Cilt: 11 Say : 2 Y l: 2006

Transkript

1 Cilt: 11 Say : 2 Y l: 2006 Kronik Hepatit C li Hastalarda Standart nterferon-α + Ribavirin Kombinasyonu ile Pegile- nterferon-α + Ribavirin Kombinasyon Tedavilerinin Etkinli i Nail ÖZGÜNEfi, Fatma SARGIN, Saadet YAZICI, Nüket CEYLAN, Ayfle Canan ÜÇIfiIK, P nar ERGEN, Arzu DO RU, Özlem AYDIN Kronik Hepatit B nfeksiyonunda Antiviral Tedavinin De erlendirilmesi Özgür GÜNAL, Kenan HIZEL, Özlem GÜZEL, Murat D ZBAY, Fatma ULUTAN, Dilek ARMAN Kronik Akci er Hastalar nda Hepatit B ve C nfeksiyonlar Prevalans ve Hastal k Süresi ile liflkisi fiener BARUT, Serpil ÖCAL, Ayfle YILMAZ, Handan NÖNÜ, Ünal ERKORKMAZ, Özcan AVCI Hemodiyaliz Hastalar nda HGV-RNA ve TTV-DNA S kl n n Araflt r lmas lhan AFfiAR, Mehmet TANRISEV, Asl Gamze fiener, Metin TÜRKER, Mustafa C R T Akdeniz Üniversitesi T p Fakültesinde Çal flan Hekimlerde Hepatit B nfeksiyonuna Karfl Afl lanma Durumu Özge TURHAN, H. Hüseyin POLAT, Hakan ERENG N, Levent DÖNMEZ, A. Nevzat YALÇIN Mersin Üniversitesi T p Fakültesi Hastanesi Sa l k Personelinde HAV, HBV, HCV Seroprevalans ve Hepatit B Afl lamas Gülden ERSÖZ, Elif fiah N, Özlem KANDEM R, Öner KURT, Nuran DEL AL O LU, Ali KAYA, Gürol EMEKDAfi Isparta ve Burdur da Çal flan Hemflirelerin Hepatit B Virüs nfeksiyonu Konusundaki Bilgi, Tutum ve Davran fllar Mümin POLAT, Serdal Ö ÜT, Hikmet ORHAN, Mustafa Bahad r SUCAKLI Hemflirelik ve Ebelik Birinci S n f Ö rencilerinde HBsAg ve Anti-HBs Pozitifli inin ve Hepatit B çin Risk Faktörlerinin Belirlenmesi Sakine MEM fi, Gülengün TÜRK Kronik Hepatit C Virüs nfeksiyonunda Pegile nterferon-α2a ve Ribavirin Tedavisi ile liflkili Eritema Multiforme Olgusu lhan ÖZGÜNEfi, Elif DOYUK KARTAL, Nurettin ERBEN, Sayg n NAYMAN ALPAT, Gaye USLUER Hepatit A Virüsüne Ba l Geliflen Heterofil Negatif nfeksiyöz Mononükleoz Benzeri Sendrom Ayflegül ULU, Önder ERGÖNÜL, Aysel ÇEL KBAfi, Levent BAfiARAN, Baflak DOKUZO UZ Akut Miyeloid Lösemili Bir Hastada Geliflen Akut Hepatit B nfeksiyonu Hüsnü PULLUKÇU, Meltem IfiIKGÖZ TAfiBAKAN, Tansu YAMAZHAN, O uz Reflat S PAH, Bilgin ARDA, Sercan ULUSOY

2 V RAL HEPAT T DERG S Cilt: 11 Say : 2 Y l: 2006 Ç NDEK LER Kronik Hepatit C li Hastalarda Standart nterferon-α + Ribavirin Kombinasyonu ile Pegile- nterferon-α + Ribavirin Kombinasyon Tedavilerinin Etkinli i Nail ÖZGÜNEfi, Fatma SARGIN, Saadet YAZICI, Nüket CEYLAN, Ayfle Canan ÜÇIfiIK, P nar ERGEN, Arzu DO RU, Özlem AYDIN Kronik Hepatit B nfeksiyonunda Antiviral Tedavinin De erlendirilmesi Özgür GÜNAL, Kenan HIZEL, Özlem GÜZEL, Murat D ZBAY, Fatma ULUTAN, Dilek ARMAN Kronik Akci er Hastalar nda Hepatit B ve C nfeksiyonlar Prevalans ve Hastal k Süresi ile liflkisi fiener BARUT, Serpil ÖCAL, Ayfle YILMAZ, Handan NÖNÜ, Ünal ERKORKMAZ, Özcan AVCI Hemodiyaliz Hastalar nda HGV-RNA ve TTV-DNA S kl n n Araflt r lmas lhan AFfiAR, Mehmet TANRISEV, Asl Gamze fiener, Metin TÜRKER, Mustafa C R T Akdeniz Üniversitesi T p Fakültesinde Çal flan Hekimlerde Hepatit B nfeksiyonuna Karfl Afl lanma Durumu Özge TURHAN, H. Hüseyin POLAT, Hakan ERENG N, Levent DÖNMEZ, A. Nevzat YALÇIN Mersin Üniversitesi T p Fakültesi Hastanesi Sa l k Personelinde HAV, HBV, HCV Seroprevalans ve Hepatit B Afl lamas Gülden ERSÖZ, Elif fiah N, Özlem KANDEM R, Öner KURT, Nuran DEL AL O LU, Ali KAYA, Gürol EMEKDAfi Isparta ve Burdur da Çal flan Hemflirelerin Hepatit B Virüs nfeksiyonu Konusundaki Bilgi, Tutum ve Davran fllar Mümin POLAT, Serdal Ö ÜT, Hikmet ORHAN, Mustafa Bahad r SUCAKLI Hemflirelik ve Ebelik Birinci S n f Ö rencilerinde HBsAg ve Anti-HBs Pozitifli inin ve Hepatit B çin Risk Faktörlerinin Belirlenmesi Sakine MEM fi, Gülengün TÜRK Kronik Hepatit C Virüs nfeksiyonunda Pegile nterferon-α2a ve Ribavirin Tedavisi ile liflkili Eritema Multiforme Olgusu lhan ÖZGÜNEfi, Elif DOYUK KARTAL, Nurettin ERBEN, Sayg n NAYMAN ALPAT, Gaye USLUER Hepatit A Virüsüne Ba l Geliflen Heterofil Negatif nfeksiyöz Mononükleoz Benzeri Sendrom Ayflegül ULU, Önder ERGÖNÜL, Aysel ÇEL KBAfi, Levent BAfiARAN, Baflak DOKUZO UZ Akut Miyeloid Lösemili Bir Hastada Geliflen Akut Hepatit B nfeksiyonu Hüsnü PULLUKÇU, Meltem IfiIKGÖZ TAfiBAKAN, Tansu YAMAZHAN, O uz Reflat S PAH, Bilgin ARDA, Sercan ULUSOY

3 V RAL HEPAT T DERG S YAZIM KURALLARI 1. Viral Hepatit dergisi, Viral Hepatitle Savafl m Derne i (VHSD) nin süreli bilimsel yay n olarak dört ayda bir yay nlanmaktad r. Bu derginin amac, viral hepatitler konusunda yap lan klinik ve deneysel araflt rmalar, ilginç olgu bildirimleri, derlemeler türünden yaz lar ile okuyucular aras nda bilgi al flveriflini sa lamak; özellikle VHSD nin kurulufl amac olan konularda ülkemizin bilimsel geliflimine katk da bulunmakt r. Dergide bas lan çal flmalarla ilgili görüfller ve bunlara yay n sahibinin verdi i cevaplara Editöre Mektup bölümünde yer verilir. 2. Derginin yay n dili Türkçe dir. Yaz lar n Türk Dil Kurumu nun Türkçe sözlü üne ve yeni yaz m k lavuzuna uygun olmas gerekir. Ancak deneysel çal flmalar, klinik çal flmalar ve olgu sunumlar için ngilizce bafll k, ngilizce özet ve ngilizce anahtar kelimelerin bulunmas zorunludur. K saltmalar uluslararas kabul edilen flekilde olmal, ilk kullan ld klar yerde aç k olarak yaz lmal ve parantez içinde k salt lm fl flekli gösterilmeli ve metin içinde daha sonra k saltmalar kullan lmal d r. 3. Gönderilen yaz lar önce yay n yürütme kurulu ve editör taraf ndan de erlendirilir. Yay n yürütme kurulu ve editörden onay alan yaz lar, isimleri gizli tutulan konuyla ilgili üç yay n inceleme kurulu üyesi taraf ndan de erlendirildikten sonra, en az iki olumlu görüfl almak kayd ile yay nlanmaya hak kazan r. Yaz lar gelifl tarihi göz önüne al - narak yay n kurulunun belirledi i s raya göre yay nlan r. Yay n kurulu yay n koflullar na uymayan bilimsel yaz lar yay nlamamak, gerekti inde düzeltmek üzere yazar na geri vermek, yazar n iznini alarak k saltmak yetkisine sahiptir. 4. Yaz lar A4 ka d na yaz c ile; solda 3, sa da 2 cm boflluk kalacak flekilde çift aral kl ve 12 punto ile imla ve yaz m hatalar olmayacak flekilde bilgisayarda yaz lm fl halde bilgisayar disketi ile birlikte 3 nüsha halinde gönderilmelidir. 5. Antibiyotik ve antivirallerin isimleri dil bütünlü ünü sa lamak aç s ndan okundu u gibi yaz lmal ve cümle bafl nda de ilse ilk harfi küçük harfle yaz lmal d r. Örne in; ribavirin, interferon-alfa 2b, streptomisin gibi. 6. Araflt rma ve olgu sunumu fleklindeki makaleler mutlaka afla da belirtilen düzene uygun olmal d r; 1. Sayfa: Bafll k (Türkçe), Yazarlar, Kurum, Yaz flma Adresi, 2. Sayfa: Özet (Türkçe), Anahtar Kelimeler, ngilizce Bafll k, ngilizce Özet, ngilizce Anahtar Kelimeler, 3. ve sonraki sayfalar s ras ile Girifl, Materyal ve Metod, Bulgular, Tart flma ve Kaynaklar bölümleri olacak flekilde yaz lmal d r 7. Derleme türü makalelerde Türkçe ve ngilizce Özete gerek yoktur. Kaynak say s mümkünse 40 n üzerinde olmamal d r 8. Tablo, fiekil ve Resimler (numaralar ve alt yaz lar ile birlikte) gönderilecek olan üç örnekten yaln zca birinde yaz içinde yer almas istenen flekilde haz rlanmal (eklenmeli, yap flt r lmal vs.), di er iki örnekte numara, bafll k veya alt yaz lar ile birlikte her biri bir A4 ka d na haz rlanarak yaz ya eklenmelidir. Son iki örnekte yaz dan flma kurulu üyelerine isim sakl olarak gönderilece i için, yazar isimleri ve çal flman n yap ld yer ile ilgili bilgiler bulunmamal d r. 9. Kaynak numaralar metinde parantez içinde ve cümle sonunda belirtilmeli, metin sonunda eserin içindeki geçifl s ras na göre numaraland r lmal d r. Kaynaklar n yaz l m afla daki örneklere uygun olmal d r. Kaynak bir dergi ise; Yazar(lar) n soyad ad n n bafl harf(ler)i, 6 ve daha az say daki yazarlar için yazarlar n tamam, 6 n n üzerinde yazar bulunan makaleler için ilk 3 yazar belirtilmeli Türkçe kaynaklar için ve ark. Yabanc kaynaklar için et al. baresi kullan lmal d r. Makalenin bafll, derginin ndex Medicus a göre uygun k salt lm fl ismi Y l; Cilt: ilk ve son sayfa numaralar. Öne in; Kuo G, Choo QL, After HJ, et al. An assay for circulating antibodies to a major etiologic virus of human non-a, non-b hepatitis. Science 1989; 244: Kaynak bir kitap ise; Yazar(lar) n soyad ve ad n n bafl harf(ler)i. Kitab n ad. Kaç nc bask oldu u. Bas mevi, Bas m y l. Örne in; Sykes G. Disinfection and Application. 2 nd ed. London: FN Spon Co, Kaynak kitaptan bir bölüm ise; Bölüm yazar(lar) n n soyad ad n n bafl harf(ler)i. Bölüm bafll. In: Editör(ler)in soyad ad n n bafl harf(ler)i (ed) veya (eds). Kitab n ad. Kaç nc bask oldu u. Bas m yeri: Yay nevi, Bask y l : Bölümün ilk ve son sayfa numaras. Örne in; Yenen Ofi. Hepatit C virusu molekül özellikleri ve serolojik tan. K l çturgay K (ed). Viral Hepatit Bask. stanbul: Viral Hepatitle Savafl m Derne i, 1994: Olgu sunumlar n n girifl ve tart flma k s mlar k sa ve öz olmal, kaynak say s s n rl olmal d r. 11. Editöre mektup bölümü, dergide daha önce yay nlanm fl yaz lara elefltiri getirmek, katk sa lamak ya da orjinal bir çal flma olarak haz rlanmam fl ve haz rlanamayacak bilgilerin iletilmesi amac yla oluflturuldu undan k sa-öz olmal, özet içermemeli, kaynaklar s n rl olmal d r. 12. Yaz lar, yaz n n daha önce bir dergide yay nlanmam fl veya yay nlanmak üzere gönderilmemifl oldu unu bildiren, makaledeki isim s ras na uygun biçimde yazarlar taraf ndan imzalanm fl bir üst yaz ile gönderilmelidir. 13. Daha önce sunulmufl bildiriler yer ve tarih belirtmek koflulu ile yay nlanabilir. Bu durum ilk sayfa alt nda belirtilmelidir. 14. Yay nlanan yaz lar n hukuki sorumlulu u yazarlara aittir. Yazarlara telif ücreti ödenmez. 15. Gönderilen yaz lar, disket ve resimler yaz kabul edilsin veya edilmesin hiçbir flekilde iade edilmez. 16. Yaz lar afla daki adrese YUKARIDAK KURALLARA UY- GUN fiek LDE 3.5 disket ile birlikte ve mutlaka üç nüsha olarak gönderilmelidir. V RAL HEPAT T DERG S Sa l k Mahallesi, Süleyman S rr Caddesi, No: 2/15 S hhiye-ankara Tel: Faks:

4 V RAL HEPAT T DERG S Cilt: 11 Say : 2 Y l: 2006 Editör: smail BALIK Editör Yard mc s : Rahmet ÇAYLAN Yay n Kurulu: Necati ÖRMEC Nefle SALTO LU rfan fiencan Ömer Fehmi TABAK Selma TOSUN Yay n Sekreteryas : Rahmet ÇAYLAN Özgecan TAfiTAN Dan flmanlar Kurulu Hakan ABACIO LU Canan A ALAR Ayhan AKBULUT Esragül AKINCI Salih Zeki AKSU Mustafa ALTIND fi Bilgin ARDA Dilek ARMAN Kemalettin AYDIN Bilgehan AYGEN Neriman BALABAN smail BALIK Nurcan BAYKAM Bülent BEfi RBELL O LU Hürrem BODUR Rahmet ÇAYLAN Fügen ÇOKCA Nefle DEM RTÜRK Baflak DOKUZO UZ lyas DÖKMETAfi Hakan ERDEM Cafer ERO LU fiaban ESEN Can Polat EY GÜN Yunus GÜRBÜZ Kenan HIZEL Salih HOfiO LU Seza NAL Dilara NAN Özlem KANDEM R O uz KARABAY Arif KAYGUSUZ Sedat KAYGUSUZ Dilek KILIÇ Mehmet KIYAN Ömer Faruk KÖKO LU ftihar KÖKSAL Halil KURT Hakan LEBLEB C O LU Ali MERT Necati ÖRMEC Tijen ÖZACAR lhan ÖZGÜNEfi Recep ÖZTÜRK Nefle SALTO LU Fatma SIRMATEL Mustafa SÜNBÜL Fehmi TABAK Yeflim TAfiOVA Alper TEKEL Selma TOSUN Emel TÜRK ARIBAfi Gaye USLUER Tansu YAMAZHAN Orhan YILDIZ

5 V RAL HEPAT T DERG S Viral Hepatitle Savafl m Derne i Baflkan smail BALIK kinci Baflkan Nefle SALTO LU Genel Sekreter Rahmet ÇAYLAN Muhasip Üye rfan fiencan Üyeler Ömer Fehmi TABAK Necati ÖRMEC Selma TOSUN Yönetim Yeri Viral Hepatitle Savafl m Derne i Sa l k Mah. Süleyman S rr Cad. No: 2/15 S hhiye/ankara Tel: Faks: vhsd.mail@gmail.com Hesap Numaras Türkiye fl Bankas Samanpazar fiubesi/ankara VHSD Sahibi smail BALIK Yaz flleri Müdürü Rahmet ÇAYLAN Yaz flma Adresi Viral Hepatitle Savafl m Derne i Sa l k Mah. Süleyman S rr Cad. No: 2/15 S hhiye/ankara Tel: Faks: vhsd.mail@gmail.com Tasar m, Dizgi ve Bask B L MSEL TIP YAYINEV Bükrefl Sokak No: 3/20 Kavakl dere - ANKARA Tel: Faks: bilimsel@tr.net Genel Koordinatör Ecz. brahim ÇEV K Viral Hepatit Dergisi nde yay nlanan yaz lar, resim, flekil ve tablolar editör ve yay n kurulunun izni olmadan k smen veya tamamen ço alt lamaz. Bilimsel amaçlarla kaynak gösterilmek flart ile özetleme ve al nt yap labilir. Viral Hepatit Dergisi Viral Hepatitle Savafl m Derne i taraf ndan yay nlanmakta ve üyelerine ücretsiz olarak da t lmaktad r. Bu derginin bas m ve da t m ndaki katk lar ndan dolay Roche Müstahzarlar A.fi. ye teflekkür ederiz.

6 Kronik Hepatit C li Hastalarda Standart nterferon-α + Ribavirin Kombinasyonu ile Pegile- nterferon-α + Ribavirin Kombinasyon Tedavilerinin Etkinli i Nail ÖZGÜNEfi, Fatma SARGIN, Saadet YAZICI, Nüket CEYLAN, Ayfle Canan ÜÇIfiIK, P nar ERGEN, Arzu DO RU, Özlem AYDIN SB Göztepe E itim ve Araflt rma Hastanesi, nfeksiyon Hastal klar ve Klinik Mikrobiyoloji Klini i, STANBUL ÖZET Bu çal flma, kronik hepatit C (KHC) tan s alan hastalarda standart interferon-alfa (IFN-α) + ribavirin ile pegile-interferon-alfa (PEG-IFN-α) + ribavirin tedavilerinin etkinli ini de erlendirmek amac yla y llar aras nda klini imizde yap lm flt r. Çal flmaya toplam 52 hasta al nm flt r. Otuz befl hastaya (grup I) standart IFN-α2a veya 2b ve ribavirin, 17 hastaya (grup II) PEG-IFN-α2b + ribavirin tedavisi verilmifltir. Tedaviler 12 aya tamamlanm flt r. Tedavi sonu biyokimyasal yan t (TSBY), tedavi sonu virolojik yan t (TSVY), kal c yan t (KY) s ras yla; grup I de ise %66.6, %78.7, %57.7, grup II de %71.4, %85 ve %66.7 olarak saptanm flt r. Her iki grupta da tedavinin etkin oldu u, PEG-IFN-α + ribavirin grubunda TSBY, TSVY ve KY oranlar n n daha yüksek oldu u, ancak bu farklar n istatistiksel olarak anlaml olmad tespit edilmifltir. Bu sonuçlara göre, hasta memnuniyeti ve uyumu da gözönüne al n rsa, PEG-IFN nin tercih edilmesi uygun olacakt r. Anahtar Kelimeler: Kronik hepatit C, interferon alfa, pegile interferon alfa, ribavirin. SUMMARY The Effectivity of Combination of Standard Interferon-α + Ribavirin and Pegylated Interferon-α + Ribavirin Therapy in Patients with Chronic Hepatitis C This study was done in order to evaluate the effectivity of combination therapy of standard interferon alpha (IFN-α) + ribavirin and pegylated IFN-alpha (PEG-IFN-α) + ribavirin in patients with chronic hepatitis C between years in our clinic. Totally 52 patients were included in the study. In the combination treatment protocols, standard IFN-α2a or 2b plus ribavirin was given in 35 patients (group I) and PEG-IFN-α plus ribavirin in 17 patients (group II). Duration of treatment was 12 months. Rate of biochemical and virological responses at the end of the therapy and sustained response were 66.6%, 78.7%, 57.7% in group I and 71.4%, 85%, 66.7% in group II, respectively. In conclusion, treatment protocols was effective in both groups and the rate of biochemical and virologic responses at the end of the therapy and sustained response were higher in group II than group I but the differences between groups were not significant. In according to the results of this study; PEG-IFN should be preferred to standard IFN-α. Key Words: Chronic hepatitis C, interferon alpha, pegylated interferon alpha, ribavirin. Viral Hepatit Dergisi 2006; 11(2):

7 Özgünefl N ve ark. G R fi Kronik hepatit C (KHC) infeksiyonu, dünyadaki kronik karaci er hastal n n önemli bir sebebi, karaci er transplantasyonunun ise en önemli endikasyonlar ndan biridir (1,2). nterferon-alfa (IFN-α), 10 y ldan daha uzun bir süredir KHC infeksiyonunun standart tedavisinde yer alm flt r. IFN-α n n tedavideki etkinli i, klerensinin h zl ve yar ömrünün k sa olmas nedeniyle s n rl olmufltur. Bu nedenle IFN lerin pegile formlar gelifltirilmifltir (3). Bu çal flma; standart IFN-α + ribavirin kombinasyonu ile PEG-IFN-α + ribavirin kombinasyonunun KHC infeksiyonundaki etkinli inin araflt r lmas amac yla yap lm flt r. MATERYAL ve METOD Çal flma y llar aras nda klini imizde yap ld. Çal flmaya, anti-hcv si ve polimeraz zincir reaksiyonu (PCR) ile HCV-RNA s pozitif, alanin aminotransferaz (ALT) düzeyi normalin üst s n r ndan en az 1.5 kat yüksek, histopatolojik olarak kronik hepatit tan s alm fl 52 (29 kad n, 23 erkek) hasta al nd. Malign hastal olan, alkolilaç ba ml l bulunan, ciddi depresyon ve kardiyak sorunu olan, antinükleer antikor (ANA) pozitifli i, anti-hiv ve HBsAg pozitifli i veya gebeli- i olan hastalar çal flma d fl b rak ld. Yafllar aras nda de iflen (ortalama 43.9 ± 9.6) 35 hastaya IFN-α2a (Roferon A-Roche-Basel, sviçre) veya 2b (Intron A- Schering Plough, rlanda) haftada üç gün, günde 4.5 veya 5 MU, subkütan (SC) ve mg/gün ribavirin (Rebetol-Schering-Las Piedras, Puerto Rico), yafllar aras nda de iflen (ortalama 43.4 ± 9.1) 17 hastaya ise PEG-IFNα-2b (Pegintron-Schering Plough, rlanda) 1.5 µg/kg dozunda, haftada bir kez SC ve mg/gün ribavirin (Rebetol-Schering-Las Piedras, Puerto Rico) 12 ay boyunca verildi. Tedaviye Yan t Kriterleri (3,4,7). Erken virolojik yan t (EVY): Üçüncü ayda HCV- RNA n n PCR ile negatif saptanmas. Tedavi sonu biyokimyasal yan t (TSBY): Tedavi sonunda ALT düzeyinin normal s n rlar içinde olmas. Tedavi sonu virolojik yan t (TSVY): Tedavi sonunda HCV-RNA de erinin PCR ile negatif olmas. Kal c yan t (KY): Tedavi kesildikten alt ay sonra virolojik yan t n devam etmesi. statistiksel De erlendirme Bulgular n de erlendirilmesinde ki-kare testi ve Student t-testi kullan lm flt r. p< 0.05 anlaml kabul edilmifltir. BULGULAR Kronolojik yafl, grup I de 43.9 ± 9.6 y l iken grup II de 43.4 ± 9.1 y l idi. Histolojik aktivite indeksi (HA ), grup I de 7.7 ± 3.4 ve grup II de 9.2 ± 2.7; fibrozis, grup I de 1.63 ± 1.2 ve grup II de 1.73 ± 1.4 idi. Grup I de bafllang ç ALT düzeyi ± 67.5 IU/L iken, grup II de 107 ± 77.5 IU/L olarak bulundu. Her iki grup aras nda yafl, HA, fibrozis ve bafllang ç ALT de erleri aç s ndan anlaml farkl l k saptanmad [(p> 0.005), (Tablo 1)]. Grup I ve II tedavi öncesi ve sonras ALT de erleri aç s ndan karfl laflt r ld nda her iki grupta da tedavi sonras nda ALT de erlerinde tedavi öncesi de erlere göre anlaml azalma oldu u saptand (p< 0.001). Grup I ve II karfl laflt r ld nda ise tedavi öncesi ve sonras ALT de erleri aç s ndan fark olmad görüldü [(p> 0.05), (Tablo 2)]. Grup I deki 35 (18 kad n, 17 erkek) hastadan birinin tedavisi lökopeni, trombositopeni ve protrombin zaman ndaki ileri derecede uzama nedeniyle beflinci günde kesildi. EVY (%82.3) elde edilen 28 hastadan biri tedavisini üçüncü ay n sonunda kendi iste i ile b rakt. Tedaviye devam eden 27 hastada TSBY %66.6, TSVY %78.7, KY %57.7 olarak saptand. Grup II deki 17 (11 kad n, 6 erkek) hastan n 14 (%82.3) ünden EVY al nd. Yan t veren 14 hastan n üçünde tedavi çeflitli nedenlerle (hipertiroidi, depresyon, tedaviyi tolere edememe) üçüncü ay n sonunda kesildi. Tedaviye devam eden 11 hastada TSBY %71.4, TSVY %85, KY %66.7 olarak saptand. Her iki grup EVY, TSBY, TSVY ve KY oranlar aç - s ndan karfl laflt r ld. TSVY oranlar n n grup II de daha yüksek oldu u görüldü. Ancak her iki grup karfl laflt r ld nda tedaviye yan t oran aç s ndan anlaml fark saptanmad (p> 0.05). Tablo 3 te hastalar n tedaviye yan t oranlar verilmifltir. TARTIfiMA KHC li hastalar n tedavisindeki as l amaç, hepatik fibrozis geliflimini önlemek ve kal c virolojik yan t sa lamakt r. Bu amaçla tedavide öncelikle IFN-α + ribavirin, daha sonra ise PEG-IFN-α + ribavirin kombinasyonlar kullan lm flt r y l nda yap lan iki büyük çal flma ile kronik HCV infeksiyonlar nda IFN-α + ribavirin kombinasyon tedavisi onay alm flt r (4,5). Poynard ve arkadafllar n n çal flmas nda 48 hafta süreyle IFN + ribavirin verilen 505 hastada TSY %51, KY %41, nüks %21 oran nda izlenmifltir (5). 62 Viral Hepatit Dergisi 2006; 11(2): 61-64

8 Kronik Hepatit C li Hastalarda Standart nterferon-α + Ribavirin Kombinasyonu ile Pegile- nterferon-α + Ribavirin Kombinasyon Tedavilerinin Etkinli i Tablo 1. Vakalar n karakteristik özellikleri ve bafllang ç histopatolojik bulgular. Grup I Grup II p Cinsiyet (kadın/erkek) 18/17 11/6 Yaş 43.9 ± ± 9.1 AD* HAİ 7.7 ± ± 2.7 AD Fibrozis 1.63 ± ± 1.4 AD Başlangıç ALT ± ± 77.5 AD *AD: Anlamlı değil, p> 0.05, HAİ: Histolojik aktivite indeksi, ALT: Alanin aminotransferaz. Tablo 2. Tedavi öncesi ve tedavi sonras ALT düzeyleri. Tedavi öncesi ALT Tedavi sonrası ALT n (IU/L) (IU/L) p Grup I (IFN-α + ribavirin) ± ± 14.2 < Grup II (PEG-IFN + ribavirin) ± ± 56.6 < 0.01 p AD* AD *AD: Anlamlı değil. Tablo 3. Kronik HCV hastalar n n tedaviye yan t oranlar. Grup I Erken virolojik Tedavi sonu Tedavi sonu yanıt biyokimyasal yanıt virolojik yanıt Kalıcı yanıt (IFN-α + ribavirin) %82.3 %66.6 %78.7 %57.7 Grup II (PEG-IFN + ribavirin) %82.3 %71.4 %85 %66.7 Yine 1998 y l nda nükslü 345 hasta içeren çok merkezli bir çal flmada, alt ayl k IFN-α2b + ribavirin kombine tedavisiyle TSY %82, KY %49 olarak bulunmufltur (6). Bal k ve Memiko lu nun yapt IFN + ribavirin tedavisinin alt ay süresince uyguland bir çal flmada KY %86.4 oran nda bulunmufltur (7). Leblebicio lu ve arkadafllar n n 74 hepatit B ve C infeksiyonu olan hastada IFN tedavisine yan tlar de erlendirdikleri çal flmada KHC li hastalarda 12 ay sonunda TSVY %65.3, TSBY %46.1, KY %26.9 oranlar nda bulunmufltur (8). Akkufl ve arkadafllar IFN monoterapisi ile IFN + ribavirin kombinasyon tedavisini karfl laflt rd klar çal flmada IFN + ribavirin tedavi grubunda KY %57.1 bulmufllard r (9). Fried ve arkadafllar n n yapt bir çal flmada PEG-IFN-α + ribavirin verilen grupta KY oran %56, IFN-α + ribavirin verilen grupta ise %45 bulunmufltur (10). Manns ve arkadafllar n n bir çal flmas nda ise PEG-IFN-α + ribavirin verilen grupta KY oran %54, IFN-α + ribavirin verilen grupta ise %47 bulunmufltur. Genotip 2 ve 3 te tüm tedavi gruplar nda KY %80 e ulaflm flt r (11). Bu çal flmada, IFN-α + ribavirin tedavisinde KY oranlar n n çok-merkezli iki çal flma ve Akkufl un çal flmalar ile PEG-IFN-α + ribavirin tedavisindeki KY oran n n da literatürdeki di er çal flmalarla uyumlu oldu u görülmüfltür. Viral Hepatit Dergisi 2006; 11(2):

9 Özgünefl N ve ark. Bu çal flmada tedaviye yan t etkileyebilecek yafl, HA, fibrozis ve bafllang ç ALT de erleri gibi de- iflkenler aç s ndan grup I ve II aras nda denge yakalanm flt r. Bu da grup I ve II nin tedavi yan tlar - n optimal flekilde de erlendirmemizi sa lam flt r. Literatürdeki çal flmalarla uygun olarak grup II de tedavi yan tlar grup I e göre daha yüksek bulunmufltur. Ancak istatistiksel olarak anlaml l k saptanmam fl olmas hasta say s n n azl na ba lanabilir. Genotip 1 in ülkemizde %98 oranlar nda bask n olarak bulundu u ve bunlar n büyük ço- unlu unun genotip 1b oldu u bilindi inden genotiplendirme yap lmam flt r (12,13). Çal flmaya al nan hastalar n tedavisi genotip 1 de önerildi i gibi bir y la tamamlanm flt r. Uzun süreli tedavinin de tedavi yan t oranlar m z artt ran önemli bir faktör oldu u sonucuna var lm flt r. Standart IFN-α + ribavirin ile PEG-IFN-α + ribavirin kombinasyon tedavilerini karfl laflt rd m z çal flmam zda TSBY, TSVY ve KY oranlar PEG-IFN-α + ribavirin grubunda daha yüksek bulunmufl, ancak istatistiksel olarak anlaml l k saptanmam flt r. Bugün için PEG-IFN, standart IFN ye göre daha kolay tolere edilebilmesi, haftada bir uygulanmas, daha sabit bir kan düzeyi oluflturmas nedeniyle tercih edilen IFN formudur (14). Günümüzde PEG- IFN-α + ribavirin kombinasyon tedavisi KHC infeksiyonunun tedavisinde ilk seçenek olarak kullan lmaktad r. Ancak çal flmam zda da görüldü ü gibi hastalar n %35 lik bir bölümünde kal c yan t sa lanamamaktad r. Ayr ca, bu hastalar n uzun dönemde nüks oranlar aç s ndan de erlendirilmeleri gerekmektedir. Sonuç olarak, KHC tedavisinde standart IFN yerine PEG-IFN tercih edilmelidir. KAYNAKLAR 1. Alter MJ, Kruszon-Moran D, Nainan OV, et al. The prevalence of hepatitis C virus infection in the United States, 1988 through N Engl J Med 1999; 341: Detre KM, Belle SH, Lombardero M. Liver transplantation for chronic viral hepatitis. Viral Hepatitis Rev 1996; 2: Grace MJ, Bordens RW, Cutler DL. Peginterferons for the treatment of chronic hepatitis C. Hepatology Rev 2005; 2: McHutchison JG, Gordon SC, Schiff ER, et al. Interferon alfa-2b alone or in combination with ribavirin as initial treatment for chronic hepatitis C. Hepatitis Interventional Therapy Group. N Engl J Med 1998; 339: Poynard T, Marcellin P, Lee SS, et al. Randomised trial of interferon-α2b plus ribavirin for 48 weeks or for 24 weeks versus interferon-α2b plus placebo for 48 weeks for treatment of chronic infection with hepatitis C virus. Hepatitis Interventional Therapy Group (IHIT). Lancet 1998; 352: Davis G, Esteban-Mur R, Rustgi V, et al. Interferon-alfa2b or in combination with ribavirin for the treatment of relapse of chronic hepatitis C. N Engl J Med 1998; 339: Bal k İ, Memikoğlu O. Kronik hepatit C li hastalarda interferon alfa 2b-ribavirin kombinasyon tedavisi. Viral Hepatit Dergisi 2001; 7: Leblebicioğlu H, Sünbül M, Ayd n K ve ark. Kronik hepatit B ve kronik hepatit C hastalar nda interferon tedavisine yan t n değerlendirilmesi. Flora 2001; 6: Akkuş M, Sünbül M, Esen Ş, Eroğlu C, Leblebicioğlu H. Kronik hepatit C infeksiyonunda antiviral tedavinin değerlendirilmesi. Viral Hepatit Dergisi 2004; 9: Fried MW, Shiffman ML, Reddy KR, et al. Peginterferon alfa-2a plus ribavirin for chronic hepatitis C virus infection. N Engl J Med 2002; 347: Manns MP, McHutchison JG, Gordon SC, et al. Peginterferon alfa-2b plus ribavirin compared with interferon alfa-2b plus ribavirin for initial treatment of chronic hepatitis C: A randomised trial. Lancet 2001; 358: Türkoğlu S. HCV enfeksiyonu: Viroloji ve seroloji. K l çturgay K, Badur S (editörler). Viral Hepatit Bask. İstanbul: Deniz Ofset, 2001: Sönmez E, Taşyaran MA, K z lkaya N ve ark. Hepatit C virüsü (HCV) ile infekte 59 hastada HCV genotiplerinin dağ l m. Flora 1996; 1: Glue P, Fang JW, Rouzier-Panis R, et al. Pegylated interferon alfa-2b: Pharmacokinetics, pharmacodynamics, safety and preliminary efficacy data. Clin Pharmacol Ther 2000; 68: YAZIfiMA ADRES Dr. Fatma SARGIN SB Göztepe E itim ve Araflt rma Hastanesi nfeksiyon Hastal klar ve Klinik Mikrobiyoloji Klini i STANBUL fatmasargin2002@yahoo.com 64 Viral Hepatit Dergisi 2006; 11(2): 61-64

10 Kronik Hepatit B nfeksiyonunda Antiviral Tedavinin De erlendirilmesi # Özgür GÜNAL, Kenan HIZEL, Özlem GÜZEL, Murat D ZBAY, Fatma ULUTAN, Dilek ARMAN Gazi Üniversitesi T p Fakültesi, nfeksiyon Hastal klar ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal, ANKARA ÖZET Kronik hepatit B (KHB) infeksiyonu tedavisinde interferon (IFN) ve nükleozid analoglar olan lamivudin (LAM) ve adefovir (ADV) kullan lmaktad r. Bu çal flmada, hepatit B virüsü (HBV) ne ba l kronik hepatit tan s yla en az bir y l tedavi alan hastalar n virolojik yan tlar de erlendirilmifltir. Çal flmaya 42 (35 erkek, 7 kad n) hasta al nm flt r. Bu hastalar n 17 (%40.5) si HBeAg pozitif, 25 (%59.5) i HBeAg negatif idi. HBeAg pozitif 17 hastan n alt s IFN, alt s LAM, biri IFN + LAM, dördü ADV tedavisi kullanm flt r. On ikinci ayda HBV-DNA s negatifleflen hasta say lar s ras yla 4, 3, 0 ve 1 olarak bulunmufltur. HBeAg negatif 25 hastan n alt s IFN, 10 u LAM, üçü IFN + LAM ve alt s ADV tedavisi kullanm flt r. On ikinci ayda HBV-DNA s negatifleflen hasta say lar s ras yla 5, 10, 3 ve 6 olarak bulunmufltur. Sonuç olarak, tedavi sonuçlar na bak ld nda kullan lan tedavi seçenekleri aras nda hasta say s az olmakla birlikte anlaml bir fark olmad, IFN ve oral antivirallerin 12. ay n sonunda benzer yan t oran verdi i gözlenmifl, kronik hepatitli hastalarda tedavi karar n n bireysel temelde ele al nmas gerekti i düflünülmüfltür. Anahtar Kelimeler: Kronik hepatit B, tedavi, interferon, lamivudin, adefovir. SUMMARY The Evaluation of Antiviral Therapy in Chronic Hepatitis B Currently, interferon (IFN) and nucleoside analogues (lamivudin-lam and adefovir-adv) are used in the treatment of chronic hepatitis B infection. In this study; virologial responses of the patients who have taken at least one year treatment because of chronic hepatitis B were evaluated. Fourty-two patients (35 male, 7 female) were involved in this study. Of these patients, 17 (40.5%) were HBeAg positive, 25 (59.5%) were HBeAg negative. Of 17 HBeAg positive patients; six of them were treated with IFN, six with LAM, one with IFN + LAM, and four with ADV. On 12 th month, the rate of negative HBV-DNA levels of these patients were found as 66%, 50%, 0%, 25%, respectively. Of 25 HBeAg negative patients; six of them were treated with IFN, 10 with LAM, three with IFN + LAM, and six with ADV. On 12 th month, the rate of negative HBV-DNA levels of these patients were found as 83%, 100%, 10%, 100%, respectively. In conclusion, although the number of the patients in the study is low, there was not significantly difference among the treatment options used. Similar therapeutic responses were observed with both IFN and oral antiviral agents at the end of one year. Adverse effects of IFN, and some conditions such as uncertainty of duration of Viral Hepatit Dergisi 2006; 11(2):

11 Günal Ö ve ark. antiviral treatment and development of resistance led us to consider that the decision of treatment in patients with chronic hepatitis had to be chosen on individuals base. Key Words: Chronic hepatitis B, treatment, interferon, lamivudine, adefovir. # Bu çal flma, VIII. Ulusal Viral Hepatit Kongresi (2-5 Eylül 2006, Antalya) nde poster olarak sunulmufltur. G R fi Kronik hepatit B (KHB) infeksiyonu siroz, hepatoselüler karsinom (HSK) ve ölüme yol açan önemli bir hastal kt r. Dünya nüfusunun %5 i hepatit B virüsü (HBV) tafl y c s d r ve KHB infeksiyonu Dünya Sa l k Örgütü (DSÖ) taraf ndan ölüm nedenleri aras nda dokuzuncu s rada gösterilmektedir (1). Asya, Afrika ve Pasifik k y lar nda HBV ye ba l hastal klar en önemli üç ölüm nedeninden biridir (2). Ülkemizde toplumun genelinde yap lan taramalarda HBsAg pozitifli i % aras nda bulunmufltur (3). Yine ülkemizde yap lan çal flmalarda, en yüksek oranda (%8.6) kronik HBV infeksiyonu yafl aras erkeklerde görülmüfltür (4). Virüsün moleküler yap s n n çözülmesiyle tedavi alan nda son y llarda önemli aflamalar kaydedilmifltir (5). Tedavide amaç viral replikasyonun bask lanmas, siroz ve HSK gibi komplikasyonlar geliflmeden önce karaci er hastal nda remisyon sa lanmas d r. KHB tedavisinde interferon (IFN) ve nükleozid analoglar olan lamivudin (LAM) ve adefovir (ADV) kullan lmaktad r (6). Önümüzdeki y llarda tenofovir ve entekavir gibi yeni nükleozid analoglar n n da kullan lmaya bafllanmas yla tedavi seçeneklerinin artaca düflünülmektedir. Bu çal flmada, HBV ye ba l kronik hepatit tan - s yla en az bir y l tedavi alan hastalar n virolojik yan tlar de erlendirilmifltir. MATERYAL ve METOD Çal flmada alt ay süresince HBsAg pozitif, alanin aminotransferaz (ALT) düzeyi normalin üst s n - r ndan en az 1.5 kat yüksek, polimeraz zincir reaksiyonu (PCR) ile HBV-DNA pozitif (HBeAg pozitiflerde > kopya/ml, HBeAg negatiflerde > kopya/ml) olan ve histopatolojik olarak kronik aktif hepatit tan s alan hastalar geriye dönük olarak de erlendirildi. Hastalar bir y l boyunca tek bafl na IFN (9 MU haftada üç kez), IFN (9 MU haftada üç kez) ile LAM (100 mg/gün) birlikte, tek bafl na LAM (100 mg/gün) veya ADV (10 mg/gün) tedavisi ald. Hastalar n ald klar tedavinin üçüncü ve 12. ay ndaki viral yan tlar de erlendirildi. IFN tedavisi alan hastalar n tedavisi 12. ayda sonland r ld ve tedavi bitiminden alt ay sonraki (kal c yan t) HBV-DNA yan tlar kaydedildi. ADV ve LAM alan hastalarda ise tedaviye 12. aydan sonra da devam edildi. BULGULAR Kronik aktif hepatit tan s alan 42 [35 (%83) erkek, 7 (%17) kad n] hastan n yafl ortalamas 33.5 (yafl aral 18-62) idi. Bu hastalar n 17 (%40.5) si HBe- Ag pozitif, 25 (%59.5) i HBeAg negatif idi. Hastalar n hastal k süreleri ve aile öyküleri hakk nda güvenilir bilgilere ulafl lamam flt r. Hastalar n altta yatan ek bir hastal klar ve alkol kullan m öyküleri ise bulunmamaktad r. HBeAg pozitif 17 hastan n alt s IFN, alt s LAM, biri IFN + LAM, dördü ADV tedavisi alm flt. On ikinci ayda HBV-DNA s negatifleflen hasta say lar s - ras yla 4, 3, 0 ve 1 olarak bulunmufltur. Bu hastalar n HBV-DNA negatifleflme say lar ve tedavi sonu biyokimyasal yan tlar Tablo 1 de görülmektedir. Tablo 1. HBeAg pozitif hastalarda HBV-DNA negatifleflme say lar ve biyokimyasal yan tlar. Viral yanıt Biyokimyasal yanıt Kalıcı yanıt* Tedavi Hasta sayısı 3. ay 12. ay (Tedavi sonu 6. ay) 12. ay (Tedavi sonu 6. ay)* IFN LAM IFN + LAM ADV * IFN için. 66 Viral Hepatit Dergisi 2006; 11(2): 65-69

12 Kronik Hepatit B nfeksiyonunda Antiviral Tedavinin De erlendirilmesi HBeAg pozitif hastalar n üçünde IFN ve IFN + LAM tedavileri sonras nda relaps geliflmesi üzerine ADV tedavisi bafllanm flt r. Bu hastalar n ikisinde ADV tedavisine klinik yan t al nm fl iken, bir hastada ADV tedavisine yan t al namam fl ve tedavisi kesilmifltir. Bafllang ç tedavisi olarak ADV bafllanan bir hastada ise 12. ayda viral yan t al namazken, tedavinin 18. ay nda viral yan t al nm fl ve tedavisine devam edilmifltir. HBeAg negatif 25 hastan n alt s IFN, 10 u LAM, üçü IFN + LAM ve alt s ADV tedavisi kullanm flt r. On ikinci ayda HBV-DNA s negatifleflen hasta say lar s ras yla 5, 10, 3 ve 6 olarak bulunmufltur. Bu hastalar n HBV-DNA negatifleflme say lar ve tedavi sonu biyokimyasal yan tlar Tablo 2 de görülmektedir. HBeAg negatif hastalar n birinde IFN sonras kal - c yan t al namam fl, tedavisi IFN + LAM olarak düzenlenmifl ve viral yan t al nm flt r. Bir hastada ise IFN + LAM tedavisi sonras relaps geliflmesi nedeniyle ADV tedavisine geçilmifl ve viral yan t al nm flt r. Bu hasta da ADV kullanan hastalar aras nda çal flmaya dahil edilmifltir. Tedavi sonunda HBeAg pozitif hastalardan IFN kullanan iki hastada, LAM kullanan iki hastada ve ADV kullanan iki hastada HBeAg serokonversiyonu gözlenmifltir. Tedavi sonunda HBsAg serokonversiyonu veya negatifleflmesi hiçbir hastada tespit edilmemifltir. laç yan etkilerine bak ld nda, tek bafl na IFN ya da IFN içeren kombinasyon tedavisi alan hastalarda en s k s ras yla; halsizlik, lökopeni, miyalji, kafl nt, ifltahs zl k, bulant, saç dökülmesi, atefl, libido kayb ve oral aft olarak saptanm flt r. Oral antiviral kullanan hastalarda ise; halsizlik, ifltahs zl k, miyalji ve kilo kayb gibi yan etkiler saptanm flt r. Hastalardaki yan etkiler ve görülme s kl klar Tablo 3 te görülmektedir. Tablo 3. Hastalardaki yan etkiler ve görülme s kl. Görülme sıklığı Yan etki IFN (16) Oral antiviral (26) Halsizlik 8 5 Lökopeni 5 - Kaşıntı 4 - Miyalji 4 1 İştahsızlık 3 5 Bulantı 3 - Saç dökülmesi 3 - Ateş 2 - Libido azalması 1 - Oral aft 1 - Kilo kaybı - 1 TARTIfiMA Akdeniz ülkelerinde s k rastlanan prekor mutant kronik HBV infeksiyonlar nda anti-hbe varl na karfl n viral replikasyon ve karaci er hasar devam etmektedir. Prekor mutant kronik HBV geliflmesine katk da bulunan olas faktörler; HBV nin vertikal bulaflmas, infeksiyon süresinin uzun olmas ve cinsiyetin erkek olmas d r (7). Bizim çal flmam zda da ülkemizin co rafi konumuna uygun olarak prekor mutantlar daha s k saptanm flt r. Toplam hasta say m z n 17 (%40.5) sini HBeAg pozitif, 25 (%59.5) ini HBeAg negatif olgular oluflturmaktayd. Tedaviye yan tlar farkl olabilece- inden, her iki grubu ayr de erlendirmeyi uygun gördük. Ülkemizden bildirilen çal flmalara benzer, ancak yurt d fl çal flmalardan farkl olarak, çal flmam zda HBeAg negatif hastalardaki tedavi yan t Tablo 2. HBeAg negatif hastalarda HBV-DNA negatifleflme say lar ve biyokimyasal yan tlar. Viral yanıt Biyokimyasal yanıt Kalıcı yanıt* Tedavi Hasta sayısı 3. ay 12. ay (Tedavi sonu 6. ay) 12. ay (Tedavi sonu 6. ay)* IFN LAM IFN + LAM ADV * IFN için. Viral Hepatit Dergisi 2006; 11(2):

13 Günal Ö ve ark. mutant olmayanlardan (HBeAg pozitif) daha yüksek saptanm flt r (8,9). Bu durum, hasta say m z n az olmas nedeniyle flüpheli karfl lanmakla birlikte, ülkemize özgü bir alt türün olabilece i uzak bir düflünce olarak akla gelebilir ve daha genifl çapl çal flmalarla desteklenmesi gerekmektedir. Günümüzde kronik viral hepatitlerin standartlaflm fl ve tüm dünyada kabul görmüfl tedavi flekli IFN dir. IFN ler vücudumuzda do al olarak oluflan endojen glikoproteinlerdir. Virüs infeksiyonlar na yan t olarak hücrelerde üretilirler. IFN-α, IFN-β ve IFN-γ olmak üzere üç tipi vard r. Viral hepatitlerin tedavisinde kullan lan, IFN-α d r. IFN hem RNA hem de DNA hepatit virüslerinin replikasyonunu engeller. Bu etkisini; virüsün hücreye yap flmas - n, k l f n b rakmas n inhibe ederek ve antiviral ürünleri hücrelere tafl yan ribonükleaz ve proteinleri indükleyerek gösterir (10). IFN nin belirtilen bu etkilerine karfl n 10 y l aflk n süredir KHB hastalar ndaki tedavi baflar s ancak %30-35 oran nda görülmektedir (11). Ülkemizde yap lan çal flmalarda KHB infeksiyonunda IFN monoterapisinin sonuçlar çok farkl d r. Bu çal flmalarda tedavi sonu viral yan t % aras nda de iflmektedir (12). Bizim çal flmam zda, HBeAg pozitif ve HBeAg negatif hastalarda tedavi sonu viral yan t say lar s ras yla alt hastan n 4 (%67) ü ve alt hastan n 5 (%83) i olarak saptanm flt r. Çal flmam zda sonuçlar n daha iyi ç kmas n n hasta say s - n n az olmas yla iliflkili olabilece i düflünülmüfltür. LAM, bir sitozin analo udur. Monofosfat formu HBV-DNA ya eklenerek zincir sentezini sonland - r r. IFN den farkl olarak, LAM tedavisi s ras nda HBV-DNA ve ALT azalmalar nispeten efl zamanl - d r; sirotik hastalarda rahatl kla kullan labilir (13). Yap lan çal flmalarda bir y l süreyle LAM kullanan hastalarda tedavi sonu yan t oranlar yaklafl k olarak %65 bulunmufltur (14). Bizim çal flmam zda LAM kullanan HBeAg pozitif alt hastan n 3 (%50) ünde, HBeAg negatif 10 hastan n tamam nda (%100) tedavi sonu yan t saptanm flt r. LAM tedavisinin uzun dönem etkinli i çok iyi bilinmemekle birlikte, iki y l veya daha uzun süreli tedavi rejimleri daha güvenli ve yüksek yan t oranlar sa lamaktad r (15). Bu nedenle biz de, hastalar - m z n tedavisini 12. ayda kesmeyerek devam ettirdik. Ancak, LAM n uzun süre kullan m nda en önemli sorunlardan biri, direnç geliflimidir. Çeflitli çal flmalar LAM kullanan hastalar n %8-17'sinde HBV-DNA'n n yeniden pozitifleflti ini göstermektedir (16,17). Direnç genellikle tedavinin alt nc ay ndan sonra geliflmektedir. Direnç, LAM kullanan hastalarda özellikle pol geninin YMDD motifindeki mutasyonlar sonucu olmaktad r (18). LAM a karfl zaman içinde geliflen bu direncin önümüzdeki y llarda bu ilac n kullan m nda en büyük sorun olaca aç kt r. Direnç sorununu aflmak ve tedavi baflar s n art rmak amac yla IFN ve LAM n birlikte kullan m denenmifl, ancak tekli ilaç tedavilerine bir üstünlü ü olmad saptanm flt r (6,8). Bizim çal flmam zda da hasta say s az olmas na karfl n, tek bafl na IFN alanlarla benzer yan t oranlar gözlenmifltir. LAM tedavisi alan hasta grubumuzda bir y ll k tedavi sonunda direnç geliflimi ise saptanmam flt r. ADV dipivoksil, antiretroviral etkili bir revers transkriptaz inhibitörü (nükleozid) dür. Adenozin monofosfat n fosfonat nükleotid analo u olan ADV nin oral etkili prodrogudur. Ba rsaklardan h zla aktif metaboliti olan ADV ye çevrilir (13). Hepadnavirüs, retrovirüs ve herpes virüslerinde DNA polimeraz önemli oranda kompetetif olarak inhibe ederek DNA n n zincirini sonland r r ve viral replikasyona engel olur. HBeAg pozitif kronik aktif hepatitli 515 hastada yap lan randomize çal flmada ADV 10 mg/gün, 30 mg/gün ve plasebo grubunun 48 haftal k tedavi için karfl laflt r ld bir çal flmada, tedavi sonu HBV-DNA negatifleflmesi s ras yla %21, %39 ve %0 olarak bildirilmifl ve plasebo grubuna göre anlaml fark bulunmufltur (19). HBeAg negatif kronik aktif hepatitli 185 hastada 48 haftal k ADV tedavisinin plasebo ile karfl laflt r ld baflka bir çal flmada ise tedavi sonu HBV-DNA negatifli i %51 e karfl l k %0 bulunmufl ve fark n istatistiksel olarak anlaml oldu u belirtilmifltir (20). Tedavi öncesi ALT seviyesi düflük, hepatik aktivite indeksi düflük ve HBV-DNA seviyesi yüksek olan hastalarda tedaviye cevap oranlar düflük olmaktad r (21). Çal flmam zda ADV tedavisi alan hastalarda, 12. ayda viral yan t say lar HBeAg pozitif dört hastan n 1 (%25) i, HBeAg negatif alt hastan n tamam (%100) olarak saptanm flt r. Yap lan bir çal flmada, HBeAg negatif hastalarda 144 hafta süreyle ADV kullan m n n daha k sa süreli kullan mlara oranla daha baflar - l sonuçlar verdi i belirtilmifltir (22). Bizim çal flmam zdaki hastalarda da ADV tedavisi 12. ayda sonland r lmay p sürdürülmüfltür. Tedaviye yan t al namayan hastalar n hepsi erkek olup, tedavi süresi ve ilaç dozlar na uyum gösterdikleri gözlenmifltir. Tedavi sonuçlar na bak ld - 68 Viral Hepatit Dergisi 2006; 11(2): 65-69

14 Kronik Hepatit B nfeksiyonunda Antiviral Tedavinin De erlendirilmesi nda, kullan lan tedavi seçenekleri aras nda hasta say s az oldu u için istatistiksel de erlendirme yap lamamakla birlikte, farkl l k gözlenmemifltir. IFN ile LAM ve ADV nin 12. ay n sonunda benzer yan t oran verdi i gözlenmifltir. Çal flmam zda LAM ve ADV kullanan hastalar n tedavilerinin halen devam etmesi nedeniyle kal c viral yan t (KVY) de erlendirilememifltir. Sonuç olarak, KHB tedavisinde kullan lan ilaçlar n benzer baflar göstermesi nedeniyle tedavi karar bireysel ele al nmal d r. KAYNAKLAR 1. Taşova Y, Saltoğlu N, Erbudak Ö, Aksu HSZ. Kronik hepatit B infeksiyonlar nda interferon tedavisi. Viral Hepatit Dergisi 1998; 1: Curry MP, Chopra S. Acut viral hepatitis. In: Mandell GL, Bennett JE, Dolin R, (eds). Principles and Practice of Infectious Diseases. 6 th ed. Philadelphia: Churchill Livingstone, 2005: Taşyaran M. HBV infeksiyonu epidemiyolojisi. Tekeli E, Bal k İ (editörler). Viral Hepatit Dergisi 2003: Kaygusuz S, K l ç D, Ayaşl oğlu E ve ark. K r kkale de yaşa ve cinsiyete göre HAV, HBV ve HCV seropozitiflik sonuçlar. Viral Hepatit Dergisi 2003; 8: Badur S, Akgün A. Diagnosis of hepatitis B infections and monitoring of treatment. J Clin Virol 2001; 21: Akkuş M, Sünbül M, Esen Ş, Eroğlu C, Leblebicioğlu H. Kronik hepatit B infeksiyonunda antiviral tedavinin değerlendirilmesi. Viral Hepatit Dergisi 2004; 9: Hadziyannis SJ, Vassilopoulos D. Hepatitis B e antigen-negative chronic hepatitis B. Hepatology 2001; 34: Kaymakoğlu S, Donakoğlu A, Aksoy N ve ark. Naive anti-hbe pozitif kronik B hepatitinde tek baş - na interferon ile interferon + lamivudin kombine tedavisinin karş laşt r lmas. 19. Ulusal Gastroenteroloji Haftas PB7/ Ekim 2002 Antalya. 9. Sünbül M, Leblebicioğlu H, Köksal İ ve ark. Prekor mutant ve mutant olmayan kronik hepatit B infeksiyonlar nda interferon tedavisine yan t. Viral Hepatit Dergisi 2001; 2: Dianzani F, Antonelli G, Capobianchi MR. The biological basis for the clinical use of interferon. J Hepatol 1990; 11: Fried MW. Therapy of chronic viral hepatitis. Med Clin North Am 1996; 80: Uygun A, Bağc S, Erdil A ve ark. Kronik B hepatitinde interferon tedavisi ile elde edilen sonuçlar. 17. Ulusal Gastroenteroloji Haftas (3-8 Ekim 2000) Özet Kitapç ğ. Antalya, 2000; 343: Beş ş k F. Kronik B hepatit tedavisinde nükleozid analoglar. Tabak F, Bal k İ, Tekeli E (editörler). Viral Hepatit İstanbul: Ohan Matbaas, 2007; Lok AS, McMahon BJ. Chronic hepatitis B. Hepatology 2001; 34: Buti M, Cotrina M, Jardi J. Two years of lamivudine therapy in anti-hbe-positive patients whith chronic hepatitis B. J Viral Hepat 2001; 8: Honkoop P, Niesters HG, de Man RA, Osterhaus AD, Schalm SW. Lamivudine resistance in immunocompetent chronic hepatitis B. Incidence and patterns. J Hepatol 1997; 26: Aye TT, Bartholomeusz A, Shaw T, et al. Hepatitis B virus polymerase mutations during antiviral therapy in a patient following liver transplantation. J Hepatol 1997; 26: Tipples GA, Ma MM, Fischer KP, et al. Mutation in HBV RNA-dependent DNA polymerase confers resistance to lamivudine in vivo. Hepatology 1996; 24: Marcellin P, Chang TT, Lim SG, et al. Adefovir dipivoxil for the treatment of hepatitis B e antigenpositive chronic hepatitis B. N Engl J Med 2003; 348: Hadziyannis SJ, Tassopoulos NC, Heathcote EJ, et al. Adefovir dipivoxil for the treatment of hepatitis B e antigen-negative chronic hepatitis B. N Engl J Med 2003; 348: Dusheiko G. Adefovir dipivoxil for the treatment of HBeAg-positive chronic hepatitis B: A review of the major clinical studies. J Hepatol 2003; 39: Hadziyannis SJ, Tassopoulos NC, Heathcote EJ, et al. Long-term therapy with adefovir dipivoxil for HBeAg-negative chronic hepatitis B. N Engl J Med 2005: 352: YAZIfiMA ADRES Dr. Özgür GÜNAL Gazi Üniversitesi T p Fakültesi nfeksiyon Hastal klar ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal ANKARA ozgurgunald@yahoo.com.tr Viral Hepatit Dergisi 2006; 11(2):

15 Kronik Akci er Hastalar nda Hepatit B ve C nfeksiyonlar Prevalans ve Hastal k Süresi ile liflkisi # fiener BARUT 1, Serpil ÖCAL 2, Ayfle YILMAZ 2, Handan NÖNÜ 2, Ünal ERKORKMAZ 3, Özcan AVCI 4 1 Gaziosmanpafla Üniversitesi T p Fakültesi, nfeksiyon Hastal klar ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal, 2 Gaziosmanpafla Üniversitesi T p Fakültesi, Gö üs Hastal klar ve Tüberküloz Anabilim Dal, 3 Gaziosmanpafla Üniversitesi T p Fakültesi, Biyoistatistik Anabilim Dal, TOKAT, 4 Amasya Devlet Hastanesi, Gö üs Hastal klar ve Tüberküloz Klini i, AMASYA ÖZET Ülkemizde hepatit B virüsü (HBV) ve hepatit C virüsü (HCV) infeksiyonlar n n yay l m nda çeflitli t bbi veya cerrahi uygulamalar n önemli yer tuttu u düflünülmektedir. Kronik obstrüktif akci er hastal (KOAH), ast m ve interstisyel akci er hastal ( AH) gibi uzun süreçli akci er hastal olan hastalar, hastaneye s k yatt klar için nozokomiyal infeksiyon etkenlerine s kça maruz kal rlar. Çal flmam zda, kronik akci er hastalar ndaki hepatit B ve C infeksiyonlar prevalans n ortaya koymay, hastal k süresiyle hepatit B ve C infeksiyonlar aras ndaki iliflkiyi araflt rarak s k hastaneye yatman n bölgemiz için bir risk faktörü olup olmad n ortaya koymay amaçlad k. Çal flmaya kronik akci er hastal tan s alan toplam 174 hasta dahil edildi. Hastalar n ELISA yöntemiyle [EIA (Abbott Axsym)] bak lm fl olan HBsAg, anti-hbs, anti-hcv test sonuçlar ile kronik akci er hastal klar n n kaç y ld r devam etti i geriye dönük olarak de erlendirildi. Kontrol grubu olarak bölgemiz kan donörleri verileri de erlendirildi. Hastalar n 100 (%57.5) ü erkek, 74 (%42.5) ü kad nd. Ortalama yafl 64.9 ± 11.5 (25-86) y l idi. HBsAg hastalar n %5.7 (10/174) sinde, anti-hbs %43.2 (73/169) sinde ve anti-hcv de %6.7 (11/164) sinde pozitif olarak bulundu. Kronik akci er hastal n n ortalama süresi 11.8 ± 9.1 (1-40) y l olarak saptand. Hastal k süresiyle hepatit B infeksiyonu aras nda önemli bir korelasyon saptanmazken, hastal k süresiyle hepatit C infeksiyonu aras nda istatistiksel olarak önemli pozitif korelasyon bulundu (r= 0.243, p= 0.005). Ayr ca, kronik akci er hastalar nda buldu umuz HBsAg pozitiflik oran kontrol grubu ile benzerlik gösterirken, HCV infeksiyonu prevalans Türkiye ortalamas ndan ve bölgemiz kan donörlerinde saptanan oranlardan yüksek bulunmufltur (p< 0.001). Bu sonuçlar ve hastal k süresi artt kça anti-hcv pozitiflik oran n n artmas, kronik akci er hastalar nda nozokomiyal yolla HCV geçiflinin önemli olabilece ini göstermektedir. Anahtar Kelimeler: Kronik akci er hastal, hepatit B virüsü, hepatit C virüsü, nozokomiyal geçifl. 70 Viral Hepatit Dergisi 2006; 11(2): 70-75

16 Kronik Akci er Hastalar nda Hepatit B ve C nfeksiyonlar Prevalans ve Hastal k Süresi ile liflkisi SUMMARY The Prevalence of Hepatitis B and C Infections in Patients with Chronic Lung Disease and Its Relation to Disease Duration It has been suggested that medical and/or surgical procedures may have important role for transmission of hepatitis B and hepatitis C viruses in our country. Patients who have chronic lung diseases such as chronic obstructive lung disease, asthma and interstitial pulmonary disease are frequently hospitalized and therefore frequently expose to nosocomial infectious agents. In this study, we aimed to determine seroprevalences of HBV and HCV in chronic lung diseases and also to find out whether the frequent hospitalization is a risk factor for infection by investigating the possible relation between disease duration and hepatitis B and C infection. A totaly 174 patients diagnosed as chronic lung disease were included in the study. The data including HBsAg, anti-hbs, anti-hcv [EIA (Abbott Axsym)], and the duration of lung disease were collected retrospectively from the medical records of the patients. One hundred patients (57.5%) were male and 74 patients (42.5%) were female. The seroprevalence rates were compared with those of blood donors. The mean age was 64.9 ± 11.5 years. The mean duration of chronic lung disease was 11.8 ± 9.1 years (range 1-40 years). HBsAg, anti-hbs and anti-hcv were found to be positive in 5.7% (10/174), 43.2% (73/169), 6.7% (11/164), respectively. Although there was no correlation between the duration of chronic lung disease and hepatitis B infection, a statistically significant correlation between the duration of disease and hepatitis C infection was determined. According to our results, the prevalence of hepatitis B infection in patients with chronic lung diseases were not different from the normal population. However the prevalence of HCV infection was higher than the mean prevalence rate of healthy Turkish people and also than the rates found in blood donors (p< 0.001). In addition to these findings, as the anti-hcv positivity increased with the duration of disease, nosocomial transmission was thought be an important factor for HCV transmission in chronic lung diseases. Key Words: Chronic lung disease, hepatitis B virus, hepatitis C virus, nosocomial transmission. # Bu çal flma, VIII. Ulusal Viral Hepatit Kongresi (2-5 Eylül 2006, Antalya) nde poster olarak sunulmufltur. G R fi Bugün dünyada 350 milyon kiflide kronik hepatit B virüsü (HBV) infeksiyonu 170 milyon kiflide ise hepatit C virüsü (HCV) infeksiyonu bulundu u tahmin edilmektedir. Bu iki virüs kronik hepatit, siroz ve bazen de hepatoselüler karsinoma (HSK) ya yol açabilmelerinden dolay infeksiyon etkenleri aras nda önemli bir yer teflkil etmektedir. Bu etkenlerin bulafl yollar da birbirine benzer ve perkütan geçifl önemli yer tutmaktad r. Hepatit B infeksiyonunun geçifliyle ilgili olarak 2003 Avrupa Karaci er Araflt rmalar Derne i (EASL) Hepatit B Konsensus Raporu nda, ülkemizin de içinde bulundu u hepatit B nin orta derecede endemik oldu u Akdeniz ülkeleri ve Orta Do u ülkelerinde perinatal, ev içi ve seksüel geçiflin geçmiflte bafll ca infeksiyon kaynaklar n oluflturdu u, bugün ise intravenöz (IV) ilaç kullan c - lar nda i nenin ortak kullan m, nozokomiyal geçifl, tatuaj ve piercing gibi uygulamalar n bafll ca HBV geçifl yollar oldu u bildirilmektedir (1). Ülkemiz araflt rmac lar na göre daha çok horizontal ve perinatal geçiflin ön planda oldu u kabul edilmektedir (2,3). Ancak, hastanede veya hastane d fl nda gerçeklefltirilen çeflitli t bbi bak m ve uygulamalarla önemli düzeyde HBV geçifli olabilece i düflünülmektedir. Ülkemizden bir çal flmada, belirlenebilen bulafl yollar içinde HBV geçiflinin en s k nedeninin (%40.4) cerrahi giriflimler oldu u bildirilmifltir (4). Bir baflka çal flmada, HBV geçiflinde yine cerrahi ve dental giriflimlerin önemine dikkat çekilmifltir (5). Hepatit B nin nozokomiyal yolla kolayca bulaflt na dair birçok kan t bulunmakta olup, hemodiyaliz üniteleri buna iyi bir örnektir. Bununla iliflkili olarak özellikle hematoloji-onkoloji ünitelerinde HBV nin nozokomiyal yolla kolayca yay ld na dair kan tlar vard r. Litvanya da bir hastanenin pediatrik onkoloji ünitesinde dört y ll k bir dönemde 106 çocu un HBV veya HCV ile infekte oldu u bildirilmifltir. Üstelik bu çal flmada multidoz serum fizyolojik viyallerinin ortak kullan m ve personelin el hijyeninin yetersiz olmas d fl nda bir risk faktörü belirlenemedi i bildirilmifltir (6). HCV, en s k parenteral yol ve daha az oranda da anneden bebe e ya da seksüel yolla bulaflabilen bir virüstür (7). Kan ve kan ürünleri transfüzyonu, IV ilaç kullan m ve hemodiyaliz, HCV bulafl nda önemli parenteral risk faktörlerini oluflturmaktad r. Günümüzde geliflmifl ülkelerde IV ilaç kullan m HCV geçiflinin %60 ndan sorumlu iken, dün- Viral Hepatit Dergisi 2006; 11(2):

17 Barut fi ve ark. yada HCV geçiflinde farkl risk faktörleri ön plana ç kabilmektedir. Bunlardan biri de hastanede yat flt r (8). Farkl çal flmalarda, cerrahi operasyon ve hastaneye yatma önemli risk faktörleri olarak bildirilmektedir (9,10). Ülkemizden bir çal flmada en önemli risk faktörlerinin cerrahi giriflim ve kan transfüzyonu oldu u, bunun yan nda hepatit C hastalar n n %11.6 s nda uzun dönemli hastanede yat fl öyküsünün oldu u bildirilmektedir (11). Ayr ca, hemodiyaliz ifllemi HCV infeksiyonunun nozokomiyal geçiflinin en önemli kan t olarak görülmektedir. Hemodiyaliz hastalar nda hepatit C s kl artm flt r. Ancak hematolojik hastal veya kronik böbrek hastal olmayan, fakat hastaneye s k yatan hasta gruplar nda HCV s kl ile ilgili yeterli çal flma bulunmamaktad r. Ast m, kronik obstrüktif akci er hastal (KOAH) veya interstisyel akci er hastal ( AH) gibi tan s olan hastalar s k transfüzyon ihtiyac göstermemekle birlikte, s k hastaneye yatan bir hasta grubudur. Bu çal flmada, bu tür hastal olan kronik akci er hastalar nda hepatit B ve C infeksiyonu s kl n araflt rarak hemodiyaliz d fl nda hastaneye yatman n HBV ve HCV infeksiyonlar için bir risk faktörü olup olmad n ortaya koymay amaçlad k. MATERYAL ve METOD Kronik akci er hastal klar ; 1. KOAH, 2. Ast m, 3. AH, 4. Nefes darl olan di er hastal klar Tablo 1. Çal flmaya al nan hastalar n epidemiyolojik özellikleri. Parametre Sayı % Cinsiyet Erkek Kadın Tanı KOAH Astım İAH Diğer Toplam 174 Hastalık süresi (yıl) 11.8 ± 9.1 KOAH: Kronik obstrüktif akciğer hastalığı, İAH: İnterstisyel akciğer hastalığı. fleklinde grupland r larak retrospektif bir çal flma dizayn edildi. Çal flmaya en az bir y l önce kronik akci er hastal tan s alm fl olan, 1 Ocak Temmuz 2006 tarihleri aras nda Gaziosmanpafla Üniversitesi Araflt rma ve Uygulama Hastanesi Gö üs Hastal klar Klini ine baflvuran 130 hasta ve Amasya Devlet Hastanesi Gö üs Hastal klar Klini ine baflvuran 44 hasta olmak üzere toplam 174 hasta dahil edildi. Hastalar n ELISA yöntemiyle [EIA (Abbott Axsym)] bak lm fl olan HBsAg, anti-hbs ve anti-hcv test sonuçlar, kronik akci er hastal klar n n kaç y ld r devam etti i hastane kay tlar ndan elde edildi. Kontrol grubu olarak Tokat ve Amasya illeri kan donörlerine ait 2004 y l verileri de erlendirmeye al nd. BULGULAR Hastalar n 100 (%57.5) ü erkek, 74 (%42.5) ü de kad nd. Ortalama yafl 64.9 ± 11.5 (25-86) y l idi. Hastalar n 116 (%66.7) s KOAH, 50 (%28.7) si ast m ve 3 (%1.7) ü AH tan s alm flt. Nefes darl olan di er hastal klar grubunda 5 (%2.9) hasta vard. Kronik akci er hastal devam süresi ortalama 11.8 ± 9.1 (1-40) y l idi. Hastalar n baz epidemiyolojik özellikleri Tablo 1 de görülmektedir. HBsAg hastalar n %5.7 (10/174) sinde, anti-hbs %43.2 (73/169) sinde ve anti-hcv %6.7 (11/164) sinde pozitif bulundu. Yüz altm fl dokuz hastan n 83 (%49.1) ünde HBsAg veya anti-hbs belirteçlerinden herhangi biri pozitif idi. Bir hastada hem HBsAg hem de anti-hcv pozitif idi. Hastalar n HBV ve HCV belirteçlerinin cinsiyete ve hastal k tan lar na göre da l m Tablo 2 de görülmektedir. Kontrol grubu olarak Sa l k Bakanl 2004 y l Tokat ve Amasya illerindeki kan donörlerinin HBsAg ve anti-hcv sonuçlar kullan ld. Tokat ilinde kan donöründe HBsAg s kl %4.7 (n= 1672), anti- HCV s kl ise kan donöründe %2.18 (n= 630) olarak bulunurken, Amasya ilinde HBsAg s kl kan donöründe %5.47 (n= 1154) ve anti-hcv s kl 9507 kan donöründe %1.21 (n= 115) olarak bulunmufltur. Çal flmam zda bulunan HBsAg pozitiflik oran Tokat ve Amasya illerinin kan donörleri verileriyle ayr ayr karfl laflt r ld nda istatistiksel olarak fark saptanmazken (Tokat için p= 0.52 ve Amasya için p= 0.87), anti-hcv pozitiflik oran n n ise Tokat ve Amasya illerinin kan donörlerindeki anti- HCV oran ndan anlaml derecede yüksek (her bir il için p< 0.001) oldu u görülmüfltür. Hastal k süresiyle hepatit B infeksiyonu aras nda bir korelas- 72 Viral Hepatit Dergisi 2006; 11(2): 70-75

18 Kronik Akci er Hastalar nda Hepatit B ve C nfeksiyonlar Prevalans ve Hastal k Süresi ile liflkisi Tablo 2. Kronik akci er hastalar nda hepatit B ve C göstergelerinin cinsiyet ve hastal k tan lar na göre da l mlar. HBsAg pozitif Anti-HBs pozitif Anti-HCV pozitif Parametre Sayı %* Sayı %** Sayı %*** Cinsiyet Erkek Kadın Tanı KOAH Astım İAH Diğer Toplam *HBsAg pozitifliği 174 hasta, **Anti-HBs pozitifliği 169 hasta, ***Anti-HCV pozitifliği 164 hasta üzerinden değerlendirilmiştir. KOAH: Kronik obstrüktif akciğer hastalığı, İAH: İnterstisyel akciğer hastalığı. yon bulunmazken hastal k süresiyle hepatit C infeksiyonu aras nda zay f, fakat istatistiksel olarak önemli pozitif bir korelasyon bulunmufltur (r= 0.243, p= 0.005). Hasta yafl ile HBV ve HCV infeksiyon göstergeleri aras nda bir korelasyon saptanmam flt r. TARTIfiMA Ülkemiz hepatit B yönünden orta derecede endemisite göstermektedir (1). Ülkemizde HBV nin horizontal ve perinatal geçifl baflta olmak üzere bütün yollarla bulaflabildi i düflünülmekte, fakat hangi bulafl yolunun önemli oldu u konusunda kesin sonuçlar bulunmamaktad r (3,12). Baz çal flmalarda cerrahi giriflimler ve difl tedavisi gibi risk faktörlerinin önemine dikkat çekilmektedir. Ülkemizden 10 merkezin kat l m yla yap lan bir çal flmada, HBV bulafl yolu olarak cerrahi giriflim ilk s - rada yer alm fl (%40.4), bunu %16.7 ile aile içi temas ve %4 ile transfüzyon izlemifltir. Bu çal flmalar ve hemodiyaliz hastalar nda afl laman n yeterli olmad y llarda görülen yüksek prevalans de erleri nozokomiyal geçiflin önemine dikkat çekmektedir (4,5,13,14). Ülkemizde hematolojik malignite gibi çeflitli risk gruplar nda yap lan çal flmalarda HBsAg pozitiflik oran yüksek bulunmufltur (13). fiencan ve arkadafllar, kronik hastal a sahip olanlarda HBsAg pozitifli ini %7.5 olarak bulmufl ve bunun kan donörlerindeki orandan anlaml derecede yüksek oldu unu bildirmifllerdir (15). Çal flmam zda bulunan HBsAg pozitiflik oran (%5.7), ülkemiz genelinde kan donörlerinde yap lm fl çal flmalarla uyum göstermektedir. On befl y - l kapsayan ( ) bir dönemde K z lay kan merkezleri taraf ndan toplanan 5 milyondan fazla ünite kanda HBsAg pozitifli i %5.1 bulunmufltur (13). Sa l k Bakanl verilerine göre 2004 y l nda Tokat bölgesi kan donörlerinde HBsAg pozitiflik oran %4.7 ve Amasya bölgesi kan donörlerinde %5.47 dir (16). Her bir ilin kan donörlerindeki bu oranlar çal flma grubumuzla karfl laflt r ld nda istatistiksel olarak anlaml farkl l k saptanmam flt r (Tokat için p= 0.52 ve Amasya için p= 0.87). Ayr ca, hastal k süresi veya yafl ile HBsAg pozitifli i aras nda bir korelasyon bulunmam flt r. Biçmen ve arkadafllar n n 2000 y l nda zmir bölgesinde bir gö üs hastal klar hastanesine yatan akci er patolojisi olan hastalarda yapt klar çal flmada HBsAg pozitifli i genel popülasyondaki orana benzer bulunmufltur (17). Alt ndifl ve arkadafllar, Afyon bölgesinde sadece KOAH tan l hastalar üzerinde yapt klar bir çal flmada, yine HBsAg oran yönünden genel popülasyona benzer bir oran (%2.6) bulduklar n bildirmifllerdir (18). fiencan ve arkadafllar, kronik hastal a sahip olanlarda HBsAg pozitifli ini (%7.5) kan donörlerinden yüksek bulmalar na karfl n, çal flma grubu içinde yer alan KOAH veya ast m olan 40 hastada HBsAg pozitifli ini %5 olarak saptam fllard r (15). Ayr ca, hastaneye yat fl hikayesi olanlarda anti- HBc pozitifli inin yüksek (%45.8) oldu unu bildirmifllerdir. Çal flmam zda buldu umuz anti-hbs pozitiflik oran (%43.2), Türkiye de anti-hbs s kl ile ilgili olarak çeflitli çal flmalardan elde edilen % aral n n içinde kalmaktad r (12). Viral Hepatit Dergisi 2006; 11(2):

19 Barut fi ve ark. Çal flmam zda kronik akci er hastalar nda saptad m z anti-hcv pozitiflik oran (%6.7) ülkemiz genelinde bulunan orandan yüksektir. Ülkemizde kan donörlerinde anti-hcv pozitiflik oran n n % düzeyinde oldu u bildirilirken, sa l kl popülasyonda yap lm fl çal flmalarda bu oran n %1.7 yi geçmedi i görülmektedir (14) y l nda kan donörlerinde anti-hcv pozitiflik oran Tokat ve Amasya bölgelerinde s ras yla %2.18 ve %1.21 olarak bildirilmifltir (16). Çal flmam zda tespit edilen de er, bu oranlardan istatistiksel olarak anlaml derecede yüksekti (her bir il için p< 0.001). Çal flmam zda saptad m z anti-hcv pozitiflik oran Kanadal ve arkadafllar n n 2004 y l nda diyaliz hastalar nda bulduklar orana (%6.8) ve Okan ve arkadafllar n n tip II diabetes mellitus (DM) lu hastalarda bulduklar orana (%7.1) çok yak nd r (19,20). Biçmen ve arkadafllar, akci er patolojisi olan hastalarda HCV seroprevalans n %1.8 olarak saptam fl ve bu oran n normal popülasyondan istatistiksel olarak önemli derecede yüksek oldu unu bildirmifllerdir (17). Ayr ca, Alt ndifl ve arkadafllar 2000 y l nda Afyon Gö üs Hastal klar Hastanesine yatan 189 KOAH l hastada çok yüksek bir anti-hcv pozitiflik oran (%39.1) bulmufllard r (18). Bulgular m z bu iki çal flma ile uyumludur. Ayr ca, çal flmam zda hastal k süresiyle anti-hcv aras nda pozitif bir korelasyon bulunmufltur. Bizim bilgilerimize göre bu korelasyonun flimdiye kadar yap lan çal flmalarda araflt r lmad ya da hasta say s yetersiz oldu u için ortaya konulmad düflüncesindeyiz. Bu pozitif iliflkinin nedeni, kronik akci er hastalar n n s k hastaneye yatmalar ve nozokomiyal geçifl olabilir. Nozokomiyal HCV geçiflinin hematoloji, onkoloji ve cerrahi kliniklerinde daha s k oldu u literatürde bildirilmektedir (6,21). Nozokomiyal geçiflin en önemli örneklerinden biri de hemodiyaliz ünitelerindeki artm fl HCV seroprevalans oran d r. Ülkemizden Karaca ve arkadafllar n n yapt klar çal flmada, HCV yönünden en önemli risk faktörünün cerrahi giriflimler oldu- u ve hastalar n %11.6 s nda hastaneye yatman n bir risk faktörü oldu u belirlenmifltir (11). Çal flmam zda HCV nin nozokomiyal geçiflini destekleyen bir kan t ortaya konmas na karfl n, HBV için böyle bir kan t elde edilememifltir. Bunun nedeni kronik akci er hastalar nda HBV nin nozokomiyal yolla geçifli olsa bile, ülkemizde horizontal yol gibi baflka geçifl yollar n n s k oluflu ve infeksiyon alma yafl n n erken olmas n n HBV geçiflinde nozokomiyal bulafl faktörünün istatistiki önemini azaltmas olabilir. Ayr ca, HBV ile temas gösteren di er HBV belirteçleri olan anti-hbs ve anti-hbc nin kontrol grubuyla karfl laflt r lmas gerekirdi. Ancak kan donörlerinde HBsAg d fl ndaki belirteçlere ait verilerin olmamas nedeniyle bu karfl laflt rma yap lamam flt r. HBV infeksiyonu konusunda daha kesin bir yorum yapabilmek için özellikle anti-hbc nin incelenip karfl laflt r laca daha genifl kapsaml çal flmalara ihtiyaç vard r. Sonuç olarak; kronik akci er hastal n n, s k hastaneye yat fl nedeniyle ülkemizde HCV için bir risk faktörü olabilece ini söyleyebiliriz. Ancak bu bulgunun risk faktörlerinin (sterilizasyon-dezenfeksiyon uygulamalar, transfüzyon, cerrahi giriflim, multidoz flakon kullan m gibi baz riskli davran fllar, hastane infeksiyon kontrol önlemlerine uyum vb.) ayr nt l araflt r laca, yafl ve cins uyumlu kontrol gruplar ile karfl laflt rman n yap - laca prospektif çal flmalarla desteklenmesi gerekmektedir. KAYNAKLAR 1. de Franchis R, Hadengue A, Lau G, et al. EASL Jury. EASL International Consensus Conference on Hepatitis B September, 2002 Geneva, Switzerland. Consensus statement (long version). J Hepatol 2003; 39(Suppl 1): Taşyaran MA. HBV enfeksiyonu epidemiyolojisi. Tekeli E, Bal k İ (editörler). Viral Hepatit Bask. Ankara: Viral Hepatitle Savaş m Derneği, 2001: Özdemir D, Kurt H. Hepatit B virüsü infeksiyonlar n n epidemiyolojisi. Tabak F, Bal k İ, Tekeli E (editörler). Viral Hepatit Bask. İstanbul: Viral Hepatitle Savaş m Derneği, 2007: M st k R. Yetişkin akut viral hepatit B (AVHB) de bulaş yollar. Viral Hepatit Dergisi 1995; 1: Erden S, Büyüköztürk S, Çalangu S. A study of serological markers of hepatitis B and C viruses in Istanbul, Turkey. Med Princ Pract 2003; 12: Dumpis U, Kovalova Z, Jansons J, et al. An out-break of HBV and HCV infection in a paediatric oncology ward: Epidemiological investigations and prevention of further spread. J Med Virol 2003; 69: Sünbül M. HCV enfeksiyonunun epidemiyolojisi ve korunma. Tabak F, Bal k İ, Tekeli E (editörler). Viral Hepatit Bask. İstanbul: Viral Hepatitle Savaş m Derneği, 2007: Williams I. Epidemiology of hepatitis C in the United States. Am J Med 1999; 107(6B): Viral Hepatit Dergisi 2006; 11(2): 70-75

20 Kronik Akci er Hastalar nda Hepatit B ve C nfeksiyonlar Prevalans ve Hastal k Süresi ile liflkisi 9. Lionis C, Vlachonikolis IG, Skliros S, Symeonidis A, Merkouris BP, Kouroumalis E. Do undefined sources of hepatitis C transmission exist? The Greek study in General Practice. J Viral Hepat 2000; 7: Karmochkine M, Carrat F, Dos Santos O, Cacoub P, Raguin G. A case-control study of risk factors for hepatitis C infection in patients with unexplained routes of infection. J Viral Hepat 2006; 13: Karaca C, Çakaloglu Y, Demir K, et al. Risk factors for the transmission of hepatitis C virus infection in the Turkish population. Dig Dis Sci 2006; 51: Taşyaran MA. HBV enfeksiyonu epidemiyolojisi. Tekeli E, Bal k İ (editörler). Viral Hepatit Bask. İstanbul: Viral Hepatitle Savaş m Derneği, 2003: M st k R, Bal k İ. Türkiye de viral hepatitlerin epidemiyolojik analizi. K l çturgay K, Badur S (editörler). Viral Hepatit Bask. Ankara: Viral Hepatitle Savaş m Derneği, 2001: M st k R, Bal k İ. Türkiye de viral hepatitlerin epidemiyolojik analizi. Tekeli E, Bal k İ (editörler). Viral Hepatit Bask. İstanbul: Viral Hepatitle Savaş m Derneği, 2003: Şencan İ, Şahin İ, Sertbaş Y, Balbay Ö, Bulut İ. Kronik hastal ğa sahip olanlarda HBV ve HCV seroprevalans. Viral Hepatit Dergisi 2003; 8: Töre O, Uluhan R, Karakoç E, Altunay H, K l ç NB. Türkiye de transfüzyonla bulaşan enfeksiyon sorunu. 12. Türk Klinik Mikrobiyoloji ve İnfeksiyon Hastal klar Kongresi, Kas m 2005; Biçmen C, Eriş FN, Şenol G, Florat N. Akciğer patolojisi olan hastalarda HBV, HCV ve HIV seroprevalans. Viral Hepatit Dergisi 2001; 7: Alt ndiş M, Orman A, Ünlü M, K rlang ç Y. Kronik obstrüktif akciğer hastal ğ olan bireylerde hepatit C virüs infeksiyonu s kl ğ. Viral Hepatit Dergisi 2004; 9: Kanadal A, Pirioğlu S, Özden K. Hemodiyaliz hastalar nda HBsAg, anti-hbs, anti-hbc total, anti HBc IgM, anti-hcv ve anti-hav IgG s kl ğ. Viral Hepatit Dergisi 2004; 9: Okan V, Araz M, Demirci F ve ark. Tip 2 diabetes mellituslu olgularda hepatit B ve C virüs prevalans. Viral Hepatit Dergisi 2000; 6: Allander T, Gruber A, Naghavi M, et al. Frequent patient-to-patient transmission of hepatitis C virus in a haematology ward. Lancet 1995; 345: YAZIfiMA ADRES Dr. fiener BARUT Gaziosmanpafla Üniversitesi T p Fakültesi nfeksiyon Hastal klar ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal 60100, Merkez/TOKAT senerbarut@yahoo.com Viral Hepatit Dergisi 2006; 11(2):