EKONOMİK KRİZ SÜRECİNDE SERMAYE KIYIMI-SERMAYE VE ÜRETİMİN ULUSLARARASILAŞMASI VE DİNOZORLAŞAN BELLO

Transkript

1 EKONOMİK KRİZ SÜRECİNDE SERMAYE KIYIMI-SERMAYE VE ÜRETİMİN ULUSLARARASILAŞMASI VE DİNOZORLAŞAN BELLO 10 Temmuz 2009 İbrahim Okçuoğlu Bu makalede kriz, sermaye kıyımı ve sermaye ve üretimin uluslararasılaşması arasındaki diyalektik bağdan hareketle ekonomik kriz sürecinde sermaye hareketinin seyrini göstermeye çalışacağız. 21. yüzyılın en kapsamlı sermaye kıyımı: Kapitalizmin tarihinde görülen en kapsamlı sermaye kıyımı ve devlet müdahalesi bu kriz sürecinde gerçekleştirilmiştir. Ekonomik kriz devam ediyor ve buna bağlı olarak sermaye kıyımı ve devlet müdahalesi de devam ediyor. 1-Dünya borsalarında sermaye hareketi Yok edilen sermaye miktarı konusunda çok değişik veriler sunuluyor. Bazı sonuçlar şöyle: Ekim 2008 itibariyle: Ekim Ekim 2008 arasında dünya borsalarda yok olan değer miktarı 26 trilyon dolar. 15 Kasım 2008 itibariyle: Dünya çapında varlık değerleri korkunç denecek derecede yok olmuştur; dünya borsalarında toplam sermayeleştirme değeri -toplam değerler yılında yaklaşık 60 trilyon dolardı. Bu miktar 53 ülke borsasında 30 trilyon dolara düşmüştür; yani yarı yarıya bir değer kaybı söz konusudur. Dünya borsalarında bir yıllık (2008) zarar: Dünya çapında sadece 2008 yılı içinde hisse senedi yatırımlarında zarar yüzde 50 oranına vardı; yani yatırımcılar bir sene içinde 21,4 trilyon dolar zarar ettiler; bu kadar bir miktar borsalarda buharlaştı. Bu miktar dünya üretiminin yaklaşık yüzde 40'ına eşittir arasında dünya borsalarında küresel borsa değerlerinin gelişme seyri: Yukarıdaki grafik çok şey anlatıyor; İşletmelerin borsa değerlerinin 2003 sonundan 2008 sonuna kadar gelişme seyri, borsa değerlerinin -dönem dönem düşse de- 2007'nin son aylarına kadar sürekli yükseldiğini; 2003 sonu itibariyle 25 trilyon dolardan 2006'nın ikinci yarısında 60 trilyon doları aştığını ve 2007 sonu itibariyle de 60 trilyon dolardan geriye doğru düşmeye başladığını ve 2008 sonu itibariyle 30 trilyon dolara düştüğünü gösteriyor. Demek ki yaklaşık bir sene içinde dünya borsalarında yüzde 50 oranında bir borsa sermayesi buharlaşmıştır. Bu anlamda da borsa değerleri bazında sermayenin (tekellerin) uluslararasılaşması da sadece bir sene içinde yüzde 50 oranında gerilemiştir; 2008 sonu

2 itibariyle borsa değerleri 2003'ten daha geriye düşmüştür. Aşağıdaki grafik yukarıdakinin hemen hemen aynısı; yukarıdaki yıl sonu itibariyle aşağıdaki de Ekim ayı sonu itibariyle sonuç açıklıyor. Grafikte Eylül 2003'ten Eylül 2008'e dünya borsalarında dolar bazında ve oransal olarak sermayeleşme sürecini görüyoruz. Değer bakımından 2007 sonuna kadar yükselen borsalar, sonraki dönemde geriliyor ve dünya borsalarında sermayeleşme yaklaşık 2007 sonu itibariyle 65 trilyon dolardan 2008 sonu itibariyle 35 trilyon dolara düşüyor. Muazzam bir "değer" kaybı; sermaye kıyımı ve aynı zamanda sermaye ve üretimin uluslararasılaşma derecesinde korkunç bir gerileme; yani sermaye ve üretim, dünya borsalarında sermayeleştirme bazında bir senede -Ekim 2007'den Ekim 2008'e- yüzde 43,4 oranında geriliyor. Asya Kalkınma Bankası'nın (ADB) bir araştırmasına göre 2008 yılı itibariyle 50 trilyon dolarlık bir varlık eriyip yok oluyor;, "hisse senetleri ve tahviller de dahil küresel mali varlık değerleri" kaybı 50 trilyon dolar. Bu, yaklaşık olarak 2008 yılında dünya brüt üretimi değerine tekabül etmektedir. Banka, bu gelişmeyi 30 yıldan bu yana 1929 kriziyle karşılaştırıldığında en felaket "tasfiye krizi" olarak değerlendiriyor. 2008'deki 28,7 trilyon dolarlık sermaye kıyımına 2009'daki (6 Mart 2009 itibariyle) 6,5 trilyon dolarlık kıyımı eklersek 2008 başından veya 2007 sonundan 6 Mart 2009'a kadar dünya borsalarında sermaye kıyımı ve sermayenin uluslararasılaşmasındaki korkunç gerileme tablosu tamamlanmış olur. Veya hesabı şöyle de yapabiliriz: 31 Ekim 2007'de 62,57 trilyon dolar olan dünya borsalarındaki sermayeleştirme miktarı 6 Mart 2009'da 25,558 trilyon dolara düşüyor: Bu zaman zarfındaki kayıp miktarı 37,01 trilyon dolar; yani yüzde 59,2. Yarısından fazla bir miktar; bu dönemde, daha ekonomik krizin başlangıç aşamasından itibaren sermayenin uluslararasılaşma derecesi yarıdan fazla geriliyor. Bu durum, sermaye ve üretimin uluslararasılaşmasında ekonomik krizin nesnel bir faktör olarak oynadığı rolü ve ekonomik krizler olduğu müddetçe de sermaye ve üretimin hiçbir zaman tamamen, yüzde yüz uluslararasılaşamayacağını göstermektedir. Sonuç: dünya borsaları, en yüksek seviyesine ulaştığı 'den 2009 Şubat sonuna yüzde 59 oranında değer kaybetmiştir veya 35,681 trilyon dolar buharlaşmıştır. Aynı dönemde Amerikan borsalarında buharlaşan değer miktarı 10,016 trilyon dolardı (değerin yüzde 53,4'ü). 2-Dünya çapında doğrudan yabancı sermaye hareketi 2008 sonu itibariyle doğrudan yabancı sermaye hareketi: UNCTAD'ın açıklamasına göre dünya çapında doğrudan yabancı sermaye yatırımları 2008 yılında yüzde 21 oranında gerileyerek milyar dolara düşmüştür. Gelişmiş ülkeler toplamında doğruda yabancı sermaye yatırımları, geçici verilere göre, 2007 ile karşılaştırıldığında 2008 yılında yüzde 32,7 oranında gerileyerek 1250 milyar dolardan 840 milyar dolara düşmüştür. Bu gerileme Fransa'da yüzde 37,7; Almanya'da yüzde 48,9; İngiltere'de yüzde 51,1ve

3 İtalya'da da yüzde 94,3 oranlarında olmuştur. Öyle ki Almanya, İtalya, İngiltere gibi emperyalist ülkelerde doğrudan yabancı sermaye yatırımları 2006'daki seviyesinde kalmıştır. Buna göre, sermaye ve üretimin uluslararasılaşması, 2008 yılında 2007 yılına göre doğrudan yabancı sermaye yatırımları bazında dünya çapında yüzde 21; gelişmiş ülkelerde ve AB'de de yüzde 32,7 oranında gerilemiştir. Aşağıdaki grafik ekonomik kriz dönemlerinde uluslararasılaşan sermayenin nasıl hareket ettiğini; kriz karşısında verdiği tepkiyi çok iyi göstermektedir. Burada söz konusu olan, uluslararasılaşmış sermayenin ve üretimin kriz söz konusu olduğunda "ulusal" limanlarına geri çekilmesidir; yani uluslararasılaşma hareketinin krizden; bu nesnel faktörden dolayı gerilemesidir. Burada 2000 yılında milyar dolar olan doğrudan yabancı sermaye yatırımlarının 2003 yılında 0,561 milyar dolara düşerek yaklaşık yüzde 60 oranında gerilediğini görüyoruz yılından itibaren sürekli artan bu türden uluslararasılaşmış sermaye miktarı 2007 yılında doruk noktasına ulaşıyor (1.833 milyar dolar). Ama kriz yılı 2008'de ise milyar dolara düşerek yaklaşık yüzde 21 oranında geriliyor ve bu gerileme sadece ikinci yarısı kriz olan 2008 yılında oluyor arasında dünya çapında sermaye birleşmeleri ve devralmaları (milyar dolar): Sermaye birleşme ve devralmaları miktarı 2009'un 1. çeyreğinde de gerilemeye devam etmiştir ve bir yıl öncesi aynı çeyreğe göre yüzde 32,25 oranında azalmıştır. 2007'nin 2. çeyreğindeki doruk noktasıyla (1,412 trilyon dolar) karşılaştırıldığında bu türden uluslararasılaşmış sermaye miktarı 2009'un 1. çeyreğinde yüzde 68 oranında gerileyerek 451,4 milyar dolara düşmüştür. Yani sermaye ve üretimin uluslararasılaşması korkunç derecede gerilemiştir. Bu gelişmeye paralel olarak katılımcı şirketler"in uluslararası devralma ve birleşmelerdeki payı da giderek azalmıştır; katılımcı şirketlerin uluslararası alanda kaynakları kurumaya başlamış, kriz öncesinde uluslararası alanda toplanmış sermaye miktarı (200 milyar dolar) kriz döneminde, 2009'un 1. çeyreğinde 48 milyar dolara düşerek yüzde 52 oranında gerilemiştir. Bu çekirgeler" artık zıplayacak durumda değiller. Hedge-Fonlarda toplanan sermaye miktarı, 2200 milyar doları geçerek 2007 yılında doruk seviyeye çıkıyor. Ama 2008 yılında yaklaşık 1500 milyar dolara düşüyor, yani yüzde 31,8 oranında geriliyor. BIZ'in (Internationale Bank für Zahlungsausgleich) verilerine göre Avrupa bankaları gelişen ülkelerden ve yükselen pazarlar"dan yoğun biçimde sermaye çektiler: Bilançoları düzeltmek ve hükümetlerin iç pazarı kredi ile desteklemek nedenlerinden dolayı 2008'in son 9 ayında uluslararası alandan çekilen para miktarı 4,8 trilyon dolardı. Sadece 2008'in 1. çeyreğinde bu miktar yaklaşık 2 trilyon dolardı. Aşağıdaki grafikte en büyük 30 ekonomide dolaşan -uluslararasılaşmış- sermayenin hangi boyutlarda yeniden iç pazara döndüğünü görüyoruz; yabancı sermaye gidiyor, öz özel sermaye geliyor. İsterseniz buna sermaye ve üretimin "anti-uluslararasılaşması" da diyebilirsiniz. Niye olmasın?! Küreselleşmenin, "anti"si ""antiküreselleşme"; "düzensizleştirmenin "anti"si "yeniden düzenleştirme" oluyor da uluslararasılaşmanın "anti"si niçin olmasın!?

4 Bu veriler, dünya mali pazarlarının oldukça güçlü bir biçimde anti-uluslararasılaştığını", yani ulusallaştığını göstermektedir. Azami kar dürtüsünden dolayı dünya turuna çıkan sermaye, tilkinin dönüp dolaşıp geleceği yer kürkçü dükkanıdır" misalinde olduğu gibi, emin liman olarak gördüğü iç pazara dönmek zorunda kalmıştır. Bu zorunluluk niye? Krizden dolayı. Sermayenin ne kadar uluslararasılaştığını hesaplamak için dünya brüt üretimi ve yurt dışında sermaye stoku verilerinden de yararlanabiliriz. Sonuç: Yurt dışında sermaye stoku bakımından sermayenin uluslararasılaşma derecesi 2000'de yüzde 18,7; 2001'de yüzde 20,6; 2002'de yüzde 21,3; 2004'te yüzde 23,9 ve 2005'te de keza yüzde 23,9 idi. Son olarak sermaye ve üretimin uluslararasılaşmasına tarihsel perspektif açısından bakalım: Birinci örnek: MSCI World, dünya çapında hisse senedi hareketini yansıtan indekstir. 24 ülkenin hisse senetleri bazında hazırlanmıştır. Bu indeksin hareketinde, sermayenin uluslararasılaşmasını hangi faktörlerin doğrudan etkilediğini görüyoruz. Örneğin krizi ve Eylül saldırısı dünya çapında hisse senedi hareketini, bu endeksin 2003'te değerinin yüzde 50'in yok edecek derecede etkilemiştir. Burada ekonomik krizi ve savaşı, sermaye ve üretimin uluslararasılaşmasını doğrudan etkileyen faktörler olarak görüyoruz. 2000'deki en yüksek noktasına (1448,76 puan) ancak 6 yıl sonra ulaşabilen indeks, 2007'de ulaştığı en yüksek noktasından (1682 puan) yaşanan krizin etkisiyle 1995'teki seviyesine savrulmuştur. Aşağıdaki grafikte bu gelişmeyi görüyoruz.

5 İkinci örnek: 200 yıllık süreçte sermayenin uluslararasılaşması (Bkz.: Carmen M. Reinhart; "Eight hundred years of financial folly", 19 April 2008): arasında sermaye ilkin 1914'te uluslararasılaşmasının doruk noktasına ulaşıyor, uluslararasılaşması II. Dünya Savaşı döneminde yaklaşık 1800'deki seviyesine geriliyor ve ancak arasında 1914'deki seviyesini aşabiliyor. Aynı grafikte krizde olan ülkelerin toplam ülkelere oranı da görüyoruz. Tam örtüşmese de sermayenin uluslararasılaşmasının yükselmesiyle krize giren ülkelerin toplam ülkelere oranı artıyor. Yani uluslararasılaşan sermaye kaçınılmaz olarak daha çok ülkeyi kriz girdabına çekiyor. Üçüncü örnek: 160 senelik süreçte sermaye ve üretimin uluslararasılaşması: 1850'den 1965'e, oradan da 2006'ya Kautsky-vari bütünleşmenin ve küreselleşmenin; "ultra-emperyalizm"in, Negri'nin "İmparatorluk"unun çapı ve boyutu yüzde 25'in bir milim ötesinde değil arasında uluslararasılaşmanın en yüksek ve en düşük olduğu yıllara göre sermaye ve üretimin uluslararasılaşması:

6 Sermaye 1913'te ne kadar uluslararasılaşmışsa 1991'de ve 2007'de de o kadar uluslararasılaşmıştı. Yani 1913'teki uluslararasılaşma boyutuyla 2006'daki uluslararasılaşma boyutu arasında görece bir fark yok. Topu topu yüzde 25. Bu onun uluslararasılaşmadaki en yüksek oranıdır. (Aslında bu oran 24 ve virgülden sonrasıdır, yani 24'ten fazla ama 25'te azdır). II. Dünya Savaşı döneminde sermaye ve üretimin uluslararasılaşma derecesi 1850'nin altına düşmüştü. Şimdi bu kriz, bu yüzde 25'i de geriye çekti. Niye böyle acaba? 1800'lü yılları bir kenara bırakalım. Peki arasında ve ekonomik kriz sürecinde sermaye ve üretimin uluslararasılaşması; yani emperyalist küreselleşme neden bu kadar geriliyor? Bunun iki nesnel nedeni var: 1) Savaş: Yukarıdaki tabloda II. Dünya Savaşından dolayı sermaye ve üretimin hangi boyutlarda gerilediğini görüyoruz.. Peki savaş sermayeye ne yapıyor? Savaş döneminde sermaye geldiği yere geri dönüyor veya "ulusal" limanına dönüyor ve orada azami kar olanağı buluyor. Hani savaş, üretici güçleri tahrip ediyor veya silah sanayini geliştiriyor ya. İşte tam da bu ve benzer nedenlerden dolayı geri dönüyor. Demek ki emperyalist savaş, sermaye ve üretimin uluslararasılaşmasını frenleyen, gelişmesinin düz bir hatta ilerlemesini engelleyen nesnel bir faktördür. Haksız savaşlar kapitalist sistemin bir özelliği olduğuna göre, bu türden savaşlardan dolayı sermaye, kendi doğrultusunda dolu dizgin uluslararasılaşamıyor. 2) Ekonomik kriz: Yukarıdaki grafiklerde uluslararasılaşan sermayenin ekonomik kriz döneminde oldukça büyük boyutlarda geri çekildiğini; uluslararasılaşma derecesinin gerilediğini görüyoruz. Demek ki ekonomik krizler, sermaye ve üretimin uluslararasılaşmasını frenleyen, gerileten bir nesnel faktördür ve krizsiz kapitalizm düşünülemeyeceğine göre sermaye de hiçbir zaman yüzde yüz uluslararasılaşamaz ve genişletilmiş yeniden üretim olanaklarını geldiği yerde; "ulusal" limanında arar. Marks'ın deyimliye "eski pazarları adam akıllı sömürmek"te arar. Sermaye ve üretimin uluslararasılaşma derecesi kapitalizmin bütün tarihi boyunca yüzde 25'in üstüne çıkmamıştır. Yani uluslararasılaşmanın azami çapı ancak yüzde 25'tir ve o da belli dönemlerde. Sermayenin uluslararasılaşması teorisinin çapı bu kadar. Bu çapın ne kadar olacağını belirleyen kapitalist sisteme özgü nesnel faktörlerdir. Bu faktörler olmaksızın, etkide bulunmaksızın kapitalizm de olamayacağına göre, sermaye de hiçbir zaman bütünlüklü, çelişkileri tali kalan bir kapitalist dünya ve ekonomisi oluşturamaz. Yani bu, kapitalist sistem gerçekliğinin doğasına aykırıdır. Bunun olamayacağını krize karşı tedbirler politikasında da görüyoruz. Ne G-7 gurubu toplantılarında ve ne de G-20'lerin toplantısında mali ve ekonomik krize karşı ortak tavır alınabilmiştir; iyi niyet açıklamalarının ötesine geçmeyen bu toplantılar sonrasında her ülke, açık ki hazırlayıp çekmecede tuttuğu "ulusal kriz program"larını açıklamış ve uygulamaya koymuştur. Tabii bu tavır, çelişkileri tali olmuş, Kautsky-vari bütünleşmiş bir dünya ekonomisini değil, emperyalist ülkeler ve uluslararası tekeller arasındaki çelişkilerin ne denli keskinleştiğini gösterir. Bunda garip bir durum yok, emperyalizm budur; bu, kapitalist dünyanın yeniden paylaşımı için acımasız rekabetten başka bir şey olamaz; Kautsky'nin "ultra-emperyalizmi" hiç olamaz. Lenin'e göre dünya ekonomisi, tek tek halkalardan oluşan bir zincirdir. Bu halkalar -tek tek ülkelerarasında güç dengesi değil, dengesizlik esastır; yani eşitsiz gelişme yasası geçerlidir. Bu yasa emperyalizm çağında kapitalizmin nesnel bir yasasıdır ve bu yasanın sonuçları, kapitalist dünya ekonomisinin, Kautsky'nin hayal ettiği gibi hiçbir zaman bütünleşemeyeceğini (teorik olarak mümkündür) göstermektedir, en azından senedir göstermektedir. Şimdi, sermaye ve üretimin uluslararasılaşmasından bu yasanın artık geçersiz olduğu; rekabetin bütünleşmiş dünya ekonomisi çerçevesinde gerçekleştiğini savunanlar var. Bu anlayış, bizim bildiğimiz Kautsky'nin "Ultraemperyalizm" teorisinin öbür adıdır. Denecek ki sermaye ve üretim gerçekten böyle bir teoriyi savunacak kadar, Kautsky'cilik yapacak kadar uluslararasılaştı mı? Lenin'in anlayışının yanlışlığı, Kautsky'nin anlayışının doğruluğu sermayenin uluslararasılaşmasıyla gerçekten kanıtlandı mı? Yani Lenin'in tanımladığı tek tek halkalardan oluşan zincirin; dünya pazarının; uluslararasılaşmış sermaye ve üretimin yerini Kautsky'nin savunduğu, eşitsiz gelişme yasasının geçersiz olduğu, rekabetin bütünlük sınırlarını zorlama olanağının kalmadığı bir uluslararasılaşma mı aldı? Bunun böyle olduğunu bir Marksist savunamaz. Savunabilmesi için gelişmelere gözünü kapatmış olması gerekir. Küçük burjuva, sermaye ve üretimin uluslararasılaşmasının; emperyalist küreselleşmenin sermayenin dünya pazarlarında rekabetinden başka bir anlam taşımadığını anlamaz. Bunu alamadığı için de sermaye

7 ve üretimin uluslararasılaşmasının çok yeni bir gelişme olduğuna; emperyalizmin son dönemlerdeki bir görüngüsü olduğuna inanır. Marks'ın kapitalist üretim biçiminin gelişmesini üzerine analizi; "Bizzat dünya pazarı, bu üretim tarzı için temel teşkil eder. Öte yandan, bu üretim tarzının, gitgide büyüyen bir ölçekte üretimde bulunma yolunda kendi özünde bulunan zorunluluk, sürekli olarak dünya pazarını genişletme eğilimini yaratır ve bu durumda, sanayide devrimlere yol açan şey, ticaret olmaz, ticareti sürekli biçimde kökünden değiştiren sanayi olur. Ticari üstünlüğün kendisi, şimdi büyük sanayi için koşulların şu ya da bu derecede bir ağırlıkta olmasıyla bağlı durumdadır" (Kapital, C. III, s. 345/346) tespiti küçük burjuvanın umurunda bile değildir. Lenin'in deyimiyle "filisten", dar kafalı küçük burjuvanın son dönemlerde emperyalizmin, dünya ekonomisinin gelişmesinde yeni diye tespit ettiği olgunun, iki dünya savaşı tarafından kesintiye uğratılmış dünya pazarı gelişmesinin eski gelişme çizgisine dönmesinden başka bir şey olmadığını asla ve asla anlamaz arasında dünya ticaretinin görece gerilemesi gerçekliği, küçük burjuvanın kavrayış ufkunu aşan bir gerçekliktir. Öyle ki, dünya ticaretinin ancak 1990'da 1913'teki görece seviyesine ulaşabildiği gerçekliği küçük burjuva için bir muammadır. Bu gerçeklik karşısında "cin çarpmışa döner". Aksi taktide dünya ekonomisinin Kautsky'nin "ultra-emperyalizmi" temelinde bütünleşmediğini, Negri'nin "İmparatorluk"unun kurulmadığını kabul etmek zorunda kalır. Küçük burjuva, hep yeninin peşinde koşarken, mevcut krizi kriziyle karşılaştırıp, en azından o kriz kadar derin ve kapsamlı derken sermaye ve üretimin uluslararasılaşmasının da krizi döneminde ne kadar geriye atıldıysa şimdi de görece olarak en azından o kadar geriye atıldığını söylemiş olduğunun farkında bile değildir. Sermaye ve üretimin uluslararasılaşması bazında mevcut krizin kriziyle karşılaştırılması, sermaye ve üretiminin arasındaki gelişmesinin karşılaştırılması demektir. Bunu Kautsky'ciler anlamadı, Negri anlamadı, emperyalist küreselleşme sürecini emperyalizm ötesi bir düzen, yeni bir çağ olarak gören bir kısım çevreler anlamadı. Hal böyle olunca bunların karikatürü olanların anlamasını beklemek biraz hayalcilik olmaz mı? Zavallı küçük burjuvazinin, hep yeninin peşinde koşmaktan dermanı kalmadı. "Yeni" denizi bitti, şimdi "yeni"yi eskide arıyor ve bula bula da "yeni"nin eskiden beri var olduğunu kanıtlayan olgular buluyor. Uluslararası teori dünyasında kısa bir gezinti yapın, bu unsurları görürsünüz. Ne diyordu Marks? "Üretime (yurt içi üretim kast ediliyor, İ. O.) yatırılabilecek olandan daha fazla sermayenin biriktirildiği, örneğin bankacıda para biçiminde hareketsiz olarak kaldığı durum (gelişir). Bundan dolayı kısaca yatırım spekülasyonu vs. olarak yurt dışına ödünç olarak verilir"(artı Değer Üzerine Teoriler, Marks- Engels; C. 26/II, s. 485). Veya: "Sermaye eğer dışarıya gönderiliyorsa, bu, mutlaka içeride kullanılmadığı için değil, dış bir ülkede daha yüksek bir kâr oranı ile kullanılabildiği içindir" (Kapital, C. III, s. 266). Böylece sermayenin neden uluslararasılaşığını öğrenmiş oluyoruz. Peki, yurt içinde karlı yatırım imkanı doğarsa ne olur? Sermaye, gittiği gibi geri döner. Bu imkan ne zaman oluşur? Ekonomik kriz, savaş ve çok etkili doğa felaketleri döneminde. Sermaye geri dönünce, uluslararasılaşması da gerilemiş olur. Öncekileri bir kenara bırakalım, mevcut krizde sermayenin bu hareketi burjuva iktisatçılar ve ilgili duyan siyasi çevreler tarafından oldukça ayrıntılı analiz ediliyor. Varılan ortak sonuç, sermaye ve üretimin uluslararasılaşmasının, geriye dönüşümsüz bir süreç olmadığı; hele hele emperyalizm ötesi bir gelişmenin ifadesi hiç olmadığı ve ekonomik kriz vb. nesnel faktörlerden dolayı gerilediğidir. Kriz, emperyalist burjuvaziyi o denli korkutmuş ki, dünya ticaretinin 80 sene geriye düşeceğini; ihracat bazında sermaye ve üretimin bu kadar gerileyeceğini hesap ederek hayıflanıyor. "Filisten" küçük burjuvazi de bundan kapitalizmin kendiliğinden çökeceği sonucunu çıkartıyor. "AKIL HOCASI" WALDEN BELLO, "AKIL HOCASI" TONİ NEGRİ VE "AKIL HOCASI" KARL KAUTSKY İLE ÇELİŞİYOR VEYA WALDEN BELLO DİNOZORLAŞIYOR! Dünya çapında tanınmış küreselleşme eleştirmeni Walden Bello, aynen T. Negri, N. Nelte, N. Kurz gibi, görüşleriyle bir kısım çevreyi etkilemiş birisidir. Bazı görüşlerini artık kendisi tartışmasa da başkaları hala tartışmaya, onun anlayışları üzerine teoriler oluşturmaya devam etmektedir. Bello'nun görüşleri, Negri'nin, Kautsky'nin ve Nelte'nin görüşleriyle çelişmektedir. Konumuzla ilişkin olarak Bello'dan bazı aktarmalar yapalım: "Küreselleşme şimdiye kadar iki aşamadan geçti: İlki 19. yüzyılın başlangıcından 1914'e kadar; I. Dünya Savaşının patlak vermesine kadar; ikinci aşaması ise 1980'li yıllardan bugüne kadar devam etti. Kısaca,

8 küreselleşme krizdedir...süreklilik arz eden ekonomik kriz, küresel direnişin yaygınlaşması... ile karakterize olan tarihsel bir girdap içinde bulunuyoruz" ("Ist die Globalisierung zu Ende?"- "Küreselleşmenin Sonu Geldi mi?", 27 Haziran 2003). "Kürselleşme' kelimesi ilk defa '90'lı yılların başında İngiliz kelime hazinesinin bileşeni olduğunda geleceğin en önemli eğilimi olarak görülüyordu. 15 sene sonra küreselleşme en yüksek noktasına ulaştı ve geri gidiyor... Görece ulusal bağımsız ekonomilerin, işlevsel olan küresel bir dünyaya entegre edilmesi süreci, geriye dönüşümü olmayan süreç olarak göklere çıkartıldı...15 sene sonra, işletmelerin başka (bölgelere ve ülkelere) kaydırılmasına rağmen, uluslararası ekonomi, ulusal ekonomilerin bir kümesi olarak kaldı...gerçekten de küreselleşme en yüksek seviyesine ulaştı ve geriliyor... Küreselleşmenin yükseliş döneminde bize, devlet politikasının artık anlamının kalmadığı ve büyük işletmelerin yakında devletleri cüceleştireceği söylendi. Gerçekte ise devletler hala önemli. AB, ABD ve Çin, 10 sene öncesinden daha güçlü aktörlerdir... Ayrıca, devlet tedbirleri, sanayi yapıları oluşturmak veya çalışanları korumak için pazara müdahale ediyorlar... Gerçekten de küreselleşme, Clinton hükümetinin harika bir stratejisi oldu; Amerikan eliti, yeni, takdis edilmiş bir dünya düzenine doğru dünya koalisyonunda eşitler arasında birinci olacaktı. Bu proje şimdi paramparça oldu...ulusal özellikli devletler, birbirleriyle sıkı bir rekabet içindeler, her biri, bir diğerinin ekonomisini talan etmeyi amaçlıyor... Küreselleşmenin geleceği: Bugünkü açıdan bakıldığında görülüyor ki, küreselleşme kapitalizmin gelişmesinde yeni, daha yüksek bir aşama değilmiş, aksine bu üretim biçiminin yapısal krizine bir cevapmış. Geleceğin dalgası olarak ilan edilmesinden 15 sene sonra küreselleşme, kapitalist maceranın "güzel yeni bir aşaması" olmaktan ziyade küresel sermayenin, '70'li ve '80'li yıllarda dünya ekonomisi üzerinde hakim olan durgunluktan ve dengesizlikten kurtulmak için umutsuz bir çabası olarak gözüküyor...küreselleşme tüketilmiş bir iktidardır... Acil görev, tekellerin yönlendirdiği küreselleşmeye 'sosyal demokratik' bir yön vermek değildir; küreselleşmenin geriye çekilişi öyle bir yönlendirilmelidir ki, başlangıcındaki kaos ve kontrol edilemeyen çatışmalar zinciri, çöküşünde de oluşmasın" ("Globalisierung auf dem Rückzug-"Küreselleşme Geriye Çekiliyor" ; Orijinal; "Foreign Policy in Focus" 27 Aralık 2006). Bello'nun "küreselleşme" ile kast ettiği sermaye ve üretimin uluslararasılaşmasıdır; dolayısıyla söyledikleri sermayenin uluslararasılaşması üzerinedir. Bayağı ilginç ve doğru, çok önemli diyebileceğimiz bazı tespitler yapıyor: Ne diyor? 1-Ulus-devlet üzerine, korumacılık üzerine, sermayenin ulusal limanı üzerine emperyalizmin ideologları tarafından uyutulduk, adeta kandırıldık demek istiyor. 2-Öyle Negri'nin savunduğu, kuruluşunu ilan ettiği "İmparatorluk", "dünya cumhuriyeti"; Kautsky'nin umduğu emperyalistler arası çelişkilerin yumuşaması, ülkelerin veya ulusal ekonomilerin "ultraemperyalizm"de birleşmeye doğru gelişmeleri falan yok diyor. Negri ve Negri'cilerin bel bağladığı "projenin şimdi paramparça" olduğu; Kautsky'cilerin savunduğu dünya ekonomisinin bütünleşmesi anlayışının, "uluslararası ekonomi, ulusal ekonomilerin bir kümesi olarak kaldığı" için hayal olduğu tespitini yapıyor. Ve böylece Bello, bu konuda Leninleşiyor! 3- Uluslararası alanda bazı küçük burjuva çevreleri kızdırma pahasına da olsa "bugünkü açıdan bakıldığında görülüyor ki, küreselleşme kapitalizmin gelişmesinde yeni, daha yüksek bir aşama değilmiş, aksine bu üretim biçiminin yapısal krizine bir cevapmış" diyerek de Leninleşiyor! Yukarıda sermayenin uluslararasılaşması ile ekonomik kriz bağlamında göstermeye çalıştığımız sermaye hareketinin seyri Bello'yu doğruluyor. Bello yolunu mu şaşırmış, gerçekleri mi görüyor, bunu bilmiyorum. Ama uluslararası arenada herkesin ve özellikle de küçük burjuvazinin hep yeni peşinde koştuğu bu süreçte Negri'leri, Kautsky'leri, şunları bunları bir kenara iterek dinozorlaşıyor; aslında bu konuda Leninleşiyor! Bello, bu konuda Negri'lerden ve Kautsky'lerden, Rosa'yı karikatürleştirenlerden çok çok ileride durmaktadır. Bello, dinozorlaştığına göre iyi bir arkadaş oluyor demektir!

9 NOT: Sermaye ve üretimin uluslararasılaşma derecesini tespitte kullanılan yöntem, formül ve kriterler üzerine kısa bir not: Bu formül ve yöntem üzerine "Rekabetin Tarihi" 1, 2, 3 ve 4. kitaplarında (Ceylan yayınları) yeteri kadar açıklama var. Burada şunu belirtmekle yetiniyorum: Leninist emperyalizm analizini artık geçersiz bulanlar, emperyalizm çağını geride bırakanlar; emperyalizm ötesi bir düzende yaşadıklarını sananlar veya Kautsky'nin "ultra-emperyalizmi"nin gerçekleşiyor olduğu düşüncesinde olanlar; tekilleşmiş dünya pazarından bahsetmeye cüretlenenler, ister farkında olsunlar isterse de olmasınlar, söz konusu yöntem ve formüllerin kullanılması sonucunda ortaya çıkan verilere dayanarak hareket ediyorlar. Kullanım amacı ne denli farklı olursa olsun, burjuva ve Marksist ekonomi ve istatistik bilimi, sermaye ve üretimin uluslararasılaşmasını tespit etmek için bu formüllerin dışında yeni bir bilimsel hesaplama yöntemi henüz geliştirememiştir. Sermaye ve üretimin uluslararasılaşma kapsam ve derecesini tespit etmek için kullanılan bu hesaplama yöntemi, sermaye ve üretimin ne denli uluslararasılaştığını göstermeye yaradığı gibi, ne denli gerilediğini göstermeye de yaramaktadır.