ANKARA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ YÜKSEK LİSANS TEZİ

Transkript

1 ANKARA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ YÜKSEK LİSANS TEZİ ARPA AĞIRLIKLI ETLİK PİLİÇ YEMLERİNE FARKLI YAĞ VE ENZİM İLAVESİNİN PERFORMANS, SİNDİRİLEBİLİRLİK VE SİNDİRİM SİSTEMİ ÜZERİNE ETKİLERİ Özgür ERDOĞDU ZOOTEKNİ ANABİLİM DALI ANKARA 2004 Her hakkı saklıdır

2 Prof. Dr. İrahim ÇİFTÇİ nin danışmanlığında, Özgür ERDOĞDU tarafından hazırlanan u çalışma 22/01/2004 tarihinde aşağıdaki jüri tarafından Zootekni Anailim Dalı nda Yüksek Lisans tezi olarak kaul edilmiştir. Başkan : Doç. Dr. Şafak PULATSU Prof. Dr. Kemal KÜÇÜKERSAN Prof. Dr. İrahim ÇİFTÇİ Yukarıdaki sonucu onaylarım Prof Dr. Metin Olgun Enstitü Müdürü

3 TEŞEKKÜR Arpa ağırlıklı etlik piliç yemlerine farklı yağ ve enzim ilavesinin performans, sindirileilirlik ve sindirim sistemi üzerine etkileri konulu tez çalışmasının her safhasında yakın ilgi ve önerileriyle eni yönlendiren danışman hocam, Sayın Prof. Dr. İrahim ÇİFTÇİ (Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi) ye, araştırma sürecinin her aşamasında yardımlarını eksik etmeyen Araş. Gör. Dilek GÖKÇEYREK (Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi) e ve yardımlarını gördüğüm Araş. Gör. Gökhan TÜZÜN (Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi) e, Dr. Muzaffer ÇÖRDÜK (Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi) e, saırlarından dolayı Nadire ÇİFTÇİ ye ve aileme teşekkürlerimi sunarım. Özgür ERDOĞDU Ankara, Ocak 2004 iii

4 ÖZET Yüksek Lisans Tezi ARPA AĞIRLIKLI ETLİK PİLİÇ YEMLERİNE FARKLI YAĞ VE ENZİM İLAVESİNİN PERFORMANS, SİNDİRİLEBİLİRLİK VE SİNDİRİM SİSTEMİ ÜZERİNE ETKİLERİ Özgür ERDOĞDU Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Zootekni Anailim Dalı Danışman: Prof. Dr. İrahim ÇİFTÇİ Bu araştırma, arpa ağırlıklı etlik piliç yemlerine farklı yağ ve enzim ilavesinin performans, sindirileilirlik ve sindirim sistemi üzerine etkilerini elirlemek amacıyla düzenlenmiştir. Araştırmada, 210 adet erkek Ross 308 etlik civcivi, her irinde 5 civciv ulunan 6 grua 7 tekerrürlü olarak dağıtılmıştır. Araştırma 14 gün sürdürülmüştür. Denemede, yapıları ve kimyasal ileşimleri akımından 3 farklı yağ ilavesiyle (Kanola yağı, sığır don yağı, kanola / don yağı karışımı) enzim ilavesiz ve ilaveli olmak üzere toplam 6 adet karma yem kullanılmıştır. Deneme sonunda, yağ çeşidi canlı ağırlık ve canlı ağırlık artışını önemli derecede etkilemezken (P>0,05), enzim ilavesi u parametreleri artırmıştır (P<0.05). Yağ çeşidi yem tüketimini etkilemiş (P<0,05) ve yem tüketimi hayvansal yağ ilavesiyle artmıştır. Enzim ilavesi yem tüketimini arttırmış, yem değerlendirme sayısını iyileştirmiştir (P<0.05). Jejenum, ileum, duodenum uzunlukları yağ çeşidinden önemli derecede etkilendiği (P<0,05) ve itkisel yağ içeren yem verilen gruun jejenum, ileum, duodenum uzunlukları diğer iki grua göre daha uzun ulunmuştur. Enzim ilavesi 1. hafta ağırsak uzunluğunu etkilemezken (P<0.05), ikinci hafta u etki önemli ulunmuştur (P<0.05). Yağ çeşidinin 1. ve 2. hafta ince ağırsak ölümlerinin ağırlıklarına etkisi sadece duodenum da olmuştur (P<0.05). Enzim ilavesi 2.hafta ağırsak ölümü ağırlıklarını önemli derecede azaltmıştır (P<0.05). Yağ çeşidi irinci hafta organ ağırlıklarından karaciğer ve taşlık ağırlıklarını önemli derecede artırmış (P<0.05), itkisel yağ içeren yemi tüketen civcivlerin organ ağırlıkları daha fazla olmuştur. Her iki haftada yağ çeşidi pankreas (g) ağırlığını önemli derecede etkilemiş ve en hafif pankreas ağırlığı itkisel yağ içeren yem verilen gruplarda olmuştur. Enzim ilavesi 1.hafta organ ağırlıklarını etkilemezken (P>0.05), 2. haftada taşlık ve dalak ağırlıklarını azaltmış, sekum ağırlığını da artırmıştır (P<0.05). Jejenum ve ileum viskozite değerlerine yağ çeşidinin etkisi olmamış (P>0.05), enzim ilavesi viskozite değerlerini önemli derecede düşürmüştür. Yağ çeşidi kuru madde ve organik madde sindirileilirliğini etkilemezken (P>0.05), yağ sindirileilirliğini etkilemiştir (P<0.05). Kanola yağı yerine sığır don yağı ikamesi yağ sindirileilirliğini önemli derecede düşürmüştür. Enzim ilavesi ise kuru madde ve organik madde ile yağ sindirileilirliğini önemli derecede arttırmıştır. Sonuç olarak, arpa esaslı etlik civciv yemlerine sığır don yağı ilavesinde yemlere β-glukanaz ve ksilanaz esaslı enzim ilavesi performans ve esin maddelerinin sindirileilirliğini artırmış, sindirim sisteminin gelişimini etkilemiş ve ince ağırsak içeriği viskozitesini düşürmüştür. 2004, 41 sayfa ANAHTAR KELİMELER : Etlik civciv, arpa, kanola yağı, sığır don yağı, enzim, viskozite i

5 ABSTRACT Master Thesis EFFECTS OF DIETARY FAT TYPE AND ENZYME SUPPLEMANTATION TO BARLEY BASED BROILER DIETS ON PERFORMANCE, DIGESTEBILITY AND DIGESTIVE TRACT Özgür ERDOĞDU Ankara University Graduate School Natural and Applied Sciences Department of Animal Science Supervisor : Prof. Dr. İrahim ÇİFTÇİ This experiment was conducted to investigate effects of dietary fat type and enzyme supplementation to arley ased roiler diets on performance, digestiility and development of digestive system. In this experiment 210 one-day-old male Ross 308 roiler chicks were randomly distriuted with 7 replicates of 5 chick. Barley ased three asal diets were formulated y adding of canola oil (8%), tallow (8%) or mixed oil (4% canola oil and 4% tallow) without or with xylanase and β-glucanase ased enzyme supplementation. Body weight and live weight gain were not affected y fat type (P>0.05), ut this performance values were increased y enzyme supplementation (P<0.05). Fat type affected feed intake (P<0.05) and feed intake was increased y eef tallow sustitution. Enzyme supplementation increased feed intake and feed conservation ratio significantly (P<0.05). Length of jejunum, ileum, duodenum were significantly increased y addition of canola oil (P<0.05). Enzyme supplementation had no significant effect on length of intestine for the first week (P>0.05), ut had significant effect for second week. Fat type affected relative weights of duodenum for first and second week (P<0.05). Enzyme supplementation significantly reduced relative weights of small intestine sections (P<0.05). Diets contained canola oil significantly increased weights of liver and gizzard for first week (P<0.05). Pancreas weight was significantly affected y fat type (P<0.05), and chicks fed diets contained canola oil had the lowest pancreas weights for oth of weeks. Enzyme supplementation had no significant effect on organ weights in first week ut reduced gizzard and spleen weight, and increased secum weight for second week (P<0.05). Jejunal and ileal viscosity were not affected y fat type, however enzyme supplementation significantly reduced digesta viscosity of parts of small intestine (P<0.05). Fat type had no significant effect on digestiility of dry and organic matter (P>0.05), ut affected the fat digestiility. Beef tallow significantly reduced the digestiility of fat (P<0.05). Enzyme supplementation significantly increased digestiility of dry or organic matter and fat (P<0.05). As a conclusion, enzyme supplementation to arley ased roiler chick diets contained tallow was improved performance, nutrient digestiility, development of digestive system, and reduced intestinal viscosity. 2004, 42 pages Key Words: Broiler chick, arley, canola oil, tallow, enzyme, viscosity. ii

6 İÇİNDEKİLER ÖZET... i ABSTRACT... ii TEŞEKKÜR... iii SİMGELER DİZİNİ... v ŞEKİLLER DİZİNİ... vi ÇİZELGELER DİZİNİ... vii 1.GİRİŞ KAYNAK ÖZETLERİ Tahılların Antiesinsel Özellikleri Enzim Yağlar Viskozitenin yağlardan yararlanım üzerine etkisi Konu İle İlgili Yapılan Çalışmalar MATERYAL VE YÖNTEM Materyal Hayvan materyali Yem materyali Yöntem Yem analizleri Deneme karma yemlerinin hazırlanması Deneme gruplarının oluşturulması ve denemenin yürütülmesi Kimyasal analizler Sindirileilirlik analizleri Viskozite analizleri İstatistik analizler ARAŞTIRMA BULGULARI Canlı Ağırlık ve Canlı Ağırlık Artışı Yem Tüketimi ve Yem Değerlendirme Sayısı Ölüm Oranı Birinci Hafta İnce Bağırsak Bölümlerinin Uzunluk ve Ağırlıkları, Sindirim Sistemi Organ Ağırlıkları İkinci Hafta İnce Bağırsak Bölümlerinin Uzunluk Ve Ağırlıkları, Sindirim Sistemi Organ Ağırlıkları Bağırsak İçeriği Viskozite Değerleri Sindirileilirlik Sonuçları Kuru madde sindirileilirliği Organik madde sindirileilirliği Yağ sindirileilirliği TARTIŞMA VE SONUÇ KAYNAKLAR ÖZGEÇMİŞ iv

7 ŞEKİLLER DİZİNİ Şekil 2.1. Eriyik viskozite değerinin trigliseritlerin emülsifikasyonuna etkisi... 6 Şekil 4.1. Yağ çeşidi x enzim ilavesinin ikinci hafta yem değerlendirme sayısına etkisi Şekil 4.2. Yağ çeşidi x enzim ilavesinin 0-2 hafta yem değerlendirme sayısına etkisi 20 Şekil 4.3. Yağ çeşidi x enzim ilavesinin irinci hafta ileum ağırlığına interaksiyon etkisi Şekil 4.4. Yağ çeşidi x enzim ilavesinin irinci hafta duodenum ağırlığına interaksiyon etkisi Şekil 4.5. Yağ çeşidi x enzim ilavesinin irinci hafta duodenum uzunluğuna interaksiyon etkisi Şekil.4.6.Yağ çeşidi x enzim ilavesinin taşlık ağırlığı üzerine interaksiyon etkisi Şekil 4.7. Yağ çeşidi x enzim ilavesinin yağ sindirileilirliğine interaksiyon etkisi vi

8 ÇİZELGELER DİZİNİ Çizelge 3.1. Yem hammaddelerinin kimyasal ileşimi Çizelge 3.2. Araştırmada kullanılan don yağı ve kanola yağının yağ asitleri içeriği Çizelge 3.3. Deneme temel yemlerinin yapıları ve kimyasal ileşimleri Çizelge 3.4. Deneme yemlerinin pentozan ve β-glucan içeriği Çizelge 4.1. Haftalara göre ortalama canlı ağırlık ve canlı ağırlık artışları Çizelge 4.2. Haftalara göre ortalama yem tüketimi ve yem değerlendirme sayısı Çizelge 4.3. Birinci hafta ince ağırsak ölümlerinin ortalama uzunluk ve ağırlıkları Çizelge 4.4. Birinci hafta sindirim sistemi ortalama organ ağırlıkları Çizelge 4.5. İkinci hafta ince ağırsak ölümlerinin ortalama uzunluk ve ağırlıkları Çizelge 4.6. İkinci hafta sindirim sistemi ortalama organ ağırlıkları Çizelge 4.7. Jejunum ve ileum içerikleri ve deneme yemleri ortalama viskozite değerleri.. 30 Çizelge 4.8. Deneme gruplarının ortalama kuru madde, organik madde ve yağ sindirileilirlikleri vii

9 SİMGELER DİZİNİ º C Celcius Ca Kalsiyum Cm Santimetre g Gram IU İnternational unit Kcal Kilokalori Kg Kilogram ME Metaolik enerji Mg Miligram P Fosfor Kısaltmalar BY CA HY KY NOP Vd Bitkisel yağ Canlı ağırlık Hayvansal yağ Karışık yağ Nişasta olmayan polisakkarit Ve diğerleri v

10 1.GİRİŞ Arpa antiesinsel faktör olarak yüksek düzeyde β-glukan içermekte olup, u kanatlılarda ince ağırsak içeriği viskozitesini artırmakta ve sonuçta esin maddelerinin sindirimini olumsuz etkilemektedir. Çeşitli araştırmacılar (Jeroch et all.1995, Ward ve Marquardt 1983) arpa içeren yemlere β-glukanaz esaslı enzim ilavesinin u olumsuz etkileri ortadan kaldırdığını ildirmişlerdir. Çavdar ağırlıklı yemlerde, artan viskozitenin yem yağının sindirileilirliğini düşürdüğü ve u azalmanın doymuş yağ asitlerinde doymamışlara oranla daha fazla olduğu, enzim ilavesiyle doymuş yağ asitlerinin sindirileilirliğindeki artışın doymamış yağ asitlerine oranla daha fazla olduğu ve rasyon yağ çeşidi ile enzim ilavesi arasında önemli ir interaksiyon ulunduğu Danicke et all. (1997) tarafından ildirilmiştir. Çeşitli araştırmacılar, (Smulikowska ve Mieczkowska 1996, Danicke et all.1997a, Langhout et all.1977) çavdar ağırlıklı yemlerle yapmış oldukları çalışmalarda ağırsak içeriği viskozitesindeki artışın esin maddelerinin sindirimini, enerjiden yararlanımı ve performansı olumsuz etkilediğini ildirmektedirler. Ward ve Marquardt (1983), viskozitenin artmasıyla don yağı içeren yemlerin itkisel yağ içerenlere oranla yağ sindirileilirliğinin önemli düzeyde azaldığını elirtmişler ve u etkinin yağların doymuşluk oranı ve zincir uzunluğuna ağlı olduğuna karar vermişlerdir. Don yağı gii doymuş yağ içerikli rasyonlara doymamış yağların ilavesi yağ asitlerinin sindirileilirliğini arttırdığı görülmüştür. Ayrıca rasyonun doymuş : doymamış yağ asitleri oranının yağların ve yağ karışımlarının sindirileilirliğini ve metaolik enerjisini etkilediği ildirilmiştir (Ketels ve Groote 1989, Wiseman ve Salvador 1991). Son zamanlarda ülkemizde yemlik yağ olarak çeşitli yağların karışımlarından oluşturulan karışık yağlar kullanılmaya aşlamıştır. Karışık yağların kullanımında irinci rolü ekonomik olması ve hayvanlar için daha uygun özelliklerdeki yağlarla hayvanları eslemek oluşturmaktadır. Daha ucuz karışık yağ elde etmek amacıyla u tür karışımlarda hayvansal yağlar da kullanılmaktadır. 1

11 Bu araştırmada itkisel yağ, hayvansal yağ ve itkisel-hayvansal yağ karışımının arpa ağırlıklı etlik piliç karmalarında enzim ilavesiyle kullanımının performans, esin maddelerinin sindirimi ve ince ağırsak içeriği viskozite değerleri ile sindirim sistemi gelişimi üzerine etkileri araştırılacaktır. Araştırma sonuçları ayrıca u yöndeki kaynak yetersizliğini de gidereilecektir. 2

12 2. KAYNAK ÖZETLERİ 2.1. Tahılların Antiesinsel Özellikleri Çoğu tahılın endosperm hücre duvarlarında yapısal karonhidrat ileşim maddesi ulunmaktadır (uğday ve tritikalede arainoksilan, çavdar ve arpada β-glukan). Bunlar yüksek molekül ağırlığına sahiptirler ve kanatlıların ince ağırsaklarında çözüleilirler. Bu iki özelliğin kominasyonu ağırsak içi viskozitesini artırarak ağırsak içindeki diğer maddelerin serest hareketlerini engeller. İnce ağırsak içeriği viskozitesindeki artış viskoz hücre duvarı konsantrasyonuna ağlı olarak geometrik artar. Viskozitedeki aşırı artış, epitel hücrelerde glukoz ve tuz taşınmasını azaltır, pankreatik enzimler ve safra asitlerinin salgılanmasının azalmasıyla civcivlerde esin maddelerinin sindirimi ve emilimi azalır. Böylece esin maddelerinin hidrolizi ve sindirimi düşer. Suda çözüleilir NOP un ağırsak yüzeyi ile etkileşimi, ağırsak mukoza taakasını kalınlaştırarak esin maddelerinin hücre duvarından emilimini azaltır (Johnson ve Gee 1981). Nişasta olmayan polisakkaritler, sadece ağırsak viskozitesini artırarak esin maddelerinin sindirimi ve emiliminde fiziksel engelleme etkisi yapmayıp aynı zamanda ağırsak fonksiyonlarını etkileyerek su, proteinler, elektrolitler ve yağların endojen salgılanmalarını da değiştirirler (Johnson ve Gee 1981, Angkanaporn et all.1994). Viskozite artırıcı nişasta olmayan polisakkaritler, safra tuzu salgılanmasını artırarak daha sonra dışkıda u asitlerin önemli derecede kayına neden olur (Ide et all. 1989, Ikegami et all. 1990). Ayrıca ağırsağın fizyolik yapısındaki değişiklikler, NOP un safra tuzu, yağlar ve kolesterolü ağlamasına neden olurlar (Vahouny et all.1980, 1981). Suda çözüleilir NOP düzeyinin artması, Bağırsak viskozitesini artırarak sustratlarla enzimlerin etkileşimini azaltır, Bağırsak fizyolojisini değiştirerek esin maddelerinin sindirimi ve asorsiyonunu etkiler, 3

13 Safra tuzlarını ağlıyarak yağların ve kolesterolün ağırsaklarda sindirimi ve emilimini değiştirir, Besin maddelerinin ağırsaklarda kalma süresini artırarak, ağırsak oksijen miktarının azalmasıyla toksijenik anaeroik mikro floranın artmasını sağlar ve safranın dekonjüge olmasına seep olur. Bağırsak içeriği viskozitesindeki artış, Bağırsağın karıştırma kailiyetinin azalmasına yol açar, Enzimlerin hücre duvarlarını parçalamasını engeller, Besin maddelerinin ağırsak duvarıyla ilişkisini azaltır, Besin maddelerinin ağırsaktan kana emilimini azaltır, Sindirilemeyen yem ve NOP tarafından emilen suyun kanatlı tarafından dışkıyla atılmasına neden olur, Büyümenin yavaşlamasına neden olur, Yemden yararlanmanın azalmasına yol açar, Islak altlık sorununu arttırır, Yemin sindirim kanalından geçişini yavaşlatarak yem tüketimini azaltır, 2.2. Enzim Enzimler üyük NOP moleküllerini küçük polimerlere parçalamak suretiyle viskoziteyi düşürür ve yemlerin yem değerini artırırlar (Bedford et all.1991, Choct ve Annison 1992). Enzimler, itki, hayvan ve mikroorganizmalarda ütün metaolik işlemleri katalize eden proteinlerdir. Kanatlı ağırsaklarındaki aşlıca fonksiyonları üyük moleküllerin kanatlıların kullanaileceği küçük moleküllere parçalayarak hidrolize etmektir. Sindirim enzimleri yemlerdeki nişasta, protein ve lipidleri parçalayailirler. Enzimler, tahıllarda ulunan antiesinsel pentozanları ve β-glukanları hidrolize ederek unların viskozite arttırıcı özelliklerini azaltır. Bunun sonucunda enzimler antiesinsel içerikleri yüksek tahılların rasyonlarda daha yüksek oranlarda kullanılmasına olanak sağlarlar. 4

14 2.3. Yağlar Kanatlıların yüksek enerji ihtiyaçlarının karşılanmasında yağlar üyük önem taşımaktadırlar. Bu ihtiyaçların karşılanmasında yaygın olarak itkisel yağlar kullanılmaktadır. Hayvansal yağların doymuş yağ asitlerini daha fazla içermesi u yağlardan yararlanımı azaltmaktadır. Hayvansal yağ içeren yemlere çok az düzeyde itkisel yağ ilavesinin yağların sindirileilirliğini artırmaktadır. Çeşitli hayvansal ve itkisel yağ karışımları hayvansal yağların daha etkin olarak kullanılmasını sağlamaktadır. Kanatlılarda yağ sindiriminde en önemli rolü ulunan sindirim sistemi ölümü duodenumdur. Yağ sindiriminde süreç, yem yağlarının konjuge safra tuzları ile emülsifiye olması ve unu pankreatik lipazın trigliseritleri hidrolize ederek 2-mono acygliserit ve serest yağ asitleri içeren karışımlara çevirmesiyle olur. Karışımın emilimi safra tuzlarında çözüneilirliğine ağlıdır. Polar ileşikler misellerle daha kolay irleşirler, uda doymuş yağ asitleri ile karşılaştırıldığında doymamış yağ asitlerinin nispeten daha çok emilmesini açıklamaktadır (Renner ve Hill 1961). Yağların normal sindirimi için ince ağırsaklarda uygun şekilde emulsifiye olarak misellere dönüşmesi gerekmektedir. Bu olay yağların emulsifiye ediciler ile karışmasına ağlıdır, yağların ağırsakta iyice karışması ve akışkan ağırsak ortamının olması uygun ir misel oluşumu için gereklidir. Bağırsaklardaki akışkan ortamda viskozite arttıkça uygun ir misel oluşumu önemli derecede azalmaktadır (Pasquier et all.1996) ve u ilişki şekil 2.1 de verilmiştir. Bu nedenle, artan viskozite diğer esin maddeleriyle karşılaştırıldığında yağ sindirimini ve emilimini önemli derecede etkilemektedir. 5

15 Şekil 2.1. Eriyik viskozite değerinin trigliseritlerin emülsifikasyonuna etkisi (Pasquier et all. 1996). Kanola yağı, sık sık etlik piliç yemlerinde enerji kaynağı olarak kullanılır. Enerji düzeyine ilaveten iyi ir linoleik asit kaynağıdır. Mısır yerine, ağırlıklı olarak arpa veya uğday içeren etlik piliç aşlatma yemleri özellikle yağ içeriği olarak doymuş yağ örneğin don yağı içeriyor ise linoleik asit yetersiz kalacaktır, u gii durumlarda yeme %1-1.5 kanola yağı ilavesi sorunu çözecektir. Kanola yağı yüksek doymamış yağ asitleri içeriğinden dolayı civciv yemleri için uygundur. Buna karşılık özellikle don yağı gii hayvansal yağ kaynaklarındaki yüksek doymuşluk seviyeleri metaolik enerjiye olumsuz yönde etkilemekte, özellikle u etki 1.5 haftalık civcivlerde daha fazla olmaktadır ( Wiseman ve Salvador 1991). Hindilerde 0-6 haftalık dönemde kanola yağı veya diğer itkisel yağ içeren yemlerle eslemenin hayvansal yağ içeren yemlerle eslenenlere göre, yağlardan yararlanmada ve yemlerin enerji değerlerinde artış gözlenmiştir (Leeson ve Atteh 1995). 6

16 2.3.1 Viskozitenin yağlardan yararlanım üzerine etkisi Kanatlılarda sindirim sistemine yüksek düzeyde lifli maddeler alınması yağdan yararlanmayı olumsuz etkilemektedir. Yemin selüloz oranı arttıkça yağ sindirimi de düşmektedir. Viskozitedeki artış doymuş yağ asitlerinin sindirileilirliğini doymamış yağ asitlerine oranla daha olumsuz etkilemektedir. Bunun açıklaması da lifli maddelerin safra tuzları ile kompleksler oluşturması ve daha sonra misel oluşumuna katılamamasıdır. Danicke et all. (1999a) çavdar ağırlıklı yemlerle eslenen tavuklarda rasyon yağ çeşidi ile karohidraz ilavesi arasında önemli ir interaksiyon ulunduğunu ve enzim etkisinin don yağı ile eslenenlerde daha fazla gözlemlendiğini ildirmişlerdir. Tahıl ağırlıklı etlik piliç yemlerine karohidraz ilavesinin yağ sindirimine etkisi itkisel yağlarla karşılaştırıldığında hayvansal yağlarda daha fazla olduğu görülmüştür. Sindirim sistemine yüksek düzeyde lifli maddeler alınması yağdan yararlanmayı olumsuz etkilemektedir. Viskozitedeki artış, esin maddelerinin enzimler tarafından hidrolizini, pankreatik enzim ve safra tuzları ile karışmasını kısıtlamaktadır. Yemin selüloz oranı arttıkça yağ sindirimi de düşmektedir. Viskozitedeki artış doymuş yağ asitlerinin sindirileilirliğini doymamış yağ asitlerine oranla daha olumsuz etkilemektedir. Safra tuzları, yağların emulsifiye olmaları için gereklidir, u yağ emilimi için zaruridir. Kanatlılarda safra tuzlarının geri dönüşü unların ağırsaklardan geri emilmesiyle olur. Safra tuzlarının geri dönüşümündeki azalma safra ezindeki safra salgısı miktarı ve ağırsak içeriği safra tuzu konsantrasyonun azalmasına seep olur. Lifli maddelerin safra tuzları ile kompleksler oluşturup misel oluşumuna katılamaması, yağ sindirimini azaltır. Kısa zincirli ve doymamış yağ asitleri kolayca emildiklerinden dolayı, safra tuzu yetersizliğinde dahi viskozite artışından uzun zincirli ve doymuş yağlar kadar etkilenmezler. Çeşitli araştırmacılar, yüksek düzeyde suda çözüleilir pentozan içeren kanatlı yemlerinde kullanılan ksilanaz enziminin etkisinin rasyon yağ çeşidine ağlı olduğunu ve enzim etkisinin hayvansal yağlarda itkisel yağlara göre daha fazla olduğunu ildirmişlerdir (Smulikowska et all.1996, Danicke et all.1997a). 7

17 2.4. Konu ile İlgili Yapılan Çalışmalar Danicke et all. (1999), arpa ağırlıklı etlik piliç yemlerine farklı yağ çeşitleri (sığır don yağı veya soya yağı) ve enzim ilavesinin etkilerini incelediği araştırmada, canlı ağırlık kazancı ve yem değerlendirme sayısını yağ çeşidi ve enzim ilavesinin önemli derecede etkilediği ( P<0,001) ve u etkinin sığır don yağı ilaveli yemlerde soya yağına göre daha önemli olduğu gözlenmiştir. Soya yağı içeren yemleri tüketen piliçlerin sığır don yağı ile yemlenenlere göre önemli derecede daha yüksek canlı ağırlık artışı gösterdiği ildirilmiştir (P<0,001). Bağırsak içeriği viskozitesi enzim ilavesi ile önemli derecede azalmış (P<0,05) ve en yüksek viskozite değerlerine sığır don yağı verilen gruplarda rastlanmıştır. Yağ sindirileilirliği soya yağı içeren yemleri tüketen gruplarda sığır don yağı verilen gruplara göre önemli derecede daha yüksek ulunmuştur ve yağ çeşidinin yağ sindirileilirliğini önemli derecede etkilediği ildirilmiştir (P<0,001). Scaife et all. (1994), farklı doymuş ve doymamış yağlar içeren rasyonların dişi etlik piliç gelişimi ve doku yağ asitleri kompozisyonuna etkilerini incelediği çalışmada, uğday ağırlıklı yemlere sığır don yağı, soya yağı, kanola yağı, alık yağı ve unların % 50 oranında irirleriyle karıştırılmasıyla elde edilen karışık yağlar kullanılmıştır. Yem tüketimi, canlı ağırlık ve canlı ağırlık artışı en fazla sığır don yağı içeren yemlerde, en düşük değerlere ise kanola yağı içeren yemlerle eslenen gruplarda gözlenmiştir. Yem değerlendirme sayısı, en düşük değerini kanola yağı içeren grupta en yüksek değerini ise sığır don yağı içeren grupta almıştır. Brenes et all. (1993) uğday veya arpa ağırlıklı etlik piliç yemlerine enzim ilavesinin performans ve sindirim sistemi üyüklüğüne etkilerini inceledikleri çalışmada, ayçiçeği içeren arpa ağırlıklı yemlere enzim ilavesinin enzim ilave edilmemiş gruplara göre organ ağırlıkları pankreasta % 24, karaciğerde % 8, ön midede % 39, duodenumda % 16, jejenumda % 20, ileumda %18, kolonda % 29 daha hafif ulunmuştur (P<0,001). Kursak ve taşlık ağırlıkları enzim ilavesinden etkilenmemiştir (P>0,001). Enzim ilavesinin, organ ağırlıklarını %13 azalttığı görülmüştür. İnce ağırsak ölümlerinden duodenum ve jejenum uzunlukları enzim ilavesiyle önemli derecede azalmıştır (P<0,001). 8

18 Danicke et all. (2000a) soya yağı veya sığır don yağı içeren çavdar ağırlıklı yemlere enzim ilavesinin etlik piliçlerin ince ağırsaklarda protein sentezi üzerine etkilerini incelemişlerdir. Araştırmada, 23., 26.ve 29. günlerdeki ağırsak ölümlerinin ağırlıkları ile karaciğer, pankreas ağırlıklarını incelemiş, duodenum, jejenum, ileum ağırlıkları her yaşta enzim ilavesi ve yağ çeşidinden önemli derecede etkilenmiştir. Her yaşta ağırsak ölümlerindeki ağırlık artışı en fazla enzim ilave edilmemiş sığır don yağı içeren yemleri tüketen gruplarda görülmüştür. Enzim ilavesi ağırsak ağırlıklarını önemli derecede azaltmış, u özellikle sığır don yağı içeren yemleri tüketen kanatlılarda gözlenmiştir. Bağırsak ağırlıklarındaki en önemli düşüş don yağı içeren yemlere enzim ilavesi ile olmuş ve yağ çeşidi ile enzim ilavesi arasındaki interaksiyon önemli ulunmuştur. Danicke et all. (2000), yüksek pentozan içerikli etlik piliç yemlerinde, rasyon yağ çeşidi ve enzim ilavesi arasındaki interaksiyonu inceledikleri çalışmada, farklı oranlarda sığır don yağı ve soya yağı karışımlarının (0:100, 20:80, 40:60, 60:40, 80:20, 100:0) etkilerini irdelemişlerdir. Rasyonun içermiş olduğu sığır don yağı oranı arttıkça viskozite artmış, enzim ilavesi jejunal viskoziteyi önemli derecede düşürmüştür (P<0,05). Enzim ilavesi oş ağırsak ağırlığını önemli derecede düşürmüş (P<0,05), rasyonda sığır don yağı oranı arttıkça ince ağırsak ağırlığında artış gözlenmiştir. Jejunal, ileal ve sindirim kanalından yağ sindirileilirliği sığır don yağı oranı arttıkça önemli derecede düşmüştür (P<0,001). Enzimin yağ sindirimi üzerine etkisi sığır don yağı oranı arttıkça önemli derecede artmıştır (P<0,001). 9

19 3. MATERYAL VE YÖNTEM 3.1. Materyal Hayvan materyali Araştırmada, piyasadan sağlanan 210 adet günlük yaşta Ross 308 erkek etlik civciv kullanılmıştır Yem materyali Araştırmada kullanılan yem hammaddeleri Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Araştırma ve Uygulama Çiftliğinden temin edilmiştir. Araştırmada kullanılan arpanın çeşidi Bülül 89 dur. Yem karmaları Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Zootekni Bölüm İşletmesinde hazırlanmıştır. Araştırmada kullanılan kanola yağı ve sığır don yağı piyasadan sağlanmıştır. Araştırmada β-glukanaz esaslı (Yenzim A; 300 BGU/g) ve ksilanaz esaslı (Yenzim B; 140 XU/g) enzimler (ORBA Biyokimya A.Ş İstanul) kullanılmıştır Yöntem Yem analizleri Araştırmada kullanılan yem hammaddelerinin kuru madde, ham kül, ham yağ, ham protein ve ham selüloz analizleri Weende analiz yöntemine, şeker analizi Zoll kuralına ve nişasta analizi polarimetrik yönteme göre Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü Yemler ve Hayvan Besleme Anailim Dalı Laoratuvarlarında, Akyıldız (1984) ün ildirişinden yararlanılarak yapılmış ve rasyonların hazırlanmasında u değerler dikkate alınmıştır. Yem hammaddelerinin metaolik enerji değerleri (Anonim 1989) ildirişinden yararlanılarak hesaplanmıştır. Yem hammaddelerinin amino asit değerleri Amino Dat 1.0 (Anonim 1996) ilgisayar programında, diğer esin maddeleri dikkate alınarak hesaplanmıştır. Yem 10

20 hammaddelerinin kimyasal ileşimine ilişkin değerler çizelge 3.1 de verilmiştir. Denemede kullanılan yağların yağ asitleri içeriğini ölçmek amacıyla, yağlar önce izooktan ve potasyum hidroksit ile esterleştirilmiş daha sonra gaz kromotografisinde ölçülmüştür ve sonuçlar çizelge 3.2 de verilmiştir. Çizelge 3.1. Yem hammaddelerinin kimyasal ileşimi (%) Arpa Mısır Soya küspesi Buğday kepeği Balıkunu Kanola yağı Sığır don yağı Metaolik enerji, kcal/kg * 7700 * Ham protein 12,57 7,56 46,68 12,92 61,74 Ham yağ 2,24 4,02 1,60 3,70 8,43 Hamselüloz 5,00 1,63 5,00 12,0 - Ham kül 1,95 1,27 7,05 6,00 18,91 Kuru madde 92,5 89,15 89,77 89,1 93,07 Şeker 5,053 1,769 9,846 0,04 - Nişasta, 48,0 64,68 6,96 23,62 - N sız öz maddeler 70,74 74,67 29,44 54,48 3,99 Kalsiyum, * 0,07 0,03 0,28 0,16 6,25 Yararlanılailir fosfor * 0,132 0,09 0,22 0,40 2,70 Metionin 0,194 0,16 0,68 0,20 1,75 Metionin+Sistin 0,470 0,34 1,39 0,50 2,31 Lisin 0,430 0,22 2,92 0,53 4,77 Triptofan 0,150 0,06 0,60 0,19 0,68 Arginin 0,170 0,37 3,48 0,89 3,56 Treonin 0,360 0,28 1,87 0,43 2,60 * (NRC 1994) ildirişinden alınmıştır. 11

21 Çizelge 3.2. Araştırmada kullanılan don yağı ve kanola yağının yağ asitleri içerikleri Yağ asitleri Don yağı Kanola yağı C14: ,064 C16:0 28,75 5,79 C16:1 2,20 0,288 C18:0 20,55 - C18:1 38,24 52,86 C18:2 6,25 35,32 C18:3 0,916 2,83 C20:0 0,47 0,094 C20:4-0,592 C22:1-1,455 C24:0-0, Deneme karma yemlerinin hazırlanması Denemede, yapıları ve kimyasal ileşimleri akımından 3 farklı yağ ilavesiyle (Kanola yağı, sığır don yağı, kanola / don yağının %50:%50 karışımı) enzim ilavesiz ve ilaveli olmak üzere toplam 6 karma yem NRC (1994) tarafından ildirilen minimum esin madde ihtiyaçlarını karşılayacak şekilde izonitrojenik ve izokalorik olarak hazırlanmıştır. Enzimli gruplara, 0,7 g/kg β-glukanaz ve 0,3 g/kg ksilanaz esaslı enzim ilave edilmiştir. Önceden öğütülmüş hammaddeler gerekli miktarlarda tartılıp ir arada karıştırıcıya verilmiş, daha sonra don yağı ve karışık yağ eritildikten sonra olmak üzere karıştırma esnasında ilave edilmiştir. Deneme temel yemleri yaklaşık olarak %50 oranında arpa ağırlıklı olarak hazırlanmıştır, soya küspesi yaklaşık olarak %23 seviyesindedir, yem karmalarına %8 oranında itkisel, hayvansal veya karışık yağ (%4 itkisel ve %4 hayvansal) ilave edilmiştir. Deneme temel yemlerinin yapıları ve kimyasal ileşimleri çizelge 3.3 de verilmiştir. 12

22 Çizelge 3.3. Deneme temel yemlerinin yapıları ve kimyasal ileşimleri (%) Deneme yemleri Yem maddeleri (BY) (HY) (%50BY+%50 HY) Arpa 50,050 50,048 50,050 Mısır 1,515 7,231 4,373 Soya küspesi 22,438 23,369 22,904 Balık unu 8,300 8,300 8,300 Buğday kepeği 7,705 1,000 4,352 Bitkisel yağ (Kanola yağı) 8,000 4,000 Hayvansal yağ (Don yağı) 8,000 4,000 Mermer tozu 0,712 0,663 0,687 Di kalsiyum fosfat 0,435 0,544 0,489 Tuz 0,350 0,350 0,350 Vitamin ön karma 1 0,250 0,250 0,250 Mineral ön karma 2 0,100 0,100 0,100 DL-Metiyonin 0,144 0,145 0,144 TOPLAM 100,00 100,00 100,00 Hesaplanan Analizler Metaolik enerji, kcal/kg 3050, , ,00 Ham protein 23,00 23,00 23,00 Ham selüloz 4,57 3,91 4,24 Ham kül 6,09 5,87 5,98 Ham yağ 10,51 10,52 10,52 Ca 1,00 1,00 1,00 P(yararlanılailir) 0,45 0,45 0,45 Metiyonin 0,57 0,57 0,57 Met+Sistin 0,95 0,95 0,95 Lizin 1,31 1,31 1,31 Arginin 1,40 1,46 1,43 Triptofan 0,28 0,28 0,28 Treonin 0,89 0,90 0,90 1 Vitamin ön karmanın 2,5 kg ı 12,000,000 I.U vitamin A, 1,500,000 I.U vitamin D 3, 50,000 mg vitamin E, 5,000 mg vitamin K 3, 3,000 mg vitamin B 1, 6,000 mg vitamin B 2, 25,000 mg niasin, 12,000 mg kalsiyum-d-pantenat, 5,000 mg vitamin B 6, 30 mg vitamin B 12, 1,000 mg folik asit, 50 mg D-iotin, 2,500 mg apo karotenoik asit ester, 400,000 mg kolin klorid içermektedir. 2 Mineral ön karmanın 1kg ı 80,000 mg manganez, 60,000 mg çinko, 5,000 mg akır, 200 mg koalt, 1,000 mg iyot, 150 mg selenyum içermektedir. 13

23 Deneme gruplarının oluşturulması ve denemenin yürütülmesi Araştırmada, hayvan materyalini oluşturan 210 adet günlük yaşta erkek Ross-308 etlik civciv 21/11/2002 tarihinde Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü Deneme Kümesine getirilmiştir. Civciv ağırlıkları tespit edilerek 7 tekerrürlü (her irinde 5 civciv olacak şekilde) 6 grupta (6x7=42 alt grup) Tesadüf Blokları Deneme Tertiine uygun olarak deneme kafeslerine dağıtılmışlardır. 7. tekerrür performans testinde kullanılmamış, 1.hafta sindirim sistemi kriterlerinin tespitinde kullanılmıştır. Yem ve su deneme süresince serest olarak verilmiş ve kümes 24 saat aydınlatılmıştır. Kümes sıcaklığı ilk hafta 32 C de, 2. hafta 30 º C civarında tutulmuştur. Performans testine ait deneme gruplarındaki civcivlerin canlı ağırlıkları ve yem tüketimleri 1. ve 2. hafta sonlarında tartılarak saptanmıştır. Deneme süresince ölen hayvanların ağırlıkları günlük olarak kaydedilip, yem tüketimleri hesaplanırken u durum göz önüne alınmıştır. Denemenin 1.haftası sonunda, performans kriterlerinin elirlenmesinde kullanılmayan tekerrürlere ait her gruptan 4 adet civciv alınarak tartılmış, oyunları kırılarak öldürülüp, ön mide, karaciğer, safra, taşlık, pankreas ağırlıkları, jejenum, ileum, duodenum uzunluk ve ağırlıkları tespit edilmiştir. Kursak, önmide, taşlık ve ağırsak ağırlıkları tespit edilirken u organların içi oşaltılmış ve oş ağırlıkları elirlenmiştir. 2. hafta sonunda, her gruptan adet civciv alınarak aynı işlemler tekrarlanmıştır. Viskozite ölçümlerini yapmak amacıyla, 2. hafta öldürülen her gruptaki etlik piliçlerin jejenum ve ileum ağırsak içerikleri ayrı ayrı toplanmış ve 4 tekerrürlü olacak şekilde irleştirilmiş ve hemen viskozite değerleri ölçülmüştür. Denemenin 12. gününde, esin maddeleri sindirileilirliklerini ölçmek amacıyla her gruun 4 tekerrürüne, % 0.3 oranında kromoksit (Cr 2 O 3 ) ilaveli kendi grup yemi verilmiş, ir gün sonrasında hayvanların altına serilmiş olan naylonlardan her grua ait güreler 24 saat oyunca toplanarak gerekli analizlerin yapılması için derin dondurucuda (-18 º C) muhafazaya alınmıştır. 14

24 Kimyasal analizler Arpa ve karma yemlerin, toplam ve suda çözüleilir β-glukan içerikleri Mc Clearly ve G.Holmes (1985) e göre yapılmıştır. Suda çözüleilir β-glukan analizi için Mc Clearly ve G.Holmes (1985) metodu uygulanmadan önce, 15 ml lik tüplere arpada 0.3 g, karmalarda ise 0.5 g örnek tartılmış ve üzerine 5 ml su ilave edilerek vortex aletinde karıştırılmış, 30 dak. 60 ºC derecede sıcak su anyosunda 10 dakikada ir karıştırılarak ekletilmiştir. Daha sonra tüpler 3500 devirde 10 dakika santrifüj edilerek üzerinde iriken sıvıları oşaltılmış ve tekrar su ilave edilerek vortex aletiyle karıştırıldıktan sonra santrifüj yapılarak üzerinde iriken sıvı tekrar tüplerden uzaklaştırılmıştır. Tüplerde kalan katı kısımda β glukan analizi yapılmıştır.toplam ve suda çözüleilir pentozan analizleri Hashimato et all. (1987) metoduna göre yapılmış, ekstrakt viskozite analizleri Vukic Vranjes et all. (1995) ve Çiftci vd. (2003) tarafından ildirilen metotlara göre yapılmıştır. Deneme yemlerinin pentozan ve β-glucan içeriği Çizelge 3.4 de verilmişitr. Çizelge 3.4. Deneme yemlerinin pentozan ve β-glukan içeriği (%). Suda çözüleilir pentozan Toplam pentozan Suda çözüleilir β-glukan Toplam β-glukan Arpa 1,663 1,755 2,741 5,287 BY 1,142 1,335 0,859 2,191 HY 1,108 1,08 0,326 1,688 KY 1,363 1,50 0,430 1,789 BY; Bitkisel yağ (kanola yağı), HY; Hayvansal yağ (sığır don yağı), KY; Karışık yağ (%50 BY+%50 HY) içeren temel yem karmaları 15

25 Sindirileilirlik analizleri Derin dondurucuda muhafaza edilen güre örnekleri derin dondurucudan çıkartılıp çözdürüldükten sonra 60 0 C de kurutma dolaında kurutulmuş daha sonra öğütülmüştür. Güre örneklerinde kuru madde, ham kül ve ham yağ analizleri Weende analiz yöntemine göre (Akyıldız 1984), kromoksit analiz ise Fenton ve Fenton (1979) e göre yapılmıştır. Sindirileilirlikler aşağıdaki formüle göre hesaplanmıştır. Sindirileilirlik (%) = 1- Yemdeki Cr 2 O 3 x Güredeki esin madde Güredeki Cr 2 O 3 x Yemdeki esin madde x Viskozite analizleri Viskozite ölçümlerinde, her gruun jejenum ve ileum ağırsak içerikleri ayrı tüplerde toplanmış ve örneklerin mikroiyal ozuşmasına önlemek amacıyla hemen ölçümlere aşlanmıştır. Örnekler, 3500 devirde 10 dak. santrifüj edildikten sonra Brookfield dijital viskozimetrede ölçümler yapılmıştır İstatistik analizler Araştırma sonucunda elde edilen tüm parametrelere ait değerler Tesadüf Blokları Deneme Tertiinde Varyans Analizi Metoduna göre (Düzgüneş vd 1983) Minita 13.0 paket programından yararlanılarak değerlendirilmiş ve gruplar arasındaki farklılıkların tespitinde Duncan testi (Duncan 1955) uygulanmıştır. Duncan testleri Mstat-c paket programıyla yapılmıştır. Khi Kare metodu kullanılmıştır (Düzgüneş vd 1983). 16

26 4. ARAŞTIRMA BULGULARI Araştırmadan elde edilen canlı ağırlık, canlı ağırlık artışı, yem tüketimi, yem değerlendirme sayısı, ölüm oranı, irinci ve ikinci hafta ince ağırsak ölümlerinin uzunluk ve ağırlıkları ile sindirim sistemi organ ağırlıkları, ağırsak içeriği viskozite değerleri ve sindirileilirliklere ilişkin sonuçlar sırasıyla u ölümde verilmiştir Canlı Ağırlık ve Canlı Ağırlık Artışı Deneme gruplarının haftalara göre ortalama canlı ağırlık ve canlı ağırlık artışlarına ait sonuçlar çizelge 4.1 de verilmiştir. Denemede grupların irinci ve ikinci hafta ortalama canlı ağırlılıklarına, yağ çeşidinin etkisi önemli olmamakla (sırasıyla P= 0,080 ve P= 0,077) eraer, hayvansal veya karışık yağ içeren karmalarla yemlenen etlik piliçler yemlerine itkisel yağ ilave edilen grua göre daha yüksek canlı ağırlık eğilimi göstermişlerdir. Enzim ilavesinin ortalama canlı ağırlığa etkisinin irinci haftada önemli olmadığı (P>0,05), ikinci hafta ise enzim ilavesinin canlı ağırlığı önemli derecede artırdığı saptanmıştır (P<0,05). Birinci ve ikinci haftada ortalama canlı ağırlık üzerine yem x enzim interaksiyonunun etkisi önemli ulunmamıştır (P>0,05). Yağ çeşidinin irinci, ikinci ve 0-2 haftalık canlı ağırlık artışları üzerine etkileri canlı ağırlık ortalamalarında olduğu gii istatistiki olarak önemli olmamakla (sırasıyla P= 0,066, P= 0,057 ve P=0,074) eraer hayvansal veya karışık yağ içeren karma ile eslenen etlik piliçler tüm dönemlerde daha yüksek canlı ağırlık artışı eğilimi göstermişlerdir. Canlı ağırlık artışlarına enzim ilavesinin etkisi incelendiğinde, enzim ilavesinin 1. hafta canlı ağırlık artışını önemli düzeyde etkilemezken (P>0,05), 2. hafta (P<0,01) ve 0-2 haftalık (P<0,05) canlı ağırlık artışlarını önemli derecede artırdığı saptanmıştır. Yağ x enzim interaksiyonun, canlı ağırlık artışı üzerine istatistiksel olarak önemli derecede etkili olmadığı saptanmıştır (P>0,05). 17

27 Çizelge 4.1. Haftalara göre ortalama canlı ağırlık ve canlı ağırlık artışları Canlı ağırlıklar Canlı ağırlık artışları Gruplar Başlangıç 1.hafta 2.hafta 1.hafta 2.hafta 0-2 hafta BY- 34,97±0, ,00±1,15 285,07±6,52 77,03±1,06 173,07±5,87 250,09±6,46 HY- 34,87±0, ,15±3,66 293,40±12,0 79,28±3,58 179,22±9,13 258,50±11,9 KY- 34,88±0, ,11±3,74 304,97±9,86 85,23±3,61 184,85±6,26 270,08±9,77 BY+ 35,03±0, ,30±4,32 297,70±14,2 76,28±4,14 186,30±10,1 262,60±14,1 HY+ 35,07±0, ,24±4,15 327,00±11,2 78,17±4,34 213,73±7,49 291,90±11,4 KY+ 34,78±0, ,75±3,09 319,93±8,39 83,98±2,96 201,18±6,20 285,16±8,38 Yağ etki BY 35,00±0, ,65±2,13 291,36±7,67 76,65±2,04 179,71±5,92 256,36±7,62 HY 34,97±0, ,70±2,64 310,17±9,31 78,73±2,69 196,47±7,66 275,20±9,33 KY 34,83±0, ,43±2,32 312,45±6,57 84,60±2,23 193,02±4,87 277,62±6,54 Enzim etki - 34,91±0, ,42±1,87 294,47±5,63 a 80,51±1,83 179,05±4,09 a 259,56±5,60 a + 34,96±0, ,43±2,25 314,85±6,93 79,48±2,24 200,42±5,16 279,89±6,94 P değerleri Yağ 0,915 0,080 0,077 0,066 0,057 0,074 Enzim 0,898 0,725 0,017 0,707 0,001 0,016 Y x E 0,943 0,995 0,506 0,997 0,277 0,510 BY; Bitkisel yağ (kanola yağı), HY; Hayvansal yağ (sığır don yağı), KY; Karışık yağ (%50 BY+%50 HY), +; enzim ilaveli, -; enzim ilavesiz, YxE; Yağ enzim interaksiyonu. a-; Aynı sütunda farklı harfle gösterilen ortalamalar arasındaki farklar istatistiki olarak önemlidir Yem Tüketimi ve Yem Değerlendirme Sayısı Deneme gruplarının haftalara göre ortalama yem tüketimi ve yem değerlendirme sayıları çizelge 4.2 de verilmiştir. Deneme gruplarının ortalama yem tüketimi incelendiğinde, 1.hafta gruplar arasında yem tüketimi açısından farklılık gözlenmemiştir (P>0,05). 2. hafta ile 0-2 haftalık yem tüketimine yağ çeşidinin etkisinin önemli olduğu (P < 0,05) ve yem tüketiminin hayvansal yağ ile yemlenen etlik piliçlerde itkisel yağla yemlenenlere göre daha fazla olduğu ulunmuştur. Enzim ilavesinin, yem tüketimini 1.hafta ve 0-2 haftalık dönemde önemli derecede etkilemediği (P>0,05), 2.haftada ise yem tüketimini artırdığı tespit edilmiştir (P<0,05). Yem tüketimi üzerine yağ çeşidi ve enzim ilavesinin interaksiyon etkisi önemli olmamıştır (P>0,05). Ortalama yem değerlendirme sayısı akımından yapılan incelemelerde, yağ çeşidinin 1.haftada yem değerlendirme sayısını önemli derecede etkilediği (P<0,05), una karşılık 2.hafta ve 0-2 haftalık dönemde u etkinin önemli olmadığı (P>0,05) saptanmıştır. 18

28 Birinci haftada karışık yağ ile yemlenen civcivlerin yem değerlendirme sayısının hayvansal yağ ile yemlenenlere göre daha iyi olduğu tespit edilmiştir. Enzim ilavesi, 2. haftada yem değerlendirme sayısını önemli derecede (P<0,05) düşürürken, 1. ve 0-2. haftalarda u etki önemli ulunmamıştır (P>0,05). Çizelge 4.2. Haftalara göre ortalama yem tüketimi ve yem değerlendirme sayısı Ortalama yem tüketimi Yem değerlendirme sayısı 1.hafta 2.hafta 0-2 hafta 1.hafta 2.hafta 0-2 hafta Gruplar BY- 101,33±1,69 238,82±5,12 340,15±6,39 1,316±0,0236 1,384±0,0338 a 1,363±0,0291 a HY- 108,19±3,42 264,11±8,29 372,30±11,3 1,370±0,0299 1,487±0,0631 a 1,449±0,0477 a KY- 110,81±3,52 265,25±4,61 376,06±4,20 1,303±0,0169 1,444±0,0594 a 1,400±0,0449 a BY+ 103,07±2,27 262,50±13,1 365,50±15,0 1,365±0,0517 1,421±0,0844 a 1,403±0,0663 a HY+ 106,99±3,93 288,90±18,7 395,90±21,2 1,378±0,0425 1,349±0,0564 1,356±0,0442 KY+ 108,33±4,38 273,29±6,48 381,62±9,86 1,291±0,0328 1,364±0,0491 1,342±0,0422 Yağ etki BY 102,20±1,37 250,65±7,61 352,85±8,68 1,341±0,0280 a 1,403±0,0437 1,383±0,0351 HY 107,59±2,49 276,50±10,1 a 384,10±12,0 a 1,374±0,0248 a 1,418±0,0453 1,403±0,0340 KY 109,57±2,71 269,27±3,98 a 378,84±5,18 a 1,297±0,0177 1,404±0,0387 1,371±0,0307 Enzim etki - 106,78±1,89 256,06±4,49 a 362,84±5,80 1,330±0,0148 1,438±0,0309 a 1,404±0, ,13±2,05 274,90±7,90 381,03±9,21 1,345±0,0251 1,378±0,0361 1,376±0,0289 P değerleri Yağ 0,111 0,046 0,043 0,042 0,892 0,493 Enzim 0,821 0,031 0,088 0,538 0,042 0,098 Y x E 0,826 0,655 0,686 0,562 0,050 0,047 BY; Bitkisel yağ (kanola yağı), HY; Hayvansal yağ (sığır don yağı), KY; Karışık yağ (%50 BY+%50 HY), +; enzim ilaveli, -; enzim ilavesiz, YxE; Yağ enzim interaksiyonu. a-; Aynı sütunda farklı harfle gösterilen ortalamalar arasındaki farklar istatistiki olarak önemlidir. Yağ x enzim interaksiyonun 2. hafta ve 0-2 haftalık dönemde yem değerlendirme sayısını önemli derecede etkilediği gözlenmiştir (P<0,05) ve şekil 4.1 ve şekil 4.2 de verilmiştir. Bu dönemlerde enzim ilavesi hayvansal yağ içeren yemlerde yem değerlendirme sayısını önemli derecede iyileştirirken, diğer yağları içeren yemlerde u etki önemli düzeyde saptanmamıştır. 19

29 1,5 1,45 1,4 1,35 a a a a e- e+ 1,3 1,25 BY HY KY Şekil 4.1. Yağ çeşidi x enzim ilavesinin ikinci hafta yem değerlendirme sayısına etkisi 1,46 1,44 1,42 a a 1,4 1,38 a e- 1,36 1,34 a e+ 1,32 1,3 1,28 BY HY KY Şekil 4.2. Yağ çeşidi x enzim ilavesinin 0-2 hafta yem değerlendirme sayısına etkisi 20

30 4.3. Ölüm Oranı Deneme gruplarında deneme süresince ölen civciv adeti ve yüzdeleri sırasıyla 1. grupta 3 ölüm (% 10), 2.grupta 1 ölüm (%3,33), 4.grupta 3 ölüm(%10), 5.grupta 2 ölüm(%6.6) olarak saptanmıştır. 3. ve 6. grupta ölüm gerçekleşmemiştir. Gruplar arasındaki farklılığın incelemesinde yapılan Khi-Kare testi sonucunda ( χ 2 =6,667; P=0.247) ölüm miktarları arasındaki fark önemsiz ulunmuştur (P>0,05) Birinci Hafta İnce Bağırsak Bölümlerinin Uzunluk ve Ağırlıkları ile Sindirim Sistemi Organ Ağırlıkları Deneme gruplarının 1. hafta ince ağırsak ölümlerinin uzunluk ve ağırlıkları çizelge 4.3 de, sindirim sistemi organlarının ağırlıkları çizelge 4.4 de verilmiştir. Yağ çeşidinin ince ağırsak ölümlerinin ağırlıklarına etkisi duodenum (g/kg CA) haricinde istatistiksel olarak önemli ulunmamıştır (P>0,05). Duodenum ağırlığına yağ çeşidinin etkisinin önemli olduğu (P<0,001) ve itkisel yağ içeren yemle yemlenen grupların duodenum ağırlığının hayvansal yağ ve karışık yağla yemlenenlere göre daha yüksek olduğu tespit edilmiştir. Enzim ilavesin ağırsak ölümlerinin ağırlıklarına etkisi yağ çeşidinin etkisine enzer olarak duodenum haricinde istatistiksel olarak önemli ulunmamış (P>0,05), enzim ilavesi duodenum ağırlığını önemli derecede (P<0,01) artırmıştır. Bağırsak ölümlerinin uzunlukları incelendiğinde, yağ çeşidinin jejenum, ileum, duodenum (cm/kg CA) uzunluklarını önemli derecede etkilediği (P<0,05), itkisel yağ içeren yemlerle yemlenen civcivlerin ağırsak ölümlerinin her irinin uzunluğu hayvansal yağ veya karışık yağ içeren gruplara göre daha uzun olduğu elirlenmiştir. Yağ çeşidi ve enzim ilavesinin ince ağırsak ölümleri ağırlık (g) ve uzunlukları (cm) üzerine önemli ir etkisi saptanmamıştır (P>0,05). 21

31 Çizelge 4.3. Birinci hafta ince ağırsak ölümlerinin ortalama uzunluk ve ağırlıkları Gruplar Canlı Jejenum uzunluğu Jejenum ağırlığı İleum uzunluğu İleum ağırlığı Duodenum uzunluğu Duodenum ağırlığı Ağırlık (g) (cm) (cm/kgca) (g) (g/kgca) (cm) (cm/kgca) (g) (g/kgca) (cm) (cm/kgca) (g) (g/kgca) BY- 130,30±10,9 44,88±1,56 350,3±25,1 3,610±0,320 27,81±1,45 41,25±1,39 322,4±24,6 a 2,758±0,185 21,36±1,16 18,175±0, ,6±9,05 2,570±0,165 19,93±1,14 HY- 134,34±9,77 43,18±2,59 323,4±14,6 3,610±0,506 26,45±2,10 42,33±2,33 318,3±20,0 a 3,058±0,255 23,07±2,46 a 18,375±0, ,7±10,0 2,688±0,109 20,16±0,747 KY- 132,75±8,19 41,93±1,83 318,1±16,6 4,227±0,319 31,80±1,05 37,73±1,92 285,3±11,2 2,798±0,185 21,08±0,67 17,100±0, ,1±9,46 2,688±0,123 20,43±1,42 BY+ 110,50±8,41 41,35±1,31 380,2±27,4 3,373±0,209 30,67±0,99 40,30±2,01 367,8±16,1 a 2,833±0,290 25,58±1,69 a 19,350±0, ,2±10,7 a 3,353±0,356 30,12±1,03 a HY+ 135,50±5,42 41,88±1,51 309,3±5,06 3,948±0,228 29,17±1,42 38,08±1,41 281,8±10,8 2,598±0,101 19,18±0,24 17,425±0, ,1±6,90 2,693 ± 0,09 19,94±0,861 KY+ 139,75±7,06 44,47±4,69 316,1±18,8 3,800±0,718 26,68±3,98 40,83±2,89 291,7±9,39 2,818±0,370 19,94±1,63 18,050±1, ,3±6,82 2,750±0,178 19,70±0,961 Yağ etki BY 120,42±7,38 43,11±1,15 365,2±18,1 a 3,491±0,182 29,24±0,98 40,78±1,15 345,1±16,1 a 2,795±0,160 23,47±1,24 18,763±0, ,4±9,36 a 2,961±0,234 25,03±2,05 a HY 134,92±5,18 42,53±1,41 316,4±7,63 3,779±0,264 27,81±1,28 40,20±1,50 300,0±12,6 2,828±0,154 21,12±1,36 17,900±0, ,9±5,91 2,690±0,068 20,05±0,529 KY 136,25±5,18 43,20±2,38 317,1±11,6 4,014±0,373 29,24±2,14 39,28±1,71 288,5±6,89 2,808±0,192 20,51±0,84 17,575±0, ,7±5,40 2,719±0,101 20,07±0,807 Enzim etki - 132,47 ±5,07 43,33±1,13 330,6±11,0 3,816±0,223 28,69±1,08 40,43±1,16 308,6±11,3 2,871±0,117 21,83±0,88 17,883±0, ,8±5,18 2,648±0,072 20,18±0,60 a + 128,58± 5,36 42,57±1,59 335,2±14,0 3,707±0,247 28,84±1,40 39,73±1,24 313,7±13,3 2,749±0,149 21,57±1,12 18,275±0, ,2±8,10 2,932±0,153 23,25±1,55 P değerleri Yağ 0,137 0,957 0,021 0,467 0,755 0,747 0,008 0,988 0,073 0,420 0,049 0,333 <0,001 Enzim 0,571 0,713 0,752 0,751 0,932 0,668 0,707 0,499 0,797 0,604 0,223 0,093 0,002 Y x E 0,261 0,481 0,454 0,638 0,146 0,205 0,07 0,413 0,017 0,454 0,032 0,115 0,000 BY; Bitkisel yağ (kanola yağı), HY; Hayvansal yağ (sığır don yağı), KY; Karışık yağ (%50 BY+%50 HY), +; enzim ilaveli, -; enzim ilavesizyxe; Yağ enzim interaksiyonu. a-; Aynı sütunda farklı harfle gösterilen ortalamalar arasındaki farklar istatistiki olarak önemlidir. 22

32 Yağ x enzim interaksiyonun, ileum ve duodenum (g/kg CA) ağırlığı haricinde diğer ince ağırsak ölümü ağırlıkları üzerinde önemli etkisi ulunmamıştır (P>0,05) ve u etkiler şekil 4.3 ve şekil 4.4 de verilmiştir. Enzim ilavesinin itkisel yağ içeren gruun ileum ve duodenum ağırlığını (g/kg CA) önemli derecede artırırken, diğer yağ çeşitlerinde önemli ir etkisi olmamıştır. (g/kgca) a a e- e+ 5 0 BY HY KY Şekil 4.3. Yağ çeşidi x enzim ilavesinin irinci hafta ileum ağırlığına interaksiyon etkisi a (g/kgca) e- e BY HY KY 23

33 Şekil 4.4. Yağ çeşidi x enzim ilavesinin irinci hafta duodenum ağırlığına interaksiyon etkisi Yağ x enzim interaksiyonu etkisinin duodenum (cm/kg CA) uzunluğu üzerinde önemli olduğu (P<0,05), enzim ilavesinin itkisel yağ içeren grupta duodenum (cm/kg CA) uzunluğunu artırmışken, diğer yağ çeşitlerinde önemli ir etkisi saptanmamıştır ve şekil 4.5 de verilmektedir a (cm/kg CA) e- e BY HY KY Şekil 4.5. Yağ çeşidi x enzim ilavesinin irinci hafta duodenum uzunluğuna interaksiyon etkisi Birinci hafta sindirim sistemi organlarının ağırlıkları incelendiğinde, yağ çeşidinin karaciğer, taşlık (g/kg CA) ile pankreas (g) ağırlıklarını etkilediği (P<0,05) saptanmıştır. Yapılan Duncan testi sonucunda, yemlere ilave edilen hayvansal yağın karaciğer ve taşlık ağırlığını düşürücü, pankreas (g) ağırlığında ise artırıcı etkisi ulunmuştur. Enzim ilavesinin 1. haftada sindirim sistemi organ ağırlıklarını istatistiksel olarak önemli derecede etkilemediği gözlenmiştir (P>0,05). Yağ çeşidi x enzim ilavesinin taşlık (g/kg CA) ağırlığı üzerine interaksiyon etkisi önemli (P<0,05) ulunmuş olup, itkisel yağ içeren yemlere enzim ilavesi taşlık ağırlığı üzerinde artırıcı etki yapmıştır ve şekil 4.6 da gösterilmektedir. 24

34 Çizelge 4.4. Birinci hafta sindirim sistemi ortalama organ ağırlıkları (g) Önmide Karaciğer Safra Taşlık Pankreas Sekum (g/kg CA) (g) (g/kg CA) (g) (g/kg CA) (g) (g/kg CA) (g) (g/kgca) (g) (g/kgca) Grup BY- 1,4850±0, ,540±1,000 6,368±0,385 49,41±2,87 0,2500±0,0560 1,906±0,351 6,723±0,269 52,30±2,98 0,8825±0,0514 6,838±0,321 1,828±0,336 14,21±2,43 HY- 1,5750±0, ,770±0,303 5,590±0,468 41,57±1,23 0,2000±0,0265 1,474±0,102 6,108±0,344 45,67±1,26 1,0275±0,0680 7,751±0,723 1,648±0,154 12,59±1,77 KY- 1,5950±0, ,039±0,749 6,068±0,286 46,11±3,14 0,2275±0,0598 1,661±0,362 6,820±0,461 51,32±0,34 0,9450±0,0272 7,180±0,369 1,453±0,088 11,03±0,75 BY+ 1,3150±0, ,977±0,889 5,875±0,492 53,07±1,03 0,1725±0,0335 1,663±0,484 6,873±0,543 62,35±2,97 a 0,7225±0,0843 6,497±0,488 1,760±0,163 16,48±2,63 HY+ 1,4725±0, ,881±0,413 5,990±0,316 44,16±1,08 0,2250±0,0401 1,638±0,253 6,408±0,496 47,06±1,94 0,9200±0,0769 6,762±0,387 1,830±0,069 13,55±0,57 KY+ 1,7025±0, ,302±0,904 6,803±0,490 48,52±1,22 0,3000±0,0774 2,158±0,564 6,953±0,456 49,70±1,41 0,9950±0,0429 7,146±0,312 1,995±0,157 14,37±1,31 Yağ etki BY 1,4000±0, ,757±0,626 6,121±0,304 51,24±1,57 a 0,2113±0,0336 1,784±0,281 6,797±0,282 57,32±2,72 a 0,8025±0,0548 6,667±0,278 1,794±0,173 15,35±1,71 HY 1,5238±0, ,325±0,291 5,790±0,272 42,87±0,90 0,2125±0,0227 1,556±0,130 6,258±0,285 46,37±1,10 0,9738±0,0517 a 7,256±0,423 1,739±0,085 13,07±0,88 KY 1,6488±0, ,171±0,546 6,435±0,297 47,32±1,62 a 0,2638±0,0473 1,910±0,324 6,886±0,301 50,51±0,74 0,9700±0,0254 a 7,163±0,224 1,724±0,132 12,70±0,94 Enzim etki - 1,5517±0, ,782±0,393 6,008±0,224 45,70±1,65 0,2258±0,0267 1,680±0,164 6,550±0,214 49,77±1,32 0,9517±0,0324 7,257±0,287 1,642±0,032 12,61±1,01 + 1,4967±0, ,720±0,442 6,223±0,262 48,59±1,24 0,2325±0,0323 1,820±0,248 6,744±0,271 53,03±2,32 0,8792±0,0505 6,802±0,225 1,8617±0,05 14,80±0,90 P değerleri Yağ 0,094 0,531 0,349 0,030 0,459 0,626 0,347 <0,001 0,014 0,422 0,932 0,341 Enzim 0,533 0,919 0,550 0,098 0,864 0,646 0,606 0,070 0,145 0,253 0,191 0,175 Y x E 0,412 0,627 0,361 0,946 0,291 0,607 0,979 0,032 0,201 0,592 0,322 0,819 BY; Bitkisel yağ (kanola yağı), HY; Hayvansal yağ (sığır don yağı), KY; Karışık yağ (%50 BY+%50 HY), +; enzim ilaveli, -; enzim ilavesiz YxE; Yağ enzim interaksiyonu. a-; Aynı sütunda farklı harfle gösterilen ortalamalar arasındaki farklar istatistiki olarak önemlidir. 25