YASAMA DERNEĞİ Yasama Derneği Yönetim Kurulu SİVİL TOPLUM İÇİN YASAMA SÜRECİNE KATILIM EL KİTABI YASAMA DERNEĞİ

Transkript

1 YASAMA DERNEĞİ Yasama Derneği nin amacı daha demokratik, katılımcı ve etkin bir yasama sürecine hizmet etmek, yasama bilimi ve tekniğinin geliştirilmesine katkı sağlamak, ulusal ve uluslararası seviyede yasama sürecinde yer alan kişiler ve kurumlar arasındaki iletişimin güçlendirilmesine yardımcı olmak ve sivil toplumun yasama sürecine katılımını destekleyerek demokrasinin gelişmesine katkı yapmaktır. Yasama Derneği sivil toplum kuruluşları için gönüllü olarak yasama danışmanlığı hizmeti vermektedir. Dernek ayrıca sivil toplumun yasama sürecine katılımına ilişkin kapasitenin güçlendirilmesine yönelik programlar yürütmektedir. Bu projelerden birisi olan Sivil Toplum İçin Yasama Sürecine Katılım El Kitabı nın amacı STK ları TBMM deki kanun yapım ve denetim süreçleri hakkında bilgilendirmek ve bu süreçlere etkin katılımlarını sağlamaktır. Yasama Derneği Yönetim Kurulu SİVİL TOPLUM İÇİN YASAMA SÜRECİNE KATILIM EL KİTABI YASAMA DERNEĞİ

2

3 YASAMA DERNEĞİ w w w. y a s a d e r. o r g SİVİL TOPLUM İÇİN YASAMA SÜRECİNE KATILIM EL KİTABI Yasama Derneği Ankara, Baskı

4

5 YASAMA DERNEĞİ w w w. y a s a d e r. o r g SİVİL TOPLUM İÇİN YASAMA SÜRECİNE KATILIM EL KİTABI Yayın Kurulu Dr. İrfan Neziroğlu (Yasama Derneği) Dr. Fahri Bakırcı (Yasama Derneği) Semra Gökçimen (Yasama Derneği) Habip Kocaman (Yasama Derneği) Ali Fuat Kartal (Türk Kütüphaneciler Derneği) Feray Salman (İnsan Hakları Ortak Platformu) Nuran Talu (Küresel Denge Derneği) Hakan Tokbaş (Tüketiciler Birliği) Şanar Yurdatapan (Düşünce Suçuna Karşı Girişim) Yasama Derneği Ankara, 2011 YASAMA DERNEĞİ YAYINLARI Yayın No: 1

6 ISBN: Tasarım: Zinnur Vapur 2. Baskı: Kasım 2011, Ankara Baskı: 2000 adet 2009, Yasama Derneği Bu kitabın yayın hakları Yasam Derneği ne aittir. Kitabın tamamı veya bir bölümü Yasama Derneği nin izni olmadan hiçbir biçimde çoğaltılamaz ve dağıtılamaz. Yasama Derneği Sivil toplum için yasama sürecine katılım el kitabı. Ankara : Yasama Derneği, s..; 21 cm. ISBN: Baskı 1.Türkiye Büyük Millet Meclisi 2.Yasama Organları Türkiye 3. Sivil Toplum Örgütleri JQ Yasama Derneği Akay Caddesi. No: 20/5 Küçükesat / ANKARA E-posta : yasader@yasader.org WEB : Baskı Mattek Matbaacılık Adakale Sokak No: 32/27 Kızılay / ANKARA Tel: 0(312) Fax: 0(312)

7 İÇİNDEKİLER SUNUŞ...6 GİRİŞ...8 KULLANIM KILAVUZU...10 BİRİNCİ BÖLÜM TBMM NİN YAPISI, GÖREVLERİ ve İŞLEYİŞİ A. TBMM...16 TBMM nasıl oluşur, genel olarak görev ve yetkileri nelerdir?...18 Meclis İçtüzüğü nedir, ne işe yarar?...18 TBMM nin yerleşke düzeni nasıldır?...19 TBMM kütüphanesinden nasıl yararlanılır?...21 TBMM de nerelerde yemek yenebilir?...21 B. MİLLETVEKİLLERİ...22 Milletvekilleri nasıl seçilirler, görev süreleri ne kadardır?...24 Yasama sorumsuzluğu ve dokunulmazlığı nedir, aralarındaki farklar nelerdir?...24 Milletvekillerine yardımcı olan görevliler kimlerdir ve bunların görevleri nelerdir?...25 Milletvekilleri ile nasıl görüşülebilir?...25 Milletvekilleriyle iletişim nasıl sağlanır?...26 Milletvekilleriyle görüşmek için en uygun zaman nedir?...27 Bir belge milletvekillerine nasıl ulaştırılabilir?...29 İKİNCİ BÖLÜM YASAMAYA İLİŞKİN TEMEL KAVRAMLAR VE KURUMLAR A- TEMEL KAVRAMLAR...32 Üye tamsayısı nedir, TBMM nin üye tamsayısı kaçtır?...34 Yasama dönemi nedir, TBMM kaçıncı dönemindedir?...34 Yasama yılı nedir, takvim yılından farklı mıdır?...34 Tatil ve ara verme nedir, aralarındaki fark nedir?...35 Olağanüstü toplantı (tatil ve ara verme sırasında toplantı) nedir, kimler bu çağrıyı yapmaya yetkilidir?

8 TBMM Genel Kurulu hangi gün ve saatlerde toplanır?...37 Birleşim ve oturum nedir, aralarındaki fark nedir?...38 Yoklama, toplantı yetersayısı ve karar yetersayısı nedir, aralarındaki ilişki nasıldır?...39 Gelen kâğıtlar listesi nedir, ne işe yarar?...40 Sıra sayısı (komisyon raporu) ne demektir, neyi içerir?...41 B- TEMEL KURUMLAR...44 Genel Kurul un işlevi nedir?...46 Hükümetin yasama sürecindeki rolü nedir?...46 Komisyonların yasama sürecindeki işlevi nedir?...47 TBMM Başkanlık Divanı nın üyeleri kimlerdir, işlevleri nelerdir?...47 Siyasi parti grubu nasıl kurulur, neden önemlidir?...48 Danışma Kurulu kimlerden oluşur, işlevi nedir?...50 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM KANUN YAPIM SÜRECİ A - KANUN TANIMI VE TÜRLERİ...54 Kanun ne demektir?...56 Kod Kanun-Çerçeve Kanun...56 Geçici kanun (madde)-sürekli kanun (madde)...57 Temel Kanun (Organik Kanun)- Kod Kanun...58 Torba Kanun- Amaçlı Kanun...58 B - KANUN YAPIM TEKNİĞİ...60 Kimler kanun önerebilir?...62 Bir kanun tasarısı veya teklifi hangi kısımlardan oluşur, nasıl hazırlanır?...62 Bir tasarı veya teklifin metni hangi bölüm ve alt bölümlerden oluşur?...64 Bir tasarı veya teklifin maddeleri hangi bölüm ve alt bölümlerden oluşur?...65 Maddelerin kanun içerisindeki sistematik dizilişi nasıldır?...66 Bir kanun teklifi hazırlanırken nelere dikkat edilmelidir?...67 Kanun Yapım Süreci...69 C - KOMİSYONLARDA KANUN YAPIM SÜRECİ...70 Komisyon nedir, STK lar için neden önemlidir?

9 Komisyon türleri nelerdir?...72 Esas komisyon ne demektir, tali komisyondan farkı nedir?...74 Komisyonların üye sayıları nasıl belirlenir, Başkanlık Divanı üyeleri kimlerdir?...75 Hangi komisyon hangi işi görüşür?...76 Bütçe ve kesinhesap kanunu tasarılarının STK lar açısından önemi nedir?...79 Komisyonları kim toplantıya çağırabilir, hangi konuların görüşüleceğini kim belirler?...79 Komisyonlara gönderilen işler için bir görüşme süresi var mıdır, bu sürenin aşılması durumunda ne olur?...80 Komisyon toplantılarına kimler katılabilir, STK lar toplantılara nasıl katılabilir?...81 STK ların komisyon toplantısına katılmadan önce nelere dikkat etmeleri gerekir?..83 Komisyon toplantılarında kimler söz alabilir, toplantıya davet edilen STK lara söz verilmesi zorunlu mudur?...84 Komisyon görevlileri kimlerdir, komisyon uzmanları ne iş yaparlar?...84 Komisyonlarda tasarı ve teklif metinleri üzerinde değişiklik yapılabilir mi, yapılabilecek değişikliğin sınırı nedir?...85 Komisyonlarda değişiklik önergesini kimler verebilir, kimler oy kullanabilir ve STK ların bu tür bir hakları var mıdır?...86 Değişiklik önergelerinin belli bir formatı var mıdır?...86 Komisyonun toplanması ve karar alması için belli bir çoğunluğu var mıdır?...87 Komisyonlar alt komisyon kurabilirler mi, alt komisyonlar STK lar için ne ifade ederler?...87 Komisyonlarda görüşmeler hangi aşamalardan geçer?...88 Komisyonlar kararlarını Genel Kurul a nasıl bildirirler?...89 Yasa yapımı dışında görevleri olan komisyonlar hangileridir?...89 Dilekçe Komisyonu nun görevi nedir?...90 TBMM de dilekçeler nereye sunulmalıdır?...91 Dilekçede aranacak şartlar nelerdir?...91 Dilekçenin başvuru formu nasıldır?...92 Dilekçenin verilmesi üzerine Komisyon tarafından hangi işlemler yapılır?...93 Dilekçe sahipleri dilekçelerinin hangi aşamada olduğunu nereden öğrenebilirler?..95 İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu nun görevleri nelerdir?...95 İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu na hangi konularda başvuru yapılabilir?

10 Komisyona sunulan dilekçeler nasıl gönderilmelidir?...97 Dilekçelerde aranan şartlar nelerdir?...98 Komisyonla ilgili bilgilere internet üzerinden ulaşılabilir mi, sayfada hangi bilgiler bulunmaktadır?...98 KİT Komisyonu nun görevleri nelerdir?...99 Komisyonun denetim süreci nasıl işler?...99 KİT Komisyonu nda STK katılımı söz konusu mudur? Avrupa Birliği (AB) Uyum Komisyonu nun görevleri nelerdir? AB Uyum Komisyonu STK lar için önemli midir? Kadın Erkek Fırsat Eşitliği Komisyonu nun (KEFEK) görevleri nelerdir? KEFEK STK lar için neden önemlidir? D - GENEL KURUL DA KANUN YAPIM SÜRECİ Komisyonda rapora bağlanan bir tasarı veya teklifin görüşmelerine ne zaman başlanabilir? Genel Kurul un gündemi hangi kısımlardan oluşur? Kanun tasarı ve teklifleri ile komisyonlardan gelen diğer işler kısmında neler bulunmaktadır ve sıralama nasıl oluşmaktadır? Görüşülmesine başlanacak bir sıra sayısı için kimlerin Genel Kurul da bulunması zorunludur? Tasarı ve tekliflerin görüşülmesi nasıl bir sürece tabidir? Tasarı ve tekliflerin görüşülmesinde kimler ne kadar süreyle konuşabilir? Konuşmacılar hangi sırayla konuşur? Soru- cevap süresi ne kadardır ve kimler soru sorabilir? Maddelere geçmek ne demektir, maddelere geçilmesi reddedilirse ne olur? Bir madde nasıl görüşülür ve nasıl değiştirilir? Değişiklik önergesi ne demektir, hangi türleri vardır, kimler tarafından ne zaman verilebilir? Maddeler üzerindeki görüşmeler bittikten sonra ne yapılır? Maddeler üzerindeki görüşmeler bittikten sonra bir yanlışlık ya da irade değişikliği olduğu anlaşılırsa ne yapılabilir? Oylama ne demektir, kaç türlü oylama vardır? Özel görüşme yöntemi ne demektir, nasıl yapılır? Kanunlar ne zaman yürürlüğe girerler?

11 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM BİLGİ EDİNME VE DENETİM YOLLARI A - SORU Genel olarak bilgi edinme ve denetim yolları nelerdir? Soru nedir, ne amaçla verilir? Soru türleri nelerdir? Soru önergeleri hangi şartları taşımaldır? Yazılı ve sözlü soruların ortaklaşa tabi oldukları süreç nasıldır? Yazılı sorunun farklılaşan süreci nasıl işler? Sözlü sorunun farklılaşan süreci nasıl işler? Soru Önergesi Formatı B - MECLİS ARAŞTIRMASI Meclis araştırması nedir, hangi amaçla verilir? Meclis araştırması önergesinin şekil şartları nelerdir? Meclis araştırması önergesi nasıl bir süreç izler? Meclis araştırması komisyonu nasıl kurulur ve çalışır? Meclis araştırması komisyonu raporu neden önemlidir? Meclis Araştırması Önergesi Formatı C - GENEL GÖRÜŞME Genel görüşme nedir, ne amaçla verilir? Genel Görüşme önergesinin şekil şartları nelerdir? Genel görüşme önergesi nasıl bir süreç izler? Genel görüşme nasıl yapılır? Genel Görüşme Önergesi Formatı D - GÜNDEM DIŞI KONUŞMA Gündem dışı konuşma nedir? Gündem dışı konuşma hakkı kimlere, nasıl verilmektedir? Gündem dışı konuşma STK lar için neden önemlidir? YASAMA TERİMLERİ SÖZLÜĞÜ

12 SUNUŞ Sivil Toplum Kuruluşları nın (STK) kapasitelerini güçlendirmek amacıyla bugüne kadar çok sayıda program, yayın ve etkinlik gerçekleştirildi. Ancak ilk defa yasama (kanun yapım ve denetim) sürecine katılıma ilişkin bir El Kitabı hazırlandı. Yasama Derneği (YASADER) kurulduğu günden beri STK lara destek olmaya çalışmaktadır. Bizi böyle bir El Kitabı hazırlamaya iten neden, Türkiye Büyük Millet Meclisi nin (TBMM) yapısı ile kanun yapım ve denetim sürecine ilişkin sivil toplumda bilgi açığına dair gözlemimiz oldu. Birçok STK için yasama sürecine katılmak, komisyon toplantılarına katılmakla eş anlamlıdır. Oysa TBMM de sivil toplum temsilcilerinin sorunlarını, görüş ve önerilerini dile getirebilecekleri çok farklı yollar vardır. El Kitabı kanun yapım ve denetim sürecinin ayrıntılarını ön plana çıkartarak STK katılımını güçlendirmeyi amaçlamaktadır. YASADER bir süredir Sivil Toplum İçin Yasama Okulu Projesi kapsamında farklı alanlarda çalışan STK temsilcileri için TBMM de kanun yapım ve denetim süreçlerinde nasıl daha etkin olabileceklerine dair programlar yapmaktadır. El Kitabı bu programların kurumsallaşmasında önemli rol oynayacaktır. Bundan sonra YASADER tarafından yasama sürecine ilişkin STK larla yapılacak ortak programlarda bu El Kitabı esas alınacaktır. Bu Kitap ın en önemli özelliği hangi alanda çalışırsa çalışsın bütün STK lara hitap etmesidir. Ayrıca her ne kadar STK lar için hazırlanmış olsa da, vatandaşlar için de rehber niteliğindedir. El Kitabı nda STK lar için somut öneriler yer almaktadır. Amacımız Kitap ta önerilen yol ve yöntemleri kullanarak STK ların kanun yapım ve denetim sürecine daha etkin katılmaları suretiyle demokrasimizin daha da güçlendirilmesine katkıda bulunmaktır. Sivil toplum-kamu diyaloğunun gelişip kurumsallaşmasında El Kitabı nın önemli katkısı olacağına inanıyoruz. Sivil Toplum İçin Yasama Sürecine Katılım El Kitabı nın ilk baskısı The Black Sea Trust For Regional Cooperation (German Marshall Fund of the United States in bir programı) tarafından sağlanan fon ile gerçekleşti. 2. basım olan bu Kitap ise, Ankara daki Hollanda Büyükelçiliği tarafından MATRA Programı çerçevesinde finanse edildi. 6

13 Dr. İrfan Neziroğlu Yasama Derneği Yönetim Kurulu Başkanı El Kitabı gerçekten stresli ve yorucu bir çalışma sonucu ortaya çıktı. Uzun zamandır düşündüğümüz bu projenin hayata geçirilmesinde National Democratic Institute Türkiye ofisinin katkısı büyüktür. Projeyi birlikte kaleme aldık. Kitap ın hazırlanması sürecinde bize destek oldular. Dilek Ertükel, Ebru Ağduk ve Fehmi Ağduk a çok teşekkürler. Kitabın editörlüğünü Dr. Fahri Bakırcı yaptı ve ilk metni hazırladı. Metnin son halini almasında hem YASADER den, hem de TBMM den mesai arkadaşlarım Dr. Fahri Bakırcı, Semra Gökçimen ve Habip Kocaman la sürekli birlikte çalıştık. Yayın kurulunun diğer üyeleri Feray Salman (İnsan Hakları Ortak Platformu), Şanar Yurdatapan (Düşünce Suçuna Karşı Girişim), Nuran Talu (Küresel Denge Derneği), Hakan Tokbaş (Tüketiciler Birliği), Ali Fuat Kartal (Türk Kütüphaneciler Derneği) ile El Kitabı taslağını satır satır okuyup tartıştık. Özellikle yayın kurulundaki STK temsilcisi arkadaşlarımız, Kitap ın STK lar için anlaşılır ve kullanıcı dostu olmasında önemli katkılar yaptılar. Kendilerine ayrı ayrı teşekkür ediyorum. El Kitabı hazırlanırken çok sayıda STK temsilcisinden sözlü ve yazılı görüş aldık. Uzman gözüyle hazırlamış olduğumuz metinleri farklı alanlardan STK temsilcileri ile paylaşıp tartıştık. Taslakları her defasında gözden geçirip önerilerini bizimle paylaşan STK temsilcilerine ve YASADER üyelerine çok teşekkürler. Kitap ın tasarımını yapan Zinnur Vapur ile adlarını burada sayamadığım katkısı olan herkese teşekkürler. Çok emek harcadık ancak zaman içerisinde güncelleştirilmesi, gözden geçirilmesi gereken bölümler; El Kitabı na eklemeler ve çıkarmalar olacaktır. Görüş ve önerileriniz bizim için değerlidir. Sizlerin katkılarıyla her yeni basım bir öncekinden daha iyi olacaktır. Görüş ve önerilerinizi yasader@yasader.org adresine göndermenizi bekliyoruz. El Kitabı nın sivil toplum-tbmm diyaloğunu geliştirip kurumsallaştırması, sivil toplum katılımını nitelik ve nicelik olarak geliştirmesi ve demokrasimizi güçlendirmesi dileğiyle... 7

14 GİRİŞ Sivil Toplum Kuruluşları nın (STK) yasama ve denetim sürecine katılımı neyi ifade eder? Bu tür bir katılım neden önemlidir? Modern parlamenter demokrasilerde en çok tartışılan konulardan biri temsili demokrasinin krizleridir. Seçmen-seçilen ilişkisinde, seçmenin görevini tamamlamasıyla temsilcinin temsil edilenden koptuğu ve seçmenlerin çıkarlarını olduğu gibi yansıtmadığı ileri sürülmektedir. Diğer taraftan seçilme süresinin dört-beş yıl gibi uzun zaman dilimlerini kapsamasının, seçmenin zaman içinde değişen taleplerini parlamentoya yansıtmasına engel olduğu eleştirisi yapılmaktadır. Temsili demokrasiler bu tür eleştirilerin önüne geçebilmek için kendilerini doğrudan demokrasiye yaklaştıran bazı mekanizmaları kullanmaktadırlar. Bu mekanizmalar, yurttaş girişimi, referandum ve yurttaşın yasama vetosudur. Modern parlamenter demokrasilerin, kendilerini doğrudan demokrasiye yaklaştırmadan da kimi sorunlarını çözmeleri olanaklı görünmektedir. Bu sorunları çözmenin en etkin mekanizmalarından birisi; seçmen-temsilci arasındaki ilişkiyi seçim dönemleriyle sınırlı olmaktan çıkarıp günlük hayatın bir parçası haline getiren STK katılımıdır. Seçimlerden sonra da taleplerin parlamentoya sürekli olarak iletilmesi, temsilcilerin ya da parlamenterlerin toplumun taleplerini güncel olarak izleyebilmelerine ve buna uygun politika üretmelerine olanak tanır. Bu taleplerin izlenmesi ancak, toplumdaki çeşitli çıkarların/beklentilerin STK çatısı altında örgütlenebilmesi ve bu STK lar tarafından parlamentoya iletilebilmesiyle 8

15 STK ların yasama ve denetim sürecine katılımı, seçmen ile temsilci arasındaki bağı canlı tutarak demokrasinin kökleşmesine ve derinleşmesine önemli bir katkı sunacaktır. mümkündür. STK ların yasama ve denetim sürecine katılımı, seçmen ile temsilci arasındaki bağı canlı tutarak demokrasinin kökleşmesine ve derinleşmesine önemli bir katkı sunacaktır. STK katılımı demokrasinin kökleşmesi ve derinleşmesi bakımından bu kadar önemli olunca, bu katılımı güçlendirmenin anlamı ve önemi kendiliğinden ortaya çıkmaktadır. Kendisi de bir STK olan Yasama Derneği (YASADER), kendi uğraşı alanı olan yasama ve denetim sürecine STK ların katılımını güçlendirmek amacıyla Sivil Toplum İçin Yasama Sürecine Katılım El Kitabı hazırlamayı gerekli görmüştür. Söz konusu El Kitabı nın hedef kitlesi hiç kuşkusuz bütün STK lardır. Ancak STK ların çok değişik ilgi alanlarının bulunması nedeniyle bütün STK lara hitap eden bir kitap çıkarmanın güçlüğü ortadadır. Kitap hazırlanırken STK lardan gelen farklı önerilerin karşılanabilmesi ilke olarak benimsenmiştir. Bu nedenle Kitap ın, ne hukuksal bir metin ne de kısa bir pragmatik rehber olmaması için anlaşılır bir hukuk bilgisinin yanısıra ihtiyaç duyulan bilgilere kolayca ulaşılabilecek bir formata sahip olmasına özen gösterilmiştir. Kitap ın sistematiği ve bilgilere kolay ulaşmanın ipuçları ise kullanım kılavuzunda açıklanmıştır. Her STK nın kendi ihtiyacı olan yeterli bilgiyi Kitap ta bulabileceği düşünülmektedir. El Kitabı, STK katılımını artırdığı ölçüde başarılı olacaktır. 9

16 KULLANIM KILAVUZU Sivil Toplum İçin Yasama Sürecine Katılım El Kitabı ilgi alanları, deneyimleri, amaçları, bakışları çok farklı olabilen STK lara hitap eder. Bu nedenle STK ların her birinin bu Kitap ta kendi ihtiyacı olan bilgileri aramaya çalışması son derece doğaldır. Kitap bütün STK lara hitap edebilme kaygısıyla bir yöntem geliştirmeye çalışmıştır. Bu yöntemle, bütün STK ların ilgisini çekmeyecek bilgiler de verilmiş ama her STK nın kendi ihtiyacı olan bilgileri kolayca bulabilmesine olanak tanıyan bir sistem kurulmuştur. Bu sistem birkaç parçadan oluşmaktadır. İlk olarak bütün STK ların kullanımı için çok kolay anlaşılabilen bir Yasama Terimleri Sözlük ü hazırlanarak Kitap ın sonuna eklenmiştir. Böylece STK lar hiçbir ek araştırmaya gerek olmaksızın kullanılan kavramın anlamı konusunda bir fikre sahip olabileceklerdir. İkinci olarak Kitap dört temel bölüme ayrılmıştır: 1. TBMM nin Yapısı, Görevleri ve İşleyişi 2. Yasamaya İlişkin Temel Kavramlar ve Kurumlar 3. Kanun Yapım Süreci 4. Bilgi Edinme ve Denetim Yolları 10

17 BİRİNCİ BÖLÜM: TBMM NİN YAPISI, GÖREVLERİ VE İŞLEYİŞİ A.TBMM B. Milletvekilleri İKİNCİ BÖLÜM: YASAMAYA İLİŞKİN TEMEL KAVRAM VE KURUMLAR Uygulanan yöntemle, her STK nın kendi ihtiyacı olan bilgileri kolayca bulabilmesine olanak tanıyan bir sistem kurulmuştur. A. Temel Kavramlar B. Temel Kurumlar ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: KANUN YAPIM SÜRECİ A. Kanun Tanımı ve Türleri B. Kanun Yapım Tekniği C. Komisyonlarda Kanun Yapım Süreci D. Genel Kurul da Kanun Yapım Süreci DÖRDÜNCÜ BÖLÜM: BİLGİ EDİNME VE DENETİM YOLLARI A. Soru B. Meclis Araştırması C. Genel Görüşme D. Gündem Dışı Konuşma 11

18 Her bölümün kendi içinde alt başlıkları vardır. Her alt başlık, soru cümleleri biçiminde çok sayıda konu başlığı içerir. Bu konu başlıklarının tümü de İçindekiler Bölümü nde görülebilir. Böylece okuyucu, yukarıdaki şemayı da akılda tutarak, İçindekiler Bölümü nden yola çıktığında aradığı başlığa kolaylıkla ulaşabilir. Üçüncü olarak ilgili başlığa ulaşıldığında başlık altında, istenenden daha ayrıntılı bilgilerle karşılaşılabilir. Okuyucu bütün ayrıntıyı merak etmiyor ve sadece STK ların ne yapabileceğiyle ilgili bilgiyi arıyor olabilir. Bu nedenle her başlığın altındaki bilgiler STK lar için önem derecesine göre üç formatta verilmiştir: 1. Metin içinde renkli zeminlerde verilen bilgi STK ları doğrudan ilgilendiren ve STK lar için en önemli sayılabilecek bilgidir. Bu bilginin verildiği yerlerde yıldız biçiminde bir STK işareti bulunur. Bu bilgi, çoğu zaman daha ayrıntılı bir okumayı gereksiz kılan, az okuma yapılmasına olanak tanıyarak zaman kaybına uğramayı engelleyen yeterli bir bilgidir. 2. Metin içinde koyu italik olarak verilen bilgi STK ları doğrudan ilgilendirmemekle birlikte, okunması önemli katkı sağlayacak olan ikinci derecede önemli bilgidir. 3. Normal metin formatı içindeki bilgi, STK ları doğrudan ilgilendirmeyen, ancak yasama ve denetim süreciyle ilgili daha fazla bilgi sahibi olmak isteyenlerin okuyabileceği bir bilgidir. 4. Metin kenarlarında STK lar için ana düşünceyi ortaya koyan spotlar yer alır. El Kitabı nın nasıl kullanılacağını bir örnek olay üzerinden açıklayalım. Örneğin ülkemizde yaşanan sel felaketi ile ilgilenen STK-A nın Meclis düzeyinde neleri nasıl yapabileceğini görmeye çalışalım. 1. Sel felaketi STK-A tarafından bir soru önergesi konusu yapılabilir: STK-A temsilcisi Kitap ın içindekiler sayfasına baktığında Dördüncü Bölüm ün Bilgi Edinme ve Denetim Yolları bölümü olduğunu görebilir. Temsilci bu bölümde sözlü soru önergesi formatının olduğu sayfaya giderek formatı edindikten sonra, soruyla ilgili verilen bilgilerin yardımıyla bir sözlü soru önergesi hazırlayabilir. 2. Sel felaketi bir meclis araştırması önergesi konusu yapılabilir. Bu amaçla aynı bölümün meclis araştırması önergesi formatının bulunduğu 12

19 sayfaya gidilir. Bu bölümde verilen bilgiler doğrultusunda bir önerge hazırlanabilir. Aynı işlem bir genel görüşme önergesi için de yapılabilir. İşte bu iki mekanizmanın seçiminde bir tercih yapabilmek için diğer bilgilerin yardımına gerek duyulabilir: Meclis araştırması bir komisyon aracılığıyla üç ayı aşan bir inceleme gerektirir. STK-A konunun hemen gündeme taşınmasını istiyorsa, meclis araştırması yerine bir genel görüşme istemelidir. Ancak STK-A görüşme yapılmasından daha çok çözüme yönelik bir inceleme yapılmasını istiyorsa bir meclis araştırması yapılması talebinde bulunmalıdır. 3. STK-A konunun hiç zaman kaybedilmeden 1-2 gün içinde gündeme taşınmasını istiyorsa, bir milletvekilinden gündem dışı konuşma yapması talebinde bulunabilir. 4. STK-A konunun konuşulması yerine yasal tedbirlerle çözülmesini tercih ediyorsa bir kanun teklifi hazırlama yoluna gitmelidir. Örneğin; dere yataklarında yapılaşmanın cezalarını artıran ya da bu alanlarda tapu belgesi verilemeyeceğini öngören bir kanun teklifi taslağı hazırlanabilir. STK- A nın bu durumda yapması gereken şey bu Kitap ın Üçüncü Bölümü ne giderek kanun teklifinin nasıl hazırlanacağına ve teklifi hazırlarken nelere dikkat etmesi gerektiğine ilişkin bilgileri okuması gerekir. 5. Seçilen tercihe bağlı olarak soru önergesi, Meclis araştırması önergesi, genel görüşme önergesi, gündem dışı konuşma metni ya da kanun teklifi taslağı hazırlandıktan sonra yapılması gereken şey bunları uygun milletvekili, siyasi parti grubu ya da komisyona iletmektir. Sonuçta bir soru önergesi ya da kanun teklifi taslağı hazırlanmışsa, bu Kitap ın Birinci Bölümü ne giderek milletvekilleri ile ilgili bölümden milletvekillerinin özgeçmişlerine ulaşılabilir. Buradan milletvekillerinin verdiği tekliflere bakılarak da konuya ilgisi olan milletvekilleri saptanabilir. Bu saptamadan sonra aynı bölümdeki bilgiler yardımıyla milletvekilinin telefon, faks ve e-postası edinilir. Yapılan hazırlıklar, e-posta ve faksla ilgili milletvekiline gönderilebileceği gibi telefonla görüşülerek yüzyüze görüşme talebinde bulunulabilir. Aynı anda bunların tümü de yapılabilir. 6. Kanun teklifi taslağı, meclis araştırması önergesi taslağı, genel görüşme önergesi taslağı, milletvekili yerine siyasi parti gruplarına da sunulabilir. Bu durumda siyasi parti grupları ile ilgili bilgilerin yer aldığı İkinci Bölüm e giderek, siyasi parti gruplarında kimin yetkili olduğu bilgisine ulaşılır. 13

20 B İ R İ N C İ B Ö L Ü M : T B M M N İ N YA P I S I, İ Ş L E Y İ Ş İ v e G Ö R E V L E R İ BİRİNCİ BÖLÜM TBMM NİN YAPISI, GÖREVLERİ ve İŞLEYİŞİ 14

21 YASAMA DERNEĞİ w w w. y a s a d e r. o r g A. TBMM TBMM nasıl oluşur, genel olarak görev ve yetkileri nelerdir? Meclis İçtüzüğü nedir, ne işe yarar? TBMM nin yerleşke düzeni nasıldır? TBMM kütüphanesinden nasıl yararlanılır? TBMM de nerelerde yemek yenebilir? B. MİLLETVEKİLLERİ Milletvekilleri nasıl seçilirler, görev süreleri ne kadardır? Yasama sorumsuzluğu ve dokunulmazlığı nedir, aralarındaki farklar nelerdir? Milletvekillerine yardımcı olan görevliler kimlerdir ve bunların görevleri nelerdir? Milletvekilleri ile nasıl görüşülebilir? Milletvekilleriyle iletişim nasıl sağlanır? Milletvekilleriyle görüşmek için en uygun zaman nedir? Bir belge milletvekillerine nasıl ulaştırılabilir?

22 B İ R İ N C İ B Ö L Ü M : T B M M N İ N YA P I S I, İ Ş L E Y İ Ş İ v e G Ö R E V L E R İ TBMM nin temel işlevleri kanun çıkarmak, karar almak ve hükümeti denetlemektir. 16

23 A TBMM Anayasaya göre egemenlik kayıtsız ve şartsız millete aittir. Millet, egemenliğini Anayasa nın koyduğu esaslara göre yetkili organları eliyle kullanır. Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) egemenliğin bir parçası olan yasama yetkisini millet adına kullanan ve halkı temsil eden bir organdır.

24 B İ R İ N C İ B Ö L Ü M : T B M M N İ N YA P I S I, İ Ş L E Y İ Ş İ v e G Ö R E V L E R İ TBMM nasıl oluşur, genel olarak görev ve yetkileri nelerdir? TBMM 81 ilden, toplam 85 seçim çevresinden doğrudan doğruya seçilen 550 milletvekilinden oluşur. TBMM nin temel işlevleri kanun çıkarmak, karar almak ve hükümeti denetlemektir. İçtüzük, TBMM nin kendisi tarafından çıkarılan ve iç işleyişine ilişkin kuralları içeren temel düzenlemedir. TBMM, vatandaşlar için hak ve yükümlülük doğuran kanunların yapımıyla birlikte ayrıca, devletin bütçesini kabul eder ve bütçenin uygulamasını gözetir. Savaş hali veya olağanüstü hal ilanı, seçimlerin yenilenmesi gibi kararlar da alabilen TBMM, hükümetten bilgi edinme, yürütmeyi denetleme kapsamında bir bakanı Yüce Divan a sevk etme veya hükümeti ya da bir bakanı düşürme yetkisine de sahiptir. TBMM nin yaptığı kanunlar ve İçtüzük Anayasa Mahkemesi tarafından denetlenir. Meclis İçtüzüğü nedir, ne işe yarar? TBMM çalışmalarını Anayasa ve İçtüzük kurallarına göre yürütür. İçtüzük, TBMM nin iç işleyişine ilişkin kuralları içeren temel düzenlemedir. İçtüzük, komisyonların ve başkanlık divanının oluşumundan, söz alabilecek kişiler ile söz alma zamanlarına; kanun tasarısı ve teklifi sunulmasından oylama ve seçimlere kadar uzanan geniş bir alanda TBMM nin nasıl işleyeceğini ayrıntılı olarak belirler. TBMM in işleyişine ilişkin kurallardan bazıları hukuksal nedenlerle İçtüzük yerine kanunlarda düzenlenmiştir. TBMM İçtüzüğü kanun değil TBMM kararıdır. İçtüzük değişiklik teklifleri Anayasa Komisyonu nda ve Genel Kurul da diğer tekliflerin bağlı olduğu esaslara göre görüşülerek kabul edilir. TBMM İçtüzüğü TBMM Başkanı tarafından uygulanır. 18

25 S İ V İ L T O P L U M İ Ç İ N YA S A M A S Ü R E C İ N E K AT I L I M E L K İ TA B I Yasama ve denetim faaaliyetlerini takip etmek ve katılmak isteyen Sivil Toplum Kuruluşları nın (STK) bir İçtüzük edinmelerinde yarar vardır. İçtüzük metnine TBMM internet sayfası üzerinden de ulaşılabilir. STK TBMM internet sayfası adresi: İçtüzüğe bu sayfadaki İÇTÜZÜK sözcüğüne basılarak erişilebileceği gibi, adresinden de ulaşılabilir. TBMM nin yerleşke düzeni nasıldır? Bugünkü TBMM binası, 23 Nisan 1920 de millî egemenlik ilkesine dayalı olarak kurulan Meclis in üçüncü binasıdır. Millî Meclis in ilk toplantısını yaptığı Ankara nın Ulus semtinde yer alan binanın yapımına 1915 yılında başlanmıştır. Atatürk ün 27 Aralık 1919 da Ankara ya gelişinden sonra, yapının Meclis binası olarak kullanılmasına karar verilmiştir. Devletin kuruluşu ve Kurtuluş Savaşı nın tüm askerî ve siyasî kararların alındığı, Cumhuriyet in ilan edildiği bu çok elverişsiz küçük bina 18 Ekim 1924 tarihine kadar kullanılmıştır. Bu tarihi bina bugün Kurtuluş Savaşı Müzesi olarak ziyaretlere açıktır. TBMM nin ikinci binası 18 Ekim 1924 de kullanıma açılmıştır. İkinci bina da aynı semtte ve ilk parlamento binasına yaklaşık 100 metre uzaklıktadır. Cumhuriyet in ilk yıllardan itibaren, Türkiye nin siyasî tarihinin önemli gelişmelerinin yaşandığı ikinci TBMM Binası, 36 yıl kullanılmıştır. Bu bina da bugün, Cumhuriyet Müzesi olarak varlığını sürdürmektedir. TBMM nin halen çalışmalarını sürdürdüğü üçüncü binası proje aşaması 1938 yılında tamamlanan ve uygulamasına 1939 da başlanan Clemens Holzmeister in projesidir. Bina 1961 de hizmete açılmıştır. 19

26 B İ R İ N C İ B Ö L Ü M : T B M M N İ N YA P I S I, İ Ş L E Y İ Ş İ v e G Ö R E V L E R İ STK Meclis kampüsüne girişler sağ ve solda Atatürk Bulvarı ve Dikmen Caddesi üzerindeki iki ana kapıdan yapılmaktadır. Ziyaretçiler kural olarak Dikmen Kapısı ndan giriş yaparlar. TBMM idari amaçlı binalar hariç üç temel binadan oluşmaktadır. Bunların ikisi milletvekillerinin odalarının bulunduğu Halkla İlişkiler Binaları na ait A ve B bloklarıdır. Diğer bina ise daha çok yasama çalışmalarının yürütüldüğü ana bina dır. TBMM Genel Kurulu, Daimi İhtisas Komisyonları ve Siyasi Parti Grupları ana binanın içinde yer almaktadır. TBMM Genel Sekreterliği, Kanunlar ve Kararlar Dairesi Başkanlığı ile birimleri, TBMM Kütüphanesi, Milletvekilleri Lokantaları, Tutanak Müdürlüğü de bu binanın içindedir. Meclis kampüsüne girişler Atatürk Bulvarı ve Dikmen Caddesi üzerindeki iki ana kapıdan yapılmaktadır. Ana binanın ön cephesindeki orta alanda Şeref Girişi, köprü kanatlar altında 1 ve 2 numaralı, arka cephede ise 3 ve 4 numaralı giriş kapıları yer almaktadır. Anıtsal nitelik taşıyan Şeref Girişi nden, iç taraftaki Şeref Holü ne beş büyük bronz kapıyla geçilmektedir. Buradan iki iç bahçenin bulunduğu mermer salon ve sütunlu galerilere girilmektedir. Milletvekillerinin kulis yerleri olan bu galerilerin çevrelediği orta mekânda ise, Genel Kurul Toplantı Salonu bulunmaktadır. Toplantı salonunda üyeler için 640 ve dinleyici localarında 980 olmak üzere toplam 1620 oturma yeri vardır. Başkanlık kürsüsüne göre sol taraftaki localarda Cumhurbaşkanlığı ve resmî yöneticiler için ayrılan bölümler, sağda ise kordiplomatik locası yer almaktadır. Kürsünün karşı tarafındaki ilk loca basın mensuplarına, bu locanın üstündeki localar dinleyicilere ayrılmıştır. STK Dinleyicilerin Genel Kurul toplantılarını localardan izleyebilmeleri için Dinleyici Giriş Kartı almaları ve locaların girişindeki güvenlik kontrolünden geçmeleri gerekir. 20

27 S İ V İ L T O P L U M İ Ç İ N YA S A M A S Ü R E C İ N E K AT I L I M E L K İ TA B I TBMM kütüphanesinden nasıl yararlanılır? TBMM Kütüphanesi zengin bir kütüphanedir. Yasamaya ilişkin her türlü kaynağın yer aldığı, kanunlara ve tutanaklara ulaşılabilen TBMM Kütüphanesi nde Meclis-i Ayan Kütüphanesi ve Meclis-i Mebusan Kütüphanesi nden kalan 5000 cilt kitap, gazete, dergi ve tutanağa da ulaşmak mümkündür. TBMM dışından gelerek bilgi hizmeti talebinde bulunan araştırmacılar, -aranan bilgi kaynaklarının ve istenilen bilgi hizmetinin bir başka kütüphanede bulunamaması durumunda- günlük kısa süreli araştırmalarda Kütüphane Müdürü nün izniyle; uzun süreli araştırmalarda ise, Kütüphane Müdürü nün önerisi sonrasında Kütüphane Kurulu nun izniyle belirli sürelerle Kütüphane den yararlanabilmektedirler. Yararlanma koşullarını düzenleyen yönetmeliğe aşağıdaki bağlantıdan ulaşılabilir: STK TBMM de nerelerde yemek yenebilir? TBMM de ana binada iki milletvekili restoranı bulunmaktadır. Bu restoranların biri sadece milletvekillerine mahsus iken diğeri milletvekili beraberindeki seçmen ve ziyaretçilere açıktır. Seçmen ve ziyaretçilerin yanlarında milletvekili olmadan A Blok ta bulunan kafeteryada self servis yemek yemeleri mümkündür. Seçmen ve ziyaretçiler ayrıca ziyaretçi kabul salonunda bulunan fast food türü yiyeceklerin de bulunduğu kafeteryadan yararlanabilirler. Ayrıca, TBMM de sadece personelin yararlandığı tabldot usulü hizmet veren bir restoran bulunmaktadır. Ziyaretçiler A Blok ve Ziyaretçi Kabul Salonunda bulunan kafeteryalardan yararlanabilirler. STK 21

28 B İ R İ N C İ B Ö L Ü M : T B M M N İ N YA P I S I, İ Ş L E Y İ Ş İ v e G Ö R E V L E R İ Milletvekilleri, kendilerini seçenleri, yani halkı temsil ederler. 22

29 B MİLLETVEKİLLERİ Milletvekilleri her ne kadar belirli bir ilden seçimi kazanmış olsalar da sadece seçildikleri ilin, bölgenin veya kendilerini seçen seçmenlerin degil, bütün milletin temsilcisidirler.

30 B İ R İ N C İ B Ö L Ü M : T B M M N İ N YA P I S I, İ Ş L E Y İ Ş İ v e G Ö R E V L E R İ Milletvekilleri nasıl seçilirler, görev süreleri ne kadardır? Anayasa ile belirtilen seçilme şartlarını taşıyan; yani yirmibeş yaşını dolduran, ilkokul mezunu olan, askerliğini yapan, yüz kızartıcı ve benzeri suçları işlememiş olan, bir yıl veya daha fazla süreli hapis veya ağır hapis cezasına hüküm giymemiş olan her Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı milletvekili seçilebilir. Kamu görevlileri görevlerinden çekilmedikçe aday olamazlar. STK Milletvekilleri kendilerini seçenleri, yani halkı temsil ederler. Her ne kadar belirli bir ilden seçimi kazanmış olsalar da sadece seçildikleri ilin, bölgenin veya kendilerini seçen seçmenlerin degil, bütün milletin temsilcisidirler. Milletvekilleri dört yıl için seçilirler. Yasama sorumsuzluğu ve dokunulmazlığı nedir, aralarındaki farklar nelerdir? Milletvekilleri, görevleri gereği yasama sorumsuzluğu ve yasama dokunulmazlığı gibi iki ayrı ayrıcalığa sahiptir. Yasama sorumsuzluğu, milletvekillerinin yasama ve denetim faaliyetlerindeki oy ve sözlerinden ve bunların Meclis dışında tekrarlamalarından dolayı hiçbir şekilde sorumlu tutulamayacaklarını ifade etmektedir. Yasama sorumsuzluğu mutlak ve süreklidir. Milletvekilliği görevi sona erse de o kişi, görevi sırasında oy, söz ve düşüncelerinden dolayı sorumlu tutulamaz. Yasama dokunulmazlığı, seçimden önce veya sonra bir suç işlediği öne sürülen milletvekillerinin, meclis kararı olmadıkça sorguya çekilmemesi, tutuklanmaması ve yargılanmamasını ifade eder. Bu nedenle yasama dokunulmazlığı yasama sorumsuzluğundan farklı olarak mutlak ve sürekli değildir: Bazı suçlar dokunulmazlık kapsamında olmadığı gibi milletvekilliğinin sona ermesiyle dokunulmazlık da sona erer. 24

31 S İ V İ L T O P L U M İ Ç İ N YA S A M A S Ü R E C İ N E K AT I L I M E L K İ TA B I Milletvekillerine yardımcı olan görevliler kimlerdir ve bunların görevleri nelerdir? Milletvekillerinin her birine yardımcı olan 1 sekreter, 1 danışman ve 1 yardımcı personel olmak üzere 3 görevli bulunmaktadır. Sekreter ve danışmanlar kendilerine tahsis edilen ayrı bir odada oturmaktadır. Ancak, bazı milletvekilleri, danışmanları ile aynı odayı paylaşmaktadırlar. Milletvekilleri ile nasıl görüşülebilir? Vatandaşlar ve STK lar milletvekilleri ile bireysel ve örgütlü olarak görüşebilirler. TBMM Kampüsü içinde her milletvekiline bir oda tahsis edilmiştir. Milletvekilleri görüşmelerini genellikle bu odalarda yapmaktadırlar. Bir milletvekili ile görüşme yapılmak istenmesi halinde öncelikle milletvekilinin odasının konumu saptanmalıdır. Halkla ilişkiler binaları içinde yer alan bu odaların her biri bir banko içinde yer almaktadır. STK Milletvekilleri görüşmelerini kendilerine tahsis edilen odalarında yapar. Her milletvekilinin bir sekreteri, bir danışmanı ve bir yardımcı personeli vardır. Dolayısıyla milletvekilinin konumu için şu bilgiler gereklidir: 1. Halkla ilişkiler binaları A ve B bloklar olarak ikiye ayrılmaktadır. Bu durumda öncelikle milletvekilinin odasının hangi binada olduğu saptanmalıdır. 2. Her bina 4 kattan oluşmaktadır: Alt Zemin (AZ şeklinde geçer), Üst Zemin (ÜZ şeklinde geçer), 1. Kat ve 2. Kat. Dolayısıyla ikinci olarak milletvekilinin binanın hangi katında bulunduğu belirlenmelidir. 3. Her katta 6 banko bulunmaktadır. Milletvekilinin bankosu biliniyorsa, yerini bulmak çok kolaydır. Bankonun girişinde banko görevlileri bulunmakta ve bankonun görünür bir yerinde bankoda bulunan milletvekillerinin adları yer almaktadır. 4. Her bankoda 16 oda bulunmaktadır. Oda numarası da bilinen bir milletvekilinin odasına ulaşmak son derece kolaydır. 25

32 B İ R İ N C İ B Ö L Ü M : T B M M N İ N YA P I S I, İ Ş L E Y İ Ş İ v e G Ö R E V L E R İ Milletvekiliyle görüşmeden önce sekreter veya danışmanıyla iletişime geçmek uygun olur. STK Milletvekiliyle görüşmeden önce sekreter veya danışmanıyla bir iletişime geçmek uygun olacaktır. Sekreter ve danışmanlar milletvekili ile ilişkilerin sürdürülmesinde önemli görevlilerdir. Milletvekilleri kimi taleplerin izlenmesi görevini sekreter ya da danışmanlarına verdiklerinden, milletvekili ile yapılan görüşmeden sonra sekreter ve danışmanla diyaloğun sürdürülmesi gerekebilir. Kimi zaman milletvekilleri ile telefonla ya da yüz yüze görüşme imkânı olmayabilir. Bu durumlarda danışmanlarla ve bu mümkün değilse sekreterlerle görüşülerek konunun milletvekiline aktarılması talep edilebilir. Milletvekilleriyle iletişim nasıl sağlanır? STK Milletvekilleri ile yüzyüze görüşmelerin dışında, telefon, faks ve e-posta ile iletişim kurmak olanaklıdır. Her milletvekiline iki telefon hattı tahsis edilir. TBMM deki bütün telefonlar (420) ile başlar. Meclis santralinin telefonu da dır. Bu santralden milletvekillerinin telefonlarını öğrenmek mümkündür. TBMM nin internet sayfasından milletvekilleri ile ilgili olarak milletvekilinin, hangi binada (A-B), hangi kat (AZ, ÜZ, 1, 2), hangi banko (1, 2, 3, 4, 5, 6) ve hangi odada ve hangi telefon ve faks numaralarına sahip olduğu bilgisine ulaşılabilir. 26

33 S İ V İ L T O P L U M İ Ç İ N YA S A M A S Ü R E C İ N E K AT I L I M E L K İ TA B I TBMM internet sayfasında bulunan MİLLETVEKİLLERİ ibaresinin altındaki arama düğmesine basıldığında ve milletvekili hakkındaki bazı bilgiler girildiğinde, o milletvekilinin özgeçmişine ve e-posta adresine ulaşılabilinir. Bunun yanı sıra, bu sayfadan milletvekilinin vermiş olduğu kanun teklifleri ile soru önergelerine ve imzalarının bulunduğu Meclis araştırması ve genel görüşme önergilerine de ulaşmak mümkündür. Böylece STK lar milletvekilleri tarafından verilen teklifler ile soru önergelerine ya da milletvekilinin özgeçmişine bakarak kendi konularına yakın milletvekillerini belirleyebilirler. Milletvekilleri ile yüzyüze görüşülebileceği gibi telefon, faks ve e-posta ile iletişim kurmak olanaklıdır. STK Milletvekillerinin elektronik posta (e-posta) adreslerine erişim için: Milletvekilleriyle görüşmek için en uygun zaman nedir? Milletvekilleri genellikle Cuma, Cumartesi, Pazar ve Pazartesi günlerini seçim bölgelerinde geçirmektedirler. Meclis in çalışma günleri olan Salı, Çarşamba, Perşembe günleri de saat ten sonra TBMM Genel Kurulu nda bulunmaktadırlar. (Ancak aşağıda ayrıntılı olarak gösterileceği gibi bu saatler daha erkene de alınabilir.) Salı ya da Çarşamba günleri sabah saatlerinde genellikle siyasi parti gruplarının grup toplantıları yapılmaktadır. Dolayısıyla milletvekilleriyle en uygun görüşme zamanları grup toplantılarının yapılmadığı Salı, Çarşamba, Perşembe sabahları ile öğlen saatleridir. Bu nedenle TBMM ye gelerek milletvekilini bekleyip zaman kaybetmek yerine milletvekillerinin bürolarındaki görevlilerle görüşerek randevu talep etmek en akılcı yol gibi görünmektedir. Ancak belirtilen zamanlarda randevu talebi görüşme olasılığını artıracaktır. Milletvekilleriyle en uygun görüşme zamanları grup toplantılarının yapılmadığı Salı, Çarşamba, Perşembe sabahları ile öğlen saatleridir. STK 27

34 B İ R İ N C İ B Ö L Ü M : T B M M N İ N YA P I S I, İ Ş L E Y İ Ş İ v e G Ö R E V L E R İ Bir milletvekilinin bir haftası şöyle gösterilebilir: Cumartesi, Seçim Bölgesi Pazar, Seçim Bölgesi Pazartesi, Seçim Bölgesi Dönüş Cuma, Seçim Bölgesi Gidişi Salı, Grup toplantısı yoksa e kadar Çarşamba, Grup toplantısı yoksa e kadar Perşembe e kadar STK Şekilden de anlaşılabileceği gibi hafta sonları genellikle seçim bölgelerinde olduklarından milletvekilleri ile TBMM de görüşme olanağı yoktur. Seçim bölgelerine gidilip gelinen günler olan Cuma ve Pazartesi günleri düşük olasılıkla da olsa görüşme şansı vardır. Diğer Salı ve Çarşamba günleri grup toplantılarına bağlı olarak görüşme zamanı azalıp çoğalabilmektedir. Perşembe günü ise görüşme olasılığının en yüksek olduğu gündür. STK ların, Genel Kurul, siyasi parti grubu ve komisyon toplantı saatlerini gözeterek bu saatler dışında milletvekilleri ile görüşmeye çalışmaları sonuç almaları bakımından yararlı olabilir. 28

35 S İ V İ L T O P L U M İ Ç İ N YA S A M A S Ü R E C İ N E K AT I L I M E L K İ TA B I Bir belge milletvekillerine nasıl ulaştırılabilir? STK temsilcileri milletvekilleri ile görüşmek veya komisyon toplantılarına katılmak için TBMM ye girerken güvenlik denetiminden geçerler. Bu denetim sırasında elde bulunan basılı materyalin belli bir sayıdan fazla olması halinde Meclis kampüsüne alınmasına izin verilmeyebilir. Bu tür bir durumla karşılaşmamak için milletvekillerine ulaştırılmak istenen basılı materyalin PTT aracılığıyla gönderilmesi tercih edilmelidir. PTT aracılığıyla gelen bu tür materyalin milletvekili sekreteryasına ulaşmasında herhangi bir sorun bulunmamaktadır. Kuryeyle gelen kitap, dergi, broşür, davetiye veya başka bir yayın güvenlik kontrolünden geçtikten sonra dağıtılabilmektedir. Milletvekillerine ulaştırmak üzere Meclis e gelen gıda, tekstil, elektronik gibi malzemelerin dağıtımı veya anket ve araştırmalar için TBMM Başkanlık Divanı üyesi ilgili idare amirinin onayı gereklidir. STK 29

36 B İ R İ N C İ B Ö L Ü M : T B M M N İ N YA P I S I, İ Ş L E Y İ Ş İ v e G Ö R E V L E R İ İKİNCİ BÖLÜM YASAMAYA İLİŞKİN TEMEL KAVRAMLAR VE KURUMLAR 30

37 S İ V İ L T O P L U M İ Ç İ N YA S A M A S Ü R E C İ N E K AT I L I M E L K İ TA B I YASAMA DERNEĞİ w w w. y a s a d e r. o r g A- TEMEL KAVRAMLAR Üye tamsayısı nedir, TBMM nin üye tamsayısı kaçtır? Yasama dönemi nedir, TBMM kaçıncı dönemindedir? Yasama yılı nedir, takvim yılından farklı mıdır? Tatil ve ara verme nedir, aralarındaki fark nedir? Olağanüstü toplantı (tatil ve ara verme sırasında toplantı) nedir, kimler bu çağrıyı yapmaya yetkilidir? TBMM Genel Kurulu hangi gün ve saatlerde toplanır? Birleşim ve oturum nedir, aralarındaki fark nedir? Yoklama, toplantı yetersayısı ve karar yetersayısı nedir, aralarındaki ilişki nasıldır? Gelen kâğıtlar listesi nedir, ne işe yarar? Sıra sayısı (komisyon raporu) ne demektir, neyi içerir? B- TEMEL KURUMLAR Genel Kurul un işlevi nedir? Hükümetin yasama sürecindeki rolü nedir? Komisyonların yasama sürecindeki işlevi nedir? TBMM Başkanlık Divanı nın üyeleri kimlerdir, işlevleri nelerdir? Siyasi parti grubu nasıl kurulur, neden önemlidir? Danışma Kurulu kimlerden oluşur, işlevi nedir? 31

38 İKİNCİ BÖLÜM: YASAMAYA İLİŞKİN TEMEL KAVRAMLAR ve KURUMLAR TBMM nin yasama ve denetim faaliyetlerine ilişkin üye tamsayısı, yasama dönemi, birleşim gibi kavramların bilinmesi sürece etkin katılımı kolaylaştırır. 32

39 A TEMEL KAVRAMLAR TBMM nin üye tamsayısı 550 dir.

40 İKİNCİ BÖLÜM: YASAMAYA İLİŞKİN TEMEL KAVRAMLAR ve KURUMLAR Üye tamsayısı nedir, TBMM nin üye tamsayısı kaçtır? TBMM nin üye tamsayısı 550 dir. STK Üye tamsayısı, TBMM nin toplam üye sayısıdır. TBMM genel oyla seçilen 550 milletvekilinden oluşur. Diğer bir anlatımla TBMM nin üye tamsayısı 550 dir. Üye tamsayısı toplantı yeter sayısının belirlenmesinde ve bazı kararların alınmasında hesap ölçüsü olarak kullanılır. Dönem içinde vefat, istifa gibi çeşitli nedenlerle üye sayısında azalma olabilmektedir. Ancak bu durum üye tamsayısını (550) değiştirmez. Dolayısıyla belirli bir anda mevcut üye sayısı 550 nin altına düşmesine rağmen üye tamsayısında bir azalma olmaz. Yasama dönemi nedir, TBMM kaçıncı dönemindedir? Yasama dönemi, iki milletvekili genel seçimi arasındaki 4 yıllık süredir. Ancak bu süre dolmadan da erken seçimle dönem sona erebileceği gibi, savaş nedeniyle dönemin uzatılması da mümkündür. Dolayısıyla TBMM 4 yıl için seçilmesine rağmen, yasama dönemi 4 yıldan kısa ya da uzun olabilir. TBMM şu anda 24. Yasama Dönemi ndedir. Yasama dönemi kavramı STK lar için de önemli bir kavramdır. Örneğin bir kanunla ilgili görüşme tutanaklarına ya da komisyon raporuna ulaşmak için tutanakların hangi yasama dönemine ait olduğunu bilmek gerekir. Tutanağın hangi yasama dönemine ait olduğu bilinirse, onunla ilgili bilgilere ulaşmak kolaylaşır. Yasama yılı nedir, takvim yılından farklı mıdır? Yasama dönemi yasama yıllarından oluşur. Yasama yılı 1 Ekim de başlayıp 30 Eylül de sona eren süredir. Dolayısıyla bir yasama yılı kural olarak 12 aydan oluşur. Ancak seçimler dolayısıyla ilk yasama yılının 1 Ekim de başlaması ve son yasama yılının 30 Eylül de sona ermesi mümkün olmayabilir. Bu durumda ilk yasama yılı seçimlerden sonraki ilk toplantıdan başlayarak 30 Eylül e kadar, son yasama yılı ise 1 Ekim den başlayarak seçimlerin yapılmasına ka- 34

41 S İ V İ L T O P L U M İ Ç İ N YA S A M A S Ü R E C İ N E K AT I L I M E L K İ TA B I dar sürer. Bu durumda bir yasama dönemi 4 yıldan oluşmasına rağmen, 5 yasama yılı olabilir. Seçimlerin ne zaman yapıldığı ve yapılacağına bağlı olarak yasama yılı sayısı değişebilir. Yasama yılı kavramı da STK lar için önemli kavramlardan biridir. Örneğin bir milletvekilinin verdiği soru önergesine ya da kanun teklifine ulaşabilmek için onun hangi yasama döneminin kaçıncı yasama yılında verildiği bilinirse bilgilere ulaşım kolaylaşır. STK Yasama dönemi iki milletvekili genel seçimi arasındaki süre, yasama yılı ise 1 Ekim de başlayıp 30 Eylül de sona eren süredir. 23. YASAMA DÖNEMİ GENEL SEÇİM 1 22 Temmuz 2007 GENEL SEÇİM 2 12 Haziran 2011 YASAMA YILLARI 1.YY 04/08/07 30/09/07 2.YY 01/10/07 30/09/08 3.YY 01/10/08 30/09/09 4.YY 01/10/09 30/09/10 5.YY 01/10/10 12/06/11 Tatil ve ara verme nedir, aralarındaki fark nedir? TBMM yasama yılı içinde haftanın belli günlerinde çalışmak zorundadır. Ancak gerek milletvekillerinin seçim bölgelerinde çalışmalarına olanak tanımak ve gerekse dinlenmelerini sağlamak için her yasama yılında 3 ayı aşmamak üzere tatil yapılabilir ve 15 günü geçmemek üzere çalışmalarına ara verilebilir. TBMM çalışmalarına devam kararı almamışsa her yıl Temmuz ayının ilk gününde tatile girer ve toplam tatil süresi 3 ayı geçemez. Bu 3 aylık tatil süresinin aynı anda kullanılması zorunlu olmamasına rağmen, TBMM uygulamada 1 Temmuz - 30 Eylül arasındaki 3 aylık sürede tatil yapmaktadır. 35

42 İKİNCİ BÖLÜM: YASAMAYA İLİŞKİN TEMEL KAVRAMLAR ve KURUMLAR TBMM genellikle 1 Temmuz - 30 Eylül arasında tatil yapar. Diğer aylarda çalışmalarına 15 günü geçmeyecek şekilde ara verebilir. TBMM tatil dışında çeşitli nedenlerle çalışmalarına ara verebilir. Ancak ara verme süreleri 15 günü geçemez. TBMM bazen mahalli seçimler dolayısıyla veya okulların sömestr tatillerinde 15 gün çalışmalarına ara vermektedir. YASAMA YILI Tatil Ara 1 Ekim Verme 1 Temmuz 30 Eylül Olağanüstü toplantı (tatil ve ara verme sırasında toplantı) nedir, kimler bu çağrıyı yapmaya yetkilidir? TBMM tatilde ve ara vermede iken, önemli gelişmeler nedeniyle toplanmaya gerek duyabilir. Bu durumda yetkili kişilerin çağrısı üzerine tatil ya da ara vermeyi yarıda keserek toplanır. Toplantıya çağırmaya yetkili kişiler şöyle gösterilebilir: Doğrudan Cumhurbaşkanı Bakanlar Kurulu nun istemi Doğrudan TBMM Başkanı Üye Tamyısının 1/5 inin istemi 36

43 S İ V İ L T O P L U M İ Ç İ N YA S A M A S Ü R E C İ N E K AT I L I M E L K İ TA B I STK ların olağanüstü toplantı ile ilgili işlevleri ne olabilir? STK lar ülke gündeminde bulunan önemli ve acil konuların tatil ve araverme sırasında TBMM gündemine taşınması için girişimlerde bulunabilirler. Konunun STK lar aracılığıyla kamuoyunun gündemine taşınarak önemi ile aciliyetinin dile getirilmesi olağanüstü toplantı çağrısı yapma konusunda bir talep oluşmasına yol açabilir. Olağanüstü toplantının başlayabilmesi için birleşimin başında yapılan açılış yoklamasında en az 184 milletvekilinin Genel Kurul da hazır olması gerekir. Aksi halde toplantı başlamadan biter. Cumhurbaşkanı ve TBMM Başkanı nın çağrısı üzerine belirtilen gün ve saatte toplanan TBMM, toplantı çağrısına konu olan işi görüştükten sonra, çalışmalarına devam etmeye karar vermezse tatiline devam eder. STK TBMM tatilde ve ara vermede iken Cumhurbaşkanı veya Meclis Başkanının çağrısı üzerine olağanüstü toplanabilir. TBMM Genel Kurulu hangi gün ve saatlerde toplanır? TBMM Genel Kurulu Salı, Çarşamba ve Perşembe günleri toplanır. Ancak Danışma Kurulu nun önerisi üzerine Genel Kurul un kararıyla Meclis haftanın diğer günlerinde de toplanabilir. Genel Kurul bu üç gün içinde 15:00-19:00 saatleri arasında çalışır. Ancak uygulamaya bakıldığında gündemin yoğunluğu nedeniyle Genel Kurul un Salı, Çarşamba ve Perşembe günleri ten daha erken bir saatte toplandığı ve dan daha geç saate kadar çalıştığı görülmektedir. Örneğin bütçe görüşmelerinde haftasonu dahil haftanın tüm günlerinde toplantı yapılır. Genel Kurul un toplantı gün ve saatleri STK lar için iki açıdan önemlidir: 37

44 İKİNCİ BÖLÜM: YASAMAYA İLİŞKİN TEMEL KAVRAMLAR ve KURUMLAR TBMM Genel Kurulu Salı, Çarşamba ve Perşembe günleri saatleri arasında çalışır. Ancak uygulamada Genel Kurul un ten daha erken bir saatte toplandığı ve dan daha geç saate kadar çalıştığı görülmektedir. STK STK lar kendileriyle ilgili konuların ancak bu gün ve saatlerde görüşülebileceğini bilerek çalışmalarını bu zamanlara göre düzenleyebilirler. Milletvekili ve komisyonlarla görüşmelerini bu saatlerin dışında planlayabilirler. Birleşim ve oturum nedir, aralarındaki fark nedir? TBMM Genel Kurulu toplantı yaptığı günlerde saat 15:00 te ya da Danışma Kurulu nca önerilen ve Genel Kurul tarafından kabul edilen saatlerde toplantısına başlar. Çeşitli nedenlerle toplantıya ara verebilir. Yasama faaliyetleri bakımından kolaylık sağlamak amacıyla hem Genel Kurul toplantısı hem de toplantının her bölümü yasama diliyle adlandırılmıştır. İşte Genel Kurul un belirli bir günde yapılan toplantısı yasama dilinde birleşim olarak adlandırılır ve her birleşimin bir numarası olur. Birleşimin her bir bölümü ise oturum adını alır. Örneğin; Salı günkü x sayılı birleşime üç defa ara verildiyse, bu birleşimde dört oturum yapılmış demektir. 1. Oturum Ara Oturum Ara Oturum Ara Oturum Şekilde de görüldüğü gibi sözkonusu birleşimde 3 ara verilmiş ve 4 oturum yapılmıştır. Genel Kurul un belirli bir günde yaptığı toplantıya birleşim, bir birleşimin ara ile bölünen her kısmına oturum denir. STK Belirli bir kanun ya da denetim konusuyla ilgili bilgilere ulaşmak için yasama dönemi, yasama yılı gibi bilgilerin yanında birleşim ve oturum bilgileri de büyük kolaylık sağlar. STK lar tarafından bu bilgilerin bilinmesi halinde istenen önergelere internet üzerinden ulaşamama gibi bir olasılık neredeyse yok gibidir. 38