P R O F. D R. İ S K E N D E R Ö K S Ü Z

Transkript

1 Ekonomik Analiz P R O F. D R. İ S K E N D E R Ö K S Ü Z

2

3 Niçin Geri Kaldınız? Prof. Dr. İskender Öksüz (*) Türkiye'de kişi başına milli: gelir, gelişmiş ülkelerdekinin sekizde biridir. 300 milyon nüfuslu Arap Birliği üyelerinin petrol dâhil toplam ihracatı, bir Hong Kong şehrinin veya 5 milyon nüfuslu Finlandiya'nın ihracatından azdır. Asırlardır süre gelen bu acı, bu utanılacak hal, Batı'da, "Biz üstünüz, çünkü bizim kültürümüz üstün. Biz üstünüz çünkü bizim değerlerimiz üstün. Biz üstünüz çünkü biz Hıristiyanız." iddialarını doğurmuştur. Haçlı seferleri kadar eski bu ön yargılar, Batı'nın ekonomik galebesinin apaçık hale geldiği son üç asırda, ırkçılığın ve emperyalizmin temellerini teşkil etti..yahudi katliamından sonra ırkçılık ve Hıristiyan üstünlüğü iddiaları eski açıklığıyla dile getirilemiyor ama temel hissiyat ve ön yargıda çok büyük bir değişiklik yok. Soğuk harp döneminde, Türklerle ve diğer Müslümanlarla ittifaklar yapmak zorunda kalındığı için bu söylemler biraz geri plâna çekildi. SSCB'nin çöküşünden sonra bu kontrol da çözüldü. 1919'da Osmanlıyı parçalayıp cetvelle sınır çizme hakkını kendilerinde bulanlar, 21. asırda, aynı anlayışla Genişletilmiş Orta Doğu'nun sınırların çizmeye ve yeni milletlerin şansına kalkıştılar. Bundan da vahimi, aşağılıkları tescil edilmeye çalışılan milletlerin bir kısım okumuş, yazmışları da, şu veya bu ölçüde Batı'nın din ve hatta ırk üstünlüğü iddialarına inandı. Hâlbuki kök sebep, geçen yazıda bahsettiğim, "on birinci asır Orta Asya Türk şairi"nin tespiti idi. Devleti tutmak için çok asker, çok asker için çok para, çok para için halkın zenginliği, halkın zenginliği için kanunların adaleti gerekmekteydi. Bunların bin çözülünce dördü çözüldü ve dördü çözülünce beylik çözüldü. Tersinden alırsak: Anadolu'dan önce (*) Gazi Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi Kimya Mühendisliği BölümüÖğretim Üyesi [107]

4 Prof. Dr. İskender Öksüz Türkleşen Rumeli'deki nüfus üstünlüğümüzü 18 ve 19. asırdaki etnik temizlikle yok eden, sonra Anadolu dışında ki egemenliğimize son veren ve nihayet Anadolu'yu işgale kalkışanların güçlü orduları vardı. Güçlü ordular vardı, çünkü çok paralan vardı. Çok paralan vardı, çünkü halkları zengindi ve halkları zengindi, çünkü kendi içlerinde uyguladıkları kanunlar âdildi. Daha da önemlisi, âdil olsun veya olmasın, bir kanun koyduklarında o kanunu uygulayabiliyorlardı. Bugün de Batı'nın üstünlüğü, Türklerin ve Müslümanların aczi bu noktadadır. Sizin meclisiniz, Amerikan yerlilerine veya Filipinlilere jenosit uyguladığı için ABD'nin özür dilemesi yolunda karar almaya kalkışabilir mi? Florida'dan Kaliforniya'ya kadar İspanyolca konuşan yeni bir millet inşasını düşünebilir misiniz? Yenilenler genellikle mazeret sahibidir. Hakem karşı tarafı tutmuştur. Türkler ve Müslümanlar. 16. asırdan itibaren niçin geri kaldı? Bu soruya geçerli ve ü- zerinde eyleme geçilecek bir cevap bulunmadan ister başınızı taşa, ister uçakları gökdelenlere çarpın, bir faydası yoktur. Veyl mağluplara veya "hiç bir şey başarı kadar başarılı değildir". Yenilenler genellikle mazeret sahibidir. Hakem karşı tarafı tutmuştur. Saha kaygandır Bir satranç üstadının sözünü hatırlıyorum, "Ben satrançta bugüne kadar sağlığı dört dörtlük bir mağlûp görmedim!" "Batılılar bizi kandırmaktadır" Bu iddiaya inanmak. Aslında bizim Batılılardan aptal olduğumuza inanmakla eşdeğerdir. "Bizi sömürüyorlar" Kendinizi niçin sömürtüyorsunuz? Yoksa gerçekten aklı ermeyen geri bir ırk mısınız? Biz ahlâklıyız, onlar ahlâksız da ondan... Bir kere bu söylemde de biraz "saflık" gizlidir ve dolayısıyla aptallığı kabulleniş vardır. Asil acı olan, ahlâkı sadece cinsî anlamda almazsanız, bugünkü Müslüman ve Batı toplumlarının ahlâk mukayesesinde Müslümanlar kesinlikle önde değildir. Dolandırıcılıkta, rüşvette, yalanda. gıybette, arkadan vurmada, ahde vefasızlıkta Batılılardan geri değil, epey ileriyiz. Herhangi bir Müslüman iş adamına sorun, "Hıristiyan'la mı, Müslüman'la mı iş yapmayı tercih edersin?" diye. Cevap çok büyük çoğunlukla birincisini işaret edecektir. Doğrusu şudur ki, Yusuf Has Hacip'in dört dayanağı ve beylik çözülünce toplum da çözülmüştür ve "aşağılık toplum" iddiası kendi kendini gerçekleştiren kehanet haline gelmiştir. [200] 21. YÜZYIL O cak / Şubat / Mar t 2008

5 Mağlubiyetimize sebep ararken Batı'yı işaret etmenin kendi kendimizi rahatlatmaktan ve hareketsizliğe gerekçe hazırlamaktan başka bir faydası yoktur. Diyelim ki doğrudur. Bütün kabahat Batı'dadır. O halde sizin yapabileceğiniz fazla bir şey yok. Kabahat sizde değil Batı'da olduğuna göre oturunuz ve onların bir gün kabahatsiz hale gelmesini bekleyiniz. Eğer kabahati kendinizde bulursanız sevinin. Çünkü insanın kendini düzeltmesi, hiç şüphesiz, başkalarını düzeltmesinden daha kolaydır. Niçin geri kaldınız? Niçin Geri Kaldınız? Bu soruya cevap veremediğiniz sürece onlar, siz Türk olduğunuz için, siz Müslüman olduğunuz için gerisiniz demeye devam edecek ve siz bile buna inanır hale geleceksiniz ve sonunda kurtuluşu, "tıpkı onlar gibi olmak ta arayacaksınız. Ne yazık ki, hiç bir fert tıpkı bir başkası gibi olamayacağı gibi, hiç bir millet de tıpkı başkası gibi olamaz. Olsa olsa şahsiyetsiz bir taklidi olur. Bir şeyin aslı dururken kopyasına kimse rağbet etmez. "Eğitim ve meselesi" ve "Zihniyet meselesi" Eğer kabahati kendinizde bulursanız sevinin. Çünkü insanın kendini düzeltmesi, hiç şüphesiz, başkalarını düzeltmesinden daha kolaydır. Gecen yazıda ele aldığımız komplo teorileri ve saflık izahlarından bir gömlek daha ilerde iki tez, "eğitimsizlik" ve "zihniyet meselesi"dir. Önce toplumun eğitilmesi gerektiği, kalkınmanın bunun ardından geleceği tezi tarihi gerçeklerle uyuşmamaktadır ve rahmetli Mümtaz Turhan'ın "Garplılaşmanın Neresindeyiz?" eserinden sonra bir daha ağza alınmaması gerel kir. Turhan ve başka yazarlar, kalkınmanın eğitimin itmesiyle değil, tersine, eğitimin, kalkınmanın çekmesiyle gerçekleştiğini açık şekilde göstermiştir. Meselâ asırlarda Çin, dünyanın en eğitimli nüfuslarından birine sahipti. Fakat bu eğitim, insanları bir şeyler üretmeye değil, devlet bürokrasisinde istihdam edilebilmeleri için geçmeleri gereken sınava hazırlamaya yönelikti. Bizim ÖSS sınavı, daha da doğrusu KPSS gibi bir şey. Bu eğitim, Çin toplumuna Avrupa ile baş edecek bir ekonomik, siyası ve askeri güç, sağlamamıştır. 1 Ronald Dore, The Diploma Disease: Education, Qualitication and Development, Institute of Edueation: 2. Rev Ed edition (1997). 21. YÜZYIL O cak / Şubat / Mar t 2008 [201]

6 "Zihniyet meselesi" izahı ise daha çok, su anlama gelir: "Benim zihniyetimde olsalar, hemen kalkınırdık. Bu halk böyle işte, ne yaparsın... " Aydınımızın tipik üstünlük ve bu üstünlüğe rağmen aslında bu şartlarda elinden bir şey gelmediğinin ilânıdır bu sözler. Dolayısıyla bir sorumsuzluk, suçsuzluk ve beraat talebidir. Geri kalmak şüphesiz bir zihniyet meselesidir; fakat en az o kadar da bu zihniyeti yaratan ortam meselesi; son analizde bir kültür meselesi... Zihniyet özrüne başvuran, önce mevcut zihniyeti tarif ve tenkit etmeli, sonra bunun yerine önerdiği yeni zihniyetin niteliklerini ve nihayet bu yeni zihniyetin hâkimiyeti için şartların nasıl değiştirilmesi gerektiğini de söylemelidir. Soru doğrumu? Geri kalmak şüphesiz bir zihniyet meselesidir; fakat en az o kadar da bu zihniyeti yaratan ortam meselesi; son analizde bir kültür meselesi... Prof. Dr. İskender Öksüz Kısa bir ufuk turu, aslında "Türkler ve Müslümanlar niçin geri kaldı?" sorusunun kendisinde bir hata bulunduğunu gösteriyor asırlara baktığınızda görülen manzara şudur: Batı ilerdedir. Diğerleri geridir... Yalnız Türkler ve Müslümanlar değil; Bati dışında her yer geridir. Büyük klasik medeniyet beşikleri, Hindistan geridir. Çin geridir, hatta Japonya ve Rusya nispeten geridir. Bati bu gerilikler üzerine sömürge imparatorlukları kurmuştur. Biraz daha hallice Rusya, Türkistan'da, Japonya, Çin ve Kore'de imparatorluk kurmakla meşguldür. O halde bizim ve dünyanın geri kalanının pek de geri gitmediğini, dengesizliğin, Batı'nın ileri gitmesinde yattığını görürüz. Bizim eksiğimiz, onlar ilerlerken yerimizde saymamızdır. Daha önce de belirttiğim gibi, "geri gittik", bir göz aldanmasıdır. Duran trendekilerin. Yanda hareket halindeki trene bakıp kendilerinin geri gittiğini sanması gibi. "Duraklama devri"miz. Batı'nin kalkışa geçip, bize yaklaştığı donemdir. "Gerileme devri"miz ise Batı kalkınmasının artık temposunu yükselttiği dönem. Fakat ara ağladıkça, mağlûpların sırtına binen yükler onların toplumlarının içten çürüyüp, sonunda gerçekten gerilemesine yol açtı. Şu halde doğru soru. "Batı nasıl zenginleşti? dir. Sorgulanacak zaman da bu zenginleşmenin başladığı 15. ve 16. asırlardır. Türklerin dünyanın birinci, ikinci ve üçüncü en güçlü devletlerine sahip oldukları devir. Bu asırlarda Doğu- Batı dengesi Doğu lehinedir. O zamanlarda yaşıyor olsaydık, sorumuz, "Doğu niçin güçlüdür?" olurdu. [200] 21. YÜZYIL O cak / Şubat / Mar t 2008

7 Batı Niçin Geriydi? Niçin Geri Kaldınız? Bu soruyu şimdi soralım: 15., 16. asırlarda, Batı niçin geridir? Yılmaz Öztuna, asırlarda birleşik Avrupa güçlerine karşı Osmanlı'nın savaşlarında, birden fazla savaş, için benzer gözlemleri aktarır. Misâl olarak bir tanesine. gerçek bir Haçlı-Osmanlı savaşı olan Niğbolu'ya bakalım: Haçlı ordusu Macar. Fransız, İngiliz. Alman, Polonya, Venedik, Kastilya, Aragon, Rodos, Papalık, Eflak, Töton şövalyeleri, Norveç, İskoçya bazı İtalyan şehir devletleridir. Macar Kralı Sigismund'un komutası altında toplam kişi... Türk Ordusu civarındadır. Modern strateji teorisi, harplerde ordular kadar tarafların felsefe ve kültürlerinin de çarpıştığını söyler. Modern strateji teorisi, harplerde ordular kadar tarafların felsefe ve kültürlerinin de çarpıştığını söyler. Siyasî yapıyı da "felsefe ve kültür"ün içinde düşünmeliyiz. Şimdi şu klişeye başvurabiliriz: Bizimkilerin iman gücü onlarınkinden üstündü. Gözlemler "iman güçleri" arasında devasa bir farklılığa işaret etmiyor: "Fransızlar ve diğer Haçlı kuvvetleri, Avrupa'nın seçkin ve tecrübeli muharipleri idiler. Cesurdular... Fransız büyük sancağı, askeri teşvik için, Fransız deniz kuvvetleri kumandanı Amiral Jean de Vienne tarafından tutuluyordu. Sancak altı defa yere düştü ve Amiral tarafından altı defa yerinden kaldırıldı.türkler ancak Amiral'in ölüsünün elinden sancağı ganimet olarak aldılar. Onun yanında Prens Philip de la Bar da maktul düş- 2 tü. Öztuna Türk zaferinin temel sebebini şöyle anlatmaktadır:"... Türk ordusunda baş kumandan, en uzak cenahların en küçük birliklerine kadar hâkimdi; her hangi bir emri dakika öldürülmeden ve körü körüne yerine getiriliyordu. Haçlı başkumaandanı olan Sigismund, bu tarzda değil bütün orduya, kendi Macar tümenlerine bile hâkim değildi. Her Haçlı birliği, diğerlerinden habersiz, kendi başına savaşıp kahramanlık göstermeye çalışıyordu. " Haçlılar 25 Eylül 1396 günü ölü ve esir vererek muharebe meydanını terk ederler. Başkomutanın, en uzak cenahlara kadar elinin parmaklan gibi hâkim olduğu, en küçük emrinin dakika öldürülmeden körü körüne yerine getirildiği 2 Öztuna,Yılmaz, "Büyük Türkiye Tarihi", II Cilt, sayfa Ötüken Yayınevi. İstanbul YÜZYIL O cak / Şubat / Mar t 2008 [201]

8 bir ordu. Bu ordu gibi davranan, bu kültüre ve dokuya sahip bir toplum. Buna karşılık her birliği kendi hesabına kahramanlık yapmaya çalışan bir kaos. Merkezi imparatorluk yapısıyla feodal karmasa arasıdaki fark, sadece savaşta değil, barışta da doğuyu üstün kılmıştır. Kanun hâkimiyeti. halkın hak ve hukuku, genel sağlık gibi hemen bütün alanlarda Batı geridedir. Bu geriliktendir ki Osmanlı, Niğboluları, Vama, Kosova ve Mohaçları, Ptevezeleri, İkinci Viyana Kuşatmasına kadar hemen bütün büyük ve kritik 3 savaşları kazanmıştır. Niğbolu'dan bir asır, hatta iki asır sonra da Avrupa'nın durumu şok farklı değildir yılında Avrupa'da 500 adet bağımsız güç, merkezi 4 vardır. Feodalite'nin siyasî yapısıdır bu yılında bir tek batı ülkesinin 5 bile daimi ordusu yoktur. Avrupa'daki tek daimi ordu Türklerinkidir" 1600 yılında bir tek batı ülkesinin bile daimi ordusu yoktur. Avrupa'daki tek daimi ordu Türklerinkidir Batı nasıl zenginleşti? Prof. Dr. İskender Öksüz Batı bu yüzden geri kaldı. Merkezi otorite yokluğundan. kanun hâkimiyetinin ve devletin zayıflığından. Doğu güçlü devlet sistemiyle ve o devletin güçlü ekonomisi ile toplayıp aynı disiplinle yönettiği ordularıyla üstündü. Batı niçin geri kaldı sorusunun cevabı budur. Kısaca, feodalitedir. Batıyı izleyen yüzyıllarda ileri götüren de bu feodalitenin bir yan ürünüdür. Bu "fetret", bu keşmekeş, bir çoklarına göre Avrupa'nın yükselişinin çekirdeğini içinde taşımaktaydı. Bu yıllar Rönesans'ın, Reform'un, matbaanın, Kolomb'un, Magellan'ın yıllarıdır. Avrupa bu saydığımız yeniliklere dayana- 6 7 rak atağa kalktı. Rosenberg ve Birdzel daha sonra da Diamond'a göre 3 İnebahtı (Lepant- 1571) yenilgimize Batılıların verdikleri önemin asıl sebebi, bu deniz savaşının, Türklerin de yenilebileceğini ispat etmesindendir. 4 Charles Tilly. "Reflections on the History of European State-Making,kendisinin editörlüğünü yaptığı The Formation of National States in Western Europe"dan,Princeton:, Princeton University Press (1975). 5 j. H. Hexter, ''Reappraisals in History", s. 147 ve Clark, s. 84. Northwestem University Press, Samuel P. Huntington. To Btieal Order in Changing. Societies'. Yale University Press,1968'de ki alıntı. (2006 baste, sayfa 120). 6 Nathan Rosenberg ve L.E. Birdzell Jr,. "How the West Grew Rich: The Economic Transformation ofthe Industrial World". Basic Books (1987), Türkçe'si, "Batı Nasıl Zengin Oldu? [200] 21. YÜZYIL O cak / Şubat / Mar t 2008

9 (bundan sonra kısaca "RBD" diyeceğim) bu atılımların her bin ancak bu derece siyasî dağınıklığa sahip, bu derece başı boş bir kıtada gerçekleşebilirdi. Onlar karşısında Türkleri "yenilmez Türk" yapan bu farklılık merkezî otorite altında gerçekleşmesi pek güç, birçok yeniliğin Avrupa'da denenmesinin önünü açtı. Sonuç başarılıysa, hemen başkaları da uyguladı. Başarısızlar tarihe gömüldü. Bir bakıma "en iyinin hayatta kalması- istifa vetiresi" işledi. Doğunun büyük imparatorluklarında ise, bir şeyin yapılıp yapılmamasına fertler karar veremiyordu. "Yap!", yapma!" kararları merkezden çıkıyordu ve çoğunlukla "yapma! yönündeydi. Kaldı ki, yeni bir şeylerin denenmesi. deneyene bir avantaj sağlamazdı. Matbaa Niçin Geri Kaldınız? RBD, matbaa ve okyanus aşırı keşif girişimlerini, Çin'deki benzerleriyle karşılaştırır. Yazının keşfi, matbaanın keşfi, nihayet çağdaş medya ve en sonunda internet'in insanlığın tarih çağlarındaki atılımlarının kilit noktalan olduğunu daha önce belirtmiştim. Gutenberg'in matbaasının ekonomik, hatta siyasî üstünlük sağladığı görülünce icat saman alevi gibi yayıldı. Gutenberg'in buluşu 1436 tari- 8 hini taşir. Halbuki Çin'de matbaa 9. asırdan beri kullanılmaktaydı. Fakat orada baskı tekniği. hiç Matbaa bu bilgiler dışında bir şeylerin yayılma potansiyeli demekti. Veya. bu bilgilerin farklı şekilde yorumlanması. Bu "tehlike" asırlar boyu engellendi ve matbaa hiç bir zaman Batı'daki gibi yeniliklerin yayılma aracı olmadı. bir zaman Avrupa'daki gibi bilginin ve değişimin yayılmasında bir araç, olmadı. Hanedanlar değişse de Çin'de bürokrasi bir sınav sistemi ile belirleniyordu. Sınav Çin'in klasik Konfüçyüs bilgileri üzerine kurulmuştu. Bu bilgilerin "doğru" yorumu da devletçe belirlenirdi. Matbaa bu bilgiler dışında bir şeylerin yayılma potansiyeli demekti. Veya. bu bilgilerin farklı şekilde yorumlanması. Bu "tehlike" asırlar boyu engellendi ve matbaa hiç bir zaman Batı'daki gibi yeniliklerin yayılma aracı olmadı. Endüstri Dünyasının Ekonomik Değişimi", İstanbul: Form Yayınları (1992). 7 Jared Diamond, "Guns, Germs, and Steel: The Fates of Human Societies". W. W. Norton (2005). Türkçe'si, " Tüfek, Mikrop ve Çelik" TÜBİTAK (2006). 8 Gutenberg'in yeniliği kağıda kabartılı harfleri basmak değildir. Bu şekliyle matbaa asırlardan beri vardı. Gutenberg, yan yana dizilen harfleri, matbaacılık diliyle, hurufatı ilk kullanandır. Çin yazısının farklılığından (aslında yazı değil bir cins hiyeroglif-ideogram) ötürü Gutenberg'in keşfi 21. YÜZYIL O cak / Şubat / Mar t 2008 [201]

10 Prof. Dr. İskender Öksüz Gutenberg in matbaasında basılmış bir gravür Avrupa'da da matbaayı yasaklayan veya devlet tekeline almak isteyen egemenlikler olmuştu. Ama 500 güç merkezi varken bir kaçının yasağı hiç, önemli değildir. Protestan ülkelerde matbaa kontrol altında değildi. Protestan Kiliseleri böyle bir kontrolü arzu etmedikleri için değil; fakat hiç biri Katolik Kilisesi'nin İtalya, İspanya ve Portekiz'deki tekeline sahip değildi. İspanyol matbaacılar Engizisyon'dan kaçıp İspanyol Hollanda'sına göçtüller. Matbaacı ve basılı eser enflasyonu başladı. Hollandalı matbaacılar akıllarına gelen her şeyi bastılar: Müzik, pornografi, iskambil kâğıdı, ne nasıl yapılır kitapları, her konuda başlangıç bilgileri... Hollanda ve onun ardından İngiltere basın-yoğun kültürler haline geldi ve böylelikle okuryazar bir zanaatçı sınıfı doğdu. İlk kapitalistler okuma yazma ve modern muhasebe 9 kayıtlan tutmayı öğrenmiş, zanaatkârların çocuklarıydı. Çin'de ise yasaklar ve kontroller, koskoca bir devlet ve coğrafya için geçerlidir ve iş bitirir.. Kaçacak yer yoktur. Dünyanın keşfi Kolomb'un Doğu Hindistan'la gitme "girişmi" matbaadan da ilginçtir. Girişim Kolomb'un kullandığı tabirdir. Tam da "'iş teşebbüsü" anla- Çin için Avrupa'daki kadar önemi değildir. 9 Elin Whitney-Smith, [200] 21. YÜZYIL O cak / Şubat / Mar t 2008

11 Niçin Geri Kaldınız? mında. Cenova'lı Kolomb, önce kendi memleketi Cenova Hükümeti'nden, 10 sonra Medina Celi hükümeti'nden, Medina Sidonia Dükü'nden, Fransa ve İngiltere krallarından, Portekiz'den "risk sermayesi" istemiştir. Cenova o sırada Türklerin baskısı altıdadır ve ortaklığa katılamaz. Fakat başka İtal-yan ortaklar sermaye koyarlar. O sırada Kastilya Kralı ikinci Filip ile Aragon Kraliçesi İzabella, evlenerek bu günkü İspanyayı kurmaya doğru ilk adımı atmışlardır. Endülüs Emevileri'nin son şehri Granadayı kuşatmaktadırlar. Granada düşerken, biraz da zaferin moraliyle olmalı, İzabella, Kolomb'un girişimlerine yatırım yapmaya karar verir. Daha önce katılan ortaklarla birlikte teşebbüs "fizibl" hale gelir. Yatırımın yarısını İtalyan ortaklar karşılamaktadır. Keşfedilecek yeni ülkelerin gelirinin yüzde onu ilelebet Kolomb'un olacaktır. O ülkeler üstünden yapılacak işlere sekizde bir ortak olma opsiyonu vardır. Buna karşılık, ilk yolculuk: masraflarının sekizde birini de Kolomb karşılayacaktır. Anlaşma Kordoba sarayında yapılmıştır. Granadal'da Müslümanlar basanlı olsa, veya bir başka sebeple İsabella Kolomb'u reddetse ne olacaktı? Kolomb destek arayışına devam edecek ve 11 Doğu Hindi ye ilk imkân gemiler başka bir bayrak taşıyacaklardı; o kadar... Gerek-li sermayenin yarısını toplamıştı zaten. Şimdi şu soruyu sorayım: Doğu Hindi ye batıya giderek ulaşma projesi ile Kristof Kolomb'un ilişkisi nedir? Cevap şüphesiz, "'Kolomb projenin sahibidir" olacaktır. Bü-yük ortak olmasa da onun teşebbüsüdür, onun yönetimindedir. Gerekli sermaye en kolay dev-letlerden elde edileceği için ve sonunda "fetih" söz konusu olduğundan devletçiliklerden destek aramaktadır; fakat temel-de "girişim" Kolomb'undur. RBD, Çin'in Kobmb'dan neredeyse bir asır önce, okyanusları ve dünyayı keşfetmek için bir filo, konulan adıyla, "Hazine Filosu" ve "Hazine Gemileri" hazırladığına dikkat çekiyor de Yongle imparator'un büyük kararlılıkla başlattığı bu teşebbüs kişilik mürettebata sahip 317 gemiyle meyveye durdu. O günün dünyasının en büyükleri olan dokuz direkli dev gemiler Doğu Afrika kıyılarına, Arabistan'a kadar geldi. Ümit Burnu'nu hatta Amerika'yı keşfettikleri iddialar vardır. i40s arasında, Amiral Zeng He komutasında yedi sefer yapıldığını biliyoruz. ilk beş seferin kayıtlarında kızıl saçlı, büyük ayaklı "Franklar"la karşılaşıldığından bahsedilmektedir. 10 Gayet tabii, düklerin şehir devletlerine "medina"denmesi Endülüs Emevi etkisidir. 11 A vrupahların o tarihlerdeki coğrafya bilgisine göre, İndüs nehrinin doğusundaki her yer, "Doğu Hindî dir. 21. YÜZYIL O cak / Şubat / Mar t 2008 [201]

12 Bizim için ilgi çekici bir bilgi de Zeng He'nin kökenidir. Ming Tarihi'n- 12 deki biyografiye göre asıl adı Ma Sanbao olan Müslüman Zheng'in seferleri Mekke'ye de uğramıştır. Babası Mir Tekin ve büyük babası Keremüddin hacıdır ve onların anlattıkları seyahat hikâyeleri geleceğin amiralinin mesleğe hevesinde etkili olmuştur. Aile adı "Ma", Buhara'dan Çin'deki Yunnan bölgesini yöneten Harzem'li ünlü Seyyid Accal Şemsüddin Ömer'in beşinci oğlu Mansur dan gelmektedir. Zheng He'nin seyahatlerinde, 1418 yılında çizilenin 1763'deki reprodüksiyonu olduğu iddia edilen bu dünya haritası, 2005'te Lui Gang tarafından bulunmuştur. (Wikipedia Merkezi Çin devletinde teşebbüs bir imparatorun, Yongle'ın emriyle birden bire başladı. Saraydaki iktidar çekişmesini bir çoğu Müslüman Türk, Mançu ve Moğol asıllı hadımlar kaybedip, Konfücyüsçü mandarin kliği kazanınca, bir başka imparatorun emriyle Hazine Gemileri kızağa çekildi. Hatta bu seyahatler hakkında yazmak da yasaklandı ve son iki seyahatin kayıtları yok edildi. Zeng'in son iki seferde nerelere gittiğini bu yüzden tam bilemiyoruz. Kuzey ve Güney Amerika'nın açıkça gösterildiği ve yanda verdi- 1 ğim haritanın gerçekten 1418 de Zheng Helnin seyahatleri sonucunda elde edilen bilgilerle çizildiği kesin değildir. Kim bilir, hazine gemilerinin seferleri devam etseydi. Çin İngiltere'nin sömürgesi olmaz, tersine İngiltere Çin sömürgesi olurdu. Prof. Dr. İskender Öksüz Hazine Filosu işinin sahibi kimdi? Şüphesiz Çin imparatorluğu. Zeng He'nin miydi? Zeng He hayatını bu işe vakfetmiş, olsa bile hayır... Devlet, "bitti" dediği anda Zeng Re'nin gidip çalacağı ikinci bir kapı yoktur. Bunu akımdan bile geçiremezdi. Kim bilir, hazine gemilerinin seferleri devam etseydi. Çin İngiltere'nin sömürgesi olmaz, tersine İngiltere Çin sömürgesi olurdu. Fakat RBD'nin dikkatimizi çektikleri nokta, işin zara ve sansa kalmadığı, merkezi Çin'de bir emir keşifleri başlatıp bir diğer emir sonlandırırken. Avrupa'daki 500 devletçiğin meselâ 100 tanesi hayır dese ve hatta yasaklasa bile yasaklamayan devletçiliklerde bazı insanların, kişisel çıkar için bunları taklit edeceğidir. Dolayısıyla başarılı, kazanç sağlayan yenilikler hızla yayılmıştır. Çin'de bir emirle seferler yasaklanırken, Avrupa'da bir devletçilikte uygulanıp altın getirince, diğerlerinde de taklit edilmiştir. Nitekim Kolomb'u izle- 12 Binbir Gece Masalları'nın Gemici Sinbad'ının bu Sanbao olduğu düşüncesi vardır. [200] 21. YÜZYIL O cak / Şubat / Mar t 2008

13 yen yıllarda Portekiz, Hollanda ve İngiltere'de insanlar, şirketler, devletler, dünyayı keşfetmek ve sömürgeler kurmak için sıraya girdi. Batı böyle zenginleşti. I700'e gelindiğinde Avrupa daha büyük siyasî birlikler içinde toparlanmaya başlamıştır. Artık daimi orduları vardır. Türk ilerlemesi bu suretle dengelenir. Avrupa'da feodal dağınıklığın millet devletleri ve imparatorluklar, sonunda da sadece millet devletleri yapısına geçmesi 20. asrın başına kadar sürecektir yılındaki 500 siyasî otorite merkezi, I900'de 20ye inmiştir. Batı feodal kalsaydı - Zenginliğin kaynağı feodalite mi? Batı feodal kalsaydı, bugün Türkiye'nin baş şehri Roma olurdu. Avrupa Birliği, hatta Avrasya Birliği de 17., bilemediniz 18. asırda Türkler tarafından gerçekleştirilirdi. Batı'nın üstünlüğünün sebebi feodalite ve siyasî İktidarların bölük pörçüklüğü değildir. Nitekim batı asıl üstünlüğünü büyük, uniter ve milli devletler kurulduktan sonra kazanmıştır. Batı'yı üstün kılan tarihi kaza, Roma imparatorlukları(bati ve Doğu) ve nihayet -asla Roma imparatorlukları kadar güçlü, olmamış- Papalığın merkezi yapısından milli devletlerin merkezi yapısına geçirilirken ara dönemde, feodalite karmaşası içindeyken gelişen zihniyettir: Servetin devlet dışında da elde edilebileceği, tek tek insanların kapı kulu olmadan da önemli ve kazançlı işler yapabileceği, böyle yapmaları gerektiği zihniyeti. Hayır ve şerrin sadece devletten gelmediği; insanların da geniş bir oyun alanına sahip olduğu... Bu anlayış, en kuvvetli şekliyle İtalya şehir devletlerinde oraya çıkmıştır. Modern muhasebeden modern "şirket" anlayışına, bankac1lıktan sigortacılığa kadar birçok zengin dünya kurumunun İtalya menşeli olmasının sebebi budur.. Kristof Kolomb'un da. İşte aranılan "zihniyet" budur Zihniyet Niçin Geri Kaldınız? Batı feodal kalsaydı, bugün Türkiye'nin baş şehri Roma olurdu. Avrupa Birliği, hatta Avrasya Birliği de 17., bilemediniz 18. asırda Türkler tarafından gerçekleştirilirdi. Zenginlik devletçe yaratılmamaktadır Zenginlik, kazanmak isteyen fertler ve o fertlerden oluşan şirketler vasıtasıyla yaratılmaktadır. İnsanlar 21. YÜZYIL O cak / Şubat / Mar t 2008 [201]

14 Prof. Dr. İskender Öksüz "kendi işlerini, kendileri için" yapmaktadır. Başkasının-devletin- işlerini kendileri için değil. Devlet, kendileri için çalışan fertlerin eşit şartlarda rekabet etmesini, edindikleri mal ve mü1kün eşkıya ve dolandırıcılar tarafından ellerinden alınmamasının, kişiler arasındaki kontratlara riayeti temin edecek kanun hâkimiyetini ve güvenliği sağlamaktadır. Bu güvenlik ve hâkimiyet ne kadar sağlam ve tavizsiz olursa fertler de o kadar verimli olmaktadır. Hâlbuki şahsî servet bizim toplumumuzda daima şüpheyle karşılanmıştır. Devlet şahsî servetleri her zaman "müsadere" edebilir. Ticaret ve sanayi azınlıkların işidir. Para kazanmak isteyen devlet hizmetine girer. İsterseniz günümüz için buna, "siyasete atılır"ı da ekleyebilirsiniz. Zengin ülkelerde para kazanmak isteyen iş hayatına, çok kazanmak isteyen siyasete atılır. Bizde bu formülün tam da böyle işlediği söylenemez. Para kazanmak için siyasete atılanlarımız az değildir. Simetriyi bozmamak için olsa gerek, iş adamlarının da bazen birinci hedefinin siyasî güç olduğunu görü- 13 yoruz. İlber Ortaylı, "I500'lerde bir sancak beyinin geliri altın civarındaydı. Bursa'nın en zengin tüccarının terekesinden ancak altın çıkmıştı. Halil İnalcık hocamız söylemektedir: henüz devletin idaresini, toprağın idaresini elinde tutan sınıflar en güvencede, en zengin kısımdır ve bunlar 14 bu dünyayı yaratıyordu. " diye yazıyor. Çin'li bir yazar şöyle özetliyor: "Çin'de bir mucidin beklentisi, İcadın imparatora takdim edilip onun beğenisini kazanmak ve sonunda saraya alınmaktı. Bu, yeni bir şeyler İcat etmek için bir teşvikti ama Batı'daki gibi kadın 15 piyasaya çıkarılarak ondan para kazanılması düşünülmezdi ". Yusuf Has Hacip'in mısralarına belki taşıyamayacakları yükler yüklediğimin farkındayım. Peki son olsun ama söyleyeyim: Ordu, güvenlik. Millî devletin dayanağı ortak: yüksek kültürün bekası merkezidir ve devletin işidir. Kutatgu Bilig, orduyu ayakta tutmak için hazinenin dolması gerektiğini söyledikten sonra. bunun halkın zenginliğiyle gerçekleşeceğini yazmak-tadır.. Devletin kurup yönettiği Kolhoz veya KİT lerir değil. Zenginlik, kendi işlerinde galon Fertler tarafından yaratılır. Millet ve onun devleti böylelikle güçlü olur. 13 Bu çarpıklığı,böyle, özdeyiş yapısında dile getiren işletmeci Cihan Turper dir. 14 İlber Ortayh, "Osmanlı'yı Yeniden Keşfetmek", Timaş, İstanbul (2006). s Elin Whitney-Smith, [200] 21. YÜZYIL O cak / Şubat / Mar t 2008