Doğurganlık Sorunu Yaşayan Kişiler İçin Hayat Kalitesi Ölçeği nin Türkçe Versiyonunun İç Güvenilirlik Analizi

Transkript

1 ORIGINAL RESEARCH / ORİJİNAL ARAŞTIRMA 2014 Doğurganlık Sorunu Yaşayan Kişiler İçin Hayat Kalitesi Ölçeği nin Türkçe Versiyonunun İç Güvenilirlik Analizi Internal Reliability Analysis of Turkish Version of Fertility Quality of Life Questionnaire AUTHORS / YAZARLAR Ayça Çetinbaş H. Nezih Dağdeviren Serdar Öztora Ayşe Çaylan Önder Sezer ÖZET Amaç: Bu çalışmada Boivin ve arkadaşları tarafından geliştirilmiş olan Doğurganlık Sorunu Yaşayan Kişiler İçin Hayat Kalitesi Ölçeği nin Türkçe versiyonunun iç güvenilirlik çalışmasının yapılması amaçlanmıştır. Yöntemler: Çalışmamız Trakya Üniversitesi Hastanesi Üremeye Yardımcı Teknikler Merkezi'nde gerçekleştirilmiştir. Trakya Üniversitesi Hastanesi Üremeye Yardımcı Teknikler Merkezi'ne başvuran 18 yaş ve üzerindeki infertilite tanılı 50 gönüllü kadın hasta çalışmamıza dahil edilmiştir. Bu katılımcılara araştırmacı tarafından hazırlanan 63 sorudan oluşan anket uygulanmıştır. Ankette 27 sorudan oluşan sosyodemografik form ile Boivin ve arkadaşları (2011) tarafından geliştirilen ve Cardiff Üniversitesi nde Türkçe ye çevirilen 36 soruluk Doğurganlık Sorunları Yaşayan Kişiler İçin Hayat Kalitesi Ölçeği (FertiQol) kullanılmıştır. Anket çalışmaya katılmayı kabul eden infertilite tanılı kadınlarla yüz yüze görüşülerek doldurulmuştur. Bulgular: Katılımcıların yaş ortalamaları 31,8±5,96 yıl olarak saptandı. Ölçeğin iç güvenilirlik katsayısı Cronbach alfa 0,905 olarak hesaplandı. Katılımcıların ortalama FertiQol puanları 71,1±13 olarak bulundu. Sonuç: Bu çalışmada ölçüm aracının niteliğine uygun olarak yapılması gereken iç güvenilirlik analizleri ile FertiQol ölçeğinin iç güvenirliğinin kadın katılımcılarda yeterince yüksek olduğu gösterilmiştir. Bu ölçeğin, Türkiye deki erkek hastalarda da iç güvenilirliğinin gösterilmesiyle daha yaygın gruplarda kullanımı sağlanabilecektir. Anahtar kelimeler: yaşam kalitesi, güvenilirlik, infertilite ABSTRACT Aim: In this study the aim is to analyse internal reliability of Turkish version of 'Fertility Quality of Life Questionnaire' designed by Boivin et all. Methods: The research was completed in Trakya University Hospital Research Centre for Assisted Reproductive Techniques. 50 infertile women volunteers older than 18 years old who applied to Trakya University Hospital Research Centre for Assisted Reproductive Techniques was included in our research. Interview containing 63 questions was applied to participants. Questionnaire containing sociodemographic information including 27 questions and Turkish version of 'Fertility Quality of Life Questionnaire' designed by Boivin et all (2011) in Cardiff University consisting 36 items was applied to the participants. The interview was implemented face to face with women with the diagnosis of infertility who accepted to participate the study. Results: The mean age of the participants was detected as 31.8±5.96 years old. The internal reliability coefficient Cronbach's alpha was calculated as The mean FertiQol score of the participants was detected as 71.1±13. Conclusion: In this study, the internal reliability anlysis of FertiQol scale was sufficiently high in female participants. This scale will be provided in common groups with showing internal reliability in male patients. Keywords: quality of life, reliability, infertility Corresponding Author / İletişim için Dr. Ayça Çetinbaş Trakya Üniversitesi Tıp Fakültesi Balkan Yerleşkesi Dalı, 22030, Edirne, Türkiye aycacetinbas@hotmail.com Date of submission: / Date of acceptance:

2 Çetinbaş A ve ark. Doğurganlık Sorunu Yaşayan Kişiler İçin Hayat Kalitesi Ölçeği nin Türkçe Versiyonunun İç Güvenilirlik Analizi Giriş Üreme ve nesli sürdürme bütün canlıların en temel içgüdülerindendir. İnfertilite, eşler için genellikle duygusal olarak stresli, psikolojik olarak tehdit edici, ekonomik olarak pahalı ve tanı-tedavi için yapılan işlemler dolayısıyla fiziksel olarak acı verebilen bir durumdur. Üreme kabiliyetinin istek dışında azalması veya kaybolmasına infertilite denilir. Diğer bir ifadeyle bir yıl herhangi bir kontrasepsiyon kullanmadan ve düzenli cinsel ilişkiye rağmen (haftada en az iki kez) gebelik elde edilememesi infertilite olarak tanımlanır. Dünya Sağlık Örgütü nün infertilite tanımında bu süre iki yıla kadar uzatılmaktadır (1). İnfertilite oranı dünyada %8-12 arasında, Türkiye de ise %10-20 arasında değişmektedir (2). Bu durum infertilite prevalansı yüksek olan ve toplumsal baskıların yapıldığı gelişmekte olan ülkelerde önemli bir sorun teşkil eder. Yapılan bazı araştırmalarda infertilitenin eşlerin sosyal yaşamlarını, duygusal durumlarını, cinsel yaşamlarını ve dolayısıyla evlilik ilişkilerini etkilediği gösterilmiştir. Bu etkilerin kadınlarda daha yoğundur ve daha fazla anksiyeteye sebep olur. İnfertilitenin, kadınlar için hayal kırıklığı yaşatan ciddi bir kriz olduğu belirlenmiştir (3). Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) sağlığı "yalnızca hastalığın bulunmayışı değil, fiziksel, ruhsal ve sosyal olarak tam bir iyilik hali" olarak tanımlamıştır. Böylece yaşam kalitesi kavramı, sağlıkla ilişkili iyilik halinin ölçülebilmesi için, sağlık hizmetleri uygulamalarında giderek artan bir öneme sahip olmuştur. Sağlıkla ilgili yaşam kalitesi, bireylerin kendi değerler sistemi ve kültürleri içinde kendi durumlarını algılayışlarını, fonksiyonlarını yerine getirmedeki yeteneklerini ve yaşamlarında algıladıkları sosyal, fiziksel ve mental alanı ifade eder (4). Yaşam kalitesi insanların psikolojik durumları, fiziksel fonksiyonları, sosyal ilişkileri, çevreyle etkileşimleri ve inançlarını kapsar. Klinik ve biyokimyasal değerlendirmelerin bireyin hastalıktan ne kadar etkilediğini gösterememesi nedeniyle yaşam kalitesi kavramını oluşturmuştur. İnfertilite, çiftlerin aile, arkadaş ve çevre ile ilişkilerini, cinsel ve sosyal yaşamını, evlilik uyumunu, dolayısıyla yaşam kalitesini etkileyen bir sağlık sorunudur. Yapılan bir araştırmada infertil çiftlerin %29 unun yaşadıkları infertilite problemini sır olarak sakladığı ortaya koyulmuştur. İnfertilitede sorumluluğu daha çok yüklenen kadın eşte yaşam kalitesi daha olumsuz etkilenir (5). FertiQol, Boivin ve arkadaşları (2011) tarafından geliştirilen ve Cardiff Üniversitesi nde Türkçe ye çevirilen 36 soruluk Doğurganlık Sorunları Yaşayan Kişiler İçin Hayat Kalitesi Ölçeği dir. FertiQol, çekirdek olarak 24 madde, tedavi ile ilişkili 10 madde, tüm hayat ve fiziksel sağlıkla ilgili 2 madde içeren toplam 36 soru ile yaşam kalitesini değerlendirmektedir (6). Ölçek 5 li Likert tipi cevaplar içermektedir (7). Yanıt puanları 0 ile 4 arasında değişmektedir. Daha yüksek puanlar daha yüksek yaşam kalitesi anlamına gelmektedir. FertiQol üç toplam ve altı alt ten sağlanan puanlarla 0 ile 100 arasında puanlandırılır. 'Fertility Quality of Life Questionnaire' (FertiQol) İngilizce olarak üretilmiş ve aynı çeviri ekibi tarafından 20 dile çevrilmiştir: Almanca, Arapça, Çince, Danimarkaca, Fince, Fransızca, Hırvatça, Hintçe, Hollandaca, İngilizce, İtalyanca, İspanyolca, İsveççe, Portekizce, Romence, Rusça, Sırpça, Türkçe, Vietnamca ve Yunanca ( Her çeviri yerli iki dil bilen fertilite uzmanlarınca doğrulanmıştır. FertiQol fertilite problemleri ve tedavisinin yaşam kalitesi üzerindeki etkilerini gösteren güvenilir bir tir. Boivin ve ark. (6) yaptıkları 1414 fertilite problemi yaşayan kişinin katıldığı bir çalışmada çekirdek FertiQol ve tedavi modülü için hesaplanan Cronbach güvenirlik istatistikleri 0,72 ve 0,92 aralığında saptanmıştır. Sensitivite analizleri yaşam kalitesi ile cinsiyet, parite ve destek arayışı arasında beklenen ilişkileri saptadığını göstermiştir (6). Ölçme Bir niteliğin gözlenip, gözlem sonucunun sayı ve sembollerle gösterilmesidir. İstatistikte, ölçme aracının kendi içinde tutarlılığı güvenilirliktir. Bu da standart hatanın az olması anlamına gelir. Ölçme aracının ölçmek istenilen değişkeni ölçüp ölçmediği, ölçüyorsa başka değişkenlerden ne derece ayırarak ölçebilmesi ise geçerliliktir. Bilim ölçüm demektir. Yanlış ölçümler kanıtlarımızın ve tedavilerimizin güvenilmez olmasıyla sonuçlanır. Bu sebeple ölçüm araçlarımızın geçerli ve güvenilir neticeler vermesine azami önem göstermeliyiz (8). 106

3 Euras J Fam Med 2014; 3(2): Cronbach tarafından geliştirilen ve bir iç tutarlılık tahmin yöntemi olan alfa katsayısı, matematiksel anlamda yarıya bölmenin eşdeğeridir. Güvenilirlik hesaplarında sıkça kullanılan bir katsayıdır (8,9). Alfa değeri esas işlev olarak iç tutarlılığı saptar (10). Cronbach alfa katsayısının, maddeler 1-3, 1-4, 1-5 gibi puanlandığında kullanılması uygundur (9). Başka bir ifade ile Cronbach alfa, likert türü toplamalı ler, anlamsal farklılık leri vb. lerde maddelerin birbiriyle tutarlı olup olmadığını belirler ve teki maddelerin birbiriyle ne ölçüde tutarlı olduğu hakkında bilgi verir (10). Cronbach alfa, maddelerinin rastgele ikiye ayrılarak karşılaştırılmasıyla hesaplanır. Rastgele ikiye ayırma işlemi bütün ihtimaller için tekrarlanır (8). Genel olarak için hesaplanan alfa katsayısının değerlendirilmesinde kullanılan ölçüt değerler aşağıdaki gibidir: 0.00 <= α < 0.40 güvenilir değil 0.40 <= α < 0.60 düşük güvenilirlikte 0.60 <= α < 0.80 oldukça güvenilir 0.80 <= α < 1.00 yüksek derecede güvenilir (11). Uluslararası kabul görmüş FertiQol ölçeğinin Türkçe versiyonunun kullanılabilir olması, gerek hekimlerin hasta yönetimlerine katkıda bulunmak, gerekse akademik alanda uluslararası karşılaştırmalar yapmak açısından yararlı olacaktır. Bu çalışmada Boivin ve arkadaşları tarafından geliştirilmiş olan FertiQol ölçeğinin Türkçe iç güvenilirlik çalışmasının yapılması amaçlanmıştır. Yöntemler Türkçe FertiQol ölçeği, Üremeye Yardımcı Teknikler Merkezi Polikliniği ne başvuran, 18 yaş ve üzerindeki ardışık 50 kadın hastaya uygulandı. Ölçeğin yönergesi hastalara okundu ve gerektiğinde soru sorabilecekleri belirtildi. Sonuçlar SPSS programı ile bilgisayara girilerek Cronbach alfa iç güvenilirlik analizleri yapıldı. Ölçeğin Cronbach alfa güvenilirlik katsayısı 0,905 olarak bulundu. Bulgular Katılımcıların yaş ortalamaları 31,8±5,96 yıl olup katılımcılar minimum 21 maksimum 45 yaşında idi. Tüm katılımcılar kadındı. Katılımcıların %68 i ev hanımı olup %32 si ücretli çalışan olarak saptandı. Çalışmaya katılan gönüllülerin %94 ü primer infertilite, %4 ü sekonder infertilite tanılı hastalardan oluşmaktadır. Uluslararası FertiQol ölçeği, Doğurganlık Sorunları Yaşayan Kişiler İçin Hayat Kalitesi Ölçeği başlığı altında puanlamaya katılan, 24 sorudan oluşan çekirdek FertiQol ve İsteğe Bağlı Tedavi Modülü başlığı altında 10 sorudan oluşan tedavi modülü olarak iki bölüm içermektedir. Doğurganlık Sorunları Yaşayan Kişiler İçin Hayat Kalitesi sorularının iç güvenilirlik katsayısının Cronbach alfa 0,902 değerine, İsteğe Bağlı Tedavi Modülü sorularının iç güvenilirlik katsayısının Cronbach alfa 0,763 değerine sahip olduğu bulundu. Ölçeğin puanlamaya katılan tüm soruları ile iç güvenilirlik katsayısı Cronbach alfa 0,905 olarak hesaplandı (Tablo 1). Bu hesaplamalar sonucunda yüksek derecede güvenilir olarak saptandı. Tablo 1. Güvenilirlik istatistikleri Doğurganlık Sorunları Yaşayan Kişiler İçin Hayat Kalitesi Ölçeği Cronbach Alfa sayısı 0, İsteğe Bağlı Tedavi Modülü 0, FertiQol Toplam 0, FertiQol ölçeğinin 24 sorudan oluşan çekirdek bölümü altı alt içermektedir. Bunlar duygusal, akıl/beden, ilişkisel ve sosyal alt lerdir. Bu bölümdeki her alt altışar sorudan oluşmakta olup Cronbach alfa katsayıları duygusal alt için 0,765, akıl/beden alt ölçeği için 0,767, ilişkisel alt için 0,644 ve sosyal alt için 0,659 olarak hesaplandı. İlişkisel alt ten Q6 numaralı madde silindiğinde Cronbach alfa katsayısı 0,703 olarak hesaplandı. Sosyal alt ten Q14 numaralı madde silindiğinde Cronbach alfa katsayısı 0,713 olarak hesaplandı. FertiQol ölçeğinin yaşam kalitesi ile ilgili çekirdek bölümünde Q6 maddesi silindiğinde Cronbach alfa 0,904 değerine, Q14 maddesi silindiğinde 0,905 değerine yükseldi. FertiQol ölçeğinin 10 sorudan oluşan tedavi modülü çevresel ve dayanma gücü adı altında iki alt ten oluşmaktadır. Çevresel alt altı, 107

4 Çetinbaş A ve ark. Doğurganlık Sorunu Yaşayan Kişiler İçin Hayat Kalitesi Ölçeği nin Türkçe Versiyonunun İç Güvenilirlik Analizi dayanma gücü alt ölçeği ise dört sorudan oluşmakta olup çevresel alt ölçeğin Cronbach alfa katsayısı 0,753, dayanma gücü alt ölçeğinin Cronbach alfa katsayısı 0,696 olarak hesaplanmıştır. Çevresel alt ten T7 numaralı madde silindiğinde Cronbach alfa 0,763 olarak hesaplandı. FertiQol ölçeğinin tedavi modülü bölümünde T7 maddesi silindiğinde Cronbach alfa 0,768 değerine yükseldi. Ölçeğin puanlamaya katılan tüm maddeleri tek tek değerlendirildiğinde soruların hepsi için katılımcıların ortalama FertiQol puanları ortalama 71,1±13 olarak bulundu. Katılımcıların minimum FertiQol puanı 37,5, maksimum 94,1 olarak saptandı (Tablo 2). Tablo 2. FertiQol Puanları Çekirdek FertiQol Toplam Puan n FertiQol Tedavi Modülü Toplam Puan FertiQol Toplam Puan Geçerli Kayıp Ortalama 72, , ,1620 Standart Deviasyon 15, , ,08684 Minimum 38,54 30,00 37,50 Maksimum 96,88 90,00 94,12 Tartışma Somut özellikler ölçülürken, ölçülecek olan özellik koşulsuz bir değişmezlik gösterir; ancak soyut özelliklerin ölçülmesi genellikle istenen derecede kararlılık göstermez. Bu sebeple soyut özelliklerin ölçülmesine yönelik geliştirilecek lerin uygun güvenilirlik analizleriyle analiz edilmesi ve geçerliliğinin araştırılması gerekmektedir. Ancak güvenilirlik ve geçerliliği yeterli bulunan ler geçerli veri sağlayacaktır. Şayet ölçeğin güvenilirlik ve geçerliliğinin araştırıldığı toplum ile sonradan ölçeğin uygulanması planlanan toplumlar arasında önemli farklılıklar varsa güvenilirlik ve geçerliliğinin tekrarlanması gerekebilir (9). Hollanda da yapılan bir çalışmada, 29 üremeye yardımcı teknikler kliniğine başvuran 785 hastaya FertiQol uygulanarak ölçeğin güvenilirliği psikometrik olarak test edilmiştir. Güvenilirlik katsayısı 0,72 ve 0,91 arasında saptanmıştır (12). FertiQol ölçeğinin iyi psikometrik karakteristikler içeren Portekizce versiyonu ile yapılan bir çalışmada ise Cronbach alfa değeri 0,71 ve 0,90 arasında değişmektedir (7). Tayvan da yapılan bir çalışmada FertiQol ölçeğinin ilişkisel, sosyal ve çevresel alanları için hesaplanan Cronbach katsayıları düşük saptanmıştır. Q13 maddesinin silinmesi sosyal alt ölçeğin Cronbach alfa katsayısının 0,54 olmasını sağlamıştır ve üstelik çekirdek FertiQol için hesaplanan Cronbach alfa değeri 0,827 den 0,865 e yükselmiştir. T5 maddesinin silinmesiyle çevresel alt ölçeğin Cronbach değeri 0,148 den 0,522 ye yükselmiştir ve tedavi modülü için hesaplanan Cronbach alfa değeri 0,620 den 0,712 ye yükselmiştir. İlişkisel alt ten Q11 maddesinin silinmesi ile ölçeğin geçerliliği artarak Cronbach alfa değeri 0,328 olmuştur. FertiQol için yüksek güvenilirlik gösterilen Hollanda popülasyonuna rağmen şaşırtıcı bir şekilde Tayvan da yapılan bu çalışmada sosyal ve çevresel alanlarda düşük iç tutarlılık saptanmıştır (13). Tayvan da yapılan çalışmanın aksine bizim çalışmamızda sosyal alt ten Q13 numaralı maddenin silinmesi, ilişkisel alt ten Q11 numaralı maddenin silinmesi ve çevresel alt ten T5 numaralı maddenin silinmesi ile hesaplanan Cronbach alfa değerinde düşüklük olduğu görülmüş olup bu maddelerin ten çıkarılmasının doğru olmadığı saptanmıştır (Tablo 3). Denizli de yapılan bir çalışmada ise FertiQol ölçeğinin, SF-36 ve WHO-BREF gibi genel yaşam kalitesi lerine göre infertil kadınlarda daha sensitif, güvenilir ve geçerli bir şekilde yaşam kalitesini ölçtüğü saptanmıştır (14). Sonuç Bilim ölçüm demektir. Bu sebeple ölçüm araçlarımızın geçerli ve güvenilir neticeler vermesine azami önem göstermeliyiz. Nasıl laboratuvarda kullandığımız alet veya bir tansiyon aleti kalibre edilmiş olmalıysa, psikometrik ölçümlere yönelik kullanılan ler de geçerli ve güvenilir olmalıdır (8). Cronbach güvenilirlik ve geçerlilik kavramlarını bütünleştirmiştir ve bu kavramlar birlikte kullanıldığında standardizasyon anlamına gelir. Bir ölçüm değişik alanlarda geçerlilik güvenilirlik analizleri ile 108

5 Euras J Fam Med 2014; 3(2): uygun güvenilirlik katsayılarına ulaştığında aynı zamanda standartlaştırılmış olur (10). Bu çalışmada ölçüm aracının niteliğine uygun olarak yapılması gereken iç güvenilirlik analizleri incelenmiştir. FertiQol ölçeğinin Türkiye deki erkek hastalarda da geçerlilik ve güvenilirliğinin gösteril- mesiyle daha yaygın gruplarda sağlık elemanları tarafından kullanımı sağlanabilir. Tablo 3. FertiQol güvenilirlik istatistikleri ortalaması varyansı Düzetilmiş - Toplam Korelasyonu Cronbach Alfa Q1 67,02 190,306 0,577 0,896 Q2 67,14 184,858 0,586 0,896 Q3 66,82 188,436 0,656 0,894 Q4 67,04 189,100 0,526 0,897 Q5 66,94 201,690 0,310 0,901 Q6 66,76 207,533 0,084 0,904 Q7 66,64 196,031 0,424 0,899 Q8 67,36 191,256 0,572 0,896 Q9 67,92 191,096 0,607 0,896 Q10 66,32 190,793 0,620 0,895 Q11 65,88 203,332 0,393 0,900 Q12 66,26 198,278 0,459 0,899 Q13 66,56 191,843 0,438 0,900 Q14 67,08 199,300 0,232 0,905 Q15 67,24 199,043 0,280 0,903 Q16 66,90 191,969 0,534 0,897 Q17 66,56 191,476 0,627 0,895 Q18 66,80 189,469 0,582 0,896 Q19 66,04 199,753 0,534 0,898 Q20 66,38 192,240 0,540 0,897 Q21 66,38 195,873 0,530 0,898 Q22 67,08 180,524 0,699 0,893 Q23 66,72 184,818 0,696 0,893 Q24 66,34 193,739 0,540 0,897 ortalaması varyansı Düzeltilmiş - Toplam Korelasyonu Cronbach Alfa T1 24,50 25,602 0,465 0,738 T2 24,20 26,653 0,418 0,745 T3 24,08 27,626 0,364 0,752 T4 23,92 25,585 0,488 0,734 T5 25,36 24,847 0,417 0,750 T6 24,30 25,929 0,364 0,757 T7 24,66 30,025 0,200 0,768 T8 24,46 28,988 0,379 0,751 T9 24,40 26,122 0,721 0,714 T10 24,20 26,898 0,678 0,722 Kaynaklar 1. Kırca N, Pasinlioğlu T. İnfertilite tedavisinde karşılaşılan psikososyal sorunlar. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar 2013;5(2): Ünal S, Kargın M, Akyüz A. İnfertil kadınları psikolojik olarak etkileyen faktörler. TAF Prev Med Bull 2010;9(5): Kılıç M, Ejder Apay S, Kızılkaya Beji N. İnfertilite ve kültür. Derleme yazısı. F N Hem Derg 2011;19(2): Avcı K, Pala K. Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi nde çalışan araştırma görevlisi ve uzman doktorların yaşam kalitesinin değerlendirilmesi. Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi 2004;30(2):

6 Çetinbaş A ve ark. Doğurganlık Sorunu Yaşayan Kişiler İçin Hayat Kalitesi Ölçeği nin Türkçe Versiyonunun İç Güvenilirlik Analizi 5. Sezgin H, Hocaoğlu Ç. İnfertilitenin psikiyatrik yönü. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar 2014;6(2): Boivin J, Takefman J, Braverman A. The Fertility Quality of Life (FertiQol) tool: development and general psychometric properties. Hum Reprod 2011;26(8); Lopes V, Canavarro MC, Verhaak CM, Boivin J, Gameiro S. Are patients at risk for psychological maladjustment during fertility treatment less willing to comply with treatment? Results from the Portuguese validation of the SCREENIVF. Hum Reprod 2014;29(2): Aktürk Z, Acemoğlu H. Tıbbi araştırmalarda güvenilirlik ve geçerlilik. Dicle Tıp Dergisi 2012;39(2): Ercan İ, Kan İ. Ölçeklerde güvenirlik ve geçerlik. Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi 2004;30(3): Çakmur H. Araştırmalarda ölçme-güvenilirlik-geçerlilik. TAF Prev Med Bull 2012;11(3): Eser E, Baydur H. Uygulama: yaşam kalitesi lerinin psikometrik çözümlenmesi. Sağlıkta Birikim 2006;1(2): Aarts JW, Van Empel IW, Boivin J, Nelen WL, Kremer JA, Verhaak CM. Relationship between quality of life and distress in infertility: a validation study of the Dutch FertiQoL. Human Reproduction 2011;26(5): Hsu PY, Lin MW, Hwang JL, Lee MS, Wu MH. The fertility quality of life (FertiQoL) questionnaire in Taiwanese infertile couples. Taiwan J Obstet Gynecol 2013;52(2): Karabulut A, Özkan S, Oğuz N. Predictors of fertility quality of life (FertiQoL) in infertile women: analysis of confounding factors. Eur J Obstet Gynecol Reprod Biol 2013;170(1):