukluk yillarinda kazanilmasinin büyük etkisi vardir. Bireyin çocukluk döneminde yeterli sosyal becerileri kazanmasi, onun yajamindaki farkli alanlarda önemli bajarilar elde etmesi ve sosyal uyumu açisindan önemlidir. Sosyal becerilerin gelijimi, sosyal yeterlik olarak adlandirilan gelijmelerle iç içedir. Bunlar, kendini ifade etme, kendine güven, arkadajlarca kabul görme, destekleyici sosyal çevre ve sosyal baimsizliktir (Akkök, 1999). BacanlI (1999) ya göre sosyal beceriler, kijinin kendisi dijindaki kijilerle karjilikli ve salikli ilijkiler kurabilmesi için gerekli olan becerilerdir. Sosyal yeterlii ise, bir kijinin bir takim sosyal ilijkileri yürütebilmesinde gerekli olan becerilerin kazanilmij olup olmadiini ifade eden, bu anlamda bir ölçüte göre kijinin deerlendirilmesini içeren bir kavram olarak tanimlamijtir. Sosyal beceri ve sosyal yeterlilik kavramlari bazi kuramcilar tarafindan farkli kullanilmaktadir. Hops (1983) sosyal beceri ve sosyal yeterlik kavramlarini ayri olarak ele almaktadir. Ona göre sosyal yeterlik bireyin belli durumdaki performansinin genel nitelii hakkinda bir sosyal yargiyi bildiren genij bir terimdir. Sosyal beceri ise belli bir sosyal durumda sergilenen davranij biçimidir. Sosyal olarak yeterli olan bir bireyin sosyal becerilere de sahip olduunu belirtmektedir. Ancak bazen bireylerin sahip olduklari bu becerileri hangi durumlarda ve nasil kullanacaklarini yeterince örenmemij olmalari sosyal beceri eksikliini dourmaktadir. McFall (1982), sosyal beceri ve sosyal yeterlik kavramlarinin kesinlikle birbiri yerine kullanilamayacaini belirtmektedir. McFall a göre beceri, bir görevi yeterli bir Jekilde yerine getirebilmek için gerekli özgül yetenekler olarak tanimlanmaktadir. Sosyal beceriler bir çocuun dier çocuklara yönelik davranijlarini da kapsar. yi ilijkiler kurabilme, bajkalarinin haklarina ve duygularina saygi duyabilme ve uygun sosyal davranij için grup normlarini dikkate alma gibi davranijlar ayni zamanda çocuun istediklerini elde etmesini salar (Çetin, Alpa Bilbay ve Albayrak Kaymak, 2003). AyrIca sosyal beceriler duygularin ifade edilmesinde de önemlidir (Gresham,1990). Sosyal becerileri gelijmij olan bireylerin sosyal uyum düzeyinin de yüksek olmasi beklenebilir. Örencilere sosyal becerileri kazandirmaya yönelik çalijmalarin son zamanlarda younlajtii görülmektedir. Özellikle yurtdijinda çocuklarin sosyal becerileri üzerine yapilan çalijmalarda önemli bir artij olduu dikkati çekmektedir. Chung ve Watkings (1995) Hong Kong lu 60 ilköretim örencisine, sekiz oturumluk sosyal beceri eitim programi uygulamijlardir. AraJtIrmacIlar örencilerin sözel ve sözel olmayan becerilerini, düjünceyi aktarma becerilerini, davranijsal metotlarini, problem çözme becerilerini, gevjeme becerilerini ve atilganlik becerilerini arttirmayi hedefledikleri eitim sonunda, yapilan çalijmanin örencilerin benlik saygilarini gelijtirmede etkili olduunu ve verilen eitimin 204

3 örencilerin sosyal ilijkilerinde olumlu deijmeler saladiini saptamijlardir. BaJka bir arajtirmada (Misener, 1995) çocuklarda davranijsal problemleri düzenlemek için gelijtirilen aktivite uyumlu bir sosyal beceri programi, 19 u erkek ve 7 si kizdan olujan 27 çocuu içeren bir deney grubu ve 20 çocuu içeren bir kontrol grubunda karjilajtirilmijtir. Sonuç olarak sosyal beceri eitim programinin çocuklarin olumsuz davranijlarini deijtirmede etkili olduu bulunmujtur. Ülkemizde de konuyla ilgili yapilan çalijmalar giderek artmaktadir. OdacI ve dierleri (2003), 32 ilköretim örencisi ile yaptiklari arajtirmada sosyal beceri eitiminin ilköretim örencilerinin denetim odai düzeylerine olumlu etkileri olduu sonucuna varmijlardir. Çubukçu ve Gültekin (2006), ilköğretimde öğrencilere kazandırılması gereken sosyal becerileri öğretmenlere sorarak belirlemişlerdir. Öğretmenler öncelikli olarak ilişkiyi başlatma ve sürdürme, grupla iş yapma, plan yapma ve problem çözme becerilerine puan vermişlerdir. Kara(2003), ilköğretim düzeyinde öğretmen ve öğrencilerin sosyal beceri algıları üzerine yaptığı çalışmasında, öğrencilerin sosyal beceri algısının sosyo-ekonomik düzey deijkenlerine göre anlamli farklilik gösterdiini bulmujtur. Yine algilanan sosyal beceri üzerine Çivitçi ve Çivitçi (2009), tarafindan gerçeklejtirilen çalijmada mantik diji inançlar arttikça algilanan sosyal becerinin azaldii görülmüjtür. Sümer-Hatipolu (1999), sosyal beceri eitiminin ilköretim örencilerinin algilanan sosyal beceri boyutlarina ve sosyometrik statülerine etkisini arajtirmijtir. Sosyal beceri eitimi programinin örencilerin sosyal becerilerini gelijtirmede etkili bir yöntem olmadiini bulmujlardir. Uz BaJ (2003), 365 örenci ile yaptii bir çalijmada, örencilerin sosyal becerileri ve okul uyumu ile depresyon düzeyleri arasindaki ilijkileri incelemijtir. AraJtIrma sonucunda, örencilerin sosyal beceri ve okul uyumlari ile depresyon puanlari arasinda negatif ve anlamli ilijkiler olduu, örencilerin sosyal beceri ve okul uyumlarinin, sosyo-ekonomik düzeyleri, cinsiyetleri, ebeveynin birliktelik durumu ve kardej siralamasina göre anlamli olarak farklilajtii bulunmujtur. Sonuç olarak sosyal becerilerin bireyin kijisel yeterliliini olujturan önemli bir unsur olduu, bu becerilerin eksik olmasi durumunda bireylerin duygusal ve sosyal alanda ilijki kurmada, ilijkilerini sürdürmede, sorunlarla karjilajtiklarinda bu sorunlarla baj etmede sorun yajadiklari, sosyal etkilejimin insanin yajaminin evrensel ve ayrilmaz bir parçasi olduu görülmektedir. Bu nedenle süregelen çalijmalarin yani sira bireyin sosyal uyumunu kolaylajtiran, sosyal beceri kazandirmaya yönelik çalijmalara gereksinim duyulduu söylenebilir. AraJtIrmanIn amaci sosyal uyum sorunu yajayan ilköretim örencilerinin, sosyal yeterlik ve okula uyumlarinin gelijtirilmesinde sosyal beceri eitim programinin etkisini saptamaktir. Bu amaçla arajtirma kapsaminda eklektik yaklajima dayali sosyal beceri eitiminin ilköretim örencilerinin sosyal uyum düzeylerine anlamli etkisi bulunmakta midir? sorusuna yanit aranmijtir. Bu arajtirmada ifade edilen amaca dayali olarak ajaida belirtilen hipotezlerin doruluu test edilecektir. 1. lköretim örencilerinin sosyal uyum düzeylerini arttirmak amaciyla hazirlanan sosyal beceri eitimi programina katilan örencilerin öretmen tercihli sosyal davranijlarinda katilmayan örencilere göre anlamli bir farklilik olacaktir. 2. lköretim örencilerinin sosyal uyum düzeylerini arttirmak amaciyla hazirlanan sosyal beceri eitimi programina katilan örencilerin akran tercihli sosyal davranijlarinda katilmayan örencilere göre anlamli bir farklilik olacaktir. 3. lköretim örencilerinin sosyal uyum düzeylerini arttirmak amaciyla hazirlanan sosyal beceri eitimi programina katilan örencilerin okul uyumu katilmayan örencilere göre anlamli bir farklilik gösterecektir. YÖNTEM Ara1t2rman2n Modeli AraJtIrmada kontrol gruplu ön test-son test arajtirma modeli kullanilmijtir. Uygulama öncesinde her iki gruba da Walker-McConnell Sosyal Yeterlik ve Okula Uyum Ölçei (WMC- SYOUÖ) uygulanmijtir. Deney sürecinde deney grubuna sosyal beceri eitim programi uygulanmij, bununla birlikte sosyal beceri grubundaki etkilejimi ortaya koymak amaciyla grup çalijmalari sirasinda örencilerin tutum ve davranijlari gözlem formlarina kaydedilmijtir. Kontrol grubuna ise 205

4 hiçbir ijlem uygulanmamijtir. AraJtIrma sürecinin sonunda her iki gruba Walker- McConnell Sosyal Yeterlik ve Okula Uyum Ölçei (WMC-SYOUÖ) tekrar uygulanmijtir. Ara1t2rman2n Çal21ma Grubu ve Grubu Olu1turma süreci AraJtIrmaya ilköretim dördüncü ve bejinci siniflardan toplam 40 örenci katilmijtir. AraJtIrma yapilan ilköretim okulunda, tümü dördüncü ve bejinci sinif örencilerinden olujan 345 örenciye WMC-SYOUÖ uygulanmijtir. Uygulama sonucu WMC-SYOUÖ den elde edilen toplam puan dikkate alinarak, siralamada düjük puan alanlar, en düjük puan alandan bajlanilmak üzere 40 kijilik bir grup olujturulmujtur. (Fox ve Boulton, 2003). BunlarIn 20 si deney, 20 si kontrol grubuna rastgele seçkiyle yansiz olarak atanmijtir. Deney ve kontrol grubu örgencilerinin arajtirmaya katilma konusunda gönüllülükleri göz önünde bulundurulmujtur. Deney grubuna katilan bir dördüncü sinif örencisi çejitli nedenlerle uygulama programina katilamamijtir. Bu nedenle kontrol grubundan da deney grubuna katilmayan örencinin WMC- SYOUÖ ön-test puanina yakin puan almij olan 1 örenci uygulamadan çikarilmijtir. Sonuç olarak deney ve kontrol gruplarinin her birinde 19 olmak üzere toplam 38 örenci arajtirma kapsamina alinmijtir. Veri Toplama Araçlar2 a) Walker-McConnell Sosyal Yeterlik ve Okul Uyum Ölçei (WMC-SYOUÖ); AraJtIrmada örencilerin sosyal beceri ve okul uyumlarini ölçmek için Uz BaJ (2003) tarafindan Türkçe ye uyarlanmij Walker-McConnell Sosyal Yeterlik ve Okul Uyum Ölçei (WMC-SYOUÖ) kullanilmijtir. Ölçek genel anlamiyla sosyal yeterlik terimi altinda siniflandirilan iki temel uyum alanini ölçecek Jekilde hazirlanmijtir. Bunlar uyuma yönelik sosyal davranij ve kijilerarasi sosyal yeterliktir. Uyuma yönelik sosyal davranij, sinif içindeki eitim ortaminda baimsiz olarak fonksiyonda bulunmak için gerekli becerilere ijaret ederken, kijilerarasi sosyal yeterlik, dierleriyle uygun sosyal etkilejimler ve ilijkileri korumak için gerekli olan becerilerden olujmaktadir. Ölçein ilköretim ve ergenler için iki ayri formu bulunmaktadir. Bu ölçein ilköretim formu faktör analizi yöntemi ile olujturulmujtur. Üç alt ölçei (Öretmen Tercihli Sosyal DavranIJ, Akran Tercihli Sosyal DavranIJ ve Okul Uyumu) vardir. Bu üç alt ölçek toplam 43 maddeyi içermektedir. Ölçein üç alt ölçeinin içerikleri Jöyle özetlenebilir: Öretmenlerce oldukça deer verilen empati, ijbirlii, kendini kontrol, akran ilijkilerinde duyarlik ve sosyal açidan olgunluk gibi davranijlar içeren Öretmen Tercihli Sosyal DavranIJ alt ölçei birinci alt ölçek olarak yer almaktadir ve 16 maddeden olujmaktadir. kinci alt ölçek olarak tanimlanan Akran Tercihli Sosyal DavranIJ, serbest oyun zamanlarindaki akran dinamiklerini ve sosyal ilijkilerini yöneten sosyal davranij biçimlerine ilijkin akran deerlerini yansitan 17 maddeyi içermektedir. Okula Uyum Alt Ölçei olarak tanimlanan üçüncü alt ölçek ise eitimsel ortamlarin idare edilmesiyle ilijkili doal öretmen beklentilerini yansitmakta ve 10 maddeden olujmaktadir. Ölçein yapi geçerlii çalijmasi sonucunda Walker ve McConnell (1995) ölçein üç alt boyuttan olujtuunu bulmujlardir. AyrIca yürütülen güvenirlik çalijmasinda ise arajtirmacilar ölçein toplamina ilijkin Cronbach Alfa katsayisini.97 sirasiyla Öretmen Tercihli Sosyal DavranIJ alt ölçeinde.96, Akran Tercihli Sosyal DavranIJ alt ölçeinde.95 ve Okul Uyumu alt ölçeinde ise.96 olarak rapor etmijlerdir. Uz BaJ (2003) ölçein Türkçeye uyarlama çalijmasinda ölçein üç boyutta toplamda varyansin %65 ini açikladii hesaplamijtir. Güvenirlik çalijmasini test tekrar test ve iç tutarlilik yöntemlerini kullanarak yürüten arajtirmaci iki hafta arayla ölçein uyguladiinda tüm alt boyutlarda ilk ve son uygulama arasinda.80 in üzerinde ilijkiler olduunu bulmujtur. Ölçein uyarlama çalijmasi sonrasinda Cronbach Alfa katsayilari Öretmen Tercihli Sosyal DavranIJ için.93, Akran Tercihli Sosyal DavranIJ için.94, Okul Uyumu için.96 ve toplami içinde.97 olarak hesapladiini belirtilmektedir. b) Ki isel Bilgi Formu; AraJtIrma grubundaki örencileri çejitli yönleri ile tanimak için arajtirmacilar tarafindan hazirlanmijtir. KiJisel bilgi formu çalijma grubunun cinsiyet, yaj ve sinif gibi özelliklerini belirlemeye yönelik kapali uçlu çoktan seçmeli üç sorudan olujmaktadir. 206

5 Deney Grubuna Verilen E'itim Deney grubuna, oturum süresi 1 saat olmak üzere on hafta boyunca Çetin, Alpa Bilbay ve Albayrak Kaymak (2003) tarafindan hazirlanan sosyal beceri eitimi uygulanmijtir. AJaIdaki tabloda özet olarak oturumlarin amaci, süresi ve uygulanan etkinlikler verilmijtir. Tablo-1 Sosyal Beceri Eitim ProgramInIn OturumlarInIn çerikleri Oturum Oturum süresi Oturumun AmacI Oturumun etkinlii 1 1saat TanIJma, çevresindekiler için Nesi var? Çembere dikkat farkindalii arttirma 2 1saat Etkili dinleme kurallari Alo, sesli kutular Top kimde? 3 1saat KarJImIzdakinin duygularini anlama Duygu kolaji Duygu daarcii 4 1saat Bir gruba girme ya da etkinlie katilma becerisini gelijtirme Uygun dikkat çekme Ben de oynayabilir miyim? 5 1saat Gruptan dijlanma ile baja çikma Kendi kendine Oyuna girme 1saat KIzgInlIkla baja KIzma birader 6 7 1saat çikma ArkadaJlarla uzlajabilme 1saat ArkadaJlarIna yardim 8 etme 9 1saat ArkadaJlarla paylajma 10 1saat Olumlu düjünme ve çalijmayi sonlandirma Üstüme gelme Sorunu arkadajça çöz Bir resim çiz SIrada misiniz? Acil yardim Uimdi nasil? Balon dansi Kendimde sevdiklerim Dost çemberi HoJça kal Verilerin Analizi AraJtIrmanIn ölçme araçlarindan elde edilen deerler SPSS programi kullanilarak ham veri setine dönüjtürülmüjtür. Ham veri setindeki gürültülü deerler (noising value) frekans tablolari araciliiyla taranarak tespit edilen sorunlu deerler veri formlarina geri dönülerek düzeltilmijtir (Ouzlar, 2003). AraJtIrmanIn alt hipotezleri deney ve kontrol gruplu desenlerde kullanilmasi önerilen tek faktör üzerinde tekrarlanmij ölçümler için iki faktörlü varyans analizi yöntemiyle sinanmijtir (Bonate, 2000; Tabacknick ve Fidell, 2001). Veri analize alinmadan önce tekrarlanmij ölçümler için iki faktörlü varyans analizi için gereken varsayimsal kriterleri karjilama düzeyi açisindan incelenmijtir. Verinin tüm alt boyutlarda normal dailim varsayimini karjiladii gözlenmijtir (Kolmogorov Smirnov p>,05). AyrIca varsayansin homojenlii varsayimi (Levene F testi) sinanmij ve aykiri deerler kontrolü (box plot) yapilmijtir (Bonate, 2000; Tabachnick ve Fidell, 2001). AraJtIrma analizlerinde etki büyüklüklerini (effect size) belirlemek için X 2 kullanilmijtir. AraJtIrmanIn tüm hipotezlerindeki grup ve ölçüm arasindaki farkin anlamli çiktii gözlenerek her hipotezdeki ortak etkinin kaynai Tukey q teknii kullanilarak elde hesaplanmijtir. AraJtIrma verisinin varsayimsal kriterleri karjiladii gözlenerek analizler, 05 anlamlilik düzeyinde incelenmijtir. BULGULAR AraJtIrmada ilk olarak ilköretim dördüncü ve bejinci sinif örencilerinin sosyal uyum düzeylerini arttirmak amaciyla hazirlanan sosyal beceri eitim programina katilan örencilerin öretmen tercihli sosyal davranijlarinin katilmayan örencilere göre anlamli artij olup olmadii incelenmijtir. Deney grubundaki örencilerin ön test ortalamasi ( = 35,95, ss= 6,27) ile son test 207

6 ortalamasi arasinda ( = 51,42, ss= 12,50) gözle görülür bir artij varken kontrol grubundaki örencilerin ön test ortalamasi ( = 30,84, ss= 6,74) ile son test ortalamasi ( = 36,63, ss= 8,70) arasinda deney grubundaki örencilerin ortalamalari kadar yüksek bir artijin olmadii gözlenmijtir. Deney grubunda gözlenen bu farkliliin anlamli olup olmadiini incelemek amaciyla tek faktör üzerinde tekrarlanan tekrarli ölçümler için iki faktörlü varyans analizi kullanilmij ve sonuçlar ajaida sunulmujtur. Tablo- 2 ÇalIJma grubunun öretmen tercihli sosyal davranij ölçei ön test - son test puanlarinin ANOVA sonuçlari Varyans2n Kayna'2 KT sd KO F p = 2 Gruplararas2 Grup (Deney/Kontrol) 1880, ,05 22,71,000*,39 Hata 2980, ,79 Gruplariçi Ölçüm 2147, ,58 28,49,000*,44 (Ön test Son test) Grup*Ölçüm 445, ,47 5,91,020*,14 Hata 2713, ,39 *p <,05 Öretmen tercihli sosyal davranij ölçei puanlari için yapilan analiz sonucunda grup etkisinin anlamli olduu görülmektedir (F 1-36 =22,71). Bu sonuca göre deney ve kontrol grubundaki örenciler grup ayrimi yapilmaksizin incelendiinde aralarindaki farkin anlamli olduu bulunmujtur. BaJka bir bulgu ise ön test - son test için ölçümler arasindaki etkinin anlamli olduunu göstermektedir (F 1-36 =28,49). Örencilerin öretmen tercihli sosyal davranijlarinin sosyal beceri eitim programiyla manipule edilebileceine ilijkin arajtirmanin alt hipotezi sinandiinda ise, grup ve ölçüm arasindaki farkin anlamli olduu gözlenmektedir (F 1-36 = 5,91). Bu sonuca göre deney grubuna verilen eitim uygulamalarinin örencilerin öretmen tercihli sosyal davranijlarini arttirmada etkili olduu veya bajka bir ifadeyle deneyin örencilerin öretmen tercihli sosyal davranijlarini olumlu yönde manipule etmede etkili bir yöntem olduu söylenebilir. Grup ve ölçüme ilijkin etki büyüklüünün orta düzeyde (X 2 =,14) olduu yani öretmen tercihli sosyal davraniji deijtirmede gözlenen varyansin ancak %14 ünün deneysel kojullarla açiklanabilecei bulunmujtur. Analiz sonucunda ortak etkinin anlamli çikmasindan dolayi gözenekler arasindaki ortak etkinin kaynaini hesaplamak için Tukey q analizi yapilmijtir. Deney ve kontrol gruplarinin ön test son test Tukey q deeri (26,67, ]=,05, r=2 ve sd=36 için kritik deer 4,80) manidar oranda eitim programinin öretmen tercihli sosyal destei arttirmada etkili olduunu göstermektedir. AraJtIrmanIn dier bir hipotezi ise, ilköretim dördüncü ve bejinci sinif örencilerinin sosyal uyum düzeylerini arttirmak amaciyla hazirlanan sosyal beceri eitim programina katilan örencilerin akran tercihli sosyal davranijlarinin deneye katilmayanlara göre anlamli artij gösterip göstermediini inceleme yönündedir. Deney grubundaki örencilerin ön test ortalamasi ( = 37,48, ss= 6,13) ile son test ortalamasi arasinda ( = 55,16, ss= 15,83) gözle görülür bir artij varken kontrol grubundaki örencilerin ön test ortalamasi ( = 33,06, ss= 6,17) ile son test ortalamasi ( = 38,42, ss= 12,45) arasinda deney grubundaki katilimcilarin ortalamalari kadar yüksek bir artijin olmadii gözlenmijtir. Deney grubunda gözlenen bu farkliliin anlamli olup olmadiini incelemek amaciyla tek faktör üzerinde tekrarlanan tekrarli ölçümler için iki faktörlü varyans analizi kullanilmij sonuçlar ajaida sunulmujtur. 208

7 Tablo- 3 ÇalIJma grubunun akran tercihli sosyal davranij ölçei ön test - son test puanlarinin ANOVA sonuçlari Varyans2n Kayna'2 KT sd KO F p = 2 Gruplararas2 Grup (Deney/Kontrol) 2126, ,37 16,24,000*,31 Hata 4713, ,93 Gruplariçi Ölçüm 2524, ,26 23,05,000*,39 (Ön test Son test) Grup*Ölçüm 720, ,47 6,58,015*,15 Hata 3943, ,54 *p <,05 AraJtIrmada akran tercihli sosyal davranij ölçei puanlari için yapilan analiz sonucunda grup etkisinin anlamli olduu görülmektedir (F 1-36 =16,24). Bu sonuca göre deney ve kontrol grubundaki katilimcilarin grup ayrimi yapilmaksizin incelendiinde aralarinda anlamli bir fark bulunmaktadir. BaJka bir bulgu ise, ön test - son test için ölçümler arasindaki etkinin anlamli olduu yönündedir (F 1-36= 23,05). Deney grubundaki örencilerin akran tercihli sosyal davranijlarinin deneyle deijtirilip deijtirilemeyeceine ilijkin arajtirma hipotezi incelendiinde grup ve ölçüm arasindaki farkin anlamli olduu bulunmujtur (F 1-36 = 6,58). Sonuç olarak deney grubuna verilen eitim uygulamalarinin örencilerin akran tercihli sosyal davranijlarini arttirmada etkili olduu söylenebilir. Grup ve ölçüme ilijkin etki büyüklüünün orta düzeyde olduu (X 2 =,15) söylenebilir. Analiz sonucunda ortak etkinin anlamli çikmasindan dolayi gözenekler arasindaki ortak etkinin kaynaini hesaplamak için Tukey q analizi yapilmijtir. Deney ve kontrol gruplarinin ön test son test Tukey q deeri (25,29, ]=,05, r=2 ve sd=36 için kritik deer 4,80) eitim programinin örencilerin akran tercihli sosyal destei arttirmada manidar oranda etkili olduunu göstermektedir. AraJtIrmanIn son hipotezi, ilköretim dördüncü ve bejinci sinif örencilerinin sosyal uyum düzeylerini arttirmak amaciyla hazirlanan sosyal beceri eitim programina katilan ve katilmayan örencilerin okul uyumunu incelemeye yöneliktir. Deney grubundaki örencilerin ön test ortalamasi ( = 21,00, ss= 5,23) ile son test ortalamasi arasinda ( = 29,79, ss= 9,97) gözle görülür bir artij varken kontrol grubundaki örencilerin ön test ortalamasi ( = 19,79, ss= 5,13) ile son test ortalamasi ( = 21,00, ss= 5,61) arasinda deney grubundaki örencilerin ortalamalari kadar büyük bir artijin olmadii gözlenmijtir. ÇalIJma grubunun ön-test ve son test ortalamalarindaki farki incelemek amaciyla tek faktör üzerinde tekrarlanan tekrarli ölçümler için iki faktörlü varyans analizi kullanilmij, sonuçlar ajaida sunulmujtur. Tablo- 4 ÇalIJma grubunun okul uyumu ölçei ön test - son test puanlarinin ANOVA sonuçlari Varyans2n Kayna'2 KT sd KO F p = 2 Gruplararas2 Grup (Deney/Kontrol) 475, ,00 7,44,010*,171 Hata 2299, ,87 Gruplariçi Ölçüm 475, ,00 16,75,000*,317 (Ön test Son test) Grup*Ölçüm 272, ,84 9,62,004*,211 Hata 1021, ,37 *p <,05 AraJtIrmada okul uyumu ölçei puanlari için yapilan analiz sonucunda grup etkisinin anlamli olduu görülmektedir (F 1-36 =7,44). Bu sonuca göre deney ve kontrol grubundaki katilimcilarin grup ayrimi yapilmaksizin incelendiinde aralarindaki farkin anlamli olduu bulunmujtur. BaJka bir bulgu ise ön test - son test için ölçümler arasindaki etkinin anlamli olduu yönündedir (F 1-36 = 16,75). 209

8 ÇalIJma grubunun okul uyumuna yönelik davranijlarinin deneysel çalijmayla manipule edilebileceine ilijkin arajtirmanin alt hipotezi sinandiinda ise grup ve ölçüm arasindaki farkin anlamli olduu gözlenmektedir (F 1-36 = 9,62). Sonuç olarak deney grubuna yapilan deneysel uygulamalarin örencilerin okul uyumunu arttirmada etkili olduu söylenebilir. Dier bir ifadeyle, sosyal beceri eitim programinin deney grubundaki örencilerin okula uyumunu manipüle etmede etkili bir yöntem olduu düjünülebilir. Grup ve ölçüme ilijkin etki büyüklüünün orta düzeyde olduu (X 2 =,21) olduu, okul uyumunu deijtirmede gözlenen varyansin %21 inin deneysel kojullarla açiklanabilecei bulunmujtur. Analiz sonucunda ortak etkinin anlamli çikmasindan dolayi gözenekler arasindaki ortak etkinin kaynaini hesaplamak için Tukey q analizi yapilmijtir. Deney ve kontrol gruplarinin ön test son test Tukey q deeri (27,20, ]=,05, r=2 ve sd=36 için kritik deer 4,80) eitim programinin örencilerin okula uyumuna manidar oranda katki saladiini göstermektedir. SONUÇ, TARTI/MA VE ÖNER(LER Örencilerin sosyal uyumunu arttirmak amaciyla hazirlanan sosyal beceri eitimi programina katilan ilköretim dördüncü ve bejinci sinif düzeyindeki örencilerin öretmen tercihli sosyal davranijlarinin, katilmayanlara göre anlamli olarak farklilajtii bulunmujtur. Deney ve kontrol grubundaki örenciler ön test ve son test puanlarina göre karjilajtirildiinda, deney grubu puanlarinin olumlu yönde farklilajtii ve sosyal beceri eitimi programinin öretmen tercihli sosyal davraniji arttirmada etkili olduu tespit edilmijtir. Eitim grubunun etki alaninin orta büyüklükte olduu görülmüjtür. AraJtIrmada akran tercihli sosyal destek alt ölçei için yapilan analiz sonucunda grup etkisinin anlamli olduu görülmektedir. Bu sonuca göre, deney ve kontrol grubundaki katilimcilarin aralarinda anlamli bir fark bulunmaktadir. Deney grubuna verilen sosyal beceri eitim programinin örencilerin akran tercihli sosyal davranijlarini arttirmada etkili olduu söylenebilir. AraJtIrmanIn bir dier sonucu da, deney grubuna uygulanan sosyal beceri eitimi programinin örencilerin okul uyumunu arttirmada etkili olduudur. Sosyal beceri eitiminin örencilerin okula uyumunu manipüle etmede etkili bir yöntem olduu söylenebilir. Bu arajtirmanin sonuçlari, örencilere uygulanan sosyal beceri eitim programinin onlarin sosyal uyumlarini arttirici yönde etkili olduunu göstermektedir. lgili literatür incelendiinde örencilerin sosyal becerilerini gelijtirmeye yönelik hazirlanan eitim programlarinin örencilerin sosyal uyum düzeyleri üzerinde olumlu etkilerinin olduu söylenebilir. AraJtIrmanIn sonuçlari, bu konuda literatürle paralellik göstermektedir. Bu konudaki arajtirmalardan; ilköretim düzeyindeki örencilere yönelik bir çalijmada Alpa- Bilbay (1999), sosyal beceri eitiminin, arkadajlarinca düjük kabul gören ilköretim dönemindeki çocuklarin, akran ilijkileri ve sosyal uyumlari üzerindeki etkilerini arajtirmijtir. On oturumluk bir eitim programi sonunda deney grubundaki örencilerin sosyal beceri bilgisinde anlamli bir artij olduu, ancak bunun sosyallik, yalitlanma ve saldirganlik puanlarina yansimadii bu boyutlarda deney grubunun kontrol grubundan farklilajmadii sonucuna varmijtir. AltmIJ ilköretim örencisine, sosyal beceri alanlarindaki ihtiyaçlarini karjilamak üzere sekiz oturumluk bir sosyal beceri eitimi veren Chung ve Watkings (1995) sözel ve sözel olmayan iletijim becerileri, atilganlik, problem çözme vb. becerileri içeren bu programin örencilerin sosyal ilijkilerinde olumlu deijiklikler saladiini saptamijtir. Lise örencilerine yönelik gerçeklejtirilen ve benzer arajtirma modelinin kullanildii bajka bir arajtirmada, sosyal beceri eitiminin ergenlerin kijilerarasi ilijki düzeylerine etkisi incelenmijtir. AraJtIrmanIn sonucunda, lise örencilerin sosyal uyum düzeyleri üzerinde, sosyal beceri eitiminin olumlu etkilerinin olduu bulunmujtur (Uzamaz, 2000). Üniversite düzeyinde de örencilere yönelik sosyal beceri eitimi çalijmalarinin olumlu sonuçlar verdii görülmektedir. Yüksel (1997) almij alti üniversite örencisiyle yaptii arajtirmada dokuz haftalik sosyal beceri eitiminin örencilerin sosyal beceri düzeylerini olumlu yönde arttirdiini belirlemijtir. FarklI eitim kademelerinde sosyal beceri eitiminin uygulandii adi geçen arajtirmalarin sonuçlari ile bu arajtirma sonuçlarinin uyumlu olduu görülmektedir. Sosyal beceri eitimi programlari örencilerin uyum sorunlarini ortadan kaldirmak amaciyla da kullanilmaktadir. Verduyn ve arkadajlari (1990) ilköretim düzeyinde on-onüç yaj grubunda ve davranij sorunu olan örenciler için sosyal beceri eitimi uygulamij ve grubun davranijlarinda olumlu yönde deijiklikler görüldüünü belirtmijtir. 210

9 Misener (1995) davranij problemi bulunan çocuklarda sosyal beceri eitimi programinin olumsuz davranijlari deijtirmede etkisi üzerine yaptii çalijmasinda sosyal beceri eitimi programinin olumsuz davranijlari deijtirmede etkili olduunu bulmujtur. Bu arajtirmalarin sonuçlari da bizim arajtirmamizin sonuçlari ile paralellik göstermektedir. lköretim örencilerinin sosyal becerilerini gelijtirmek için farkli bir yöntemle (drama ile) yapilan çalijmada da örencilerin sosyal uyumu üzerine olumlu sonuçlar elde edilmijtir (Kocayörük, 2000). lköretim örencilerine yönelik sosyal beceri eitiminin, bu konuda yetersizlii olan örencilerin sosyal becerileri gelijtirmede etkili bir yöntem olmadii sonucuna ulajan çalijmalar da mevcuttur (Sümer-Hatipolu, 1999). Bu çalijmada ise, ilköretim örencilerinin sosyal uyum düzeyleri, öretmen tercihli sosyal davranijlar, akran tercihli sosyal davranijlar, okul uyumu boyutlarinda sosyal beceri eitimi ile olumlu yönde gelijtirilebilmijtir. AyrIca özel gereksinimli örencilerin sosyal becerilerinin de gelijtirilmesi, akranlari tarafindan sosyal kabullünü arttirmak için yapilan sosyal beceri eitimi çalijmalari giderek artmaktadir. Dikkat eksiklii ve hiperaktivite sorunu olan çocuklarla yapilan sosyal beceri eitimlerinin de örencilerde olumlu kazanimlara neden olduu görülmüjtür (Anstel ve Remer, 2003). Bu konudaki arajtirmalarin birçou ve bu arajtirmanin sonuçlari farkli eitim kademelerindeki örencilerle gerçeklejtirilen sosyal beceri eitimlerinin bireylerin sosyal uyumuna olumlu yönde katki saladiini göstermektedir. Bu arajtirma sonuçlari dikkate alindiinda Ju tür öneriler gelijtirilebilir: lköretim okullarinda sosyal becerileri gelijtirmek üzere hazirlanan eitim programlarinin yayginlajtirilmasi örencilerin sosyal uyumlarini arttirmada katki salayabilir. Örencilerin sosyal becerilerini gelijtirmek için verilen eitimlerin olumlu sonuçlarinin kalici olmasi için tekrar oturumlari ve izleme çalijmalarinin yapilmasi yararli olacaktir. Sosyal beceri eitim programlarinin etkiliinin arttirilmasi ve örencilerin sosyal beceri eitimi sonundaki kazanimlarinin kalici hale gelmesinde, öretmenlere ve ailelere yönelik paralel programlar düzenlenmesi de önemli görülmektedir. KAYNAKÇA Akkök, F. (1999). &lköretimde sosyal becerilerin geli tirilmesi. Öretmen el kitab*. Ankara: Milli Eitim BakanlII YayInlarI. Alpa Bilbay, A. (1999). Effectiveness of a social skills training program to enhance the peer relations of low accepted fourth grade children. YayInlanmamIJ uzmanlik tezi, Boaziçi Üniversitesi, stanbul. Anstel, K.M. ve Remer, R. (2003). Social skills training in children with attention deficit hyperactivity disorder; A randomized-controlled clinical trial. Journal of Clinical Child and Adolescent Psychology, 32(1), BacanlI, H. (1999). Sosyal beceri eitimi. Ankara: Nobel YayInlarI. Bonate, P.L. (2000). Analysis of pretest-posttest designs. Boca Ration: Chapman and Hall. Chung, C.H. ve Watkings, D. (1995). Evaluating a social skills training program for Hong Kong students. Journal of Social Psychology, 135(4), Çetin, F., Alpa Bilbay A. ve Albayrak Kaymak, D. (2003). Çocuklarda sosyal beceriler. stanbul: Epsilon YayIncIlIk. Çivitçi, A. ve Çivitçi, N.(2009). lköretim örencilerinde algilanan sosyal beceri ve mantikdiji inançlar. &lköretim Online, 8(2), Çubukçu, Z. ve Gültekin, M.(2006). İlköğretimde öğrencilere kazandırılması gereken sosyal beceriler. Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, 37, Fox, C. R. ve Boulton, Michael J. (2003). A social skills training (SST) programme for victims of bullying. Pastoral Care, 6, Gresham, F. M. (1990). Best practices in social skills training. A.Thomas ve J. Grimes (Ed.), Best Practices in School Psychology-II. (s ). Washington: National Association of school Psychologist. Hops, H. (1983). Children s social competence and skill: Current research practices and future directions. Behavior Therapy, 14,

10 Kara, E.(2003). Öretmen ve örencilerin sosyal beceri alg*lar*na etki eden faktörler. YayInlanmamIJ yüksek lisans tezi. Çukurova Üniversitesi, Sosyal Bilimleri Enstitüsü, Adana. Kocayörük, A. (2000). &lköretim örencilerinin sosyal becerilerini geli tirmede draman*n etkisi. YayInlanmamIJ yüksek lisans tezi. Ankara Üniversitesi, Eitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara. McFall, M. R. (1982). A review and reformulation of the concept of social skills. Behavioral Assesment, 4, Misener, D. B. (1995). An evaluation of secondary prevention social skills training program for children. YayInlanmamIJ doktora tezi, Toronto Üniversitesi, Toronto. OdakçI, H. ve dierleri.(2003) Sosyal beceri eitiminin ilköretim örencilerinin denetim odai üzerine etkisi. Türk Psikolojik Dan* ma ve Rehberlik Dergisi, 20, Ouzlar, A. (2003). Veri ön ijleme. Erciyes Üniversitesi &ktisadi &dari Bilimler Fakültesi Dergisi, 21, Sümer Hatipolu, Z. (1999). The effect of social skills training on perceived dimensions of social skills and sociometric status of primary school students. YayInlanmamIJ doktora tezi, Orta Dou Teknik Üniversitesi, Ankara. Tabachnick, B. G. ve Fidell, L. S. (2001). Computer-assisted research design and analysis. Massasuchets: Allyn and Bacon. Uz BaJ, A. (2003). &lköretim 4. ve 5. s*n*flarda okuyan örencilerin sosyal becerileri ve okul uyumu ile depresyon düzeyleri aras*ndaki ili kinin incelenmesi. YayInlanmamIJ doktora tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, Eitim Bilimleri Enstitüsü, zmir. Uzamaz, F. (2000). Sosyal beceri eitiminin ergenlerin ki iler aras* ili ki düzeylerine etkisi. YayImlanmamIJ yüksek lisans tezi, Ankara üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. Verduyn, C. M. ve dierleri. (1990). Social skills training in schools; An evaluation study. Journal of Adolesence, 13, Walker, H.M. ve McConnell, S.R. (1995). Walker-McConnell scale of social competence and school adjustment: Elementary version. Londra: Singular Publishing Group. Yüksel, G. (1990). Sosyal beceri eitiminin üniversite örencilerinin sosyal beceri düzeyine etkisi, YayInlanmamIJ doktora tezi, Gazi Üniversitesi, Eitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara. 212