Giriş, hedefler, genel amaçlar, öğretim yöntemleri, kaynakça ve ders araç - gereçleri ve değerlendirme tüm liseler için ortaktır.

Transkript

1 BİYOLOJİ Giriş, hedefler, genel amaçlar, öğretim yöntemleri, kaynakça ve ders araç - gereçleri ve değerlendirme tüm liseler için ortaktır. GİRİŞ Biyoloji dersi öğretim programı şekil ve metodoloji, organizasyon ve içerik, ayrıca değerlendirmede uygulanan yöntemler bakımından bilime dayanan gerçekler temelinde yapılmıştır. Biyoloji dersi öğretim programı yapılırken hazır ve çok bilgi değil, araştırma ve inceleme yaparak bilgilere ulaşmayı sağlayan bir program olmasına dikkat edilmiştir. Biyoloji dersi öğretim programının gerçekleştirilmesinde uygulanan çalışma tarzı öğrencilerin öğrenme, eleştirel soyut düşünebilme yeteneklerini geliştirir. Grup çalışması, deney ve breynstorming deneylerin uygulanması, bilimsel incelemelerin yapılması v.b. öğrenci duygularını zenginleştirir, yeteneklerini geliştirir; bu dünya gerçeklerini kavramada yardımcı olur. Böylece ileride, öğrencilerin birçok meslek alanlarına (tıp, baytarcılık, tarım, ormancılık v.b.) yönlendirilmesi sağlanmış olur. Biyoloji dersi öğretim programı, özellikle öğrencilerin kazanması gereken bilgi ve becerileri, ayrıca öğrenci merkezli eğitimi amaç edinmiştir. Değişmelerin temsilcisi olan öğretmen, öğrencileri eleştirel düşünme, gözlem yapma, ölçme, sınıflandırma, model yapma, varsayım kurma, sorun çözme, laboratuvar araç ve gereç kullanma, deney yapma, verileri kaydetme ve tanıtma gibi yetilerin gelişmesine doğru yönlendirmektedir. Başka bir deyişle Biyoloji dersi öğretim programı öğrencilere günlük yaşamda uygulanabilecek ve bu uygulamalar sayesinde kendini ve içinde bulunduğu toplumu değiştirebilecek bilgileri kazandırmayı amaç edinmiştir. 135

2 136 HEDEFLER X. sınıf Biyoloji dersi öğretim programı alt kademe orta öğretim programlarının devamı olarak öğrencilerin: Önceki bilgilerle bağlılık kurmalarını, yeni bilgi ve becerileri, değer ve tutumları geliştirebilmelerini; Doğa ve canlılara ait kavram ve kanunları pekiştirme ve geliştirmelerini; İddiaların olgu ve hayatsal olayların açıklanmasında basit bir bilimsel anlatım kullanarak iletişim kurma alışkanlıkları geliştirebilmelerini; Bireysel ve grup etkinliklerinde dayanışma ve sorumluluk bilinci ile hareket etmeyi alışkanlık haline getirebilmelerini; Bilimsel sonuçlara ulaşmada ve kanunları anlamada gözler, inceleme, deney, araştırma yöntemlerinden yararlanmalarını ayrıca grup çalışmalarında eleştirel düşünme yeteneğini kazanabilme ve geliştirebilmelerini; Bilim ve teknoloji arasındaki ilişkiyi kurabilmelerini; Araç ve gereç kullanmanın önemini kavrayabilme, bunları kullanabilme ve geliştirme yeteneğini kazanabilmelerini; Araştırma inceleme, gözlem ve deney sonuçlarını yazı, çizim ve grafiklerle gösterebilmelerini; Diğer bilimlerle işbirliği yaparak doğa ve yaşam hakkındaki bilgileri geliştirebilme, canlı ve cansız doğa arasındaki bağlılığı kavrayabilmelerini; Çalışmalar sırasında yapılan Nasıl?, Neden?, Ne olur, eğer...? gibi soruları cevaplandırabilme yetenekleri geliştirebilmelerini, amaçlamaktadır. GENEL AMAÇLAR Onuncu sınıf Biyoloji dersi öğretim programının genel amaçlarına uygun olarak öğretim yılı sonunda öğrencilere kazandırılması gereken özel amaçlar aşağıda verilmişrtir. Teorik bilgileri laboratuvar ve doğada gerçekleştirilen gözlem ve inceleme gibi pratik çalışmalarla tamamlayabilme; Aktif bilgilenme, araştırma ve inceleme sayesinde yaşamın doğa ile bağlantılı olduğunu kavrayabilme; Birçok kaynaktan edinilen bilgi ve beceriler sayesinde sorunların çözülmesine bilimsel yöntem ve eleştirel düşünme ile yaklaşabilme;

3 Biyolojinin diğer fen bilimleri ve sosyal bilimler ile var olan ilişkilerini kavrayabilme; Canlılar alemindeki çeşitliliği ve bağlılığı kavrayabilme; Öğrencilere laboratuvar araç ve gereçlerini kullanabilmek için psikomotorik zihniyetin geliştirilmesini teşvik edebilme; Değişik kaynaklardan bağımsız yararlanabilme ve bilgi edinebilme; Hayatsal olayların ve fenomenlerin bağlılığını kavrayabilme; Canlılar ile ilgili terim, kavram, özellik ve kanunları kavrayabilme; Hayatsal olaylara ait gözlem ve inceleme yeteneklerini geliştirebilme; Doğa ve yaşam ortamının korunması için gereken ilgiyi uyandırabilme. 137

4 BİYOLOJİ (haftalık ders sayısı 3, yıllık toplam 111 ders saati) Fen Lisesi 138 BİYOLOJİ DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMININ ORGANİZASYONU Biyoloji dersi öğretim programı X. Sınıf Biyoloji dersinin genel ve özel amaçlarına uygun olarak bölüm, alt bölüm ve konular şeklinde verilmiştir. Biyoloji Dersi Öğretim Programının Organizasyonu Nu. Bölümler Ders Saatleri Yüzdelik (%) 1 Canlılığın Temel Birimi- Hücre Biyosistematik Sınıflama Birimleri Bakteriler, Mavi Yeşil Su Yosunları Ökaryot Su Yosunları, Mantarlar, Likenler, Kara Yosunları Eğreltiler, Tohumlu Bitkiler Bir Hücreli Hayvanlar Protozoalar Omurgasız Hayvanlar Laboratuvar ve Doğa Çalışmaları Serbest Kalan Ders Saatleri Toplam Ders Saatleri % Her bölüm: Bölümler Program içeriği Davranışlar Derslerarası ilişki Bölüm I: CANLILIĞIN TEMEL BİRİMİ HÜCRE Özel amaçlar Biyolojinin sınıflandırılmasında uygulanan kriterleri kavrama; Biyolojinin, fen bilimleri ve sosyal bilimler sıralamasında konumunu belirleme;

5 Sitolojide uygulanan yöntemleri betimleme ve pratikte mikroskopik çalışma, fiksasyon ve boyama yöntemlerini uygulama; Hücre yapı ve görevini inceleme; Hücre iç ortam değişmezliğini (homeostasi) inceleme; Organellerden herhangi birinin (plastidler, mitokondriler) görev yapamaması durumunda ortaya çıkabilen neticeleri öngörme; Hücre tahribatının (kanser, mikronukleus testi v.b.) neden ve neticeleriyle ilgili eleştirel tutum alma. Program İçeriği: Canlılığın Temel Birimi Hücre; Hücrenin İncelenmesi Yöntemleri (fiksasyon, boyama; sitokimyasal, sitofizyolojik yöntemler; hücre ve doku kültürleri v.b.); Hücrenin Kimyasal Yapısı (inorganik ve organik bileşikler), Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri (osmoz, difuzyon, diyaliz) ve Bu Özelliklerin Hücre Görevindeki Rolü; Hücrenin Strüktürel Yapısı (hücre zarı, çekirdek, sitoplazma ve organeller); Gerçek Hücre Çekirdeği Olmayan ve Gerçek Çekirdeği Olan Hücreler (Prokaryot ve Ökaryot hücreler); Hücre Tahribatlarının Organizmadaki Neticeleri. Davranışlar Bu konuyu başarıyla tamamlayan her öğrenci: Biyoloji kavramını ve Biyolojinin inceleme konusuna göre sınıflandırılmasını açıklar; Biyolojinin fen ve sosyal bilimler sıralamasındaki konumunu belirler; Hücrenin infrastrüktürüne ait bazı görevleri açıklar; Hücrenin kimyasal yapısı, fiziksel ve kimyasal özellikleri sayesinde canlı ve cansız doğa birliğini açıklar; Biyolojinin günlük yaşamdaki önemini fark eder; Fen eğilimli bazı felsefecileri (Şvan, Şlayden v. b.) tanır; Bağımsız olarak laboratuvar tekniklerini uygular; Hücre yapı ve görevini inceler; Prokaryot ve ökaryot hücreleri birbirinden ayırt eder; Bitki ve hayvan hücrelerini birbirinden ayırt eder; Hücre zarı ve hücre çeperini birbirinden ayırt eder; 139

6 140 Hücre çekirdek yapısını ve kromozomların görevini açıklar; Hücrenin incelenmesi yöntemlerini uygular; Suyun hücredeki rolünü açıklar; Hücre zarının yapısını ve maddelerin osmoz, difuzyon, aktif ileti, endositoz ve ekzositoz ile hücre zarından geçmesini açıklar; Plazmoliz ve deplazmolizi birbirinden ayırt eder ve turgor basıncının önemini açıklar. Derslerarası İlişki: Kimya ile, hücrenin kimyasal yapısını kavramada; Fizik ile, hücrede görülen fiziksel olayları kavramada Bölüm II: BİYOSİSTEMATİK SINIFLAMA BİRİMLERİ Özel amaçlar: Biyosistematiğin prensiplerini kavrama; Biyosistematikte uygulanan yöntemleri ayırt etme; Biyosistematiğin diğer bilimlerle ilişkisini kavrama; Sınıflama birilerini birbirinden ayırt etme; Canlıları sınıflandırma ve sınıflama birimlerini türden aleme kadar sayma; Line nin sistematikteki rolünü fark etme; Mantarlar, kara yosunları, eğreltiler ve tohumlu bitkiler örneğinde anahtar kitapların kullanılmasına ait yönergeleri uygulama; Canlıların beş aleme sınıflandırıldığını kavrama. Program İçeriği: Biyosistematik Kavramı ve Önemi; Biyosistematik Yöntemleri, Anahtar Kitaplar; Line nin Binar Nomenklatür ü (iki adla adlandırma); Sınıflama Birimleri; Canlıların Beş Aleme Sınıflandırılması: 1. Monera, 2. Protistler, 3. Mantarlar, 4. Bitkiler, 5. Hayvanlar; Biyosistematik ve Uygulamalı Bilimler. Davranışlar: Bu konuyu başarıyla tamamlayan her öğrenci: Biyosistematiğin konusunu açıklar ve sınıflama birimlerini birbirinden ayırt eder;

7 Sınıflama birimlerini (tür, cins, familya, takım, sınıf, filum, alem) tanımlar; Biyosistematiğin analitik, morfolojik, paleontolojik, embriolojik yöntemlerden başka serolojik, biyokimyasal, fizyolojik, hibridolojik, biyomatematik yöntemlerin de uygulandığını ayırt eder; Çevrede bulunan bazı mantar, su yosunu ve tohumlu bitkileri anahtar kitaplar yardımıyla tanımlar; Biyosistematikte edinilen bilgilerin tıp, baytarcılık, eczacılık, tarım, ormancılık gibi uygulamalı bilim dallarında kullanıldığını bilir (örneğin, bakteri hastalıklarının farmakopreparatlarla tedavi edilmesi); Biyosistematiğe ait bilgileri günlük yaşamda uygular(örneğin, çevrede bulunan zehirli mantarları ayırt eder); Sistematik kriterlerini, sistematiğin ve latince adlandırmanın önemini açıklar; Derslerarası İlişki: Anatomi ile, canlıların yapısı konusunda; Paleontoloji, jeoloji, genetik, biyokimya, ekoloji, embriyoloji v.b. Bölüm III : BAKTERİLER, MAVİ YEŞİL SU YOSUNLARI Özel amaçlar: Gerçek hücre çekirdeği olmayan canlıların şekil, büyüklük, yapı, üreme gibi özelliklerini ve yeryüzündeki yaygınlıklarını kavrama; Monerlerin genel özelliklerini inceleme ve bakterilerin doğada ve insanın günlük yaşamındaki rolünü kavrama; Virüs çekirdeğini gerçek hücre çekirdeğiyle karşılaştırma; Virüslerin hücresel yapıya sahip olmadıklarını kavrama; Bitki, hayvan ve insanda görülen bazı virus hastalıklarını betimleme; Bitki, hayvan ve insanda görülen bazı bakteri hastalıklarını sayma; Mavi yeşil su yosunlarının en eski fototrof organizmalar olduklarını kavrama. Program İçeriği: Hücresel Yapısı Olmayan Canlılar: Virüs ve Viroidler (şekil, büyüklük, yapı ve üreme gibi özellikler, virüs hastalıkları); 141

8 142 Gerçek Hücre Çekirdeği Olmayan Canlılar: Bakteriler (şekil, büyüklük, yapı ve üreme gibi özellikler, yeryüzündeki yaygınlıkları ve önemi); Bakterilerin İnsan İçin Önemi (biyoteknoloji); Fototrof, Kemotrof, Çürükçül Saprofil Asalak - Parazit ve Sembiyotik Bakteriler. Aerobik ve Anaerobik Bakteriler. Bakteri Hastalıkları. Mikroplazmalar; Gerçek Hücre Çekirdeği Olmayan En Eski Fototrof Canlılar: Mavi Yeşil Su Yosunları Davranışlar: Bu konuyu başarıyla tamamlayan her öğrenci: Virüslerin hücresel yapıya sahip olmadıklarını açıklar ve virus hastalıklarının birkaçını sayar; Virüs çekirdek yapısını açıklar; Virüslerin üremesini hücre bölünmesi ile karşılaştırarak açıklar; Virüs hastalıklarına karşı bağışıklığın nasıl sağlandığını açıklar; Mikoplazmaları virüslerden ayırt eder; Bakteri ve mavi yeşil su yosunlarının prokaryot olduklarını ayırt eder; Bakterilerin aerobik ve anaerobik koşullarda yaşadıklarını, kendibeslek ve dışbeslek (çürükçül, asalak ve sembiyont) olabildiklerini açıklar; Bakterilerin doğa idaresinde ve insan yaşamındaki önemini açıklar; İnsan ve hayvanlarda görülen bazı bakteri hastalıklarını adlandırır; Su çiçeği hastalığını açıklar; Bakteriler için besleyici sübstratı hazırlar; Doğal ya da yapay besinlerden alınan, ayrıca dişlerden sıyrılan bakterileri mikroskopta gözler ve inceler; Mikrobiyolojiye ait bilgi ve becerileri virus ve bakteri hastalıklarının önlenmesinde uygular; Bakterilerin yarar ve zararlarını açıklar. Derslerarası İlişki: Sistematik ile, yararlı ve zararlı (patojen) bakterileri ayırt etme ve adlandırmada; Biyoteknoloji ile, tarım, besin endüstrisi, eczacılık, enerjetik ve çevre korunmasında; İmmünoloji ile, patojen mikroorganizmalardan korunmada.

9 Bölüm IV: ÖKARYOT SU YOSUNLARI, SU YOSUNLARI, MANTARLAR, LİKENLER, KARA YOSUNLARI (Damarsız Bitkiler) Özel amaçlar: Ökaryot su yosunu mantar ve likenlerin yapısını, beslenme ve doğadaki yaygınlığını kavrama; Bazı su yosunlarını betimleme ve sınıflandırma; Mantarların bitkilerin ayrı bir grubunu oluşturduklarını kavrama; Mantarların doğa idaresinde ve insan yaşamındaki önemini kavrama; Bazı mantarları sınıflandırma ve zehirsiz olanları zehirli olanlanlardan ayırt etme; Çevrede bulunan mantarların en yaygın olanlarını tanımlama ve betimleme; Likenlerin su yosunu ve mantarladan yapılmış olduklarını kavrama; Likenlerin, hava kirlilik derecesinin göstergesi olduklarını kavrama; Kara yosunlarında gametofit ve sporofit bitki yapısını inceleme; Damarsız bitkilerin gelişimini kavrama. Program İçeriği: Kırmızı, Silisli, Esmer ve Yeşil Su Yosunlarının Yapısı, Beslenmesi ve Yaygınlığı; Su Yosunlarının Doğa ve İnsan İçin Önemi; Mantarların Yapısı, Beslenmesi, Üremesi, Sınıflandırılması ve Yaygınlığı; Mantarların Doğa ve İnsan İçin Önemi; Likenler Su Yosunları ve Mantarların Ortak Yaşama Şekli; Kara Yosunlarının Yapısı, Gametofit ve Sporofit Döl Değişimi. Davranışlar: Bu konuyu başarıyla tamamlayan her öğrenci: Ökaryot su yosunu, mantar ve likenlerin yapısını, ayrıca kara yosunlarında gametofit ve sporofit dölün yapısını açıklar; Ökaryot su yosunu, mantar, liken ve kara yosunlarının beslenme ve üremesini açıklar; 143

10 Su yosunu, mantar, liken ve kara yosunlarının nasıl sınıflandırıldıklarını açıklar; Likenlerin su yosunu ve mantarlardan yapılmış olduklarını ayırt eder; Damarsız bitkilerin doğa ve insan yaşamındaki önemini açıklar; Mantar talusunun emeç ve hiflerden yapılmış olduğunu ayırt eder; Mantarların, canlıların ayrı bir grubunu oluşturduklarını açıklar; Karadaki koşulların bitkilere etkisini açıklar; Likenlerden, hava kirlilik derecesini saptamada yararlanır; Mikroskopta gözlenen ekmek küfünün emeç, hif ve sporlarını ayırt eder; Laboratuvar ve doğa çalışmalarında kurallara (ciddi, dikkat, kusursuz, sabırlı ve sistematik çalışma) uygun bir şekilde davranır. Derslerarası İlişki: Ekoloji ile, damarsız bitkilerin yeryüzündeki yaygınlığı açısından; Eczacılık ile, damarsız bitkilerin antibiyotik üretiminde kullanılmasında; Paleontoloji ile, damarsız bitkilerinin filojenisini saptamada; Biyosistematik ile, damarsız bitkileri sınıflandırmada ve adlandırmada. 144 Bölüm V: EĞRELTİLER, TOHUMLU BİTKİLER (Damarlı Bitkiler) Özel amaçlar: Bazı örneklerde damarlı bitkilerin genel özelliklerini inceleme; Açık tohumluları kapalı tohumlulardan ayırt etme; Bir çenekli bitkileri iki çenekli bitkilerden ayırt etme; Eğrelti ve tohumlu bitkilerin yapısını, üremesini ve yaygınlığını kavrama; Çiçeğin yapısını, simetri ve diyagramlarını kavrama; Farklı türlere ait olan meyveleri ayırt etme; Hayvanların, bitki meyvelerinin yayılmasındaki rolünü kavrama; Kapalı tohumluların bir çenekli ve iki çeneklilere sınıflandırılmalarının nedenlerini kavrama; Damarlı bitkileri anahtar kitaplar yardımıyla tanımlama; Önceki sınıflara ait bilgilerle bağlılık kurma.

11 Program İçeriği: Eğreltiler Yukarı Bitkiler Olarak; Polipodyum vulgare Örneğinde Eğreltilerin Yapısı Ve Üremesi; İzosporlu ve Heterosporlu Eğreltiler; Tohumlu Bitkilerin Genel Özellikleri; Açık Tohumlular Coniferophytina ve Cycadophytina (Pinaceae, Cupresaceae ve Texaceae familyaları) Kapalı Tohumlular Magnoliophytina İki Çenekliler Dicotyledones ( Rosaceae, Prunoidea, Maloidea, Fabaceae, Lamiaceae, Brasicaceae, Solanaceae familyaları); Bir Çenekliler Monocotyledones (Liliaceae, Poaceae familyaları); Ak çam (Pinus silvestris) Örneğinde Açık Tohumluların, Örneğinde Kapalı TohumlularınÜremesi; Çiçeğin Yapısı ve Simetrisi, Çiçek Formül ve Diyagramları; Tozlaşma, Döllenme, Tohum ve Meyve; Meyvelerin yayılması; Laboratuvar Çalışması: Kök (soğan, kabak), gövde (ıhlamur, mısır) ve Yaprağın (mısır, fikus) Anatomik Yapısı; Çiçek Formülleri. Davranışlar: Bu konuyu başarıyla tamamlayan her öğrenci; Kara yosunları ve eğreltilerin üremesindeki benzerlik ve farklılıkları ayırt eder; Eğreltilerin yukarı bitki olmalarının nedenlerini açıklar; Eğrelti, açık ve kapalı tohumluların üremesini açıklar; Açık tohumlu ve kapalı tohumlu bitkilerin çiçek yapısındaki farkları ayırt eder; Bir ve iki çenekli bitkiler arasındaki farkları ayırt eder ve bazılarını familya seviyesine dek sınıflandırır; Meyvenin meydana gelmesini açıklar ve meyve çeşitlerini ayırt eder; Yararlı olan bazı bitki türlerini sayar; Yapay tozlaşmanın bitkilerin ıslahındaki önemini açıklar; Bir çenekli ve iki çenekli bitkilere ait vejetatif organları ayırt eder; Tohumlu bitkilerin üremesinde görülen döl değişimini açıklar; Tohumlu bitkilerde sporlu bitkinin (sporofit) kök, gövde ve yaprak gibi vejetatif organlara sahip olduğunu açıklar; Tozlaşma, döllenme, meyve ve tohum kavramlarını açıklar; 145

12 Eğrelti sporlarını tohumlu bitkilerin polen taneleriyle karşılaştırır ve benzerlikleri açıklar; Tükenmiş bazı eğreltileri sayar ve tükenme nedenlerini açıklar. Derslerarası ilişki: Anatomi, morfoloji, fizyoloji, biyokimya, genetik ile bitkilerin hayatsal olaylarını açıklama ve sınıflandırma açısından; Ekoloji ile bitkilerin yeryüzündeki yaygınlığını kavramada; Tıp, ormancılık, tarım ile ilaçlı, besleyici ve endüstri bitkilerini tanımlamada; Biyonik, biyomimarcılık ile bitki yapısına ait özelliklerin inşatta uygulanması açısından. 146 Bölüm VI: BİR HÜCRELİ HAYVANLAR ( Protozoalar) Özel amaçlar: Bir hücreli hayvanlarda hücre yapısına ait özellikleri kavrama; Hücre organellerinin görevlerini kavrama; Üreme çeşitlerini ayırt etme; Yaşam tarzlarını ve çeşitliliklerini kavrama; Bir hücreli hayvanların bazılarını adlandırma; İnsanda hastalıklara yol açan bazı bir hücreli hayvanları ayırt etme. Program İçeriği: Bir Hücreli Hayvanların Yapısı; Hücre Organellerinin Çok Hücreli Organizmalarda Görülen Organlarla Karşılaştırılması; Bir Hücreli Hayvanlarda Beslenme; Bir Hücreli Hayvanlarda Hareket; Bir Hücreli Hayvanlarda Üreme; Asalak Bir Hücreli Hayvanlar; Bir Hücreli Hayvanların Sınıflandırılması. Davranışlar: Bu konuyu başarıyla tamamlayan her öğrenci: Bir hücreli haynanların, genel olarak, tatlı sularda yaşayan canlılar olduklarını açıklar,

13 Bir hücreli hayvanlara ait olan organelleri çok hücreli hayvanların organları ile (sitostomu ağızla, boşaltım kofullarını böbrekle, hareket organelleri yalancı ayak, kamçı ve kirpikleri omurgalıların üyeleri ile) karşılaştırır; Bir hücreli hayvanların bir çoğunun dış beslek heterotrof, sayısı az olanların da kendibeslek ototrof olduklarını ayırt eder; Bir hücreli hayvanlara ait koloni şekillerinin de var olduğunu açıklar; Bir hücreli hayvanlarda eşeysiz ve eşeyli üremeyi açıklar; İnsanda hastaklıklara yol açan bir hücreli hayvanları (Triponozoma, Plazmodium) açıklar; Sıtma (malarya) hastalığını açıklar; Bir hücreli hayvanların dört sınıfta (Sarcodina, Flagelata, Sporozoa ve Cilophora) toplandıklarını açıklar; Derslerarası İlişki: Sistematik, ekoloji, sitoloji, parazitoloji v. b. Bölüm VII: OMURGASIZ HAYVANLAR Özel amaçlar: Omurgasız hayvanların genel özelliklerini ve yapılarını kavrama; Üreme çeşitlerini kavrama; Önemli sınıfların özelliklerini ayırt etme; Böceklerin sınıflandırılmasında biyosistematik prensiplerini uygulama; İnsan (ekonomi) için yararlı ve zararlı olanlarını ayırt etme; Canlılara ait etik görüşleri geliştirme, sorumlu ve saygılı davranma. Program İçeriği: Omurgasız Hayvanların Genel Özellikleri ve Sınıflandırılması; Süngerler; Sölentereler; Yassı Solucanlar; Yuvarlak Solucanlar; Halkalı Solucanlar; Eklem bacaklılar; 147

14 148 Yumuşakçalar; Derisi dikenliler; Omurgasızların Ayrı Önemi Olmayan Grupları (Bryozoa, Rotatoria v.b.). Davranışlar: Bu konuyu başarıyla tamamlayan her öğrenci: Süngerler, sölentereler; yassı, yuvarlak ve halkalı solucanlar, eklem bacaklılar, yumuşakçalar ve derisi dikenlilerin genel özelliklerini açıklar; Farklı sınıflara ait olan örneklerde omurgasızların yaşama tarzını ve üremesini (eşeysiz ve eşeyli üremeyi) karşılaştırır; Omurgasızlarda başkalaşmalı gelişmeyi (metemorfoz) açıklar ve bu gelişmede görülen larvaları adlandırır (örneğin, zoea, nauplius, tohofora larvası); Gonohorist, hermafrodit, partenogenez kavramlarını açıklar; Değişik omurgasızlara ait duyu organlarını, sindirim, solunum, dolaşım, hareket ve sinir sistemini inceler ve açıklar; Mezoglea, mezoderm, sölom, psödosölom, kitin, kütikül, polip gibi kavramları açıklar; Bazı omurgasızların (arılar, ipek böcekleri, karıncalar, midyeler, sülükler v.b.) insan ve ekonomi için önemini açıklar; İnsanda hastalık yapan (tenyalar, çocuk solucanları v.b.) ya da hastalık mikrobunu taşıyan (sinekler, sivrisinekler, bitler, keneler v.b.) omurgasızları adlandırır; Bazı omurgasızlardan (bitki pireleri, ispanya sineği v.b.) kozmetik ve farmakolojik preparatların elde edildiğini açıklar; Böceklerin esas gruplarını ayırt eder; Bazı böceklerin tarım, ormancılık, meyvacılık, bağcılık ve sebzeciliğe büyük zararlar getirdikleri açıklar; Zararlı böcekleri yok etmekte apestisid yöntemini uygular (biyolojik önlemler); Böceklerin sısıflandırılmasında kriter olarak kanat şekli ve yapısı, ağız aygıtının yapısı, beslenme tarzı gibi özelliklerin uygulandığını bilir; Böceklerin, hayvanlar aleminin en kalabalık grubunu oluşturduklarını ve üç ortamda (su, toprak ve havada) yaşadıklarını açıklar.

15 Derslerarası İlişki: Sistematik, filojeni, ekoloji, parazitoloji v.b. PRATİK ÇALIŞMA Öğrencilerin doğa ve laboratuvarda gerçekleştirebileceği çalışmalardır. Bu çalışmalar teorik bilgilerin somutlaştırılması amacıyla yapılmaktadır. Pratik derslerde yapılması gereken ödev ve uygulamalar (grup ve bireysel olarak) Biyoloji dersinin içerikleriyle ilgilidir. Basit olan bu uygulamalar bir ders saati içinde gerçekleştirilebilir. Pratik çalışmalar sırasında öğrencilerin ciddi, dikkatli, sabırlı ve sistemli olması gerekir. Başarısız bir çalışmadan sonra sabrı tüketmeyerek aynı çalışmayı, fakat bu kez daha büyük bir dikkat ile tekrarlamak gerekir. Öğrenciler, pratik çalışmalarda daha başarılı olabilmek için bu çalışmalarda uygulanan yöntemlerin nasıl uygulanacağını, araç ve gereçlerin nasıl kullanılacağını ve doğa ile laboratuvarlarda nasıl davranılacağını iyi bilmelidirler. PRAKTİKUM Biyoloji Dersinde Gerçekleştirilebilen Bazı Pratik Çalışmalar: Laboratuvar ve doğa çalışmalarında uygulanan kurallar; Bir hücreli su yosunlarının (yağmur su yosunu) mikroskopta gözlenmesi; Kısa ve uzun süreli mikroskopik preparatların hazırlanması; Mikroskopik malzemenin fiziksel ve kimyasal işlenmesi (boyama, fiksasyon,v.b.) Ekmek, elma ya da armut küfünden alınmış emeç, hif ve spor keselerinin mikroskopta gözlenmesi (emeç, hif ve spor keseleri deftere çizilir ve kitaptaki çizimle karşılaştırılır); Ekmek mayasının mikroskopta gözlenmesi (ekmek mayası hücreleri deftere çizilir ve kitaptaki çizimle karşılaştırılır); Dişlerden sıyrılan ya da bakteri kültürlerinden alınan bakterilerin mikroskopta gözlenmesi; Tohumlu bitkilere (bir çenekliler ve iki çenekliler) ait kök, gövde ve yaprak yapısının hazır preparatlarda gözlenmesi; 149

16 150 Çiçek (kiraz, çilek, menekşe, yaban gül, erik ) yapısının büyüteçle gözlenmesi ve incelenmesi; Çevrede bulunan bazı bitkilerin meyve ve tohumlarını toplayıp koleksiyonların yapılması; meyve ve tohumların dış yapıları sayesinde nasıl yayıldıklarının saptanması; Bitkiler aleminin sınıflandırılmasında uygulanan esas prensiplerin saptanması; Kiraz, elma, armut, ayva çiçekleri v.b. yardımıyla bu bitkilerin familya, cins ve türlerinin tanımlanması (tanımlama işinde herbaryum bitkileri ya da fotoğraf bitkileri de kullanılabilir); Bazı açık tohumluların anahtar kitap yardımıyla tanımlanması; Bazı kapalı tohumluların (bir çeneklilerin) anahtar kitap yardımıyla tanımlanması; Odunsu olan bazı kapalı tohumluların (iki çeneklilerin) anahtar kitap yardımıyla tanımlanması; Baklagiller familyasına ait bazı bitkilerin anahtar kitap yardımıyla tanımlanması; Çevrede bulunan bazı mantarların anahtar kitap yardımıyla tanımlanması; Bir hücreli hayvanların (paramesyum, amip) mikroskopta gözlenmesi (örnekler infuzumdan ya da herhangi bir su birikintisinden alınır); su birikintisinden alınan öğlenaların mikroskopta gözlenmesi; Yer solucanının boyuna kesidinde dış ve iç yapısının incelenmesi; Kabukluların (tatlı su istakozu) ve böceklerin (bal arısı) dış ve iç yapısının incelenmesi.

17 BİYOLOJİ (haftalık ders sayısı 2, yıllık toplam 74 ders saati) Matematik ve Bilişim Liseleri Genel Lise BİYOLOJİ DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMININ ORGANİZASYONU Nu. Bölümler Ders saatleri Yüzdelik (%) 1 Canlılığın Temel Birimi Hücre 6 8,108 2 Hücre Metabolizması Dokular, Organlar ve Organik Sistemler Özelliklerin Kalıtımı Gelişim Biyolojisi Laboratuvar ve Doğa Çalışmaları Serbest Kalan Ders Saatleri Toplam Ders Saatleri Bölüm I: CANLILIĞIN TEMEL BİRİMİ HÜCRE Özel amaçlar: Biyoloji terimini ve Biyoloji nin fen bilimleri ve sosyal bilimler ile ilişkisini kavrama; Canlıların hücrelerden yapılmış olduklarını kavrama; Hücrenin fiziksel ve kimyasal yapısına dayanan canlılığın devamlılığını kavrama; Hücre şekli, büyüklüğü ve yapısını kavrama; Hücre teorisinin kurucularını tanıma; Prokaryot ve ökaryot hücreleri birbirinden ayırt etme, hücre evrimini kavrama; 151

18 Bitki ve hayvan hücrelerini birbirinden ayırt etme; Hücrenin yapı ve görevini, ayrıca infrastrüktürünü kavrama. Program İçeriği: Canlıların Esas Yapı ve Görev Birimi Hücre; Hücrenin İncelenmesi Yöntemleri (mikroskopik, sitofizyolojik, mikrokirurjik yöntemler, hücre kültürleri v.b.); Hücrenin Kimyasal Yapısı (inorganik ve organik bileşikler); Hücre Organelleri (mitokondriler, ribozomlar, plastidler, Golji sistemi, santrozom, mezozomlar v. b.); Hücre Çeşitleri : Gerçek Çekirdeği Olmayan Hücreler ve Gerçek Çekirdeği Olan Hücreler; Hücre Tahribatı Neden ve Neticeleri. Davranışlar: Bu konuyu başarıyla tamamlayan her öğrenci: Biyolojiyi tanımlar ve önemini, ayrıca fen bilimleri ve sosyal bilimleri ile ilişkisini açıklar; Hücrenin incelenmesi yöntemlerini (sitogenetik, sitokimyasal, sitofizyolojik, mikrokirurjik) açıklar ve bu yöntemleri mikroskopik gözlem, fiksasyon ve boyama çalışmalarında uygular; Hücre yapısını araştırır ve görevlerini açıklar; Maddelerin hücre zarından geçmesini (difuzyon, osmoz, aktif ileti) inceler; Bazı organellerin (plastidler, mitokondriler) zedelenmesi halinde hücrenin kaderini belirler; 152 Derslerarası ilişki: Kimya ile, hücrenin kimyasal yapısını kavramada; Fizik ile fizik kanunlarını, madde dolaşımını, difuzyon ve osmozu kavramada.

19 Bölüm II: HÜCRE METABOLİZMASI Özel amaçlar: Metabolizma, ayrıca anabolizma ve katabolizmanın ne olduğunu kavrama; Fotosentezin bir anabolizma, solunumun da bir katabolizma olayı olduğunu kavrama; Katabolizma olaylarında anaerobik ve aerobik enzimlerin rol oynadığını kavrama; Metabolizma olaylarında enzimlerin biyokatalizatör görevini kavrama; Mantar ve bakteri enzimlerinin sağladığı mayalanma olaylarını kavrama. Program İçeriği: Metabolizma Tanımı ve Esas Özellikleri; Endoterm ve Ekzoterm Reaksiyonlar; Protein, Karbonhidrat ve Yağların Biyosentezinde Rol Oynayan Organeller. Davranışlar: Bu konuyu başarıyla tamamlayan her öğrenci: Madde değişimini (metabolizma) açıklar; Metabolizmaya ait olan anabolizma ve katabolizma olaylarını ayırt eder ve açıklar; Anabolizma ve katabolizmadaki enerji alış verişini açıklar; Anabolizma ve katabolizma olaylarının ayrı ayrı organellerde ya da sitoplazmada gerçekleştiğini açıklar; Fotosentezi kemosentezden ayırt eder; Enzimleri kimyasal yapılarına göre betimler, etki mekanizmalarına göre de adlandırır ve sınıflandırır; Oksidoredüksiyonların (mayalanma) tam oksidoredüksiyonlar (asetik asit mayalanması) ve tam olmayan oksidoredüksiyonlar (alkol mayalanması) olmak üzere ikiye ayrıldıklarını açıklar. 153

20 Derslerarası İlişki: Biyokimya ile, metabolizmayı sağlayan kimyasal maddelerin yapısı, etkisi ve önemi açısından; Fizik ile, moleküllerin büyüklüğü ve hücre oluşumlarının fiziksel hali açısından. 154 Bölüm III: DOKULAR, ORGANLAR VE ORGANİK SİSTEMLER Özel amaçlar: Hücrelerin görev bakımından özelleşmesi konusunda bilgilenme; Doku, organ ve organik sistem terimlerinin anlamını, ayrıca esas bitkisel ve hayvansal doku, organ ve organik sistemleri kavrama; Bitki ve hayvanlarda doku, organ ve organik sistemlerin görevlerini karşılaştırma; Organ ve organik sistemlerin çalışmasının sinir sistemi ve hormonlar tarafından düzenlendiğini kavrama. Program İçeriği: Dokular Yapı, Görev ve Kökeni Aynı Olan Hücreler Topluluğu; Organları Dokular Meydana Getirir; Bitki ve Hayvan Organizmalarını Organik Sistemler Oluşturur; Organik Sistemlerin Yapı ve Görevleri Organlara, Organların da Dokulara Bağlıdır. Davranışlar: Bu konuyu başarıyla tamamlayan her öğrenci : Yapı ve görev bakımından birkaç çeşit dokunun var olduğunu açıklar; Bitkisel ve hayvansal dokuları betimler ve karşılaştırır; Bitkisel ve hayvansal doku, organ ve organik sistemleri birbirinden ayırt eder; Bitkisel ve hayvansal doku, organ ve organik sistemleri adlandırır; Doku, organ ve organik sistemlerin görevlerini açıklar;

21 Doku, organ ve organik sistemler arasındaki bağlılığı açıklar. Derslerarası ilişki: Anatomi ile, organ ve organik sistemlerin yapısını kavramada; Fizyoloji ile, doku, organ ve organik sistemlerin görevini kavramada. Bölüm IV: ÖZELLİKLERİN KALITIMI Özel amaçlar: Genetik teriminin anlamını kavrama; Kalıtımı sağlayan esas moleküllerin yapı ve görevini kavrama; Gen, genom, alel, homozigot, heterozigot, genotip, fenotip gibi terimlerin anlamını kavrama; Genetik şifreyi, ayrıca nükleik asitlerin çoğalmasını kavrama; Kalıtımın esas kanunlarını (Mendel kanunlarını) kavrama; Baskınlık (dominantlık) ve çekiklik (resesiflik) konusunda bilgi edinme; Bireysel farklılıkları ve bu farklılıkların sebeplerini (gen ve kromozom mutasyonlarını) kavrama; Kalıtsal değişmelerin çevreye bağlı olduğunu kavrama. Program İçeriği: Nükleik Asitler Kalıtımı Sağlayan Moleküller; Protein Sentezi; Kalıtımın Esas Kanunları (Mendel kanunları); Baskın Genler, Çekinik, Genler, Homolog Genler, Homozigotluk, Heterozigotluk v.b. ; Kalıtsal Değişmeler: Mutasyonlar. Davranışlar: Bu konuyu başarıyla tamamlayan her öğrenci: Möleküler Biyoloji nin bir dalı olan Genetik in tanımını yapar ve önemini açıklar; Kalıtımı sağlayan nükleik asitlerin kimyasal yapısını açıklar; Protein sentezini, ayrıca nükleik asitlerin çoğalmasını açıklar; 155

22 Gregor Mendel kanunlarını açıklar ve yorumlar; Kalıtsal değişmelere dış etkenlerin neden olduğunu açıklar; Kromatin ipliklerini boyar ve mikroskopta gözler, ayrıca kalıtsal değişmeleri inceler ve yorumlar; Gen haritalarından yararlanarak kalıtsal değişmelerin etkisini ve neticelerini öngörür; Genetik mühendisliğinin yarar ve zararlarını (klonlama, mutantların meydana gelmesi, uygulamalı biyoteknoloji v.b.) açıklar. Derslerarası ilişki: Biyokimya ile, nükleik asit, kromozom, ribozom..yapısını kavramada; Fizyoloji ile, kalıtımı kavrama ve açıklamada; Fizik ile, genlerin yerini tespit etmede ve onları incelemede; Kimya ile, nükleik asitlerin kimyasal yapısını kavrama ve açıklamada. 156 Bölüm V: GELİŞİM BİYOLOJİSİ Özel amaçlar: Organizmaların, ayrıca insanın gelişimini kavrama; Hücre bölünmesi (mitoz, meyoz), gametogenez ve döllenmeyi kavrama; Embriyon gelişimini kavrama; Farklı organizmaların farklı ortamlarda (su, dişi organizmanın yumurta kanalı v.b.) geliştiğini kavrama; Embriyon gelişimine ait fazları kavrama; Anamniyotlarda embriyon gelişiminin dış ortamda, amniyotlarda ise iç ortamda gerçekleştiğini kavrama; İnsanda embriyon gelişiminin esas fazlarını (ontojeni) kavrama. Program İçeriği: Canlıların (hayvanların) Gelişimi; Anamniyot ve Amniyot Hayvanların Embriyon Gelişimi; İkiyaşayışlı, Kuş ve Memelilerin Embriyon Gelişimi; İnsanın Embriyon Gelişimi; Embriyon Gelişimi ve Dış Etkenler.

23 Davranışlar: Bu konuyu başarıyla tamamlayan her öğrenci: Hayvanlarda ve insanda üremenin önemini açıklar; Anamniyot ve amniyot hayvanların embriyon gelişimlerini ayırt eder; İnsanda gametogenez, menstrüasyon, döllenme ve embriyon gelişimini açıklar; İnsanın postembriyon gelişimini ve dış etkenlere bağlı olan özel amaçlarını açıklar. Derslerarası ilişki: Kimya, sitoloji, anatomi, fizyoloji, biyokimya, genetik, sosyoloji, psikoloji v.b. PRATİK ÇALIŞMA Öğrencilerin doğa ve laboratuvarda gerçekleştirebileceği çalışmalardır. Bu çalışmalar teorik bilgilerin somutlaştırılması amacıyla yapılmaktadır. Pratik derslerde yapılması gereken ödev ve uygulamalar (grup ve bireysel olarak) Biyoloji dersinin içerikleriyle ilgilidir. Basit olan bu uygulamalar bir ders saati içinde gerçekleştirilebilir. Pratik çalışmalar sırasında öğrencilerin ciddi, dikkatli, sabırlı ve sistemli olması gerekir. Başarısız bir çalışmadan sonra sabrı tüketmeyerek aynı çalışmayı, fakat bu kez daha büyük bir dikkat ile tekrarlamak gerekir. Öğrenciler, pratik çalışmalarda daha başarılı olabilmek için bu çalışmalarda uygulanan yöntemlerin nasıl uygulanacağını, araç ve gereçlerin nasıl kullanılacağını ve doğa ile laboratuvarlarda nasıl davranılacağını iyi bilmelidirler. PRAKTİKUM Biyoloji Dersinde Gerçekleştirilebilen Bazı Pratik Çalışmalar: Laboratuvar ve doğa çalışmalarında uygulanan kurallar; Kısa ve uzun süreli mikroskopik preparatların hazırlanması; Ekmek mayasının mikroskopta gözlenmesi ve maya mantarlarının, kitaptaki çizimle karşılaştırarak deftere çizilmesi; 157

24 158 Plastidlerin mikroskopta gözlenmesi; Hazır preparatlarda bitkisel ve hayvansal dokuların (epiderm dokusu, kas ve kemik dokusu v.b.) mikroskopta gözlenip incelenmesi; Çiçek (kiraz, çilek, menekşe, yaban gül, erik ) yapısının büyüteçle gözlenmesi ve incelenmesi; Çevrede bulunan bazı bitkilerin meyve ve tohumlarını toplayıp koleksiyonların yapılması, meyve ve tohumların dış yapıları sayesinde nasıl yayıldıklarının saptanması; Bir hücreli hayvanların (paramesyum, amip) mikroskopta gözlenmesi (örnekler infuzumdan yada herhangi bir su bitrikintisinden alınır); su bitrikintisinden alınan öğlenaların mikroskopta gözlenmesi; Kurbağa ve tavukta embriyon gelişiminin incelenmesi; Kan hücrelerinin (alyuvarlar, akyuvarlar, kan pulcukları) mikroskopta gözlenmesi.

25 BİYOLOJİ (haftalık ders sayısı 2, yıllık toplam 74 ders saati) Sosyal Bilimler Lisesi Dil Ağırlıklı Liseler BİYOLOJİ DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMININ ORGANİZASYONU Biyoloji dersi öğretim programı X. Sınıf Biyoloji dersinin genel ve özel amaçlarına uygun olarak bölüm, alt bölüm ve konular şeklinde verilmiştir. Biyoloji Dersi Öğretim Programının Organizasyonu Nu. Bölümler Ders saatleri Yüzdelik% 1 Canlılığın Temel Birimi Hücre 6 8,108 2 Canlılarda Hayatsal Görevler Özelliklerin Kalıtımı Gelişim Biyolojisi Canlıların Ekolojisi ve Evrimi Laboratuvar ve Doğa Çalışmaları Toplam Ders Saatleri Her alt bölüm ve konu: Bölümler, Program içeriği, Özel amaçlar, Derslerarası ilişki. Bölüm I : CANLILIĞIN TEMEL BİRİMİ - HÜCRE Özel amaçlar: Biylojinin fen ve sosyal bilimler ile ilişkisini kavrama; 159

26 160 Canlılarda, hücreden başlayarak organizmaya kadar var olan hiyerarşiyi kavrama; Canlılığın özelliklerini tanımlama; Hücrenin kimyasal yapısı, fiziksel ve kimyasal özellikleri sayesinde canlı ve cansız doğa birliğini kavrama; Prokaryot ve ökaryot, bitki ve hayvan, vücut ve üreme hücrelerini birbirinden ayırt etme; Hücre tahribatının neden ve neticelerini, organizmaya getireceği zararları kavrama. Program İçeriği: Canlılığın Temel Birimi Hücre; Hücrenin Kimyasal Yapısı (inorganik ve organik bileşikler); Hücrenin Strüktürel Yapısı (çekirdek, sitoplazma ve organeller); Hücre Zarının Yapı ve Görevi (osmoz, difuzyon, aktif ileti); Hücre Çeşitleri : Gerçek Çekirdeği Olmayan ve Gerçek Çekirdeği Olan Hücreler (prokaryot ve ökaryot hücreler); Sitolojik Yöntemler: Mikroskopik, Sitokimyasal, Sitofizyolojik v.b. Davranışlar: Bu konuyu başarıyla tamamlayan her öğrenci: Biyolojinin sınıflandırılması kriterlerini açıklar; Biyolojinin fen ve sosyal bilimler sıralamasındaki konumunu belirler; Hücrenin yapı ve görevini inceler; Bazı organellerin (plastidler, mitokondriler) zedelenmesi halinde hücrenin kaderini belirler; Mikroskobu kullanır ve preparat yapar; Hücrenin dış ve iç ortamını inceler. Derslerarası ilişki: Kimya ile, hücrenin kimyasal yapısını kavramada; Fizik ile, fizik kanunlarını, madde dolaşımını, osmoz ve difuzyonu v.b. kavramada.

27 Bölüm II: CANLILARDA HAYATSAL GÖREVLER Özel amaçlar: Canlılarda büyümeyi kavrama; Bitkisel doku ve organların yapı ve görevini kavrama; Hücre metabolizması, hücre solunumu, mayalanma gibi hayatsal olayları kavrama; Fototrof ve kemotrof, çürükçül ve asalak canlıları birbirinden ayırt etme; Fotosentez olayında rol oynayan ışık ve kimyasal enerjinin önemini kavrama; Kimyasal reaksiyonlarda önemli rol oynayan enzimlerin yapı ve görevini kavrama. Program İçeriği: Bitkisel Dokular ve Tohumlu Bitkilerde Vejetatif Organların Morfolojik Özellikleri; Suyun Bitkiler İçin Önemi; Hücrenin Osmotik Özellikleri (plazmoliz ve deplazmoliz); Bitkilerde Suyun Alınması (terleme); Kendibeslek (ototrof) ve Dışbeslek (heterotrof) Organizmalar (fotosentez, hücre solunumu, enzimler), Mineral Maddelerin Canlılar İçin Önemi; Azotun Bitki Tarafından Alınması ve Bitkilerdeki Rolü Davranışlar: Bu konuyu başarıyla tamamlayan her öğrenci: Vejetatif organların yapı ve görevini açıklar; Dış etkenlerin hayatsal olaylara etkisini açıklar; Bitki ve hayvanlar arasındaki ilişkileri açıklar; Metabolizma kavramını ve fotosentezin önemini açıklar; Nitrifikasyon bakterilerinin azotun alınmasındaki önemini açıklar; Yaprakta nişastanın oluştuğunu ispatlar; Bazı bitkileri kültürler halinde yetiştirir. Derslerarası ilişki: Kimya, fizyoloji, anatomi. 161

28 162 Bölüm III: ÖZELLİKLERİN KALITIMI Özel amaçlar: Genetik ve katılımla ilgili diğer terimlerin anlamını kavrama; Mono-, di- ve trihibrid çaprazlamayı (Mendel kanunlarını) kavrama; Çekirdek yapısını ve kalıtımdaki rolünü inceleme; Çekirdek, plastid ve mitokondrilerde bulunan DNA ve RNA moleküllerinin yapısını kavrama; DNA ve RNA moleküllerinin kalıtım ve protin sentezindeki rolünü kavrama; İnsan kromozom yapısını ve sınıflandırılmasını kavrama; Kromozom yapı ve sayısı değişmelerinin sebeplerini kavrama; Genetik mühendisliğinin önemini kavrama; Kalıtsal değişmelerin yol açtığı neticeleri kavrama; Akraba evliliklerinin neticelerini kavrama; İnsanda kalıtsal hastalıkların önemini kavrama. Program İçeriği: Genetiğin Tanımı ve Önemi; Çekirdeğin Yapı ve Görevi; DNA ve RNA`nın Kimyasal Yapısı; Protein Sentezi; Kalıtımın Esas Kuralları Mendel Kanunları; Kalıtsal Değişmeler Mutasyonlar; Mutasyon Sebepleri. Davranışlar: Bu konuyu başarıyla tamamlayan her öğrenci: Genetiğin önemini ve esas kalıtım kurallarını açıklar; Kalıtım mekanizmasını açıklar; İnsanda eşey tayinini açıklar; Üreme ve kalıtımın canlılığın devam etmesindeki önemini açıklar; Protein sentezinin ribozomlarda gerçekleştiğini ayırt eder; RNA yapı ve çeşitlerini, DNA yapı ve çoğalmasını açıklar; Alel, gen, kod, genom, fenotip ve genotip kavramlarını açıklar, fenotipi genotipten ayırt eder;

29 Mutasyonların dış etkenlerin etkisiyle DNA`daki değişmeler sonucunda meydana geldiğini açıklar. Derslerarası ilişki: Biyokimya, kimya, fizik, fizyoloji v.b. Bölüm IV: GELİŞİM BİYOLOJİSİ Özel amaçlar: Üreme olayının önemini kavrama; Hücre bölünmesine ait fazları betimleme, Üreme yoluyla canlılığın devam ettirildiğini kavrama; Program İçeriği: Bitki ve Hayvanlarda Üreme; Hücre Bölünmesi (amitoz, mitoz ve meyoz); Döllenme, Embriyon ve Postembriyon Gelişimi Davranışlar: Bu konuyu başarıyla tamamlayan her öğrenci: Hücre bölünmesini (amitoz, mitoz ve meyozu) açıklar; Meyoz bölünmenin gametlerin meydana gelmesi ve kromozom sayısı değişmezliğinin sağlanmasındaki önemini açıklar; Meyoz bölünmedeki "yanlışların" kalıtsal hastalıklara yol açtığını açıklar; Dişi ve erkek gametlerin meydana gelmesini açıklar; Morula, blastula, gastrula, organogenez kavramlarını açıklar; İnsanda gelişim fazlarını açıklar; Haploid ve diploid hücreleri birbirinden ayırt eder; Kontrolsüz hücre bölünmelerinin tümöre yol açtığını ayırt eder. Derslerarası ilişki: Kimya, anatomi, fizyoloji, biyokimya, tıp v.b. 163

30 Bölüm V: CANLILARIN EKOLOJİSİ VE EVRİMİ 164 Özel amaçlar Organizmaların yaşam ortamına bağlı olduklarını kavrama; Dış etkenlerin canlılara etkisini betimleme, İnsan etkisi sonucunda ekosistemlerdeki dengenin bozulmasını inceleme; Hava, su, toprak ve besinlerin kirlilik nedenlerini saptama; Hava kirlilik derecesini gösteren organizmaların önemini kavrama; Tahrip edilen ekosistemlerin yenilenmesini sağlama; Bitki ve hayvan türlerinin meydana gelmesinde rol oynayan etkenleri inceleme; Hayatın meydana gelmesini kavrama; Biyolojinin teknikteki katkısını kavrama; Mikroorganizmaların endüstrideki önemini kavrama; İnsan toplumlarında görülen bazı psikososyal aksaklıkların nedeninin kirlilik olduğunu kavrama; Şehirleşmede ekolojinin önemini kavrama; Milli park ve doğal rezervlerin önemini kavrama. Program İçeriği: Organizmaların Yaşam Ortamına ve Birbirine Bağlılığı Ekosistemde Madde ve Enerji Dolaşımı; Ekosistemin Organik Üretimi; İnsanın Canlı ve Cansız Doğaya Etkisi; Hava, Su, Toprak ve Besinlerin Kirlilik Kaynakları ve Çeşitleri; Canlıların Meydana Gelmesi ve Gelişmesi; Bitki ve Hayvanların Evrimi; Doğal ve Yapay Seleksiyon; Canlıların Sınıflandırılması. Davranışlar: Bu konuyu başarıyla tamamlayan her öğrenci: Ekoloji kavramlarının (populasyon, biyosenoz, ekosistem, biyosfer, biyotik, abiyotik v.b.) anlamını açıklar; Doğal ve yapay ekosistemler arasındaki farkları belirtir; Ekosistem ve biyosferde gerçekleşen madde ve enerji dolaşımını açıklar;

31 Ekosistemlerin insan tarafından tahrip edildiğini açıklar; Evrim etkenlerini açıklar; İnsanın biyodiverzitedeki etkisini açıklar; Hava, su, toprak ve besinlerin kirlilik nedenlerini örneklerle açıklar; Biyosenoz ve ekosistemlerde meydana gelen değişmelerin neticelerini açıklar; Monitoringin yaşam ortamının korunmasındaki rolünü açıklar; Mikroorganizmaların besin endüstrisinde ve eczacılıktaki rolünü örneklerle açıklar; Biyolojinin kibernetik, biyonik, biyomimarcılık, uzay biyolojisindeki rolünü fark eder. Derslerarası ilişki: Kimya, fizik, sistematik, evrim, ekoloji, coğrafya, genetik v.b. PRATİK ÇALIŞMALAR Öğrencilerin laboratuvar ve doğada gerçekleştirebileceği çalışmalardır. Pratik çalışmalar teorik bilgilerin somutlaştırılması amacıyla yapılmaktadır. Pratik çalışmalarda (derslerde) gerçekleştirilmesi gereken ödev ve uygulamalar (grup ve bireysel olarak) Biyoloji dersinin program içerikliğiyle ilgilidir. Basit olan bu çalışmalar (uygulamalar) bir ders saati içinde gerçekleştirilebilir. PRAKTİKUM Biyoloji Dersinde Gerçekleştirilebilen Bazı Pratik Çalışmalar: Laboratuvar ve doğa çalışmalarında uygulanan kurallar; Kısa ve uzun süreli preparatların hazırlanması; Çiçek (kiraz, çilek, menekşe, yaban gül, erik...) yapısının büyüteçle gözlenmesi ve incelenmesi; Yaprakta nişasta varlığının ispatlanması; Soğan zarı hücrelerinde plazmoliz ve deplazmolizin mikroskopta gözlenmesi; Paramesyum ve amip, Ayrıca öğlena gibi bir hücreli hayvanların mikroskopta gözlenmesi (örnekler infuzumdan ya da herhangi bir su birikintisinden alınır); Tavuk embriyon gelişmesinin incelenmesi. 165

32 Öğretmenlere Ait Bazı Öğütler: Pratik çalışmalar başlamadan önce teorik bilgiler yoklanmalı; Pratik çalışmaların nasıl yapılacağı anlatılmalı ve gösterilmeli; Pratik çalışmalar sırasında edinilen bilgi ve beceriler öğrenciler tarafından deftere kaydedilmeli ve yorumlanmalı. 166 ÖĞRETİM YÖNTEMLERİ Biyoloji dersi programı, birçok diğer etkinlikler olduğu gibi, değişik yöntemlerin uygulanması ile gerçekleştirilebilir. Değişik yöntemlerin uygulandığı derslerin, sadece bir yöntemin uygulandığı derslerden çok daha başarılı olduğu bilinir. Her dersin kendine göre öğretim yöntemleri olmasına rağmen, ortak olan öğretim yöntemleri de vardır. Biyoloji dersinde uygulanabilen öğretim yöntemlerinin bazıları aşağıda verilmiştir: Anlatma (monolog) yöntemi; Konuşma (diyalog) yöntemi; Metin üzerinde çalışma yöntemi; Gösteri yöntemi; İnteraktif yöntem ( bilgisayar ve CD lerin kullanıldığı yöntem). Yukarıda sözü edilen öğretim yöntemlerinden başka eğitim seminerlerine katılan öğretmenler, derslerde Öğrenci Merkezli Eğitim yöntemini de uygulayabilirler. Bu yönteme gore çalışmalar: Bireysel, Çiftler üzere, Gruplar üzere, Tüm sınıfla, Yaratıcı fikir (brainstorming) üzere gerçekleştirilebilir. Her öğretim yönteminin olumlu ve olumsuz tararfları vardır. Yalnız bir öğretim yönteminin uygulandığı derslerde öğretim programlarının öngördüğü amaç ve ödevlerin gerçekleştirilmesi mümkün değildir. Bu yüzden her derste öğretim yöntemlerinin birkaçı uygulanmalıdır. Pratikte yalnız bir öğretim yönteminin uygulandığı dersler genelde yoktur. Aynı bir derste birkaç öğretim yöntemi uygulandığında çalışmalar daha ilginç ve dinamik olur; monotoni kırılır ve öğrencilerin başarısı düzelir. Çalışmalar sırasında yapılan her değişme çalışmaları canlandırır, ilgi ve bilgiyi artırır. Biyolojiye ait amaç ve ödevlerin daha başarılı bir şekilde gerçekleştirilmesi için Bilinenden bilinmeyene, Basitten bileşiğe, So-

33 muttan soyuda, Özelden genele gibi didaktik prensipler uygulanmalıdır. KAYNAK VE DERS ARAÇLARI Program içeriklerinin gerçekleştirilmesinde ders kitaplarından başka kaynak olarak elkitapları (botanik ve zooloji atlasları, terimler sözlüğü v. b.) da kullanılabilir. Biyoloji derslerinde kullanılabilen ders araç ve gereçlerinden en önemlileri bitki organlarına ait model ve çizimler, herbaryum, insektaryum, teraryum, sıvı ve kuru preparatlar, internet, CD ve başkalarıdır. Dinamik araç ve gereçlerin kullanılması statik araç ve gereçlerin daha yararlıdır. DEĞERLENDİRME Değerlendirme derslerin ayrı bir bölümünü oluşturur. Değerlendirmenin de kendi amaçları vardır. Değerlendirme gözlem ve sonuçlarının bir ölçütle ya da ölçütlerle karşılaştırılıp bir karara varılması işlemidir. Değerlendirme üç ayrı safhada gerçekleştirilebilir: Yoklama: Öğrencilerin bilgisi yoklanır; Ölçme: Yoklama sonuçları ölçme ile değerlendirilir; Öğretmen tarafından yapılan ölçmede değerlendirme aracı olarak puanlar, semboller, özel işaretler v.b. kullanılır; Değerlendirme: Öğrenci başarısını değerlendirmek, onlar hakkında bir değer yargısında bulunmak anlamına gelir. Değerlendirmek yargısında bulunmak, not vermek suretiyle yapılır. Kısaca öğrenci başarısını değerlendirme, öğrencilere not verme; karara varmadır. Öğrenci bilgi ve becerilerinin, ayrıca özel amaçlarının değerlendirilmesinde uygulanabilen birçok teknikler vardır: Yazılı değerlendirme, Sözlü değerlendirme, Dinleme ile değerlendirme, Pratik değerlendirme, Sormaca (anket) değerlendirilmesi, Ödev ve proje değerlendirilmesi, Doğa çalışması değerlendirilmesi, Test değerlendirilmesi, 167

34 Değerlendirmede birkaç çeşit test uygulanabilir: Alternatif cevaplı testler, Karma testler, Çoktan seçmeli testler, Kısa cevaplı testler, Doğru yanlış testleri. Öğrencilerin bilgisi değerlendirildiğinde notlar gerçek, değerlendirme komple olmalıdır; yani değerlendirme araçlarının tümü kullanılmalıdır. Öğrencilerin sahip olmaları gereken bilgi ve beceriler öğretim programının Davranışlar bölümünde verilmiştir. Değerlendirme: Yararlı (ölçme ile sadece gerçek bilgi ve beceriler değerlendirilir); Güvenilir (bilgi ve beceriler aynı kriterler üzere değerlendirilir); Eşit (öğrencilere, bilgi ve beceri edinmede, aynı imkânlar sağlanır); Tarafsız (cinsiyeti ve milli mensubiyeti farklı olan öğrencilerin de bilgi ve becerileri aynı kriterler üzere değerlendirilir); Yapıcı ( değerlendirme öğrencinin ilerlemesini sağlamalıdır); Zamana uygun (yarıyıl ya da ders yılı sonunda yapılan değerlendirme öğrencilere başarı düzeltme fırsatını vermez. Bu yüzden ders yılı süresince birkaç kez değerlendirme yapılmalıdır) olmalıdır. ÖĞRENCİ BAŞARISININ SAPTANMASI Biyoloji dersine ait başarının saptanması üç ayrı düzeyde gerçekleştirilebilir: A. Bilgi kavrama düzeyi; B Verileri işleme ve sorun çözme düzeyi; C. Deney yapma düzeyi. A. BİLGİ KAVRAMA DÜZEYİ Bu düzeyde öğrencilerin kavraması gereken konular aşağıda verilmiştir: Olaylar, kanunlar, süreçler, tanımlar, kavram ve teoriler; Teknikler, esas ve ek araç ve gereçler; Sınıf, laboratuvar ve doğa çalışmalarındaki özel amaçlar; 168

35 Çevredeki düzensizlikler, bu düzensizliklerin topluma zararları ve önlenmesi. Bu düzeye ait bilgilerin saptanmasında en çok kullanılan sözcükler şunlardır: Tanımla, kaydet, betimle, çiz, özürle, uygula, açıkla, belirle, adlandır v.b. B. VERİLERİ İŞLEME VE SORUN ÇÖZME DÜZEYİ Bu düzeyde öğrenciler edindikleri bilgi ve becerileri değişik şekilde (şema, grafik, sayı...) ifade ederler. Örneğin: Değişik şekilde toplama, çıkarma ve sıralama; Bir şekilden başka şekile dönüştürme; Verileri mantıksal kullanma; Olay ve kanunları mantıksal kullanma; Öğretim programına ait bölümler arasında ilişkiyi sağlama; Sorun çözme ve sorunları eleştirel inceleme. Bu düzeye ait başarının saptanmasında en çok kullanılan sözcükler şunlardır: Öner, kullan, bağla, anımsa v.b. 169