EĞİTİM VE ÖĞRETİM KAZANIMLARI TEMELİNDE 9. SINIF KİMYA DERS KİTABININ İNCELENMESİ

Transkript

1 Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi Sayı, Sayfa 98, 0 EĞİTİM VE ÖĞRETİM KAZANIMLARI TEMELİNDE 9. SINIF KİMYA DERS KİTABININ İNCELENMESİ Mehmet Yüksel Ankara Yenimahalle Teknik ve Endüstri Meslek Lisesi, Dr. Kimya Başöğretmeni, m06yuksel@gmail.com ÖZET Eğitim ve öğretim kazanımları eğitim sürecinin bütünü içinde gelişebilecek kazanımlar niteliğindedir. Eğitim sürecinde edinilebilen bu kazanımların sınıf ortamında gerçekleşen kimya dersi etkinlikleriyle doğrudan bir ilişkisinin beklenmesi çoğu kez olası değildir. Bu tür kazanımları kimya içerik kazanımları etkileyebileceği gibi, kimya dersi dışındaki diğer derslerin de eğitim ve öğretim kazanımlarının edinilmesine katkısı olabilmektedir. Bu çalışmada ortaöğretim kimya dersi programında öngörülen eğitim ve öğretim kazanımlarının 9. sınıf kimya ders kitabında ne düzeyde temsil edildiği belirlenmeye çalışılmıştır. İnceleme konusu edilen kimya ders kitabı beş ünite, 6 bölüm ve bunların içermiş olduğu 7 etkinlikten oluşmaktadır. İçerik analizi sonucunda ders kitabındaki etkinliklerin 9 bilimsel süreç becerisi, 8 kimyateknolojitoplumçevre kazanımı ve 7 iletişim, tutum ve değer kazanımı edindirmeye yönelik bulunmuştur. Ortaöğretim 9. sınıf kimya programında ifade edilen iletişim, tutum ve değer kazanımları arasında bulunan; sükûnetle dinleme, kendini ifade etme, bilimin öncelik aldığı durumları demokrasinin öncelik aldığı durumlardan ayırt edebilme kazanımlarına yönelik etkinliklere ise rastlanılmamıştır. Araştırma sonuçları bir bütün olarak değerlendirildiğinde kimya ders kitabının ortaöğretim programında ifade edilen amaç ve kazanımları karşılamada sorunlu olduğu görülmüştür. Anahtar Sözcükler: Orta Öğretim, Öğretim Programı, Kimya Ders Kitabı, Kazanımlar.

2 Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi Sayı, Sayfa 98, 0 INVESTIGATION OF THE 9 TH GRADE CHEMISTRY COURSE BOOK ON THE BASIS OF THE EDUCATION AND TEACHING ACQUISITONS Mehmet Yüksel Yenimahalle Technical and Industrial Vocational High School Yenimahalle, 0670, Ankara, m06yuksel@gmail.com ABSTRACT The education and teaching acquisitions have the characteristics of developing during whole education process. Expecting a relation between these acquisitions obtained during the education process and chemistry course activities that are realized in the classroom environment is most of the time not probable. While content acquisitions of chemistry can affect these acquisitions, other courses apart from chemistry also contribute to obtaining education and teaching acquisitions. In this study, it was tried to determine how much education and teaching acquisitions that are envisaged in the chemistry course curriculum for secondary education were represented in the 9th grade chemistry course book. The chemistry course book which is investigated in the study consists of 5 units, 6 chapters and 7 activities included in them. As a result of the content analysis, the activities in the course book were found to be aimed at bringing 9 science process skills; 8 chemistrytechnologysocietyenvironment acquisitions and 7 communication, attitude and value acquisitions. Such activities which are among the communication, attitude and value acquisitions stated in the 9th grade chemistry course curriculum, as listening in silence, selfexpression, distinguishing prior cases in science from prior cases in democracy were not encountered. When research results were evaluated as a whole, it was seen that chemistry course book was troubled for fulfilling targets and acquisitions stated in the secondary education curriculum. Keywords: Secondary Education, Curriculum, Chemistry Course Book, Acquisitions

3 Eğitim ve Öğretim Kazanımları Temelinde 9. Sınıf Kimya Ders Kitabının GİRİŞ İnsanoğlunun doğayı ve evreni anlamaya yönelik çabaları insanlık tarihinin her evresinde gelişerek ve hızlanarak devam etmiştir. Bu gelişim insanoğlunun karşılaşmış olduğu olgu ve olayları, bunlar arasındaki ilişkileri; anlama, açıklama, öngörme ve kontrol etmeye ilişkin bilimsel çabaları ile gerçekleşebilmiştir (Saruhan ve Özdemirci, 005). Bütün toplumlar bilimsel gelişim sürecinde yer edinmek ve katkıda bulunmak amacıyla eğitim ve öğretim faaliyetiyle bireylerini ve toplumlarını geliştirmeye çalışmışlardır. Nitekim en genel anlamda eğitim ve öğretim faaliyetinden beklenilen amaç, ilgili alanlardaki eğitim ve öğretim sürecinde öngörülen kazanımların bireylere edindirilmesidir. Bu amaç eğitim ve öğretimin her düzeyinde, bir diğer deyişle ilköğretim öncesinden lisansüstü düzeylere kadar önemsenmektedir. Türkiye de ortaöğretimde öğrencilere yönelik verilen kimya dersinde de yukarıda ifade edilen düşünce amaçlanmıştır. Nitekim Milli Eğitim Bakanlığı Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının hazırlamış olduğu ortaöğretim 9. sınıf kimya dersi öğretim programında kimya dersinin genel amaçları, vizyonu ve somut olarak da dersin çıktılarında (MEB, 007) bu düşünceyi görmek olasıdır. Türkiye de ortaöğretim 9. sınıf kimya dersi öğretim programında, kimya eğitiminde beklenilen çıktılar dört ana grupta sınıflandırılmıştır (MEB, 007): Bunlardan ilki kimya içerik kazanımlarıdır. Kimya içerik kazanımları alana ilişkin beklenen, bilgi, kavrama, uygulama, analiz ve sentez düzeyindeki kazanımlar özelliğindedirler. İşlevsel olarak kimya içerik kazanımları, metinler, sınıf içi etkinlikler ve eğitim araçgereçleri için belirleyici nitelikte olan kazanımlardır. Öte yandan kimya içerik kazanımları genellikle öğrencilere yönelik yapılan sınavlarla ölçülebilen özelliktedirler. Kimya programın öngörmüş olduğu bir diğer kazanım grubu ise bilimsel süreç becerileridir (BSB). Bilimsel süreç becerileri yine programda ifade edildiği gibi, kimya eğitiminin bütünü içinde gelişebilecek kazanımlar yapısındadır. Eğitim sürecinde edinilebilen bu kazanımların sınıf ortamında gerçekleşen etkinliklerle doğrudan bir ilişkinin beklenmesi çoğu kez olası değildir. Bu tür kazanımlar kimya içerik kazanımlarını etkileyebileceği gibi, kimya dersi dışındaki diğer derslerin de bilimsel süreç becerilerinin edinilmesine katkısı olabilmektedir. Ortaöğretim kimya programında öngörülen üçüncü bir kazanım ise kimyateknolojitoplumçevre ilişkisidir (KTTÇ). Kimya eğitimi sürecinde edinilebileceği varsayılan KTTÇ kazanımları, kimya disiplini ile yaşam arasındaki ilişki ve etkilenme, kimyasal olay ve olgular sonucunda çevrede görülebilen etkiler, bu etkilerin kimya disiplinin kullanılarak değiştirilmesine yönelik türdendir. KTTÇ kazanımları da kimya dersi içeriğinde yer alan konular içinde doğrudan ya da bütünüyle görülebilecek nitelikte olmayabilir. Kimya içerik kazanımları sonucunda öğrencinin edinebileceği kimya alanına ilişkin bilgi bu tür kazanımları ortaya çıkarabilmektedir. Ortaöğretim kimya programında kimya eğitimi sürecinde edinilebileceği varsayılan bir diğer kazanım ise iletişim, tutum ve değer becerileridir (İTD). Bu kazanım grubunun da yalnızca kimya eğitimi ile ilgili değil, aynı zamanda diğer alanlardaki eğitim sürecinde edinilmesi Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı, Sayfa 98, 0

4 M. Yüksel beklenen; özgüven, tolerans, saygı, millet sevgisi gibi sosyal tutum ve değerler; kendini ifade edebilme, düşünce ve duygularını açıklama gibi iletişime eğilimli olma gibi tutum ve davranış ve değerlerdir. Yukarıda ifade edilen eğitim ve öğretim kazanımlarını içeren kimya ders programının öngörmüş olduğu kazanımların eğitim sürecinde edinilmesi başkaca faktörlerle ilişkili olmakla birlikte, kimya ders kitabının rolü (Nakiboğlu, 009) belirleyici faktörlerden birisidir. Bir diğer deyişle kimya ders kitabı, Milli Eğitim Bakanlığı Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı nca hazırlanmış olan programda öngörülen kazanımların gerçekleşmesine temel oluşturmaktadır. Bu açıdan bakıldığında kimya ders kitabının programın öngörmüş olduğu kazanımların gerçekleşmesine olanak sağlayacak bir içerikte hazırlanmış olması önemli bulunmaktadır. Genel olarak ideal özelliklerde bir kimya ders kitabı; anlatım, yöntem, ilkeler, tanımlar, deneyler, uygulamalar, görünüşboyut, renkkullanımı faktörleri açısından da istenilen düzeyde bulunması önemli olmaktadır. Bununla birlikte yazarların dil ve anlatımı, bilgi birikimi kimya ders kitaplarının düzeyini etkileyen başlıca faktörlerdir. Bu özellikleri içeren bir kimya ders kitabı öğretme ve öğrenme sürecinde önemli bir araç olabilmektedir (Yılmaz, Seçken ve Morgil, 998). Ancak kimya ders kitabının yalnızca bu özellikler temelinde ideal olarak kabul edilmesi olası değildir. Yukarıda ifade edilen genel özelliklerle birlikte kimya ders kitabının temel alınmış olan öğretim programına uygunluğu da dikkate alınmalıdır. Çünkü programda kimya dersi ile hedeflenen amaçlar ve beklenilen çıktıların gerçekleşmesi öncelikli olarak öğrencilere temel bilgi edinme kaynağı olan ders kitabıyla sağlanabilmektedir. Dolayısıyla kimya ders kitabının programda öngörülen amaçların ve kazanımların gerçekleşmesine katkısı, programda amaçlanmış olan kazanımların ders kitabının ne düzeyde temsil etmiş olduğuna bağlıdır. Bu bir anlamda kimya ders kitabının geçerlilik düzeyinin de belirlenmesi anlamını taşımaktadır. Ancak Milli Eğitim Bakanlığı Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı nca hazırlanmış olan ortaöğretim kimya ders programında amaçlar ve kazanımlar yalnızca ifade edilmiş ve sınıflandırılmıştır (MEB, 007). Programın öngörmüş olduğu amaç ve kazanımların kimya ders kitabının içeriğinde ne düzeyde temsil edilmesi gerektiğine ilişkin bulguya rastlanılmamıştır. Bu durum, düşünülenler ile gerçekleşenlerin ne düzeyde olduğuna ilişkin bir bilgi vermemektedir. Dolayısıyla ortaöğretim kimya programında ifade edilen eğitim ve öğretim kazanımları yalnızca beklenilen bir nitelik taşımaktadır. Bununla birlikte karşılaşılan önemli bir diğer sorun, programı temel alarak hazırlandığı varsayılan kimya ders kitabının eğitim ve öğretim kazanımlarını ne düzeyde içermiş olduğunun bilinmemesidir. Kronolojik açıdan kimya ders kitaplarına yönelik çalışmalara bakıldığında, yazında karşılaşılan ilk çalışma Yılmaz ve arkadaşlarının (998) lise. sınıf kimya III ders kitabını konu etmiş olduğu araştırmadır. Çalışmada, Ankara ilinde çeşitli orta öğretim kurumlarında kullanılan kitaplardan seçilen altı farklı kitap; Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı, Sayfa 98, 0

5 Eğitim ve Öğretim Kazanımları Temelinde 9. Sınıf Kimya Ders Kitabının içerik, anlatım biçimi, öğrenci ilgi ve beklentilerine yanıt verme düzeyleri araştırılmıştır. İzleyen çalışmalarda fen bilgisi alanında farklı sorunsal ve bakış açılarıyla ders kitaplarını inceleme ve araştırma konusu edinen araştırmaların artarak devam etmiş olduğu yazın incelemesinde görülmektedir. İlköğretim programında yer alan fen bilgisi ders kitaplarına yönelik yapılan çalışmalarda (Dökme, 005; Taşar, Temiz ve Tan, 00; Ünsal, 00; Ünsal, 00; Dökme, 00; Maskan, Maskan ve Atabey, 007; Demirci, 007; Kılıç, Haymana ve Bozyılmaz, 008; Demirbaş, 008; Bakar, 00; Yalçın, 0) ders kitapları bilimsel süreç becerileri, içerik, eğitsel tasarım, görsel sunum, dil ve anlatım boyutları açısından incelenmiştir. Yazında yer alan çalışmalara konu edilen ders kitapları farklılık göstermekle birlikte, izlenmiş olan yöntem ve inceleme ölçütleri benzerlikler göstermektedir. Bunun nedeni ideal bir ders kitabında olması gereken, evrensel kabul gören ölçütlerden kaynaklandığı söylenebilir. İlköğretim programları kapsamında yer alan ders kitabı incelemesi çalışmalarından biri Dökme nin (005) yapmış olduğu araştırmadır. Çalışmada Milli Eğitim Bakanlığı ilköğretim 6. sınıf fen bilgisi ders kitabı bilimsel süreç becerileri açısından incelenmiştir. Dökme nin (00) bu konudaki bir diğer çalışması da ilköğretim 7. sınıf fen bilgisi ders kitabının incelenmesine yöneliktir. Çalışmasında bir önceki çalışmada olduğu gibi ders kitabı bilimsel süreç becerileri yönünden analiz edilmiştir. Yazında yer alan bir diğer çalışmada (Bakar, 00) ilköğretim 8. sınıf fen ve teknoloji kitap setlerinin içermiş olduğu fen teknoloji toplum ve çevre (FTTÇ) konuları incelenmiştir. Bunun için Türkiye de ilköğretim, 5, 6, 7 ve 8. sınıflarda okutulan fen ve teknoloji öğrenci ders, çalışma ve öğretmen kılavuz kitaplarında oluşan 5 kitap içerik analiziyle incelenmiştir. Çalışmada konuların ele alınış şekilleri ve içeriklerinin öğretim programlarında yer alan FTTÇ kazanımları ile ilişkisi, fizik, kimya ya da biyoloji alanında verilen örneklerin toplumsal boyutu değerlendirilmiştir. Yazında ilköğretim fen programı ve öğretmen kılavuz kitaplarında bilimsel süreç becerilerinin ne düzeyde temsil edildiğine yönelik de bazı çalışmalar (Kılıç ve diğerleri, 008; Yalçın, 0; Taşar ve diğerleri, 00) da yer almaktadır. Taşar ve diğerleri (00) ilköğretim fen öğretiminin öğrencilerin bilimsel süreç becerilerini geliştirmede neden yetersiz kaldığı sorunsalını yanıtlamak amacıyla, Talim Terbiye Kurulunca 000 yılında hazırlanmış olan ilköğretim fen öğretimi programlarında hedeflenen kazanımları bilimsel süreç becerilerini geliştirme açısından incelemiştir. İlköğretim fen ve teknoloji programının bilimsel süreç becerileri açısından incelenmesi yakın zamanda yapılan çalışmalara da konu olmuştur. Bunlardan ilki Kılıç ve diğerlerinin (008) ilköğretim fen ve teknoloji dersi programının bilim okuryazarlığının değişik boyutları ve bilimsel süreç becerileri açısından analiz edilmesidir. Bir diğer çalışma ise Yalçın ın (0) 8. sınıf fen ve teknoloji öğretmen kılavuzunda yer alan maddenin yapısı ve özellikleri ünitesindeki konuların bilimsel süreç becerilerini içerme düzeyini belirlemeye yönelik çalışmasıdır. Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı, Sayfa 98, 0

6 M. Yüksel İlköğretim fen programlarında okutulan ders kitaplarının bilimsel süreç becerileri açısından incelenmesinin yanında; içerik, eğitsel tasarım, görsel sunum, dil ve anlatım yönlerinden yapılan çalışmalar da yazında yer almaktadır (Ünsal, 00; Ünsal, 00; Maskan ve diğerleri, 007; Demirci, 007; Demirbaş, 008). Bu çalışmalardan biri Ünsal ın (00) ilköğretim. sınıfında okutulmak üzere, Milli Eğitim Bakanlığı nca hazırlanmış ve yılları arasında temel ders kitabı olarak okutulması uygun görülmüş olan fen bilgisi ders kitabındaki fizik konularına yönelik incelemesidir. Ünsal ın (00) bir diğer çalışması da ilköğretim 8. sınıfında okutulmak üzere, Milli Eğitim Bakanlığı nca hazırlanmış ve yine yılları arasında temel ders kitabı olarak okutulması uygun görülen fen bilgisi ders kitabındaki fizik konularının içerik, eğitsel tasarım, görsel sunum, dil ve anlatım açısından incelenmesidir. Maskan ve diğerleri (007) ise ilköğretim. sınıfında okutulmak üzere, Milli Eğitim Bakanlığınca hazırlanmış olan fen ve teknoloji ders kitabındaki konuları içerik, eğitsel tasarım, görsel sunum, dil ve anlatım yönlerinden incelemiştir. Demirci (007) de fen bilgisi 6., 7. ve 8. sınıf ders kitaplarını fen bilgisi öğretmenleri ve fen bilgisi öğretmen adaylarının görüşleri doğrultusunda değerlendirilen bir çalışma yapmıştır. Demirbaş (008) da benzer şekilde ilköğretim 6. sınıf fen ve teknoloji ders kitaplarının genel olarak değerlendirilmesini öğretmen, öğretmen adayları ve ilköğretim öğrencilerinin görüşleri doğrultusunda değerlendirmiştir. Araştırmada ders kitapları hakkındaki görüşler, içerik seçimi ve düzenlenmesi, öğrenme ve öğretme süreçleri, değerlendirme, bilimsel içerik alt başlıkları altında incelenmiştir. Yazında az sayıda da olsa ortaöğretim programında yer alan fen bilimleri alanında okutulan derslere ilişkin kitapların da farklı bakış açılarıyla inceleme konusu edildiği görülmektedir. Bunlardan ilki Yılmaz ve diğerlerinin (998) lise. sınıf kimya III ders kitaplarına yönelik çalışmasıdır. Araştırmada Ankara ilinde çeşitli orta öğretim kurumlarında eğitim aracı olarak kullanılan kimya ders kitaplardan seçilen altı farklı örnek; içerik, anlatım biçimi, öğrenci ilgi ve beklentilerine uygunluk düzeyi, görünüşboyutlar yönüyle incelenmiş ve bununla birlikte hazırlanan sorularla 50 kimya öğretmeninin görüşü ve değerlendirmesi alınmıştır. Çalışmanın sonucunda kimya III ders kitaplarının yeniden düzenlenmesi, eksikliklerin saptanması ve lise sonrası sınavlara yönelik bilgi ve uygulamalarla zenginleştirilmesi gerektiği sonucuna varılmıştır. Ortaöğretim programında yer alan kimya ders kitabını inceleme konusu edinen bir diğer çalışma ise Aydın (00) tarafından yapılmıştır. Çalışmada 9. sınıf kimya I ders kitabı öğretmen görüşlerine göre içerik yönünden değerlendirilmiştir. Araştırmanın bulgularına göre kimya ders kitabının eksiklikler içerdiği saptanmıştır. Araştırmada kimya ders kitabında programa uygunluğun öncelikli olduğu ve öğrenci seviyesine uygunluğa ise daha çok önem verilmediği ifade edilmiştir. Kimya ders kitabını bilimsel süreç becerileri açısından araştırma konusu edinen çalışma ise Koray ve diğerleri (006) tarafından yapılmıştır. Çalışma bilimsel süreç becerilerinin 9. sınıf kimya ders kitabında ve öğretim programında ne kadar yer aldığını tespit etmek amacıyla yapılmıştır. Araştırma Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı, Sayfa 98, 0

7 Eğitim ve Öğretim Kazanımları Temelinde 9. Sınıf Kimya Ders Kitabının 5 sonucunda 9. sınıf kimya öğretim programı ve ders kitabı incelendiğinde bilimsel süreç becerilerini içerme açısından tutarsızlık gösterdikleri saptanmıştır. Yazında ortaöğretim programlarında okutulan fizik ders kitaplarının incelenmesine yönelik de bazı çalışmalar yer almaktadır. Bunlardan ilki Demir, Maskan, Çevik ve Baran (009) ortaöğretim 9. sınıfta okutulmak üzere, Milli Eğitim Bakanlığınca hazırlanmış olan fizik ders kitabındaki konuları içerik, eğitsel tasarım, görsel sunum, dil ve anlatım yönlerinden, fizik öğretmenliği programı son döneminde bulunan öğretmen adayları görüşleri temelinde inceleme konusu yapmıştır. Fizik ders kitabının görsel sunum ve içerik bakımından yetersiz olduğu, bilişsel ve duyuşsal düzeyde ise bir takım sorunları içerdiği belirlenmiştir. İkinci bir çalışmada (Güzel, Oral ve Yıldırım, 009) ise eğitim ve öğretim yılında Konya ili merkez ve merkeze yakın bazı ilçelerdeki toplam 5 fizik öğretmeni ile yapılmıştır. Hazırlanan fizik ders kitabı değerlendirme ölçeği lise II fizik ders kitabı ile birlikte öğretmenlere verilerek, öğretmenlerden hazırlanmış olan ölçeğe göre lise II fizik ders kitabını değerlendirmeleri istenmiştir. Kitaba ilişkin değerlendirmeler cinsiyet, okul türü ve kıdem değişkenleri açısından incelenmiştir. Araştırma sonucunda lise II ders kitabının yetersiz olduğu saptanmıştır. Ünsal, Ergin ve Kızılcık ın (009) çalışmasında ise 9., 0.,. ve. sınıflarda okutulmak üzere Milli Eğitim Bakanlığı nca hazırlanmış fizik ders kitaplarında yer alan 8 bölüm; simgesel modeller, matematiksel modeller, diyagram ve tablolardan oluşan bilimsel modeller dikkate alınarak analiz edilmiştir. Sonuçta, kitaplarda kullanılan modeller kategorize edilerek elde edilen bulgular, frekansyüzde tablolarıyla ortaya konulmuştur. Yapılmış olan çalışmanın amacı bilimsel içeriği doğrudan etkileyen bilimsel modellerin önemine dikkat çekmek olduğu ifade edilmiştir. Yukarıda verilen yazın incelemesinde görüldüğü gibi ilköğretim ve ortaöğretim programlarında okutulan ders kitaplarına, öğretmen kılavuz kitaplarına ve öğretim programlarına yönelik görgül ve doküman incelemesi yöntemi bağlamında araştırmaların yapıldığı görülmektedir. Ancak yazın incelemesinde, 007 yılında hazırlanmış olan ortaöğretim 9. sınıf kimya dersi öğretim programı temelinde 9. sınıf kimya dersi kitabının içeriğinde yer alan konu ve etkinliklerin ortaöğretim 9. sınıf kimya dersi programının öngörmüş olduğu eğitim ve öğretim kazanımlarını ne düzeyde içerdiğine yönelik bir çalışmaya rastlanılmamıştır. Eğitim ve öğretim kazanımları ortaöğretim 9. sınıf kimya dersi programında ifade edildiği gibi kimya dersinin içerik kazanımları kadar önemli bulunan kazanımlar niteliğindedir. Bu nedenle halen MEB tarafından Türkiye de bütün okullarda okutulan kimya ders kitabının ortaöğretim kimya dersi programında düşünülen ya da öngörülen eğitim ve öğretim kazanımlarının ne düzeyde temsil edildiğinin bilinmesi ders kitabının amaca uygunluğu ve işlevselliği açısından değerlendirme yapabilmeye olanak verecektir. Bu tür bir çalışmanın ilgili ders kitabının içerik geçerliliği açısından da önemli olduğu söylenebilir. Yukarıdaki bilgilerin ışığında bu çalışmanın temel amacı 9. sınıf kimya ders kitabında yer alan etkinliklerin ortaöğretim kimya dersi programının öngörmüş olduğu eğitimöğretim kazanımlarını ne düzeyde içerdiğini belirlemeye çalışmaktır. Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı, Sayfa 98, 0

8 6 M. Yüksel Bu çalışmanın diğer kısımları şu bölümlerden oluşmaktadır: Çalışmanın. bölümünde araştırmanın yöntemine ilişkin açıklamalar ve çalışmada temel alınmış olan eğitim ve öğretim kazanımlarının sınıflandırılması verilmiştir.. Bölümde çalışmanın konusunu oluşturan kimya ders kitabının içerik analizi sonucunda belirlenmiş olan eğitim ve öğretim kazanımları üniteler ve bölümler temelinde verilmiştir. Çalışmanın. Bölümünde ise araştırmanın sonuçları ve araştırmada karşılaşılan bulgular araştırmanın amacı doğrultusunda tartışılmıştır. YÖNTEM Bu çalışmada nitel araştırma veri toplama yöntemlerinden biri olan doküman incelemesi (Yıldırım ve Şimşek, 00) veri toplama yöntemi olarak kullanılmıştır. Çalışmanın temel dokümanı ise Milli Eğitim Bakanlığı tarafından ortaöğretim 9. sınıfı için hazırlanmış olan kimya ders kitabıdır (Dursun, Gülbay, Çetin ve Tek, 00). Araştırmada doküman analizi neticesinde elde edilen verilerin analizi ise içerik analiziyle yapılmıştır. İnceleme konusu edilen kimya ders kitabının yapısı beş ünite ve 6 bölümden oluşmaktadır. Giriş bölümünde ifade edilen amaç doğrultusunda, kitabın içermiş olduğu eğitim ve öğretim kazanımlarını belirlemek amacıyla; ders kitabında yer alan okuma metni, etkinlikler, alıştırmalar, değerlendirme, neler öğrendik, araştırma, haber köşesi, örnek, biliyor muyuz, öğrendiklerimizi uygulayalım başlıkları ile tanımlanmış olan kitabın kısımları ayrıntılı olarak incelenmiştir. Yapılan incelemelerde kitabın bölümlerinin içermiş olduğu eğitim ve öğretim kazanımlarının sınıflandırılması Yüksel in (0) yapmış olduğu sınıflandırmaya göre yapılmıştır. Ortaöğretim programı 9. sınıf kimya dersi için öngörülmüş olan eğitim ve öğretim kazanımlarını temel alınarak hazırlanmış olan Yüksel in (0) sınıflandırılması ise şöyledir: Bilimsel Süreç Becerileri (BSB) Temel Süreçler (TS) Kimyada kullanılan kodlama sistemini tanıma (TS) Kodlama sistemini ve kimyasal terimleri iletişimde kullanmak (TS) Ölçülebilir büyüklükleri uygun birimlerle ifade etme (TS) Deney sonuçlarını çizelge ve grafikle ifade edebilme (TS) Bilimsel bilgiler arasında nitel ve nicel ayırımı yapabilme (TS5) Nitel ve nicel bilgi arasındaki farkın öneminin kavranması (TS6) Nedensel Süreçler (NS) Gözlem, deney ve araştırma ile ulaştığı sonuçları matematiksel ve sözel olarak ifade edebilme (NS) Doğa olaylarını yorumlarken kimya temelinde nedensonuç ilişkisi kurabilme (NS) Çizelge ve grafikleri yorumlayabilme (NS) Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı, Sayfa 98, 0

9 Eğitim ve Öğretim Kazanımları Temelinde 9. Sınıf Kimya Ders Kitabının 7 Hazır deney verilerini yorumlayarak genellemelere ulaşma (NS) Teori ve modelleri, fiziksel olayları betimlemede ve tahmin etmede kullanabilme (NS5) Deneysel Süreçler (DS) Gözlem ve deneyin evreni doğru yorumlamadaki önemini kavrama (DS) Gözlem ve deneyde kullanılan araçgereç, alet ve cihazları tanıma (DS) Deneysel çalışma sırasında güvenlik kurallarına uyulması (DS) Deney yapabilme becerisi kazanma (DS) KimyaTeknolojiToplumÇevre Kazanımları (KTTÇ) Teknolojik (TK) Kimyanın teknolojik etkilerinin farkına varılması (TK) Bilim ve teknoloji üzerine çalışma yapmanın önemini sorgulamak (TK) Toplumsal (TP) Kimyanın sosyal etkilerinin farkına varılması (TP) Kimyanın sosyal alanlara uygulanabilirliğini irdeleme (TP) Toplumsal yaşamında kimyanın uygulamalarını fark edebilme (TP) Kimyadaki gelişmelerin moral değerlere etkisini yorumlama (TP) Bilimsel gelişmelerin toplumsal maliyetini irdeleme (TP5) Kimyadaki gelişmelerin sosyal değerlere etkisini yorumlama (TP6) Kimya dersinde öğrenilenleri günlük yaşamda karşılaşılan sorunları çözmede kullanma (TP7) Kimyadaki gelişmelerin politik değerlere etkisini yorumlama (TP8) Ekonomik (EK) Kimyanın ekonomik etkilerinin farkına varma (EK) Kimyanın ekonomik alanlara uygulanabilirliğini irdeleme (EK) Kimyadaki gelişmelerin ekonomik değerlere etkisini yorumlama (EK) Çevresel (ÇV) Bilim ve teknolojideki gelişmelerin insanlar üzerine olumsuz etkilerine örnekler verebilme (ÇV) Fiziksel olayları açıklamada öğrenilenleri kullanma (ÇV) Dünyayı yorumlamada bilimsel yaklaşımın ve sorgulayıcı düşünmenin önemini kavrama (ÇV) Kimya ile ilgili problemlerin çözümünde öğrenilenleri kullanma (ÇV) Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı, Sayfa 98, 0

10 8 M. Yüksel Bilim ve teknolojideki gelişmelerin doğa üzerine olumsuz etkilerine örnekler verme (ÇV5) İletişim, Tutum ve Değer Kazanımları (İTD) İletişim (IL) İşbirliği yaparak çalışmaya gönüllü olmak (IL) Sükûnetle dinleme (IL) Kendini ifade etme (IL) Genel kabul görür temellere dayanarak talep ve iddia öne sürme (IL) Tutum (TM) Bilime ve onun bir parçası olan kimyaya ilgi duymak (TM) Öğrenmek için ödül beklenmemesi (TM) Öğrenmenin kendisini bir ödül saymak (TM) Ömür boyu öğrenmeye istekli olmak (TM) Bilmediği maddelerle iştigal ederken dikkatli olmak (TM5) Değer (DR) Çevre sorunlarına karşı duyarlılık (DR) Evreni ve hayatı anlamada bilimin yol göstericiliğini özümseme (DR) Bilimin öncelik aldığı durumları, demokrasinin öncelik aldığı durumlardan ayırt edebilme. (DR) Yukarıda verilmiş olan sınıflandırmaya göre kitabın her bir ünitesi ve üniteyi oluşturan bölümlerdeki etkinlikler içerik analizi neticesinde hangi tür eğitim ve öğretim kazanımlarını edindirmeye yönelik olduğu belirlenmeye çalışılmıştır. BULGULAR Araştırmaya konu edilen ders kitabı (Dursun ve diğerleri, 00); Okuma Metni, Etkinlikler, Alıştırmalar, Değerlendirme, Neler Öğrendik, Araştırma, Haber Köşesi, Örnek, Biliyor muyuz ve Öğrendiklerimizi Uygulayalım etkinliklerinin bulunduğu beş üniteden oluşan bir yapıya sahiptir. Kitapta yer alan üniteler ise sırasıyla şöyledir: I. Ünite: Kimyanın Gelişimi, II. Ünite: Bileşikler, III. Ünite: Kimyasal Değişimler, IV. Ünite: Karışımlar ve V. Ünite: Hayatımızda Kimya olup; I. ünitede Simyadan Kimyaya, Kimyanın Temel Kanunları ve Kimyasal Bağ Kavramının Gelişimi olmak üzere bölüm, II. ünitede Bileşikler Nasıl Oluşur?, İyonik Bileşikler, Kovalent Bileşikler ve Organik Bileşikler olmak üzere bölüm, III. Ünitede Tepkime Nedir, Tepkime Türleri, Polimerleşme ve Hidroliz olmak üzere bölüm, IV. ünitede Karışımların Sınıflandırılması ve Karışımların Ayrılması olmak üzere bölüm ve V. ünitede Temizlik Maddeleri, Yaygın Malzemeler, Biyolojik Sistemlerde Kimya ve Çevre Kimyası olmak üzere bölüm yer almaktadır.bu çalışmada yapılan inceleme sonucunda kimya ders kitabında; deneysel (DE), sınıf içi etkinlik (SE), araştırma (ARŞ), 9 okuma metni (OM), 8 örnek Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı, Sayfa 98, 0

11 Eğitim ve Öğretim Kazanımları Temelinde 9. Sınıf Kimya Ders Kitabının 9 (ÖRN), 5 alıştırma (ALŞ), bir neler öğrendik (NÖ), 6 değerlendirme (DGR), haber köşesi (HK), 5 biliyor muyuz (BM) ve öğrendiklerimizi uygulayalım (ÖUY) kısmı olmak üzere toplam 7 etkinliğin yer aldığı görülmüştür (Tablo ). Tablo. Kitapta yer alan etkinliklerin ünite (ÜNo) ve bölümlere (BNo) göre dağılımı ÜNo I II III IV V Toplam BNo DE 5 5 ( % 0) SE 5 (% 0) ARŞ (% ) OM 9 (% 6) ÖRN 8 (% 7) ALŞ 5 (% ) NÖ (% ) DGR 6 (% 5) HK (% ) BM 5 (% ) ÖUY (% 0) 7 (% 00 ) Toplam 8 (% 7) 8 (% 6) 8 5 (%9) 5 9 (%5) 7 7 (% ) 5 7 (% 00 ) Sınıf etkinliklerinde bilinen kavramlardan hareketle yeni kavramların keşfi, bir bilgiyi ya da varsayımı doğrulama, daha önceden bilinenleri anımsama ve bilgileri yeni bilgilerle ilişkilendirme amaçlanmıştır. Deneysel etkinlikler ise deneylerde kullanılan araç ve gereçlerin tanıtımı ve deney yapabilme becerisinin kazandırılmasına yöneliktir. Araştırma etkinliklerinde konuyla ilgili bilgilerin derinleştirilmesi, araştırmayı proje haline dönüştürebilme, ulaşılan bilgileri poster ya da sunum olarak gerçekleştirmeyi hedeflemektedir. Okuma metinlerinde öğrencilerin meraklarını giderebilecek bilgiler ile bilim insanlarının konu ile ilgili çalışmaları verilerek bilimsel düşünce ve yöntemin önemi verilmiştir. Anlatılan konuları izleyen örnek etkinliklerinde, konunun pekiştirilmesi amacıyla, çözümleriyle beraber verilen sorular yer almaktadır. Alıştırmalar ise öğrenilen konuların daha iyi anlaşılmasını, anlaşılmayan konuların ise belirlenmesini amaçlamıştır. Neler öğrendik etkinliğinde ise işlenen konuda öğrencilerin neleri bilmesi gerektiği açıklanmaktadır. Değerlendirme bölümünde, öğrencilere neyi ne kadar öğrendiklerini değerlendirme olanağı vermektedir. Kimya ders kitabının haber köşesi kısmında ise günlük yaşamdan konuyla ilgili ilginç haberler verilmiştir. Biliyor muyuz kısmında konularla ilgili ilginç bilgiler verilerek, öğrencinin bilgi dağarcığını zenginleştirebilmesi amaçlanmıştır. Anlatılan konuları izleyen öğrendiklerimizi uygulayalım bölümü, öğrencinin konuyu anlayıp anlamadığını belirlemeye yönelik etkinlikler olarak sunulmuştur. Her ünitenin sonunda yer alan ölçme ve değerlendirme kısmında ise açık uçlu, doğru yanlış, dallanmış ağaç, tanımlarla kavram eşleştirme, boşluk doldurma, çoktan seçmeli sorular ve bulmacalar bulunmaktadır. Öğrenciler bu etkinlikteki soruları yanıtlayarak, öğrendiklerini pekiştirebilmesine, üniteyle Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı, Sayfa 98, 0

12 0 M. Yüksel ilgili eksiklerini belirleyebilmesine, yetersiz olduğu konuları tekrar çalışarak eksiklerini giderebilmelerine yönelik kimya konu kazanımları hedeflenmiştir. Bu nedenle çalışmada her ünitenin sonunda yer alan ölçme ve değerlendirme kısmı analiz kapsamına alınmamıştır. Kimya ders kitabında yer alan her bir etkinliğin, yöntem kısmında belirtilmiş olan eğitim ve öğretim kazanımları sınıflandırılması temelinde içerik analizleri yapılmıştır. Buna göre kimya ders kitabında yer alan neler öğrendik, haber köşesi, alıştırma, değerlendirme ve örnek kısımlarının ünitelere ve ilişkili oldukları eğitim ve öğretim kazanımlarına göre dağılımı Tablo de verilmiştir. Tablo. Neler Öğrendik? Haber Köşesi, Alıştırma, Değerlendirme ve Örneklerde BSB, KTTÇ ve İTTD Dağılımı Ünite Bölüm Etkinlik BSB KTTÇ İTD Türü TS NS DS TK TP EK ÇV İL TM DR I NÖ IV HK V HK HK II ALŞ ALŞ IV ALŞ ALŞ ALŞ DGR DGR II DGR DGR DGR DGR II ÖRN ÖRN ÖRN IV ÖRN ÖRN ÖRN ÖRN ÖRN Toplam 0 5 Neler öğrendik etkinliğine yalnızca I. ünite. bölümde bir kez yer verilmiştir. Bu etkinlik temel süreçler ve nedensel süreçleri kazandırmaya yönelik bulunmuştur. Haber köşesi kısmına da yalnızca IV. ve V. ünitede toplam yerde yer verilmiştir. Bu üç haber köşesinden birincisi nedensel süreçler, deneysel süreçler ve teknolojik kazanımlara, ikinci haber köşesinin ise çevresel kazanım ve tutumlarla ilişkili olduğu ve üçüncü haber köşesinin ise çevre, tutum ve değerlere yönelik olduğu belirlenmiştir. İnceleme sonucunda kitapta beş alıştırmanın yer aldığı görülmüştür. Bu alıştırmaların 5 i temel süreçleri, ü nedensel süreçleri kazandırmaya yönelik bulunmuştur. Değerlendirme etkinliğine ise yalnızca II. ünitede yer verilmiştir. Değerlendirme etkinliklerinin 6 sı temel süreçler ve ü nedensel süreç becerilerini edindirmeye yönelik bulunmuştur. Kimya ders kitabını oluşturan beş ünitede toplam sekiz örnek verilmiştir. Bu etkinliklerin Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı, Sayfa 98, 0

13 Eğitim ve Öğretim Kazanımları Temelinde 9. Sınıf Kimya Ders Kitabının 8 nin temel süreçler, nün nedensel süreçler ve sinin deneysel süreçlerle ilişkili olduğu görülmüştür. Kimya ders kitabında yer alan araştırma ve 9 okuma metninin ilişkili olduğu eğitim ve öğretim kazanımlarına göre dağılımı Tablo de verilmiştir. Araştırma etkinliklerinin 7 si temel süreçler, si nedensel süreçler, 6 sı deneysel süreçler; 9 u teknolojik kazanımlar, 6 sı toplumsal kazanım, ü ekonomik, 9 u çevresel, ü iletişim, ü tutum ve 6 sı değerlerleri edindirmeye yönelik kazanımlarla ilişkili bulunmuştur. Okuma metinleri açısından bakıldığında; 7 si temel süreç, 0 u nedensel süreç, ü deneysel süreç, i teknolojik kazanım, 7 si toplumsal kazanım, 8 i ekonomik kazanım, ü çevresel, biri iletişim, ü tutum ve 5 i değerlerle ilişkilidir. Tablo. Araştırma ve Okuma Metni Etkinliklerinde BSB, KTTÇ ve İTTD Dağılımı Ünite Bölüm Etkinlik BSB KTTÇ İTD Türü TS NS DS TK TP EK ÇV İL TM DR I ARŞ ARŞ II ARŞ ARŞ III ARŞ IV ARŞ ARŞ ARŞ ARŞ V ARŞ ARŞ ARŞ ARŞ I OM OM II OM OM OM OM OM III OM OM OM OM OM IV OM OM OM V OM OM OM OM Toplam Kimya ders kitabında yer alan deneysel ve sınıf içi etkinliğin amaçlamış olduğu eğitim ve öğretim kazanımlarına göre dağılımı Tablo de verilmiştir. Tablo incelendiğinde etkinliklerin temel süreçler, nedensel süreçler, 7 deneysel süreçler, teknolojik, çevresel, toplumsal, ekonomik, 5 iletişim, 0 tutum ve değerlerle ilişkili olduğu saptanmıştır. Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı, Sayfa 98, 0

14 M. Yüksel Tablo. Deneysel ve Sınıf içi Etkinliklerde BSB, KTTÇ ve İTD kazanımlarının Dağılımı Ünite Bölüm Etkinlik BSB KTTÇ İTD Türü TS NS DS TK TP EK ÇV İL TM DR DE I DE DE SE SE SE SE II SE SE SE SE5 SE DE DE III DE DE DE DE DE DE DE DE IV DE DE5 DE DE DE DE5 DE DE V DE DE DE DE5 DE Toplam Kimya ders kitabında yer alan biliyor muyuz ve öğrendiklerimizi uygulayalım etkinliklerinin ilişkili olduğu eğitim ve öğretim kazanımlarına göre dağılımı Tablo 5 de verilmiştir. 5 biliyor muyuz etkinliğinin 0 u nedensel süreçler, 6 sı deneysel süreçler, 8 i teknolojik kazanımlar, si toplumsal kazanım, yine si ekonomik kazanımlar, 9 u çevresel kazanım, ü tutum ve si değerlere yönelik bulunmuştur. Öğrendiklerimizi uygulayalım etkinliklerinin eğitim ve öğretim kazanımlarıyla olan ilişkisi incelendiğinde, 0 u temel süreçler, ü nedensel süreçler, si deneysel süreçler, si çevresel kazanımlar, tutum ve değer kazanımları ile de birer etkinlik ilişkili bulunmuştur. Tablo 5. Biliyor muyuz? Ve Öğrendiklerimizi Uygulayalım Kısımlarında BSB, KTTÇ ve İTTD Dağılımı Ünite Bölüm Etkinlik BSB KTTÇ İTD Türü TS NS DS TK TP EK ÇV İL TM DR II BM III BM Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı, Sayfa 98, 0

15 Eğitim ve Öğretim Kazanımları Temelinde 9. Sınıf Kimya Ders Kitabının BM BM BM BM BM IV BM BM BM V BM BM BM BM BM II ÖUY ÖUY ÖUY ÖUY III ÖUY ÖUY ÖUY ÖUY IV ÖUY ÖUY ÖUY V ÖUY Toplam Bu çalışmada inceleme konusu edilen kimya ders kitabını oluşturan ünitelerde yer alan bütün etkinliklerin ne düzeyde bilimsel süreç becerilerini içerdiğine ilişkin yapılan içerik analizi bulguları Tablo 6 da sunulmuştur. Buna göre ders kitabındaki bütün etkinlikler temelinde, nedensel süreç becerilerini geliştirmeye yönelik 78, temel süreç becerilerine yönelik 5 ve deneysel süreç becerilerine yönelik 6 kazanımın olduğu görülmüştür. Kitabın içermiş olduğu üniteler temelinde bilimsel süreç becerileri incelendiğinde birinci ünitenin 8, ikinci ünitenin 99, üçüncü ünitenin 8, dördüncü ünitenin 68 ve beşinci ünitenin 5 kazanım içerdiği belirlenmiştir. Çalışmada kitapta yer alan bütün etkinliklerin amaçlamış olduğu KTTÇ kazanımları da belirlenmeye çalışılmıştır (Tablo 7). Kitapta yer alan ünite ve bölümlerin içermiş olduğu bütün etkinliklerin ü teknolojik, 0 u toplumsal, 6 sı ekonomik, 0 ü çevresel kazanımın edinilmesine yönelik bulunmuştur. KTTÇ kazanımlarının 5 i birinci ünite, 7 si ikinci ünite, 0 ı üçüncü ünite, 7 si dördüncü ünite ve 9 ü ise beşinci ünite içeriğindeki etkinlikler sonucunda hedeflendiği görülmektedir. Tablo 6. Ünite ve Bölümlere Göre Bilimsel Süreç Becerilerinin Dağılımı Ünite I II III IV V Bölüm Toplam TS TS TS 0 8 TS 5 5 TS5 0 TS6 NS 5 % Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı, Sayfa 98, 0

16 M. Yüksel TS DS NS NS NS 7 NS 7 NS DS 8 8 DS DS DS % 6 % 6 Toplam (% 9) 7 99 (% ) (% 9) (%8) (% ) 9 %00 TK TP EK ÇV Tablo7. Ünite ve Bölümlere Göre KimyaTeknolojiToplumÇevre Kazanımlarının Dağılımı Ünite I II III IV V Toplam Bölüm TK 9 TK TP TP 0 TP5 6 TP7 EK EK EK ÇV ÇV 5 ÇV 5 8 ÇV ÇV5 9 %8 0 %6 6 %9 0 %57 Toplam 5 5 % 7 %5 6 0 % 7 % %5 0 8 %00 İletişim, tutum ve değer kazanımları açısından da kitabın içermiş olduğu etkinlikler analiz edilmiştir. Tablo 8 de kitapta yer alan ünitelerin ne düzeyde iletişim, tutum ve değer kazanımlarını içerdiği görülmektedir. Buna göre kitabın içermiş olduğu bütün etkinliklerin 8 iletişime yönelik kazanım, yine aynı sayıda tutum ve 8 değer kazanımının gerçekleşmesine yönelik bulunmuştur. Ünitelere göre kazanımlar incelendiğinde birinci ünitede 0, üçüncü ünitede 8, dördüncü ünitede 0 ve beşinci ünitede ise 6 kazanım amaçlanmıştır. İkinci ünitede ise İTD kazanımlarına ilişkin etkinlik saptanamamıştır. Tablo 8. Ünite ve Bölümlere Göre İletişim, Tutum ve Değer Kazanımlarının Dağılımı Ünite No I II III IV V Toplam Bölüm No IL IL IL TM (% 8) Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı, Sayfa 98, 0

17 Eğitim ve Öğretim Kazanımları Temelinde 9. Sınıf Kimya Ders Kitabının 5 TM DR TM TM TM TM5 5 DR DR 5 9 8(% 8) 8 (% ) Toplam 6 0 (% ) (% 0) 6 8 (% ) (% 7) (% 9) 7 (% 00) TARTIŞMA VE SONUÇ İnceleme konusu edilen 9. sınıf kimya ders kitabı içermiş olduğu etkinliklere göre değerlendirildiğinde; kitaptaki toplam 7 etkinliğin % 80 nini deneysel etkinlik ( % 0), okuma metni (% 6), araştırma (% ), biliyor muyuz (% ), sınıf içi etkinlik ( % 0), öğrendiklerimizi uygulayalım ( % 0) kısımlarından oluşmaktadır. Yüzde olarak az sayılabilecek ve etkinliklerin % 0 sini oluşturan etkinlikler ise örnek (% 7), değerlendirme (% 5), alıştırma (% ), haber köşesi (% ) ve neler öğrendik (% ) kısımlarıdır. Kitabın içeriğinde yer alan etkinliklerin üniteler ve bölümler temelinde anlamlı dağılım göstermediği görülmüştür. Örneğin kitapta yalnızca II. ve IV. ünitede örnek etkinliklere ve alıştırmalara yer verildiği görülmüştür. Kitabın içermiş olduğu diğer üniteler için örnek etkinlik ve alıştırma etkinliklerinin verilmemesinin bir açıklaması olabilir mi? Benzer şekilde kitapta neler öğrendik etkinliğine yalnızca birinci ünitede bir kez yer verilmiştir. Kitabın ilk ünitesinde neler öğrendik etkinliği verilmiş iken ilerleyen ünitelerde özellikle öğrencilerin kimya alanına ilişkin bilgi birikimlerinin artmış olması gerektiği düşünüldüğünde, bu tür bir etkinlik yer almamaktadır. Kitapta değerlendirme etkinliğine de yalnızca ikinci ünitede yer verilmiştir. Haber köşesi etkinliğine de yalnızca IV. ve V. ünitelerde üç kez yer verilmiştir. Benzer durum biliyor muyuz ve öğrendiklerimizi uygulayalım etkinliklerinde de görülmüştür. Kitapta yer alan etkinliklerin üniteler ve bölümler temelindeki dağılımının bilimsel gerekçelerle açıklanabilir bir durumda olduğu görülmemektedir. Kimya ders kitabının içermiş olduğu toplam etkinlikler temelinde bilimsel süreç becerilerinin dağılımı değerlendirildiğinde; kitabın içermiş olduğu beş ünitede yer alan 7 etkinliğin 9 bilimsel süreç becerisini edindirmeye yönelik bulunmuştur. Bunların % ü temel süreçler, % i nedensel süreçler ve % 6 sı ise deneysel süreçlere yöneliktir. Ünitelere göre bilimsel süreç becerilerinin ağırlıkları ise şöyle bulunmuştur: I. ünite % 9, II. ünite %, III. ünite % 9, IV. ünite % 8 ve V. ünite % dir. Ünitelerde yer alan toplam 7 etkinliğin 8 KTTÇ kazanımını edindirmeye yönelik olduğu saptanmıştır. Bu kazanımların % 8 i teknolojik, % 6 sı toplumsal, % 9 u ekonomik ve % 57 si ise çevresel Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı, Sayfa 98, 0

18 6 M. Yüksel niteliktedir. Ancak ortaöğretim programında ifade edilen bazı kazanımları edindirmeye yönelik etkinliklere rastlanılmamıştır. Bu kazanımlar kimyanın sosyal etkilerinin farkına varılması, kimyadaki gelişmelerin moral değerlere etkisini yorumlama, kimyadaki gelişmelerin sosyal değerlere etkisini yorumlama ve kimyadaki gelişmelerin politik değerlere etkisini yorumlamadır. KTTÇ kazanımlarının ağırlıkları temelinde üniteler incelendiğinde; I. ünite %, II. ünite % 5, III. ünite %, IV. ünite % 9, V. ünite % 5 dir. Eğitim ve öğretim kazanımlarını oluşturan iletişim, tutum ve değer kazanımları açısından kimya ders kitabının içermiş olduğu 7 etkinliğin toplam 7 iletişim, tutum ve değer kazanımına yönelik olduğu görülmüştür. Bu kazanımların % 8 i iletişim, yine % 8 i tutum ve % ü ise değerler oluşturmaktadır. Ortaöğretim 9. sınıf kimya programında ifade edilen iletişim, tutum ve değer kazanımları arasında bulunan bazı kazanımlara da yönelik etkinliklere rastlanılmamıştır. Bu kazanımlar şöyledir: Sükûnetle dinleme, kendini ifade etme ve bilimin öncelik aldığı durumları, demokrasinin öncelik aldığı durumlardan ayırt edebilme. Ünitelere göre iletişim, tutum ve değer kazanımlarının ağırlıkları incelendiğinde; II. ünitenin içermiş olduğu etkinliklerde iletişim, tutum ve değer kazanımlarına rastlanılmamıştır. Diğer ünitelerdeki iletişim, tutum ve değer kazanımlarının ağırlıkları ise şöyledir: I. ünite %, III. ünite %, IV. ünite % 7, V. ünite % 9 dur. Bu çalışma ile Türkiye de bütün ortaöğretim 9. Sınıflarında okutulan kimya ders kitabında yer alan ünite ve bölümlerdeki etkinlerin ne tür ve düzeyde eğitim ve öğretim kazanımını edindirmeye yönelik olduğu belirlenmeye çalışılmıştır. Çalışmanın bulguları bir bütün olarak değerlendirildiğinde ünite ve bölümlerde yer alan etkinliklerin ve bunların amaçlamış olduğu eğitim ve öğretim kazanımlarının dağılımının anlamlı olmadığı görülmüştür. KAYNAKLAR Aydın, A., (00), Kimya I Ders Kitabının Öğretmen Görüşlerine Göre Değerlendirilmesi, Ahi Evran Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, (), 07. Bakar, E., (00), Türkiye de Okutulan Fen ve Teknoloji Kitap Setlerindeki Fen TeknolojiToplumÇevre (FTTÇ) Konularının Değerlendirilmesi, International Conference on New Trends in Education and Their Implications, November, AntalyaTurkey, 505. Demir, C., Maskan, A.K., Çevik, Ş., Baran, M., (009), Ortaöğretim 9. Sınıf Fizik Ders Kitabının Ders Kitabı Değerlendirme Ölçütlerine Göre İncelenmesi, Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi,, 50. Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı, Sayfa 98, 0

19 Eğitim ve Öğretim Kazanımları Temelinde 9. Sınıf Kimya Ders Kitabının 7 Demirbaş, M., (008), İlköğretim 6. Sınıf Fen ve Teknoloji Ders Kitaplarının Belirli Değişkenler Bakımından İncelenmesi, D.Ü. Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi,, 568. Demirci, C., (007), Fen Bilgisi 6,7 Ve 8. Sınıf Ders Kitaplarının Değerlendirilmesi, Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi,, 089. Dökme, İ., (005), Milli Eğitim Bakanlığı (MEB) İlköğretim 6. Sınıf Fen Bilgisi Ders Kitabının Bilimsel Süreç Becerileri Yönünden Değerlendirilmesi, İlköğretim Online, 77.Ocak, cilt:,sayı: Dökme, İ., (00), Milli Eğitim Bakanlığı (MEB) İlköğretim 7. Sınıf Fen Bilgisi Ders Kitabının Bilimsel Süreç Becerileri Yönünden Değerlendirilmesi, XIII. Ulusal Eğitim Bilimleri Kurultayı, İnönü Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Malatya,. Dursun, M.F., Gülbay İ.,Çetin S., Tek Ü., (00), Orta Öğretim 9.Sınıf Kimya Ders Kitabı, MEB.Üçüncü Baskı., İhlas Gazetecilik A.Ş. İstanbul. Güzel, H., Oral, İ., Yıldırım, A., (009), Lise II Fizik Ders Kitabının Fizik Öğretmenleri Tarafından Değerlendirilmesi, Selçuk Üniversitesi, Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi, 7,. Kılıç, G.B., Haymana, F., Bozyılmaz, B., (008), İlköğretim Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programı nın Bilim Okuryazarlığı ve Bilimsel Süreç Becerileri Açısından Analizi, Eğitim ve Bilim, (50), 56. Koray, Ö., Bahadır, B. H., Geçgin, F., (006), Bilimsel Süreç Becerilerinin 9. Sınıf Kimya Ders Kitabı ve Kimya Müfredatında Temsil Edilme Durumları, ZKÜ Sosyal Bilimler Dergisi, (), 756. Maskan, A.K., Maskan, M.H., Atabey, K., (007), İlköğretim. Sınıf Fen ve Teknoloji Ders Kitabının Değerlendirme Ölçütleri Yönünden İncelenmesi, D.Ü. Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi, 9,. Milli Eğitim Bakanlığı (007), Ortaöğretim 9. Sınıf Kimya Dersi Öğretim Programı, Ankara: Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı. Nakiboğlu, C., (009), Deneyimli Kimya Öğretmenlerinin Ortaöğretim Kimya Ders Kitaplarını Kullanımlarının İncelenmesi, Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 0(), 90. Saruhan, Ş.C., Özdemirci, A., (005), Bilim, Felsefe ve Metodoloji, Alkım Yayınevi, İstanbul. Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı, Sayfa 98, 0

20 8 M. Yüksel Taşar, M.F, Temiz, B. K. & Tan, M. (00). İlköğretim Fen Öğretim Programında Hedeflenen Öğrenci Kazanımlarının Bilimsel Süreç Becerilerine Göre Sınıflandırılması. V. Ulusal Fen Bilimleri ve Matematik Eğitimi Kongresi Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara. Ünsal, Y., Güneş, B., (00), Bir Kitap İnceleme Çalışması Örneği Olarak M.E.B. İlköğretim. Sınıf Fen Bilgisi Ders Kitabına Fizik Konuları Yönünden Eleştirel Bakış, G.Ü. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi (), 070. Ünsal, Y., Güneş, B., (00), Bir Kitap İnceleme Çalışması Örneği Olarak M.E.B. İlköğretim 8. Sınıf Fen Bilgisi Ders Kitabına Fizik Konuları Yönünden Eleştirel Bakış, Kastamonu Eğitim Dergisi, (), 879. Ünsal, Y.; Ergin, İ. & Kızılcık, H. Ş.(009). Ortaöğretim Fizik Ders Kitaplarının Bilimsel Model ve Modellemeler Bakımından Analizi: Türkiye de Okutulan Fizik Ders Kitapları Örneği, The st International Congress Of Educational Research, Mayıs 009, Poster Bildiri, Çanakkale. Yalçın, F.A., (0), İlköğretim 8. Sınıf Fen ve Teknoloji Öğretmen Kılavuzu Maddenin Yapısı ve Özellikleri Ünitesinin Bilimsel Süreç Becerileri Açısından Değerlendirilmesi, İlköğretim Online, 0(), Yıldırım, A., Şimşek, H., (00), Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri, Seçkin Yayınları,. Baskı, Ankara. Yılmaz, A., Seçken, N., Morgil, İ., (998), Lise. Sınıf, Kimya Ders Kitaplarının Kimya Eğitime Uygunluklarının Araştırılması, Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi,, 78. Yüksel, M., (0), Eğitim ve Öğretim Kazanımlarının Gerçekleşme Derecesinin Belirlenmesine Yönelik Bir Analitik Çalışma, Ege Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, (Hakem Değerlendirme Sürecinde). Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı, Sayfa 98, 0