KPSS. ÖSYM Tarzında Özgün Sorular ve Açıklamaları. Akıcı Ayrıntılı Görsel Konu Anlatımları. Örnekler Yorumlar Uyarılar Pratik Bilgiler YENİ

Transkript

1 A Grubu Kadrolar İçin Temel Kaynak Akıcı Ayrıntılı Görsel Konu Anlatımları Örnekler Yorumlar Uyarılar Pratik Bilgiler ÖSYM Tarzında Özgün Sorular ve Açıklamaları Tüm kurum sınavlarını kapsayan TEK KİTAP YENİ

2 Salim GÖL MALİYE ISBN Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarına aittir. Akademi Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı, mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. 1. Baskı Dizgi-Grafik Tasarım: Şermin Yılmaz Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı Baskı: Ayrıntı Matbaası (Ankara ) Yayıncı Sertifika No: Matbaa Sertifika No:13987

3 sunu Kariyer mesleklerine girişte en önemli aşamalardan biri haline gelmiş Kamu Personeli Seçme Sınavı ()'na hazırlanırken çeşitli kaynaklardan farklı bilgilere ulaşılabilir. Bu kitabın hazırlanmasında temel ölçüt siz adayların tek bir kaynaktan tüm bilgiye rahatça ulaşabilmenizdir. 'nin uzman ve müfettiş kadrolarında çalışmayı hedefleyen adaylar için sadece bir adım olduğu unutulmamalıdır. Maliye bilimi oldukça geniş bir alandır. Maliye sınavı kapsam olarak; Maliye Teorisi Kamu Harcamaları Kamu Gelirleri Kamu Borçları Bütçe Maliye Politikası Vergi Hukuku (Türk Vergi Sistemi) %10 4 soru %15 6 soru %15 6 soru %15 6 soru %15 6 soru %15 6 soru %15 6 soru temel başlıklarında hazırlanan toplam 40 sorudan oluşmaktadır. Kitabımızda bu temel başlıklar çerçerçevesinde 5018 sayılı kanunda yapılan değişiklikleri de kapsayan çelişkilerden uzak, güncel ve temel bilgileri aktarmak asıl hedefimizdir. Burada özellikle belirtilmesi gereken kitabımızın sadece değil diğer uzmanlık ve müfettişlik sınavlarını da kapsamaya çalışmasıdır. Kitapla ilgili öneri, eleştiri ya da takdirinizi pegem@pegem.net aracılığıyla bizimle paylaşmanız bize ışık tutacaktır. Bu ürünün ortaya çıkmasında emeği geçen herkese; öncelikle bu süreçte en büyük sabrı gösteren eşim Özden YÜKSEL GÖL'e ve kızım Eslina'ya, Suat DÜZ başta olmak üzere tüm Ailesi'ne, sıkıntılarımı paylaşan dostlarıma, dizgi ve tasarımda yardımlarından dolayı Şermin YILMAZ'a sonsuz teşekkür ederim. Salim GÖL

4

5 İÇİNDEKİLER 1. BÖLÜM Maliye Teorisi 1. Maliye Teorisinin Tarihsel Gelişimi Merkantalizim Fizyokratlar Klasik İktisadi Düşünce Keynesyen İktisadi Düşünce Maliye Biliminde Yaklaşımlar Geleneksel Yaklaşımlar Günümüzdeki Yaklaşımlar Devlet Faaliyetleri Hakkında Temel Yaklaşımlar ve Refah Ekonomisi Devlet Faaliyetleri Hakkındaki Temel Yaklaşımlar Refah Ekonomisi Pareto nun Optimalite Teorisi: Pigou nun Eş Tatmin Kapasitesi Teorisi: Hicks-Kaldor un Tazmin Prensibi : Sosyal Refah Fonksiyonu Teorisi: Kamu Tercihleri Teorisi Dışsallıklar Kamu Ekonomisinde Üretilen Mal ve Hizmetlerin Özellikleri Tam Kamusal Mal ve Hizmetler Yarı Kamusal Mal ve Hizmetler Erdemli- Erdemsiz Mallar Klüp Mallar Özel Mal ve Hizmetler Global Kamusal Mallar...22 Çözümlü Test...23 Çözümler...28 Cevaplı Test...32 Çıkmış Sorular...36 Çıkmış Soruların Açıklamaları BÖLÜM Kamu Harcamaları 1. Kamu Harcamalarının Tanımı ve Özelliklerİ Kamu Harcamalarının Artışı, Anlamı Ve Sınıflandırılması Görünüşte Artış Nedenleri Para Değerinin Düşmesi Bütçe Yöntem ve Tekniğindeki Değişmeler Kamu Hizmetlerinin Yerine Getirilmesinde Ayni Usulün Terk Edilmesi Ülke Sınırlarının ve Nüfusun Değişmesi...51 v

6 2.2 Kamu Harcamalarının Gerçek Artış Nedenleri Savaşlar Bilimsel ve Teknik Gelişmeler Devlet Anlayışındaki Değişmeler Kamu Hizmetlerinin Yaygınlaşması ve Yoğunlaşması Vatandaşların Hayat Standartlarının Yükseltilmesi Kamu Harcamalarında Artışı Açıklamaya Yönelik Görüşler Makro Modeller Wagner Kanunu (Kamu Harcamalarının Artış Kanunu) Peacock-Wiseman (Sıçrama Hipotezi) Rostow ve Musgrave (Kalkınma Modelleri) Odle (Politik Tarihsel Aşamalar Yaklaşımı) Baumol (Dengesiz Verimlilik Artışı(Nisbi Verimlilik Yaklaşımı) T. Hobbes (Leviathan- Politik Model) S.Fabricant Francesco Nitti Pyle H.C.Adams A. C. Pigou H. Dalton (Sosyal Refahın Artırılması Yaklaşımı) Colin Clark J. O Connor Mikro Modeller Niskanen (Bürokrasi Modeli) Seçmen Davranışı Modeli Politikacı Davranışı Modeli Kamu Harcamalarının Sınıflandırılması İdari Sınıflandırma Fonksiyonel Sınıflandırma Bilimsel ve Ekonomik (İktisadi) Sınıflandırma...60 Çözümlü Test...64 Çözümler...69 Cevaplı Test...72 Çıkmış Sorular...76 Çıkmış Soruların Açıklamaları BÖLÜM Kamu Gelirleri ve Vergi Teorisi 1. Kamu Gelirlerinin Tanımı Kamu Gelİrlerİnİn Sınıflandırılması ve Türleri Devletin Egemenlik Gücüne Dayanarak Elde Ettiği (Cebri) Gelirler Vergiler Harçlar Resimler Şerefiyeler Harcamalara katılma payı...90 vi

7 2.1.6 Parafiskal Gelirler (Vergi Benzeri Gelirler) Para ve Vergi Cezaları Fon Gelirleri Mali Tekel Gelirleri(Mali Monopoller) Para Basma (Emisyon) Gelirleri Devletin Egemenlik Gücüne Dayanmaksızın Elde Ettiği (Cebri Olmayan) Gelirler Mülk Gelirleri (Mamelek,Patrimuvan) Teşebbüs gelirleri Zorunlu Olmayan Borçlar (İhtiyari Borçlar) Yardım ve Bağışlar Diğer Gelirler Vergi Teorisi ve Tekniği Verginin Tanımı Verginin Amaçları Verginin Mali (Fiskal) Amacı Verginin Mali Olmayan (Ekstra Fiskal) Amaçları Verginin Teorik Gelişimi Faydalanma Teorisi İktidar (Egemenlik) Teorisi Vergileme İlkeleri Adam Smith in Vergileme İlkeleri Adolf Wagner in Vergileme İlkeleri Vergilemede Güncel İlkeler İktisadi Vergileme İlkeleri Sosyal Vergileme İlkeleri İdari Vergileme İlkeleri Vergi İle İlgili Temel Kavramlar Verginin Kaynağı Verginin Konusu Vergi Yükümlülüğü ve Vergi Yükümlüsü (Mükellefi) Vergi Sorumlusu Vergiyi Doğuran Olay Verginin Matrahı Verginin Tarhı Verginin Tebliği Verginin Tahakkuku Verginin Tahsili Vergi Tarifesi Vergi Muafiyeti ve İstisnası Verginin Mahsubu Vergi İadesi Vergi İle İlgili Diğer Kavramlar Çifte (Mükerrer) Vergileme Vergi Maliyeti Vergi Harcaması vii

8 6.4 Vergi Erozyonu Verginin Harmanizosyonu (Vergi Uyumlaştırması) Mali Anestezi (Mali His İptali,Mali İlüzyon) Verginin İkame ve Gelir Etkisi Verginin Karar Etkisi Olivera-Tanzi Etkisi Verginin Amortismanı ve Kapitalizasyonu Vergi Çengeli Taksflasyon Vergi Tazyiki (Subjektif Vergi Yükü) Vergi Kaçakçılığı ve Vergiden Kaçınma Peçeleme Mali Sürüklenme (Fiscal Drag) Vergi Kapasitesi Vergi Gayreti Tobin Vergisi Ramsey Vergisi Vergi Dampingi Vergi Tatili Vergi Arbitrajı Mali Zorlama Vergi Bilinci ve Vergi Ahlakı Verginin Reddi Vergi Tutamağı Verginin Giderilmesi (Telafisi) Vergi Çölü Vergi Cenneti Vergi Fiyatı Verginin Yansıması Vergi Yükü Vergi Mahremiyeti Vergilerin Sınıflandırılması Çözümlü Test Çözümler Cevaplı Test Çıkmış Sorular Çıkmış Soruların Açıklamaları BÖLÜM Devlet Bütçesi 1. Bütçe Kavramı ve Bütçenin Gelişimi Bütçenin Özellikleri Bütçenin Fonksiyonları Bütçenin Klasik Fonksiyonları Bütçenin Mali ve İktisadi Fonksiyonu Bütçenin Hukuki Fonksiyonu viii

9 3.1.3 Bütçenin Siyasi Fonksiyonu Bütçenin Denetim Fonksiyonu Bütçenin Çağdaş Fonksiyonları Bütçenin Yönetsel Fonksiyonu Bütçenin Planlama Fonksiyonu Bütçenin Makro Ekonomik Fonksiyonları Bütçenin Gelir Ve Kaynak Dağılımı Fonksiyonları Bütçe İlkeleri Birlik İlkesinden Sapmalar (Bütçe Türleri) Merkezi Yönetim Bütçesi Genel Bütçeli Kuruluşlar (I Sayılı Cetvel) Özel Bütçeli Kuruluşlar Düzenleyici ve Denetleyici Kuruluşlar Sosyal Güvenlik Kurumlarının Bütçesi Mahalli İdareler Bütçesi Bütçe Teorileri Bütçe Teknikleri Torba (Lump-Sum) Bütçeleme Klasik Bütçe Sistemi (Harcama Kalemi Bütçesi, Örgüt Bütçesi) Performans Bütçe Sistemi Program Bütçe Sistemi Planlama Programlama Bütçeleme Sistemi Sıfır Esaslı Bütçeleme Sistemi Stratejik Planlamaya Dayalı Performans Esaslı Bütçeleme Sistemi Türk Bütçe Sistemi Bütçenin Hazırlanması Gelir Bütçesinin Hazırlanması Gider Bütçesinin Hazırlanması Bütçenin Onaylanması Geçiçi Bütçe ve Ek Bütçe Uygulaması Bütçenin Uygulanması Gelirlerin Toplanması Giderlerin Yapılması Faaliyet Raporları Kesin Hesap Kanunu Genel Uygunluk Bildirimi Devlet Muhasebe Sistemi Bütçe Hesaplarının Kapatılması Türkiye de Bütçe Hesaplarının Kapatılması Bütçenin Denetimi İdari Denetim Yasama Denetimi Yargı Denetimi Çözümlü Test Çözümler Cevaplı Test Çıkmış Sorular Çıkmış Soruların Açıklamaları ix

10 5. BÖLÜM Devlet Borçlanması 1. Devlet Borcunun Tanımı Özel Borç Devlet Borcu Karşılaştırması Borçlanma İle Vergi Karşılaştırması Borçlanmanın Unsurları Borçlanmanın Amaçları (Nedenleri) Borçlanma Konusunda Görüşler Borçların Sınıflandırılması Cebir Unsuruna Göre Borçlanma Cebri Borçlanma İhtiyari Borçlanma Vadelerine Göre Borçlar Kısa Vadeli Borç (Dalgalı Borç) Uzun Vadeli (Konsolide) Borçlar Sağlandıkları Kaynaklar Bakımından Borçlanma İç Kaynaklar Dış Kaynaklar Türkiye de Devlet Borçlanması İhale Yöntemi TAP Yöntemi (Hazır Satış Yöntemi) Halka Arz Yöntemi Doğrudan Satış Yöntemi Borçlanmada Sağlanan Avantajlar Devlet Borçlarında Garanti Sağlanan Çıkarlarla İlgili Garantiler Enflasyona Karşı Sağlanan Garantiler Borç Yönetimi Konsolidasyon (Tahkim) Konversiyon Borcun Sona Ermesi Kamu Kesimi Açık Türleri Geleneksel Açık Tanımı Birincil Açık (Faiz Dışı Kamu Açığı) Operasyonel (İşlevsel) Bütçe Açığı Nakit ve Tahakkuk Açığı Cari Açık-Sermaye Açığı Konjonktürel Açık Borçlanma İle İlgili Rasyolar Borçlanma İle İlgili Diğer Tanımlar Çözümlü Test Çözümler Cevaplı Test Çıkmış Sorular Çıkmış Soruların Açıklamaları x

11 6. BÖLÜM Maliye Politikası 1. Maliye Politikası Tanımı ve Doğuşu Maliye Politikasının Uygulama Sorunları Maliye Politikası Amaçları İktisadi İstikrarın Sağlanması İktisadi Büyümenin Sağlanması Gelir Dağılımının Düzenlenmesi Maliye Politikasının Araçları İktisadi Düşünce Akımlarının Maliye Politikasına Yaklaşımları Klasik Yaklaşım Keynesyen Yaklaşım Çağdaş Keynesyen Yaklaşım Monetarist Yaklaşım Yeni Klasik Makroekonomi Yaklaşımı Yeni Keynesyen Yaklaşım Post Keynesyen Yaklaşım Çarpan ve Hızlandıran Mekanizması IS ve LM Analizi Dışlama Etkisi ve Maliye Politikası Enflasyonla Mücadelede Maliye Politikası Durgunlukla Mücadelede Maliye Politikası Stagflasyonla Mücadelede Maliye Politikası Gelir Dağılımı ve Maliye Politikası Çözümlü Test Çözümler Cevaplı Test Çıkmış Sorular Çıkmış Soruların Açıklamaları BÖLÜM Vergi Hukuku 1. Vergi Kavramı ve Özellikleri Vergi Hukukunun Bölümlendirilmesi Ve Kısımları Vergi Hukukunun Kaynakları Yasama Organı Tarafından Çıkartılan Kaynaklar Yürütme Organı Tarafından Çıkartılan Kaynaklar Yargı Organı Tarafından Çıkarılan Kaynaklar Diğer Kaynaklar Vergi Kanunlarının Uygulanması Vergi Kanunlarının Yer İtibariyle Uygulanması Vergi Kanunlarının Zaman İtibariyle Uygulanması Vergi Kanunlarının Anlam İtibariyle Uygulanması Yorum Türleri Yorum Yöntemleri Yorumun Sınırları xi

12 4.3.4 Vergi Hukukunda Kıyas Yasağı Vergi Usul Hukuku Vergi Mükellefiyeti Vergi Sorumlusu Vergileme Süreci Vergiyi Doğuran Olay Verginin Konusu Verginin Tarhı Verginin Tebliği Verginin Tahakkuku Verginin Tahsili Mükellefin Ödevleri Vergi Hukukunda Süreler Sürelerin Hesaplanması Sürelerin İşlemesine Engel Olan Nedenler ve Sürelerin Uzaması Vergi Borcunun Sona Ermesi Vergi Ceza Hukuku İdari Vergi Suçları ve Cezaları Vergi Ziyaı Suçunun Cezası Usulsüzlük Suçunun Cezası Vergi Cezalarının Uygulanmasında Genel Esaslar Vergi İcra Hukuku Kamu Alacağı Kavramı Kamu Alacağının Ödenmemesinin Hukuki Sonuçları Kamu Alacaklarının Cebri İcra Yoluyla Tahsili Kamu Alacağının Korunması Vergi Yargısı İdari Çozüm Yolları Yargısal Çözüm Yolları Gelir Vergisi Kurumlar Vergisi Katma Değer Vergisi Motorlu Taşıtlar Vergisi Veraset ve İntikal Vergisi Emlak Vergisi Çözümlü Test Çözümler Cevaplı Test Çıkmış Sorular Çıkmış Soruların Açıklamaları Deneme Deneme -1 Çözümleri Sayıştay Sayıştay Çözümleri Kaynakça xii

13 MALİYE TEORİSİ MALİYE TEORİSİNİN TARİHSEL GELİŞİMİ MALİYE BİLİMİNDE YAKLAŞIMLAR DEVLET FAALİYETLERİ HAKKINDA TEMEL YAKLAŞIMLAR KAMU TERCİHLERİ TEORİSİ DIŞSALLIKLAR KAMU EKONOMİSİNDE ÜRETİLEN MAL VE HİZMETLER GEÇMİŞ YILLARDA ÇIKMIŞ SORULAR ANALİZ TABLOSU Anayasal iktisat, ekonomik ve politik birimlerin tercihlerini ve faaliyetlerini sınırlayan alternatif yasal-kurumsal ve anayasal kurallar bütününün işleyiş özelliklerini açıklamaya çalışır. James M. Buchanan

14 2010 Nobel Ekonomİ Ödülü, aynı konuda çalışan üç ayrı İsme verildi Ödül, ABD li Peter Diamond ve Dale Mortensen, Kıbrıs asıllı İngiliz ekonomist Christopher Pissarides arasında paylaştırıldı. Akademi den yapılan açıklamada, işsizlik, istihdam sektöründeki boşluklar ve ücretlerin, düzenlemeler ve politikalardan nasıl etkileneceklerini açıklayan çalışmaları sayesinde uzmanların bu ödüle layık görüldüğü ifadesine yer verildi. Massachusetts Institute of Technology Üniversitesi nde öğretim üyesi olan 70 yaşındaki Diamond ın sosyal güvenlik, emeklilik sistemi ve vergilendirme konularında uzmanlığa sahip bulunuyor. ABD Başkanı Barack Obama, Diamond ı daha önce, ABD Merkez Bankası (Fed) yönetim kuruluna aday olarak göstermişti. Ancak, ABD Senato sundan gerekli onayı alamayan Fed de görev alamamıştı. 71 yaşındaki Mortensen, Northwestern Üniversitesi nde, 62 yaşındaki Pissarides ise London School of Economics te ekonomi alanında ders veriyor. Bu Teorileriyle Kazandılar Üç ekonomistin Diamond-Mortensen-Pissarides veya DMP adı verilen modeli, iş arayanlar eleman arayanların gösterdiği açık pozisyonlara yerleşir. Bu dengenin sürekli tekrarıyla da iş piyasaları düzenli işler kavramına karşı çıkıp, piyasalardaki pürüzler nedeniyle, iş arayanın eleman arayana ulaşması bazen mümkün olmadığını öne sürdüler ve pürüzlerin iş bulmak için gerekli zaman ve eleman arayanların aradığı özellikler olarak gösterildiğine dikkat çektiler. Nobel Ödülü kazananlar, 1896 yılında ölen Alfred Nobel in ölüm yıldönümü olan 10 Aralık ta, İsveç Kralı tarafından 10 milyon İsveç kronu (1,4 milyon dolar), altın madalya ve diploma ile ödüllendirilecek. Ödül üç ekonomist arasında paylaştırılacak. Nobel Ekonomi Ödülü nü ilk olarak 1969 yılında Norveçli ekonomist Ragnar Frisch ve Hollandalı Jan Tinbergen almıştı. İsveç Merkez Bankası (Riksbank), Nobel Ödülü nün kurucusu Alfred Nobel adına 1968 yılında beri Nobel Ekonomi Ödülü nü veriyor. Son 10 yılda Nobel Ekonomi Ödülü ne layık görülen isimler 2010 Christopher A. Pissarides (İngiltere/Kıbrıs) Peter A. Diamond (ABD) Dale T. Mortensen (ABD) 2009 Elinor Ostrom (ABD) Oliver Williamson (ABD) 2008 Paul Krugman (ABD) 2007 Leonid Hurwicz (ABD) Eric S. Maskin (ABD) Roger B. Myerson (ABD) 2006 Edmund Phelps (ABD) 2005 Robert Aumann (İsrail) Thomas Schelling (ABD) 2004 Finn Kydland (Norveç) Edward Prescott (ABD) 2003 Robert Engle (ABD) Clive Granger (İngiltere) 2002 Daniel Kahneman (İsrail/ABD) Vernon Smith (ABD) 2001 George Akerlof (ABD) Michael Spence (ABD) Joseph Stiglitz (ABD) Kaynak: Hürriyet gazetesi tarihinde yayımlanan haber.

15 1. BÖLÜM MALİYE TEORİSİ 1. MALİYE TEORİSİNİN TARİHSEL GELİŞİMİ Devletin kamu hizmeti üretirken yaptığı harcamaları ve topladığı gelirleri ve bu faaliyetlerin sonuçlarını analiz eden bilim dalına Maliye Bilimi adı verilir. Maliye bilimi iktisat ve kamu hukukunun katkılarıyla oluşturulmuş karma bir bilim dalıdır. Kitabımızda Maliye Teorisine başlarken ilk etapta tarihsel gelişim kapsamında iktisadi okullar incelenecektir. 1.1 Merkantilizm yılları arasında devam eden Merkantilizm, rönesans, reform ve coğrafî keşifler sonucu oluşan yeni dünyanın ikti sadi hayata yansımasıdır. Merkantilizmin en önemli temsilcileri Jean Bodin, Thomas Miles, Montaigne, Thomas Mun, Antonia Serra ve Jean Baptiste Colbert tir. Merkantilistlerin temel düşüncelerini şöyle özetlemek mümkündür: Refah ve zenginliğin kaynağını değerli maden bolluğuna bağlar. İktisat siyasetini devletlerin gelişmesi açısından ele alır. Banka sisteminin ve değerli maden üretiminin olmadığı bir ekonomik sistemde, ancak ticaret yoluyla altın-gümüş miktarının arttırılabileceğini ileri sürer. Değerli madenlerin yurtdışına çıkışı önlenmelidir. Devletçi, himayeci ve aşırı milliyetçi bir özelliğe sahiptirler. Thomas MUN ( ) İngiliz East India Company nin yöneticilerinden olan Thomas Mun, merkantilist düşüncenin en önde gelen tems ilcilerinden birisidir. A Discourse of Trade from England unto the East Indies ve England s Treasure by Foreign Trade adlı eserleri, gerek merkantilist gerekse iktisadî düşüncenin gelişmesinde son derece etkili olmuştur. Mun, ekonomik kalkınma ile dış ticaret arasındaki ilişkiyi konu edinmiştir. İhracatın her zaman ithalattan fazla olması gerektiğini, ithal mallarını ikame edici üretime önem verilmesini ve ihraç edilen ürünlerin hammadde değil, işlenmiş son ürünler olması gerektiğini savunmuştur. Deniz ticareti ve taşımacılığı geliştirilmelidir. Deniz aşırı yerlerde mülkler edinilmelidir. Ekonomik olayların bir bütün olarak bir biriyle ilişkili ve tutarlı olarak ele alınması merkantilizmle başlamıştır. Merkantilizm arz yönüne ağırlık veren bir iktisat teorisidir. Merkantilizm ismi ilk defa Adam Smith tarafından kullanılmıştır. Bu döneme zaman zaman ticari sistem ya da sınırlayıcı sistem de denmektedir. Bu sebeple Merkantilizmi tek bir şekilde tanımlamak mümkün olmamaktadır. Fransız merkantilizmi Colbertism ; İspanyol merkantilizmi Bulyonizm, Alman merkantilizmi ise Kameralizm olarak adlandırılmaktadır. 3