TÜRKİYE VE ÇEVRESİNDE TARİHSEL TSUNAMİLER

Transkript

1 TÜRKİYE VE ÇEVRESİNDE TARİHSEL TSUNAMİLER Yıldız ALTINOK(*) Türkiye ve yakın çevresinde 500 yıllık bir gözlem süresi (M.Ö M.S. 000) içerisinde etkili olan tsunamilerin sayıları 100 ün üzerindedir. Türkiye nda etkili olan tsunamilerin yanı sıra Türkiye nin yakın çevresinde olmuş ve mızı etkilemiş olanlar da vardır. Aşağıdaki tabloda söz konusu tsunamiler belirtilmektedir. Tablo, Altınok ve Ersoy (000) çalışması temel alınarak, kütüphane ve arşiv çalışmaları ile geliştirilip yeniden hazırlanmıştır. Tablo 1 - Tsunamilerin Listesi. Güvenirlilik dereceleri verilirken şu şekilde bir sınıflamaya gidilmiştir: : Kesin, :Güvenilir, : Olası, 1: Sorgulanmalı, 0: Yetersiz. Açıklamalar kısmındakı H en büyük dalga yüksekliğini, D dalganın kıyıdan karaya ilerleme mesafesini göstermektedir. TBY tsunami bilgisinin olmadığını belirtmek, / alternatif tarihleri ayırmak ve - iki tarih arasında olduğunu göstermek için kullanılmıştır ± 100 M.Ö. Girit in kuzeydoğusu 100 Çanakkale Bölgesi 0 Limnos Adasının kuzeydoğusu 0//7 Rodos, Kıbrıs, Korent 10, 1, 5,, 5 6, 10, 1, 5, 6 10, 1, 5,, 5 9, 10, 1, 16,,, M.Ö. (6), Tsunami Santorini Yanardağının patlaması ile oluştu (5). 7 (5) 5 10 Akka, Suriye 16, 5 18 M.Ö., Silifke Bölgesi etkilendi (5) 6 6 Baf-Kıbrıs 10, 1, 5 TBY (5) 7 6 M.S. Girit in kuzey doğusu, Santorini Adası 8 5/6/66 Knasos-Girit, Lübnan 10, 1, 5,, 5 10, 1, 1, 5,, 5 Girit in güney kıyısı (10). Santorini Yanardağının patlaması nedeni ile (5) 6, Girit in güney (10, 1), 6, öğle vakti (5), 66 (5, ), 9 68 Demre, Patara /18 Larnaka, Baf, Salamis- Kıbrıs Kapıdağ Yarımadası, İznik, İzmit 9, 10, 1, 16,, 5, (16) 1 1, 5 10, TBY (5) 1 1 (*) Prof. Dr., İstanbul Üniversitesi, Jeofizik Mühendisliği Bölümü, İstanbul (yaltinok@istanbul.edu.tr) TMH - TÜRKÝYE MÜHENDÝSLÝK HABERLERÝ SAYI 8-005/ 5

2 Fethiye Körfezi, Rodos, Kos, Seriphos, Simi Adaları Anadolu nun güney 10, 1, 6 10, 1, 1, 5, 6 18 (5, 7), Rodos, Kos, Seriphos, Simi (10, 5, 7) 6 (10, 1, 1, 5), Batı Anadolu (5), Salamis-Kıbrıs İzmit Körfezi Baf, Magosa-Kıbrıs Çanakkale Bölgesi, Trakya İzmit Körfezi, İznik, İstanbul Doğu Akdeniz, Girit, Yunanistan, Adriatik, İskenderiye, Batı Anadolu 10, 1, 5, 6 10, 1, 6 15, 16, 5, 6 9, 10, 1, 1,, 5, 7,, 5 TBY (15) Methone, D = 000 m (5), İznik ve çevresi 1, 5 TBY (5) İstanbul , TBY (5) İstanbul, İzmit Körfezi, Marmara Adaları, Marmara ve Çanakkale İstanbul 10, 1, 1, 5, 7, 5, 6 10, 1, 5, (10, 1, 6), gece (1), , TBY (5) (10, 1), TBY (5) Yalova, İzmit, İstanbul 1, İzmit Körfezi 5, 6 TBY (5) 6 5/ kış 8 5 kış Anadolu nun güney, Anazarba-Adana Trakya nın Marmara Trakya nın batı, Bandırma Körfezi Kapıdağ Yarımadası, Erdek, Bandırma 5, 6 5 (5) , 1, 6 Edremit Körfezi (10, 1) 9, 16, 1, 5,, 5, 6 Edremit Körfezi (6) İstanbul İstanbul İstanbul, İzmit Körfezi 5, 6 TBY (5), D = 000 m (6) Anadolu nun güneybatı, Kos Adası, Mandalya Körfezi /16 İstanbul, İzmit Körfezi 9, 10, 1, 16, 1, 5, 7,, 5, 6 15, 16,, İstanbul, İzmit Körfezi 16, 5, (1), 55 (16,, 5) (9), gece, TBY (5), D = 5000 m (6) 6 TMH - TÜRKÝYE MÜHENDÝSLÝK HABERLERÝ SAYI 8-005/

3 6 715 İstanbul, İzmit Körfezi 5, 6 TBY (5) İstanbul, İzmit, İznik Gölü İskenderun Körfezi Suriye, Samandağ yakınları İstanbul, Trakya nın Marmara İznik, Bandırma, Mürefte, İstanbul 9, 10, 1, 1,, 5, 7, 5, 6 10, 1, 0, 6 10, 1, 0,, 5 Öğleden sonra (1), 08.00, TBY (5) 80, TBY (0) , TBY (5), 859, TBY (0) 10, 1, (5) 1, 15, 16, , 1, 5, (10, 1, 6) 0 16, 5, Ceyhan,Antakya, Maraş, Samandağ 5, 0, , TBY (0) Hama-Homs, Suriye Kıbrıs, Suriye, Mısır 10, 1, 5, 0, , Kıbrıs (0) (, 5), TBY (5) Baf, Limasol-Kıbrıs 9, 10, 1, 16, 5, (9, 16) Marmara Adası Doğu Akdeniz,Rodos, Girit, Mora İstanbul Ereğlisi İzmir, Sakız ve Midilli Adaları Anadolu nun güney, Suriye 5, 7, (7) 8, 10, 1, 5, 6 9, 10, 1,, 1, 5, 7, 5, 6 9, 10, 1, 5, 7,, 5, 6 10, 1, 6 TBY (5) D = 000 m (10, 5), TBY (5) 10 (16,, 5), , Lazkiye (1) İstanbul Rodos, Anadolu nun güney batı, Girit 9, 10, 1, 16, 5, 7,, 5, 6 Rodos, H =1.8 m, D = 60 m (10, 5) Rodos Anadolu nun güney, Antalya Kandiye-Girit 10, 1, 7, 6 10, 1, 5, 7, 5 Akşam (5, 5), TBY (5) TMH - TÜRKÝYE MÜHENDÝSLÝK HABERLERÝ SAYI 8-005/ 7

4 , 10, 1, 1, 16,,, 5, 7,, 5, (9, 10, 1,, 5, 7,, 5, 6), H 6.0 m () İstanbul Amasya, Çorum 1, 16, 19, 0, 9, Rodos, Doğu Akdeniz 1, Girit in kuzeyi İstanbul Santorini Patmos, Sikinos Adaları, Kuzey Girit İzmir Körfezi 9, 10, 1, 5, 7, 5 9, 10, 1,, 7, 5 9, 10, 1, 5, 7 10, 1, 1, 5, 6 TBY (16, 19, 9, 5), Karadeniz, D = 1600 m (1), H =1m (0) in üzerinde insan dalgalarda boğuldu. TBY (5) (6), TBY (5) (10, 1), (5, 7), Batı Patmos H=0m, Doğu Patmos, H= 7m, Ios,H=18 m (10), Doğu Santorini H=19 m, D= 00 m, Patmos, H= 0 m, Ios H=18 m, Sikinos, D = 100 m (7) , TBY (7, 5) (15, 16, 5, 6) Santorini Siklat Adaları / Bozcaada, Kos Adası İzmir Körfezi 1, 1, 5,, 5 10, 1, 1, 7, (, 5), 167 Siklatlar, Santorini (1), Kos (5) (5), 11.5 (1), Rodos 1 Deniz geri çekildi ve 1 kez kıyıyı bastı İstanbul Suriye 10, 1, 16, İzmit Körfezi, İstanbul 1, , TBY (5) İstanbul,Marmara Denizi 10, 1, 1, 5,, 5, (5, 5) Sakız Adası, Foça 1 Saat Antakya,İskenderun, Kilis, 5 Akşam İstanbul, Gelibolu 10, 1,, 5, Oniki Adalar İzmir, Ege Denizi Fethiye, KayaMuğla, Rodos 10, 1,, 5, 7,, 5 H = 0.6 m (10, 5) 8 TMH - TÜRKÝYE MÜHENDÝSLÝK HABERLERÝ SAYI 8-005/

5 Fethiye Körfezi, Rodos / İzmir İzmir Rodos, Oniki Adalar, Khalki Fethiye Körfezi 10, 1, 5, 6 10, 1, 5,, 6 10, 1,, 5, 6 10, 1,, 5, 6 10, 1, 16, 5, 5, 6 H = 1.8 m (10, 5) /10/1 (16, 5), TBY (5), Sakız (6), Rodos, Girit Sakız Adası 10, 1,, 5, 7,, Rodos (5), (6) Marmara Denizi İmroz Adası, Saros 1, Rodos Santorini Adası 7, 5 TBY (5) Sakız Adası 10, 1, 16,, 5, 6 TBY (5) Midilli Adası İzmit 9, 10, 1,, 5, , TBY (5) Sakız, Çeşme / 0.9/ İstanbul Güney Mora, Pylos, Izmir Kuzey Ege Denizi, Semadirek Adası, Trakya, Dedeağaç Şarköy-Mürefte, İstanbul Rodos, Türkiye nin güneybatısı,archangelo, Fethiye, Karpathos, Kandiye 10, 1,, 5, 7, 5 9, 10, 1, 16,, 5, 7, 5 10, 1, 18,, 5,,, 5, 7, 5 6, , 08.05, TBY (5), saat (9, 5), (16) (5, 5), Semadirek H = 0.9 m (10, 5), D = 0 m (5), Dedeağaç H = 0.9 m (5), D = 0 m (10, 5) TBY (5) H 6.0 m () Oluşan dalgalar İstanbul Boğazının içlerine kadar ilerledi (6). Depremin dışmerkezi Rodos un doğusundadır. Sicilya, İtalya, Suriye, Mısır ve Filistin de hissedilmiştir İzmir 10, 1,, 5 Saat 00:9:7 (5) Kos Adası Marmara Adası TMH - TÜRKÝYE MÜHENDÝSLÝK HABERLERÝ SAYI 8-005/ 9

6 Fatsa-Karadeniz KarpathosOniki Adalar Doğu Ege Denizi, Sakız Adasının kuzeyi Türkiye nin güney Yunan takımadaları, Amorgos, Astypalaea Adaları 0, 5, 9, 8, 1 10, 1, 8, 5, 6, 7 6 Saat 5:57:16 (0) Saat 1:58:1 (5), D = 900 m (10, 5, 6) Saat 15:0:0, H =0.7 m veya H = m N-.00E 1 10, 1, 8, 5, 6 0:11:0 (5, 6), Amorgos, H = 0 m (10), H = 0 5 m, D = m (5, 6), H = 0 m (10), Astypalaea, H =0m (10, 5, 6), D = 00 m (5, 6), Pholegandros, H = 10 m (10, 5), D = 8 m (5), Patmos, H = m, Kalimnos, H =.6 m, Girit, H =m, Tinos, H =m(10), H 5m, D 700 m (5) İzmir, Ege Denizi Doğu Marmara, Yalova, Karamürsel, Kılıç, Armutlu, Mudanya, Gemlik Körfezi Kuzey Ege Denizi Amasra-Karadeniz 5, Saat 16:58:1.8, H =1m 1, 8, 5, 6 1,, 5, 6, 1, 8 Saat :5: (5), saat : 57:7 (6), H = 1. m (5) Saat 08:19:51.6 (1), H = m (1) Ege Denizi Ikaria Adası, Ege Denizi Leros Adası, Ege Denizi İzmit Körfezi, 5,, 50, 51 0:0 (Yerel zaman), Değirmendere H 1 m., Kavakli D 00 m (5). Tabloda belirtilen tsunamiler, kaynakların el verdiği ölçüde ulaşılabilenlerdir. Tsunami araştırmaları çok disiplinli çalışmalardır. Konu ile ilgili çalışmalar yapılırken her bir tsunaminin tek tek çalışılması ve bugüne dek tsunami bilgisine ulaşılamamış depremlerin araştırılması ayrıca önem taşımaktadır. Katkı Belirtme Jeofizik Mühendisi Savaş Ceylan a nazik yardımlarından dolayı teşekkür ederim. KAYNAKLAR 1. Alptekin, Ö., Nabalek, J. L., and Toksöz, N., Eylül 1968 Bartın Depreminin kaynak mekanizması ve Karadeniz in aktif tektoniği hakkında düşünceler, Deprem Araştırma Bülteni 50 (1985), Altınok, Y., Alpar, B., Ersoy, S. And Yalciner, A.C., 1999, Tsunami generation of the Kocaeli Earthquake (August 17th 1999) in the İzmit Bay, coastal observations,bathymetry and seismic data, Turkish Journal of Marine Sciences, Vol.S, No, Altınok, Y. and Ersoy, Ş.,000, Tsunamis observed on and near Turkish coast, Natural Hazards, Vo1.1, No -, Altınok, Y., Ersoy, Ş., Yalçıner, A.C., Alpar, B. ve Kuran, U., 001a, Historical tsunamis in the Sea 0 TMH - TÜRKÝYE MÜHENDÝSLÝK HABERLERÝ SAYI 8-005/

7 of Marmara, International Tsunami Symposium, 7-10 Ağustos 001, Seattle, Washington. 5. Altınok, Y., Tinti, S., Alpar, B., Yalçıner, A.C., Ersoy, Ş., Bortolucci, E. and Armigliato, A., 001b, The tsunami of August 17, 1999 in İzmit Bay, Turkey, Natural Hazards,, Altınok, Y., Alpar, B. and Yaltırak, C., 00, Şarköy- Mürefte 191 Earthquake s tsunami, extention of the associated faulting in the Marmara Sea, Turkey, Journal of Seismology, 7, Altınok, Y., Alpar, B., Özer, N. ve Gazioğlu, C., 005, 1881 and 199 earthquakes at the Chios- Cesme Starit (Aegean Sea) and their relation to tsunamis, Natural Hazards and Earth System Sciences, 5, Altınok, Y., 005, Marmara da Tarihsel Tsunamiler, İstanbul un Jeoloji Sempozyumu-II, Aralık 005, Kadir Has Üniversitesi, İstanbul. 9. Ambraseys, N. N., 1960, The seismic sea wave on July 9, in the Greek Archipelago, J. Geophys. Res. 65() (1956), Ambraseys, N. N., 196, Data for the investigation of the seismic sea-waves in the Eastern Mediterranean, Bull. Seism. Soc. Am. 5, Ambraseys, N. N. and Finkel, C.F., 1987, The Saros-Marmara earthquake of 9 August 191, Earthquake Eng. and Struct. Dyn. 15, Ambraseys, N. N. and Finkel, C.,1995, The seismicity of Turkey and adjacent areas. A historical review: , Eren Yayıncılık, İstanbul. 1. Ambraseys, N. N., 00, Seismic sea waves in the Marmara Sea region during the last 0 centuries, Journal of Seismology, 6, Antonopoulos, A., 1987, Contribution to the knowledge of tsunamis in the Eastern Mediterranean from ancient times until the recent, Ann. Geol. Des. Pays. Helleniques T XXIX(), Birand, S. A., 19, Depremler, Sebepleri, Korunma Yolları, Yüksek Ziraat Enstitüsü Basımevi, Ankara. 16. Calvi, V. S., 191, Erdbebenkatalog der Türkei und Einiger Benaehbarter Gebiete (unpublished), Report No. 76, MTA Enstitüsü, Ankara. 17. Ceride-i Havadis, 8/9 Ekim Eginitis, D., 189, 110 zelzelesi hakkında rapor, Başbakanlık Osmanlı Arşivi, YEE 11/. 19. Ergin, K., Güçlü, U., and Uz, Z., 1967, Türkiye ve Civarının Deprem Kataloğu, ITÜ, Maden Fak. Arz Fiziği Entstitüsü, Yayın No., Istanbul. 0. Eyidoğan, H., Güçlü, U., Utku, Z., Değirmenci, E., 1991, Türkiye Büyük Depremleri Makro Sismik Rehberi ( ), ITÜ Maden Fak. Jeofizik Müh. Böl., İstanbul. 1. Guidoboni, E., Comastri, A., and Traina, G., 199, Catalogue of Ancient Earthquakes in the Mediterranean Area up to the 10th Century, Instituto Nazionale di Geofisica, Rome.. Heck, N. H., 197, List of seismic sea waves, Bull. Seism. Soc. Am. 7, Karnik, V., 1971, Seismicity of the European Area, Vol., Reidel, Dordrecht, Holland.. Ketin, I. and Abdüsselamoğlu, Ş., 1969, Bartın depreminin etkileri, TJK Bülteni XII (1-), Kuran, U. and Yalçıner, A. C., 199, Crack propogations earthquakes and tsunamis in the vicinity of Anatolia, In, S. Tinti (ed.), Fifteenth International Tsunami Symposium, 1991, Tsunamis in the World, Kluwer Academic Publishers, Holland, pp Lander, J. F., 1969, Seismological notes September and October 1968, Bull. Seism. Soc. Am. 59, Luttrell, A., 1999, Earthquakes in Dodocanese, , M,Natural Disasters in the Otoman Empire ed. Elizabeth Zachariadou, Crete University Press, Moreria, V. S., 1971, Earthquakes and tsunamis in the European area, H. Soysal s archive, Istanbul. 9. Murty, T. S., 1977, Seismic Sea Waves Tsunamis, Department of Fisheries and the Environment Fisheries and Marine Service, Scientific Information and Publication Branch, Ottawa, Canada. 0. Nikonov, A., 1997, Tsunami - a threat from the south? Search and Development, Science in Russia 6, Ozansoy, E., 001, Bizans kaynaklarına göre İstanbul depremleri, Tarih Boyunca Anadolu da Doğal Afetler ve Deprem Semineri Bildiriler Kitabı (- Mayıs 000), 1-9, İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Tarih Araştırma Merkezi, İstanbul.. Özçiçek, B., , 18 Eylül 196 Doğu Marmara Depremi etüdü, Jeofizik 1(), Öztin, F. and Bayülke, N., 1991, Historical earthquakes of Istanbul, Kayseri, Elazığ, In, Proc. Workshop on Historical Seismicity and Seismotectonics of the Mediterranean Region, 10 1 October 1990 (Istanbul), Turkish Atomic TMH - TÜRKÝYE MÜHENDÝSLÝK HABERLERÝ SAYI 8-005/ 1

8 Energy Authority, Ankara, pp Öztin, F., 199, 10 Temmuz 189 Istanbul Depremi Raporu, T.C. Bayındırlık ve İskan Bakanlığı, Afet İşleri Gn. Md.lüğü, Deprem Araştırma Dairesi, Ankara. 5. Papadopoulos, G. A. and Chalkis, B. J., 198, Tsunamis observed in Greece and the surrounding area from antiquity to the present times, Marine Geol. 56, Papadopoulos, G. A., 199, Seismic faulting and nonseismic tsunami generation in Greece, In, Proc. IUGG/IOC International Tsunami Symposium, 7 August, Wakayama, Japan, pp Papazachos, B. C., Koutitas, Ch., Hatzidimitriou, P. M., Karacostas, B. G., and Papaioannou, Ch. A., 1986, Tsunami hazard in Greece and the surrounding area, Annales Geophysicae B(1), Parejas, I., Akyol, M., and Altınlı, E., 19, Le tremblement de terre d Erzincan du 7 Decembre 199 (secteur occidental), I.Ü. Jeoloji Enstitüsü Neşriyatı 10, Pınar, N. and Lahn, E., 195, Türkiye Depremleri İzahlı Kataloğu, T.C. Bayındırlık Bakanlığı, Yapı ve İmar İşleri Reisliği Y. Seri 6, Sayı 6, Ankara. 0. Poirier, J. P. and Taher, M. A., 1980, Historical seismicity in the near and middle east, north Africa, and Spain from Arabic documents (VII XVIIIth century), Bull. Seism. Soc. Am. 70, Ranguelov, B., 1996, Earthquakes and tsunami hazards in the Black Sea, In, Abstract Book of the First Congress of the Balkan Geophysical Society, 7 September, Athens, pp. 5.. Rothaus, R.M., Reinhardt, E. ve Noller, J., 00, Regional Considerations of Coastline Change,Tsunami Damage and Recovery along the Southern Coast of the Bay of Izmit (The Kocaeli (Turkey) Earthquake of 17 August 1999), Natural Hazards, 1: 5.. Shebalin, N. V., Karnik, V. and Hadzievski, D., 197, Catalogue of Earthquakes, UNESCO, Skopje, Yugoslavia.. Soloviev, S. L., Solovieva, O.N., Go, C.N., Kim, K.S., Shchetnikov, N.A., 000, Tsunamis in the Mediterranean Sea 000 M.Ö.-000 M.S., Kluwer Academic Publishers, Netherlands, 7 s. 5. Soysal, H., Sipahioğlu, S., Kolçak, D., and Altınok, Y., 1981, Türkiye ve Çevresinin Tarihsel Deprem Kataloğu (MÖ) 100-MS 1900), Tubitak, TBAG Proje No. 1, Istanbul,. 6. Soysal, H., 1985, Tsunami (Deniz taşması) ve Türkiye nı etkileyen tsunamiler, I.Ü. Deniz Bilimleri ve Coğrafya Enstitüsü Bülteni, Vatin, N., 1999, Les tremlements de tere a Rhodes en 181 et leur histories, Guillaume Caoursion, Natural Disasters in the Otoman Empire ed. Elizabeth Zachariadou, Crete University Press, Wedding, H., 1968, EyIül 1968 de vukua gelen Bartın-Amasra Yersarsıntısı, MTA Dergisi, 71, Wyss, M. and Baer, M., 1981, Earthquake hazard in the Hellenic Arc, reprinted from Earthquake Prediction An International Review, Maurice Ewing Series, American Geophysical Union, pp Yalciner, A.C., Synolakis, C.E., Borrero, J., Altınok, Y., Watts, P., Imamura, F., Kuran,U., Ersoy, S., Kanoglu, U. and Tinti, S., 1999, Tsunami generation in İzmit Bay by the İzmit Earthquake, Proceedings ITU-IAHS International Conference on the Kocaeli Eartquake 17 August 1999, İstanbul, Yalçıner, A.C., Altınok, Y. and Synolakis, C., 000, Tsunami waves in İzmit Bay, Earthquake Spectra, The Professional Journal of the Earthquake Research Institute, Vo1.16, TMH - TÜRKÝYE MÜHENDÝSLÝK HABERLERÝ SAYI 8-005/