Türkiye 4. Biyolojik Mücadele Kongresi, ocak Summary. İzmit

Transkript

1 Türkiye 4. Biyolojik Mücadele Kongresi, ocak 1999 İzmir' de sebze seralarında entegre savaş uygulamaları üzerinde araştırmalar * Zeynep YOLDAŞ** Nilgün MADANLAR** Ayşe oou** Ersin ONOöUR** Summary Investlgatlons on Integrated (!onttol practkes In vegetable greenhouses in İzmit greenhouses a ı In this study, tomatoes and cucumber wcre grown in the Agricu!ıural Faculty's Ege University ror two spring seasons in addition to two rall seasons between ım. During this study infestations of pesı'! and diseases were observed and assesments wcre madc on a weckly basis. Eııc:arsia fonnusa (against whiıemes); Plıytoseiıı!ııs persimilis (against red spider mite<;) and AphidillS coletnani (against aphids) were used as biocontrol agents against the corresponding pesls. eultura.l control measures proved lo be c lfeeıi... e for controlling leaf minors. On the other hand, chemical controt was used against Aculops Jycopersici. The fungicides which have less side-eitects on biocontrol agents of pests wcre chosen to control Ihe prevailing discases. No preventive control measures were applied against pathogens. Sodium bicarbonate was used as an alternative material against powdery mildew on tomatoes, when the disease symptoms were visible. Compared to our prcvious studies, in this study, si milar results were obtained regarding the success of E./onTICsa agaiost whitcnies and P.persimilis againsı red spider mites. However, for control of aphids, specifi c aphicides were used for two seasons and biocontrol agents were used in the third and fourth seasons. Sodium bicarbonate added with a surfactant were raund to be eitcctivc in controlliog powdery mildew on tomalocs. * Bu çalışma TOBITAK- TOGTAG tarafından de sicklenmiştir. ** Ege Oniv. Ziraat Fak. Bitki Koruma Böl Bornova/ıZMİR *** Ege Oniv. Ziraaı Fak. Bahçe Bitkileri BöL Bornova/İZMİR 215

2 Giriş Türkiye ıçın önemli bir tarnnsal üretim kolu olan seracılıkta karşılaşılan en önemli sorunlardan birisi de hastalık ve zararlılardır Bu etmenlerin neden olduğu kayqılan azaltmak amacıyla yoğun olarak pestisitler kullanılmaktadır Oysa pestisitlerin insan sağlığına ve çevreye olan olumsuz etkileri bilinen bir gerçektir. Öte yandan seralar taşıdıklan fiziksel koşulların uygunluğu nedeniyle, kimyasal savaş dışındaki diğer savaş yöntemlerinin daha geniş olarak uygulanabileceği ve başarılı olabileceği ortamlardlt Bunların arasında biyolojik savaş çalışmaları da yer almaktadlt Avrupa' da birçok ülkede, seralarda zararlılar biyolojik savaş uygulamaları ile baskı altında tutulabilmektedir (Freule~ 1987; Lenteren and Woets, 1988; Maisonneuve, 1989; Sunderland, 1991 ; Albert, 1992; Lenteren et al. 1992; Poehling, 1992; Ravensberg, 1992; Sunderland et al., 1992; Roennund and Lenteren, 1995). Ege Bölgesi koşullannda da başanlı olacağı daha önceden ortaya konmuştur (Öncüer et al., 1994; Yoldaş et al., 1996). Kültürel önlemler ise tüm diğer tarımsal üretimlerde olduğu gibi seralarda da zararlılarla savaşta önemli bir yer tutmaktadlt İşte bu nedenlerle, ekiliş alanı olarak ilk iki sırayı alan domates ve hıyar bitkileri üzerinde yıllarında çiftçi koşullarında yürütülen bu çalışmada, hastalık ve zararlıların savaşının bir bütün halinde düşünülerek İzmir koşullarında serada entegre savaş örneğini oluştunnak amaçlanmıştıt Mümkün olduğunca az ve ancak gerektiğinde yararlılar ve sıcakkanlılara etkisi az ya da hiç olmayan pestisitler ve alternatif maddelere yer vererek çevre sağlığının korunması düşüncesinden yola çıkılmıştır Materyal ve Metot İzmir (Bornova)' de bölmeli bir cam serada, bölgesel yetiştiricilik koşullarında, yılları arasında yürütülen bu çalışma, iki ilkbalıar ve iki sonbalıar döneminde domates ve hıyar bitkilerinde gerçekleştirilmiştir. Denemede zararlılara karşı biyolojik savaş ve gerektiğinde kimyasal savaş uygulanmış ve kültürel önlemlere yer verilmiş, hastalıklara karşı ise yine kültürel önlemlerin yanı sıra, zararlılann biyolojik savaş etmenlerine en az olumsuz etkisi olan fungisit\er ve alternatif maddeler kullanılmıştır 216

3 Doğal bulaşmalarla yürütülen çalışmada, hastalık belirtileri ve zararlılar haftalık gözlemlerle izlenmiş ve zararlıların sayımları yapılmıştır Zararlılar ile savaşta, biyolojik savaş etmeni olarak, beyazsineklere karşı parazitoit Encarsia formosa Gahan (Hymenoptera, Aphelinidae), kırmızı örümceklere karşı avcı akar Phytoseiu/us persimilis A.-H. (Acarina, Phytoseiidae) ve yaprakbitlerine karşı avcı böcekaphido/etes aphidimyza (Rond.) (Diptera, Cecidomyiidae), parazitoit Aphidius colemani Viereck. (Hymenoptera, Aphidiidae) kuııanılmıştır E. formosa, A. aphidimyza ve A. colemani' nin yerli ırkı, P. persimitis' in Hohenheim ırkı düzenli olarak üretilerek, gerektiğinde Çizel ge l' deki salım zamanı ve oranlarda salınıları gerçekleştirilmiştir. Yaprakbitlerine karşı ise ilk iki dönem spesifik afısitler kullanılmış, son iki dönemde biyolojik savaş etmenleri ise, havalandırma açıklıklan denenmiştir. Yaprak galeri sineklerine karşı zararlıllin bulaşmasını engellemek için sinek teli ile kapatılmış, san yapışkan tuzaklar asılmış ve haftalık gözlenılerde galerili yapraklar koparılarak uzaklaştırılmıştır Acu/ops lycopersici (Massee) (Acarina, Eriophyidae)' ye karşı kimyasal savaş uygulanmıştıt. Çi zel ge ı. etmenlerinin salım eşikleri ve oranları etmeni Eflcarsia jormosa Phytoseiulus petsimitis Ap/ıidius co/emaııi Apilittoietes aphidimvza Salım eşiıli (Zararlı/yaprak) Salım oran ı 1:5 parazitoit! beyazsinek 1:20,1:40 avcı /kınnızlörüıncek 1:40 paraziıoitl yaprakbili 3 avcı/bitki Hastalıklara karşı genel bir önlem olarak, toprak patojenlerinin yoğunluklannı azaltmak amacıyla yaz aylannda toprak sterilizasyoııu yapılmış, fideler tüpte steril toprakta yetiştirilmiş ve seraya dikinıleri sırasında thiram etkili maddeli bir fungisit eklenerek sulanmıştır Bunun dışında yaprak hastalıklarına karşı koruyucu bir ilaçlama yapılmamış, ancak hastalık belirtileri görüldüğünde biyolojik savaş etmenlerine en az yan etkisi olan fungisitler kullanılmıştır Kül1eme hastalığına karşı da belirtiler ortaya çıktığında, alternatif madde olarak yayıcı yapıştırıcı eklenmiş % 1 'lik sodyum bikarbonat denenmiştir. 217

4 Araştırma Sonuçları ve Tartışma Domates ZararWar Domates bitkilerinde dört üretim dönemi boyunca beyazsinek türleri olarak: ilkbahar üretim döneminde Trialeurodes vaporariorum (Westwood), sonbahar üretim döneminde Bemisia tabaci (Gennadius) (Homoptera, Aleyrodidae) saptanmıştn: Beyazsinek populasyonu 1996 yılının iki üretim döneminde, E. formosa salınu için eşik kabul edilen yaprak başı 5 nimf oranına ulaşmadığı için parazitoit salımı yapılmamış ya da herhangi bir savaşa gerek kalmamıştır Yılının ilkbahar ve sonbahar üretim dönemlerinde ise, beyazsinek populasyon yoğunluğu, biyolojik savaşında E. formosa salım oranına ulaşrruş ve beyazsinek populasyonu tüm bölmelerde baskı altında tutıılmuştur. Çizelge 2' de ilkbahar üretim dönemine ait (Yoldaş et al., 1997), Çizelge 3' de ise sonbahar dönemine ait en yüksek ve ortalama, beyazsinek populasyon değerleri ve parazitlenme oranları verilmiştir. Haçlı kontrol bölmelerine aynı tarihlerde küllemeye karşı WP kükürtle ilaçlama yapılması nedeniyle her iki üretim döneminde de beyazsinek populasyonu düşmüş ve beyazsinek için ayrı bir ilaçlamaya gerek kalmarruştır (Çizelge 2 ve 3). Sonbahar üretim döneminde, entegre savaş uygulanan 3 bölmeye birer kez E. formosa salımı yapılmasının yanısıra ayrıca bölmelerde doğal olarak bulaşmış, Aphelinidae familyasına bağlı bir parazitoite daha rastlanmıştı. Bu parazitoitin E. formosa' nın başarısında yardımcı olduğu düşünülebilir. Bu arada yapılan çalışmalarda, A. lycopersici' ye karşı kullanılan kükürt içerikli bileşiklerin ve kullandan fungisit1erin de beyazsinekler üzerinde etkisi olduğu gözlenmiştir. Elenkov et al( 1975 a ve 1975 b), Fransen (1994) de benzer etkilerden söz etmektedirler. Domates bitkilerinde dört üretim dönemi boyunca akar türleri olarak, Tetranychus urticae Koch, T. cinnabarinus (Boisduval) (Acarina, Tetranychidae) olmak üzere kırmızı ÖTÜrncekler ve Domates pas akarıa. lycopersici saptanmıştı yılı ilkbahar ve sonbahaı; 1997 yılı ilkbahar dönemlerinde Domates pas akarı A. lycopersici'ye kırrruzı örümcek bireylerinden daha önce rastlanmış, bu zararlıya karşı başka çözüm yolu bulunmadığı için kimyasal savaşa başvurulmuştur. Zararlıya karşı kullanılan quinomethionate ve dicofol etkili maddeli akarisitler nedeniyle kırmızı örümcek populasyonları da baskı altına alınmış, kırmızı 218

5 örümceklere karşı predatör akar salımı yapılamanuştır Domates pas akarı, seralarda domates bitkileri üzerinde kırmızı örümceklere karşı biyolojik savaşa engelolan önemli bir zararlı konumundadır (Yoldaş et al.,1997). Çizelge İlkbahar döneminde domates bitkilerinde beyazsineklere ait uygulama ve sayım sonuçları Uygulama ilaçlı kontrol Haçlı kontrol En Yüksek Ortalama B. tabaci Parazitlenme beyazsinek Uygulama (nimf/yaprak) oranı (%) (nimf/yaprak) sayısı Çizelge Sonbahar döneminde domates bitkilerinde beyazsineklere ait uygulama ve sayım sonuçları Uygulama En Yüksek Ortalama T. vaporariorum Parazitlenme beyazsinek Uygulama (nimf/yaprak) oranı (%) (nimf/yaprak) sayısı Haçlı kontrol O Haçlı kontrol O 1997 Yılı sonbahar döneminde, önceki dönemlerden farklı olarak, domateslerde kırmızı örümcek yoğunluğu üretim dönemi başlangıcında ortaya çıkmıştır. Bu dönemde yine Domates pas akarma karşı diafenthiuron etkili maddeli bir akarisit1e ilaçlama yapılıncaya kadar kırmızı örümceklere karşı P.persimilis salımları yapılabilmiştir Entegre savaş uygulama bölmelerinin tümüne ilk olarak, kaynak oluşturmak amacıyla bitki başına 3-4 avcı akar düşecek şekilde kabaca bir salım yapılmıştır Kaynak salımlarının başarılı olmaması nedeniyle daha sonra 1: 10 ve 1:20 avcılav oranlannda arka arkaya 2-3 kez salım yapılması gerekıniş, avcı akarın domateslere kolayca yerleşmediği görülmüştür O O 219

6 Ekim ayı başında ise P.persimilis bireylerinin büyük çoğunluğu ölü bulunmuştur. Bu tarihte kırmızı örtimcek yoğunluğunda da bir azalma saptanmıştıı: Bu duruma tarihinde küiieme hastalığına karşı alternatif madde olarak kullanılan NaHC0.3 maddesinin neden olabileceği akla gelmekte olup, salım çalışmalarının başansı hakkında kesin bir yargıya ulaşmak mümkün olmamıştıt Kimyasal savaş uygulanan kontrol bölmelerinde ise, 2 kez Tetranychus spp.' ne karşı, bir kez de A.lycopersici 'ye karşı olmak üzere diafenthhiuron etkili maddeli bir akarisitle üç kez ilaçlama yapılmıştır Domates bitkilerinde, yapılan denemeler süresince, her dört üretim döneminde de yaprakbitleri zararlı olarak karşunıza çıkmamıştır. Yaprakbiti bireylerine bazı bölmelerde rastlanmışsa da, en yüksek yaprakbiti populasyonu olarak 1996 yılı ilkbahar döneminde 3.87 bire~ 1996 yılı sonbahar döneminde 2.66 birey 1997 yılı ilkbahar döneminde 2.0 birey sayılmıştır. Yaprakbiti türti olarak Patates afidi Macrosiphum euphorbiae (Thomas) (Homoptera, Aphididae) saptannuştıt 1997 yılı sonbahar döneminde ise, domates bitkilerinde yaprakbiti bireylerine rastlanmamıştıt Haftalık gözlemlerde, yaprakbiti bireylerine rastlanıldığı sayımı izleyen haftalarda, bireylerin doğalolarak parazitiendiği gözlenmiştir. Parazitoitin teşhisi Paul Stary (Institute of Entomology, Czech Academy of Sciences, Branisovska 31, Ceske Budejovice, Czech Republic) tarafından yapılmış ve Aphidius marricariae HaL. (Hymenoptera, Aphidiidae) olarak belirlenmiştir. Domates bitkilerinde yaprakbitlerinin zararlı olarak karşımıza çıkmamasında, bitki türtinün daha az duyarlı olmasının yanısıra, parazitoitinin de etkin oluşu akla gelmektedir. Yaprak galeri sineklerinin zararına 19% yılı ilkbahar dönemi haricinde diğer üç dönemde rastlanmıştıt Saptanan türler, Liriomyza huidobrensis (Blanchard), L. srrigata (Meigen) (Diptera, Agromyzidae)' dlt Haftalık gözlemlerde galerili yapraklar düzenli olarak kopanlarak seradan uzakiaştırılnuştır Böylece zararlı birkaç haftaki gözlem dışında görülmemiştir. Bunda elle koparınanın yanısıra toprak solarizasyonunun, seranın havalandınna açıklıklannın sinek teli ile kapatılmış olmasının ve yapışkan sarı tuzakların da etkisi olduğu düşünülmüştür. HastaIıklar Domates bitkilerinde, araş tırma süresince yalnızca Külleme hastalığı (Leveillula taurica (Lev.) Am.) saptanmıştır. Bu hastalık koşullara göre değişmek üzere, gerek ilkbahar gerekse sonbahar olmak üzere her iki üretim döneminde de ortaya çıkabilmektedir. 220

7 1996 Yılı ilkbahar üretim döneminde, yapılan haftalık gözlemlerde domates bitkilerinde Küllerne belirtisine rastlanmamış, bu nedenle herhangi bir uygulamaya gerek duyulmamıştır. Ancak ça l ışmanın yürütüldügü, diger üç üretim döneminde, domates bitkilerinde Küııerne bastalı~ı belirtilerine rastlanmış ve bu amaçla seran ın uygulama 1 olarak ayrılmış iki bölmesine, yararlılara yan etkisi az olan triforine etkili maddeli bir fungisit, uygulama 2 olarak ayn ımı ş iki bölmeye yayıcı ve ya pıştırıcı eklenmiş % i' lik NaHC0 3, uygulama 3 olarak aynlm ı ş ilaçlı kontrol bölmesi de olan iki bölmeye % 80 kükürt içerikli bir fungisit kullanarak. ilaçiama yapılmıştır 1996 y ılı sonbahar üretim döneminde bölmelere tarihinde ilk ilaçlama yapılmış, daha sonra uygulama 3!>ölmelerinde hastalık baslujandıgı için bu bölmeler hariç, di~er uygulama bölmelerine üçer ilaçlama daha yapılmıştır Uygulama 3 de dahilolmak Uzere tüm bölrnelere tarihinde yapı l an son bir uygulamadan sonra hastahgm baskı altına alındıgı gözlenmiştir (lfldaş et al., 1997) Yılı ilkbahar üretim döneminde ise, tarihinde yine aynı şeki lde, toplam 6 bölmeye farklı ilaçlarnalar yap ılmı ştır Ancak., tarihinde tüm domates bitkilerine A. [yeopersid için ilaçlama yaptid ı gı ve uygulanan ilacın küllemeye de etkili olmas ı nedeniyle hastalık baskılanmıştır Oç farklı uygulamanın sonucu gözlenememiştiı 1997 Yılı sonbahar üretim döneminde, domates bitkilerinde Küllerne hastalığının belirtileri ekim ayı başında ortaya çıkmış ve bu amaçla wl ve tarihlerinde uygulama ı. uygulama 2 ve uygulama 3 olarak ayn lrıuş bölmelerde sıras ıyla triforine, NaHCq ve kükürt uygulamalan yapıl mı ştır Uygulama i ve 2 bölmelerine i ı.ı ı.ı 997 ve tarihlerinde 3. ve 4. kez ilaçlama yapılmış, uygulama 3 bölmesine ise gerekınemiştir. Bu tarihten sonra ve aralık ayı boyunca tum bölmelerde hastalık baskılanmıştır Bu çalışmada, Domates Kiillemesinin dogaı düşmanlara yan etkisi az olan preparatlann yanıs ı ra tamamen doğal nitelikli, sıcakkanl ıl ara hiç bir zararlı etkisi olmayan kabartma tozu, yani sodyum bikarbonatla da baskı altına alınabi l eceği ortaya konmuştur Horst et al. (1992), Ziv and Ziuer (1992) ve Reh and Schlösser (1994) de sodyum bikarbonatın bağ, kabakgiller ve gülde killlemeye karş ı etkili oldu ğunu bildirmektedirler. Verim değerleri 1996 yılı ilkbaharında gerçekleştirilen domates yetiştiriciligi sırasında, hastalık belirtisine rastlanmamış, beyazsinek ve yaprakbili 221

8 populasyonları da uygulama eşiğine ulaşmamıştır, A. lycopersici bulaşması nedeni ile kırmızı örümceklere karşı dap. persimuis kullanırru mümkün olmamıştır, dolayısıyla farklı bitki koruma uygulamaları gerçekleştirilememiştir. Bu nedenle elde edilen verim değerleri üzerine bitki koruma uygulamalarının etkisi değerlendirilememiş, çeşitler arasındaki farklılıkların istatistiki önemde olduğu saptanınıştır (Çizelge 4). Çizelge ilkbahar domates yetiştiriciliğine ait verim değerleri (gibitki) Çeşit Toplam verim Pazarlanabilir verim Elif b 1748 b DRW a 2720 a _ DRW b 1341 c LSD% İlkbaharında yürütülen denemede ise entegre savaş uygulamalarının yapıldığı bölmelerle, kontrol bölmeleri arasında verim açısından istatistiksel önemde fark bulunmamış, verimin kullanılan çeşide bağlı olarak değiştiği saptanmıştır (Çizelge 5). Çeşitlerin bitki koruma uygulamalarına reaksiyonu farklı olmamıştır Çizelge Ilkbahar domates yetiştiriciliğine ait verim değerleri (gibitki) Toplam verim Pazarlanabilir verim Uygulama i Uygulama ~q~~~~~ J~_ş~!ı~ LSD % 5 ö.d. ö.d. Elif b 833 c DRW a 2030 a DRW b 1045 c şi~g~ J~ş ~!9~ ~ _ LSD % Sonbahar 1996 yılında yürütülen denemede verimin entegre savaş uygulamalarının yapıldığı bölmelerle, kontrol bölmelerinde değişmediği, çeşit ortalamaları arasındaki farklılıkların istatistiki önemde olduğu, bitki koruma uygulaması ile çeşit arasında interaksiyon bulunmadığı saptanmıştlt Çizelge 6'da elde edilen ortalama verim değerleri görülmektedir. 222

9 Çizelge Sonbahar domates yetiştiriciğine ait verim de~erleri (gibitki) Toplam verim Pazarlanabilir verim Uygulama Uygulama Kontrol ~I> ~5 ö.d. ö.d. Elif a 3048 a I>RW a 3520 a I>RW b 2229 b ~I> ~ Tek çeşit (Elif 190) kullanılarak yapılan 1997 yılı sonbahar denemesinde de kontrol ile entegre savaş uygulamaları arasında verim yönünden fark bulunmadı~ı saptanmıştır (Çizelge 7). Çizel ge Sonbahar domates yetiştiriciliğine ait verim değerleri (gibitki) Uygulama 1 Uygulama 2 Kontrol Toplam verim Pazarlanabilir verim Hıyar Zararlılar Hıyar bitkilerinde de, domateste olduğu gibi beyazsinek türleri olarak, ilkbahar üretim döneminde T. vaporariorum, sonbahar üretim döneminde B. tabaci saptanmıştıt Hıyar bitkilerinde beyazsinek populasyonu i 996 yılı ilkbahar döneminde en yüksek yaprakbaşı ı.ı 6 nimf olarak saptanmış ve E. f ormasa salnnıru gerektirecek düzeye ulaşmadığı için parazitoit salımı yapılmamıştır. Bu dönemde salım yapdmaınasma rağmen hıyar bitkilerinin bulundu~u iki bölmeye E. formasa doğalolarak bulaşmış, daha sonra tüm bölmelere yayılarak her iki beyazsinek türunü de parazitleyerek baskı altında tutmuştuı: 1996 Yılı sonbahar ve 1997 yılı ilkbahar döneminde bitkilerin seraya dikilmeleri ile birlikte beyazsinek erginlerine rastlanmıştıı: Beyazsinek populasyonu E. formasa için salım eş iğine ulaşmış tır. Populasyon 223

10 yoğunluğu ve entegre savaş uygulanan bölmelerdeki parazitlenme oranlan Çizel ge 8 ve 9' da olduğu gibidir (Yoldaş et al., 1997). ilaçlı kontrol bölmelerine, her iki üretim döneminde yaprakbitleri için pymetrozine etkili maddeli insektisit ile ilaçlama yapılmıştrr. Bu ilaçlamalar yaprakbiti ve beyazsinek olmak üzere her iki zararlıyı da baskı altına almıştır 1996 Yılı sonbalıar üretim döneminde sayımlar sırasında, domates bitkilerinde olduğu gibi E. formasa dışında, doğal olarak bulaşan ve faaliyet gösteren Aphelinidae familyasına bağlı bir parazitoit saptanmıştır Üretim döneminin sonlarında beyazsinek popıılasyonu çok düşmüş, yalnızca parazitoitli nimflere rastlanmıştrr. Bunda iklimin yanısıra, periyodik bakını işlerııleri olarak bitkilerin alt yapraklarının ve yan sürgünlerinin kopanlmasının, mildiyöye karşı kııllanılan fungisitlerin de etkisinin olduğu düşünülmüştür. Çizel ge Sonbalıar döneminde hıyar bitkilerinde beyazsineklere ait uygulama ve sayım sonuçlan En ytiksek Ortalama Uygulama B. tabaci T. Parnzitlenme beyazsinek Uygulama nimf/yaprak vaporariarum oranı (%) (ni mf/yaprak) sayısı Ilaçlı kontrol Haçlı kontrol Çizelge tlkbalıar döneminde hıyar bitkilerinde beyazsineklere ait uygulama ve sayım sonuçlan En Yüksek Ortalama Uygulama T. vaparariarum Parazitlenme beyazsinek Uygulama (nimf/yaprak) oranı (%) nimf/yaprak sayısı Haçlı kontrol ilaçlı kontrol

11 1997 Yılı ilkbahar üretim dönemi boyunca hıyar bitkilerinde uygulama bölmelerine, yalnızca Haziran ayı sonunda akarisit uygulaması yapılmıştır Herhangi bir hastalık belirtisine rastlanmadı~ı için fungisit kullanılmamıştır Buna göre hıyar bitkilerinde de E. formosa' nın tek başına T. vaporariorum' u baskı altına alabildi~i gözlenmiştiı: 1997 Yılı sonbahar döneminde beyazsinek eıginlerine ilk kez hıyar bitkilerinde yine bitkiler seraya dikildiklerinde rastlanmıştıı: Beyazsinek populasyonu, E. formosa salırru için eşik kabul edilen beyazsinek populasyonuna ulaşmıştır. Populasyon yo~un luğu, Çizelge ıo' da verilmiştir. Haçlı kontrol bölmelerine yaprakbitleri için pymetrozine etkili maddeli bir insektisit ile ilaçlama yapılmış ve yaprakbitine karşı yapılan ilaçlama beyazsinek populasyonunu da etki etmiştir. Ayn bir ilaçlamaya gerek kalmamıştıı: Entegre savaş uygulanan bölmelerin üçüne bir kez E. formosa salırnı gerçekleştirilmiştir. Bu üretim döneminde de B. tabaci nimflerinin Aphelinidae familyasına ba~1ı bir parazitoit tarafından do~al olarak parazitlendiği gözlenmiştir. Ancak bu bölmelerde, yaprakbiti populasyonu artış göstermiş, kullanılan primicarb etkili maddeli afisitin etki göstermemesi nedeniyle, pymetrozine etkili maddeli ilaç kullanılınış ve bu nedenle bu dönemde parazitoit faaliyeti yeterince gözlenememiştir. Çizelge ıo. Uygulama 1997 Sonbahar döneminde hıyar bitkilerinde beyazsineklere ait uygulama ve sayım sonuçları En Yüksek Ortalama T. vaporariorum Parazit1enme beyazsinek Uygulama (nimf/yaprak) oranı (%) (nimf/yaprak) sayısı i Haçlı kontrol i Haçlı kontrol Hıyar bitkilerinde akar olarak, her iki üretim döneminde T. urticae, T. cinnabarinus olmak üzere kırmızı örümcek türleri saptanmıştır 1996 yılı ilkbahar dönemindep.persimilis, 1:20 ve 1:40 olmak üzere iki farklı avcılav oranında denenmiştir Entegre ve kimyasal savaşım yapılan bölmelerde gerçekleştirilen uygulamaların verildiği Çizelge ll' de her iki salıın oranında da kırmızı örümcek populasyonunun rahatlıkla baskı altına alınabildiği görülmektedir (Yoldaş et al., 1997). 225

12 Çizel ge 1 ı. i 996 Ilkbahar döneminde hıyar bitkilerinde kırmızı örümceklere ka~ı yapılan uygulamalar ile Tetranychus spp. ve Phytoseiulus persimuis' in en fazla ve ortalama birey sayılan Uygulama İlaçlı kontrol (1) İlaçlı kontrol (2) 1:20 (I) 1:20 (2) 1:40 (i) 1:40 (2) Tetranychus spp. P.persimilis Uygulama sayısı (Birey i yaprak) (Birey i yaprak) En fazla Ortalama En fazla Ortalama İlaçlama Salım P.persimilis, haziran ayının son haftasına kadar kınruzı örümcekleri başarıyla yok etmiş, ancak ayın son günlerinde yapılan gözlenılerde avcı akar bireylerinin çok büyük çoğunluğunun öldüğü ve Tetranychus spp.' in hızla arttığı görülmüştür Yüksek sıcaklığın neden olduğu bu durumun ardından tüm bitkilere akarisit uygulaması zorunlu hale gelmişti. Van Lenteren and Woetz (1988), iklim koşullanrun bazı alanlarda biyolojik savaşı imkansız hale getirdiğini ve Akdeniz havzasının P. persimuis için genellikle çok sıcak ve kuru olduğunu, Sunderland et al. (1992) da bu avcı akarın, 30 oc 'ın üzerindeki sıcaklıklarda etkin olamadığını bildirmektedirler. Nitekim, bu çalışma sırasında dap.persimilis'in sera içi sıcaklığırun 35 C'a ulaşmaya başladığı genellikle haziran ayından itibaren kırmızı örümcekleri baskı altına alamadığı gözlenmiştir 1996 Yılı sonbalıar döneminde kırmızı örümcek bireylerine ilk kez rastlanılan tarihinden hemen sonra bitki başına 2-3 birey düşecek şekilde sadece bir kaynak saluru yapılmıştır Bu dönemde kırmızı örümcek populasyonu hıyar bitkilerinde uygulama eşiğine ulaşmamış, böylece P.persimilis salımı gerekidemişti! Kimyasal savaş uygulanan bölmelere bir kez quinomethionate etkili madde li bir akarisit uygulanmıştıt P. persimitis, hıyar bitkilerinde her iki oranda da başarılı bulunduğundan 1997 yılı ilkbahar döneminde tüm bölmelere 1:40 oranında salınmıştır Entegre ve kimyasal savaş yapılan bölmelerde kınruzı örümceklere karşı gerçekleştirilen uygulamalar Çizelge 12' de görülmektedir (Yoldaş et al., 1997). Avcı akar, mart, nisan ve mayıs ayları boyunca kınruzı örümcek populasyonunu salım eşiğinin altında rahatlıkla tutabilmiştit Ancak, haziran ayından itibaren sera içi sıcaklığında meydana gelen artışla birlikte 226

13 üretim dönemi sonuna dogru bir akarisit uygulaması gerekmiştir. Çizelge 12' de görülen en fazla kırmızı örümcek yoğunlukları haziran ayı içinde ortaya çıknuş ve bu nedenle ardarda salımlar yapılması gerekmiştir. Çizel ge Ilkbahar döneminde hıyar bitkilerinde kırmızı örürncekiere karşı yapılan uygulamalar ile Tetranychus spp. ve Phytoseiulus persimitis'in en fazla ve ortalama birey sayıları Tetranyclı"s spp. P.persimilis Uygulama sayısı Uygulama (Birey i yaprak) (Birey i yaprak) En f""la Ortalama En fazla Ortalama 1:40 (l) 17Al :40 (2) :40 (3) :40 (4) ilaçlı kontrol (I) ilaçlı kontrol (2) ilaçlama i i ı 5 4 Salım Yılı sonbahar dönemi; Kırmızı örtimceklere karşı avcı akar salnn oranı bu dönemde de 1:40 olarak uygulanmıştır. Entegre ve kimyasal savaşun yapılan bölmelerde Tetranychus spp.'e karşı gerçek leştirilen uygulamalar Çizel ge 13'de görtilmektedir. Çizelge Sonbahar döneminde hıyar bitkilerinde kırmızı örürncekiere karşı yapılan uygulamalar ile Tetranychus spp. ve Phytoseiulus persimitis'in en fazla ve ortalama birey sayılan TetranyclıılS spp. P.persimilis Uygulama say ısı Uygulama (Birey i yaprak) (Birey i yaprak) En fazla Ortalama En fazla Ortalama Ilaçlama Salım :40 (l) 1:40 (2) 1:40 (3) 1:40 (4) Haçlı kontrol (I) Ilaçlı kontrol (2) A Hıyar bitkilerinde, yapılan denemeler süresince, her dört üretim döneminde de yaprakbiti türü olarak Pamuk yaprakbiti Aphis gossypii Glover (Hornoptera, Aphididae) zararlı bir tür olarak karşınuza çıkmıştır Bennison (1992) ve Steenis (1993;1995) de, seralarda zararlı yaprakbit1eri içinde en önemli türün A. gossypii olduğunu bildirmektedir1er yılı ilkbahar ve sonbahar dönemlerinde yaprakbiti bireylerine karşı, uygulama bölmelerinde primicarb etkili maddeli, ilaçlı kontrol bölmelerinde ise pymetrozine etkili maddeli bir ilaç uygulanmıştıı

14 1997 Yılı ilkbahar döneminde, parazitoit A. colemani' nin salımı yapılmıştır Tüm bölmelerde zararlıya rastlanmasına rağmen populasyon yoğunluklan ve bulaşma zamanlan farklı olmuştur Kontrol bölmelerinde en yüksek yoğunluğun sayıldığı tarihlerde ilaçlama yapılmıştıren yüksek populasyon değerleri ve parazitlenme oranları Çizelge 14' de görülmektedir (Yoldaş et al.,i997). Çizelge Ilkbahar döneminde hıyar bitkilerinde yaprakbiline ait uygulama ve sayım sonuçlan Uygulama Ilaçlı kontrol Haçlı kontrol En A. gossypii Yiiksı:k Parazitlenme (birey/yaprak) oranı (%) Salınan A. colemani Uygulama sayısı sayısı İlk olarak, birinci bölmeye parazitoit A. colemani' nin salımı yapılm ı ştır Parazitoit iyi bir aktivite göstererek yaprakbitini baskı altına almış, ancak etkinliğ i ni gösterinceye kadar bu bölmede yaprakbiti zaran da gözlenmiştir. Bu bölmeye ait verim değerleri de oldukça düşük olmuştur. Diğer uygulama bölmelerinde ise yaprakbiti populasyonuna daha sonra rastlanmış ve gerek parazitoitin birinci bölmeden doğalolarak bulaşması, gerekse salımı ile bu bölmelerde yaprakbili populasyonu baskı altında tutulmuştur. Ancak haziran ayının ikinci yarısından itibaren parazitoit sayısında önemli bir düşüş olmuş ve doğal olarak yaprakbiti populasyonunda artış olmuş ve Çizelge 14' de verilen en yüksek yaprakbiti populasyonu değerleri birinci bölme dışındaki diğer bölmelerde bu tarihlerden sonra sayılmıştır Bu sonuç A. colemani' nin iklime bağlı davranış özelliği olarak yorumlanmıştır 1997 Yılı sonbahar döneminde de, hıyar bitkilerinde yaprakbili bireylerine tüm bölmelerde rastlanmıştır Uygulama bölmelerinde ve kontrol bölmelerinde en yüksek yaprakbiti populasyonu Çizel ge 15' de verilmiştir. Kontrol bölmelerinde en yüksek yoğunluğun sayıldığı tarihlerde ilaçlama yapılmıştır Uygulama bölmelerine ise, ilk olarak predatör böcek A. aphidimyza pupa döneminde salınmıştır Ancak daha 1 228

15 sonra gerek ergin dönemlerine, gerekse predatör olduğu larva dönemlerine rastlanmamıştır. Yaprakbiti populasyonunun yükselmesi nedeniyle kimyasal savaşa başvurulmuştur. Çizelge Sonbahar döneminde hıyar bitkilerinde yaprakbitine ait uygulama ve sayım sonuçlan Uygulama En Yüksek Salınan Yaprakbitilyaprak Parazitlenme A. colemani Uygulama oranı (%) sayısı sayısı Biyolojik sav Biyolojik sav Biyolojik sav Biyolojik sav Haçlı kontrol Haçlı kontrol ilk olarak primicarb etkili maddeli afisit kullanılmış, ancak etkisinin düşük olması nedeniyle pymetrozine etkili maddeli ilaç uygulanmıştıı: ilaçlı bölmelere iki kez insektisit kuııanılmasına rağmen, uygulama bölmelerinde bir ilaçlama yeterli olmuştur. Parazitoit A. colemani doğal olarak seraya bulaşmış, daha sonra salımı yapılarak desteklenmiştir Parazitoit iyi bir aktivite göstererek yaprakbitini baskı altına almış, ancak parazitoit etkinliğini gösterinceye kadar, üç bölmede yaprakbiti zaran da gözlenmiştir. Yapılan gözlemler parazitoitin oldukça etkili olduğunu ve gerek doğalolarak bulaşması, gerekse salımı ile bölmelerde yaprakbiti populasyonunu baskı altında tutabildiğini göstermektedir. Ancak parazitoitin yüksek sıcaklıklarda çalışamadığı kanısı uyanmaktadır Hıyar bitkilerinde, yalnızca üretimin başlannda özeııikle bitkilerin seraya dikildikleri ilk haftalarda yapraklarda trips zararına ve bireylerine rastlanmıştıt Trips türü olarak Thrips tabaci Lindeman (Thysanoptera, Thripidae) saptanmıştır Ancak zararlı, herhangi bir uygulama yapılmamasına rağmen, zarar oluşturacak şekilde populasyon oluşturamamış ve ilerideki gözlemlerde zararlıya rastlanmamıştır. Yalnızca 1997 yılı ilkbahar döneminde, tüm dönem boyunca trips bireylerine rastlanmış, bitkilerin büyümesi oranında populasyonunu arttıramadığı için geneloranda zararlının populasyonu düşük kalmıştır Yaprak galeri sineği zaranna, hıyar bitkilerinde, 1996 ilkbahar dönemi haricinde diğer üç dönemde rastlanmıştır. Tür olarak L. 229

16 huidobrensis saptanmıştır. Zararlı birkaç haftaki gözlem dışında görülmemiştir. Bunda, domates bitkilerinde olduğu gibi, öncelikle haftada bir kez yapılan gözlemlerde, galerili yapraklan elle kopannanın yanısıra seranın havalandırma açıklıklarının sinek teli ile kapatılmış olmasının, toprak solarizasyonunun ve kullanılan sarı yapışkan tuzaklann etkisi olduğu düşünillmüştür. Hastalıklar Hıyar bitkilerinde, denemeler süresince Mildiyö [Pseudoperonospora cubensis (Berk. et Curt.)] ve Külleme hastalığı (Erysiphe cichoracearum D.C.) belirtilerine rastlanmıştır Yılı ilkba1ıar üretim döneminde, yapılan haftalık gözlemlerde hıyar bitkilerinde Külleme belirtisine rastlanmamıştır 1996 yılı sonbahar üretim döneminde, yine Külleme hastalığı belirtilerine rast1anılmamış, bu nedenle herhangi bir uygulama yapılmamıştır Ancak yapılan haftalık gözlemlerde bu dönemde, Mildiyö hastalığı belirtileri görülmüş ve bitkiler uygulama bölmelerinde, biyolojik savaş etmenlerine etkisi az olan %9 dimetlıomorph + %60 mancozeb etkili maddeli fungisit, ilaçlı kontrol bölmelerinde ise %21 bakır tuzlan + %20 mancozeb etkili maddeli fungisit ile iki kez ilaçlanmışlardır Yılı ilkba1ıar üretim dönemi süresince, hıyar bitkilerinde Külleme hastalığına ve diğer herhangi bir hastalığa rastlanılmamış ve dolayısıyla hastalıklara karşı herhangi bir önleme gerek duyulmamıştır 1997 yılı sonba1ıar üretim döneminde, hıyar bitkilerinde, Külleme hastalığı belirtilerine ilk kez tarihinde yalnızca ilaçlı kontrol bölmelerinde rastlanınıştır. Bu amaçla ilaçlı kontrololarak aynlmış 2 bölmeye %80 kükürt içerikli bir fungisitle ilaçlama yapılmıştır. Uygulanan ilaç ile hastalık baskılanmış ve diğer bölmelerde ilaçlamaya gerek duyulmamıştır. Verim değerleri Tek çeşit ile yürütülen ilkbahar denemeleri ile 1996 Yılına ait sonbahar denemesinde kontrol ve entegre savaş uygulamalarının hıyar bitkisinde verimi etkilemediği saptanmıştır (Çizelge 16). Afrodit ve Truva çeşitleri kullanılarak yapılan 1997 sonbahar dönemi hıyar yetiştiriciliğinde verim üzerine bitki koruma uygulamalan ve çeşitlerin gerek tek başlarına gerekse interaksiyon etkileri istatistiksel önemde olmamıştır (Çizelge 17). Bununla birlikte verimin kontrol 230

17 bitkilerinde daha yüksek olduğu saptanmıştır, istatistiki farkın yakalanmaması, biyolojik savaş uygulanan bölmelerde bitkilerin zararlılardan farklı arasındaki farkın büyük olmasındandır şekilde etkilenmeleri, dolayısıyla uygulama tekrarları Çizel ge 16. İlkbahar ve 1996 sonbahar hıyar yetiştiriciliğine ait verim değerleri (gibitki) Uygulama 1 Uygularna2 Kontrol Ilkbahar İlkbahar Sonbahar Çizelge Sonbahar hıyar yetiştiriciğine ait verim değerleri (g/bitki) Uygulama 1 Uygulama 2 Kontrol LSD % 5 Afrodit Truva LSD % 5 Toplam verim ö.d ö.d. Çalışmalar sonucunda hıyar bitkilerinin z ararlılara karşı domatese göre daha duyarlı oldukları ve daha yüksek oranlarda zararlı populasyonuna maruz kaldıkları görülmüştüt Yine çalışmalar sırasında, sera yetişticiliğinde zararlı ve hastalıklara karşı entegre savaş kapsamında baz ı noktalann gözönünde tutulması ve yerine getirilmesinin önem taşıdığı saptanmıştır. Bunlar; bitkilerin seraya dikilmesinden önce toprak patojenlerinin ve toprak kaynaklı zararlıların populasyonunu düşürınek için yaz aylarında toprak solarizasyonu yapılması; yaprakbiti, beyazsinek, yaprak galeri sinekleri gibi zararlıların sera içine girişlerini ve tekrar bnlaşmalannı engellemek, dolayısıyla hastalıkların taşınmasını örılemek amacıyla havalandırına açıklıklannın sinek teli ya da benzer bir materyal ile kapatılması; sera içerisinde ve çevresinde birçok zararlı ve hastalık için bulaşma kaynağı olabilecek yabancıot temizliğine özen gösterilmesi; tohum ekiminin steril harç kullanılarak yapılması; fideler seraya dikilirken toprak kaynaklı patojerılere karşı sulama suyuna fungisit eklenmesi gibidir. 231

18 Aynca, üretim dönemi süresince, beyazsinek ve yaprak galeri sineği gibi zararlılann populasyonunu düşürmek amacıyla mı ye bir adet olmak üzere san yapışkan tuzaklar asılmalı, domates bitkilerinde erken dönemde alt yapraklarda başlayan kırıruzı örümcek bulaşmalannda, populasyonu düşürmek için primer yapraklar toplanarak uzaklaştınımalı, Yaprak galeri sineklerinin galerilerinin bulunduğu yapraklar haftalık kontrollerde kopanlarak, uzaklaştınlmalıdırküllemeye karşı, domates (ve hıyar) bitkilerinde sodyum bikarbonatın ilaçlama prograrruna alınması düşünülmelidir. Özet Bu çalışma, tarihleri arasında Bornova' da E. O. Ziraat Fakültesi' ne ait cam serada, Uretici koşullarında, iki ilkbahar ve iki sonbahar döneminde domates ve hıyar bitkilerinde yürütülmüştür. Dogal bulaşmalarla yürüttilen çalışmada, hastalık belirtileri ve zararlılar haftalık gözlemlerle izlenmiş ve s ayımlar yapılmıştır. Beyazsineklere karşı Encarsia jormosa, Kırmızı örümceklere karşı Phyroseiulııs persimilis, Yaprakbitlerine karşı Aplıidius colemani ve Aplıidoleıes aplıidimyza biyolojik savaş etmeni olarak kullanılmıştır Yaprak galeri sineklerine karş ı uygulanan kultürel önlemler başarılı olmuş, ilaçlamaya gerek kalmamıştır Acıılops lycopersici' ye karşı kimyasal savaş uygulanmıştır. Hastalıklara karşı, koruyucu savaş uygulanmamıştır Hastalık belirtilerine rast1andıgında, biyolojik savaş etmerılerine en az yan etkisi olan fungisitler, kullemeye karşı alternatif madde olarak sodyum bikarbonat denenmiştir. Daha önceki denemelerde oldugu gibi, bu çalışmada da, E. jormoso beyazsinekleri, P. persimitis kırmızı örümcekleri başarıyla konımı altına almıştır Yaprakbitlerine karşı ise ilk iki dönem spesifik afisitler kullanılmış, son iki dönemde biyolojik savaş etmenleri denenmiştir. Domateste Küllemeyc karşı yayıcı ve yapıştıncı eklenmiş sodyumbikarbonat hastalığı baskı altına almıştır Literatür Albert, R., Application of beneficials on vegetable and omamental plants under glass in Baden-Wurttemberg in the year 1991, Gesunde-PfIanzen, 44 (6), Bennison, J. A., Biological control of aphids on cucumbers use of open rearing systems or' 'Barıker plants" to aid establishınent of Aplıidius matricariae and Aphidoletes ap/ıidimyza. Med. Fac. Landbouıvw. Univ. Gen!. 57/2b: Elenkov, E., E. Klıristova, L. M. Shanab, P. Spasova, 1975 a Toıticity of some fungicides against the Greenhouse whitefly (Trialeurades vaporariorum West) and its 232

19 parasiıe (Encarsia jormosa Gah.) i. Toxicity of Zineb againsı the greenhouse whiteny and its parasite, Acta Phytopathologica Academiae Scicntiarum Hungaricae, Lo (1-2), Elenkov, E., E. Khri sıova, L M. Shanab, P. Spasova, 1975 b. Toxiciıy of some fungicides agaimll the Grecnhouse whiteny (Trialeurodes vaporariqrum West) and its parasite (Encarsiajonncsa Gah.) II. Toxici ıy of Morestan againsı the grcenhouse whiıeny and its parasite, Acta Phyıopamologica Academiae Sciennarum Hungancae, LO (1-2), Fmnsen, J.1., lkmisia tabaci in ıhe Nemerlands; here lo stay, Pestic. SeL, 42, Freuler, l., Evoluıion de la luue biologique CQntre tes ravageurs des Itgumes sous abris el serres en Suisse romande. Revue Suisse Vitie. Arborie. Hortic.; 19(4): Horst, R. K., Kawamoto, LL., Poner, Effecı of sodium bicarbonate and oils on the eonlrol of powdery mide\\! and black spoı of roses. Planı Dis., 76, Lenıcren, J.e. van and J. Woets Biological and iııtegra l ed pest control in greenhouses. Ann. Rev. Entomol., 3: Lenteren, ıe. van, M. Senuni, G. Nicoli and S. Maini, Biological control in protcctcd crops in Europe. Procecdings of an international conferenee organizcd by the IOBC/WPRS Veldhoven, Nethertands, 8-13 September 1991,(ediıed by: J.C. van Lenteren. A.K. Minks and O.M.B. de Ponti) Pudoc Scientific Publishers, Wageningen: Maisonneuve, La luıte biologiquc sous scrre, La situation en France en P.H.M. Revue Horticole:30: 7-9. Öncuer, C. Z Yoldaş, N.Madanlar \'e A. GÜı, ızmir' de setr.te seralarında 7..arar1l lar.ı karşı biyolojik. sav aş uygulamaları. Türkiye 3.Biyolojik Mücadele Kongresi Bildirilen: Poehling, H.M Opportuniıie s for biological control of animal pests. Pflanzcnschuız Nachrichten Bayer 45( 1): Ravensberg, W. J The use orbeneficial organisms for pest control under practical conditions. Pflanzenschutz Nachıicbten Bayer 45( 1): Reh, ı. and E. Schı ös.c;er Alternative control of powdery mildew on grapevine. Med. Fae Landbauw. Genı 59: 5. Roermund, H.J.W van and J. C. van Lcnleren, Simulaıion of biological control of grecnhouse whitefly with the parasitoid Encarsia formosa on tomato. Proc. Exper. and Appl. EnlOmol., NE V.,6 : Steenis, M. L van, Suitability of Aphis goss)pii Olov., Macrosiphum euplwrbicu (Thom) and Myvıs persicae Su1ı.. (Ham.: Aphididae) as host for several aphid parasiloid species (Hym.: Bracanidac). WPRS/IOBC Bull. 16(2): Stcenis, M. J. van, Evaluaıian of four aphidiinc parasiıoids for biological conlrol of Aphis gossypii. EnLOmologia Expeıimentalis et AppHcaıa 75: J 51- ı 57. Sunderland, K. D., Biological conlrol in omamentals-currenı prnctice and fu ture prospccts. The Plantsman i3 (I) :

20 Sunderland, K. D., R. J. Chambers, N. L. Helyer and P. ı. Sopp, Integraıed pest management of greenhouse crops in Northem Europe. Horticultural Reviews, 13: Yoldaş, Z., N. Madanlar and A. GUI, Biological control praclices agains ı pests in vegetable greenhouses in İzmir (Turkey). Proc. of Mediterrancan Colloquium on Protected Cultivalion, Ocl. 6-9, Agadir, Moroeco, Abstmc!: 45, (in press). Yoldaş, Z., N. Madanlar, A. Gül and E. Onogur, Investigations on the inıegrated control practices in vegetable glasshouses in İzmir. ISHS Symposium on Greenhouse Management for Bcller Yield and Quality in Mdd Winter Climates (November 3-5, 1997, Antalya, Turkey), Abstract: 45, (in press). Ziv, O. and T.A. a tter, 1992, Effeets of biocarbonates and film farming polymers on cucurbit foliar diseases. Planı Disease, 76(5):