Sinir Sistemi - 1. Cevap D. Hücre gövdesinden akson ve dendrit denilen uzantılar çıkar. Bu uzantılara nörofibril denir. Cevap D

Transkript

1 Sinir Sistemi Nöronların hücre gövdesinde mitokondri, endoplazmik retikulum, golgi organelleri ve çekirdek bulunur. Sentrozom bulunmaz ve sinir hücreleri bölünemez. Hücre gövdesinden akson ve dendrit denilen uzantılar çıkar. Bu uzantılara nörofibril denir. 7. Beyin ve beyinciğin dış kısmında boz, iç kısmında ak madde bulunur. Omurilik ve omurilik soğanında ise dışta ak, içte boz madde bulunur. 2. Bazı faaliyetler beyin kabuğu tarafından öğrenildikten sonra alışkanlık haline gelir ve omuriliğe aktarılır. Araba sürme, bisiklete binme, dans etme, örgü örme gibi faaliyetler bu duruma örnektir. 8. Botoks motor nöronların işlev yapmasını engelleyen bir maddedir. Motor nöronlar ise uyarıları tepki organına (efektör) iletir. Bu yüzden duyu nöronları uyarıları alır ve ara nöronlara iletir. Değerlendirme yapılır ancak tepkiler efektörlere iletilemez. 3. L ile beynin kıvrımlı olan kabuk bölgesi gösterilmiştir. Y ile arka beyin kısmında yer alan beyincik gösterilmiştir. G beyincik yarım kürelerini bağlayan pons bölgesidir. S ise omuriliktir. 4. Hipotalamus vücudumuzun otomatik kontrol merkezidir. Uyku, iştah, kan basıncı, vücut sıcaklığı, su dengesi gibi olayları düzenler. Duyular duyu organları tarafından alınır ve beyin kabuğunda değerlendirilir. Yutma, çiğneme, öksürme ve kusma gibi refleksleri omurilik soğanı denetler. 9. İmpuls akson ucuna geldiğinde sinaps boşluğuna nörotransmitter denilen kimyasallar salgılanır. Nörotransmitter madde diğer sinir hücresinin dendritindeki reseptörlere bağlanır. Uyarı tamamlanınca nörotransmitter maddeler enzimlerle parçalanır. 10. Bir nörondan diğerine impuls aktarımı nörotransmitter maddeler sayesinde olur. Bir nöronun akson ucundan salgılanan nörotransmitter diğer nöronun dendritindeki reseptörlere bağlanır ve Na + kanallarını açar. 5. Duyu organlarından gelen uyarılar aynı şekilde beyine iletilir. Ancak değerlendirme merkezleri farklı olduğu için farklı duyular olarak sınıflandırılır. Sinestezi kokuların renk olarak algılanmasıdır. Nöron boyunca Na + K + pompası sayesinde elektriksel iletim olur. Nörotransmitter maddeler sinapslarda görev yapar. 11. Beyin kabuğu (uç beyin) öğrenme, hafıza, zeka, yazma, konuşma ve duyuların değerlendirilmesi gibi olayları gerçekleştirir. Şarkı söyleme ve refleksler omurilik tarafından denetlenir. 6. Nöronlar, impuls oluşturma, iletme ve değerlendirme özelliğine sahip hücrelerdir. Ayrıca nöronlar akson uçlarından bazı hormonları nörotransmitter madde olarak salgılar. Vücudumuzda çizgili kas hücreleri fermantasyon yapar. 12. Omurilik soğanı solunum, dolaşım, sindirim ve boşaltım gibi hayati olayları denetler. 1

2 Sinir Sistemi Uyarı şiddetinin artması uyarılan nöron sayısını ve dolayısıyla oluşturulan impuls sayısını ve dolayısıyla oluşturulan impuls sayısını arttırır. Beyne ulaşan impuls sayısının artması da tepki şiddetini arttırır. 2. Uyarı öncelikle duyu organı tarafından alınır. Duyu nöronu omuriliğin dorsal kök denilen kısmından giriş yapar. Ventral kökten çıkan motor uyarıyı efektör organa ulaştırır. 3. Sinapslarda impuls iletimi nörontransmitter denilen kimyasal maddeler sayesinde gerçekleşir. Ayrıca oksijen tüketimi CO2 oluşması ve ısı açığa çıkması da olayın kimyasal yönüdür. Na + K + pompası aksonda görev yapar ve elektriksel iletimi sağlar. 7. 1, uç beyin olup hafıza, zeka, öğrenme gibi olaylarla duyuların değerlendirilmesini gerçekleştirir. 2, omurilik olup refleksleri kontrol eder. 3, beyincik olup vücut dengesini sağlar. 4, ara beyin bölgesidir. Hipotalamus hipofizi uyarır. Beyincik, pons ve omurilik soğanı arka beyin bölgesinde bulunur. 8. Duyusal impulsların çapraz yaptığı yer omuriliktir. Omurilik omurga boyunca uzanır. L omuriliktir. Y talamustur. Hipofizin uyarılmasını talamus değil hipotalamus yapar. Beyinden çıkan sinirlerin çapraz yaptığı yer omurilik soğanıdır. S, hayatsal olayları denetler ve zarar görürse birey hayatını kaybedebilir. 4. Miyelin kılıf bulunan nöronlardaki impuls iletimi miyelin kılıf bulunmayanlara göre daha hızlıdır. Ayrıca ranvier boğumu sayısı arttıkça impuls iletimi yavaşlar. L ve Y nöronları miyelinli olduğu için S ve G nöronlarından daha hızlı iletim yapar. Y de ranvier boğumu daha az olduğu için L den daha hızlı iletim yapar. 9. Sinir hücrelerinde impuls iletimi sırasında oksijenli solunum ile ATP üretilir. Bu sırada CO 2 ve ısı artar. Bu yüzden L, CO 2 veya ısı olabilir. Enzimler tüketilmez ve miktarı sabittir. Bu yüzden Y enzim olabilir. S ise oksijenli solunumda tüketilen O 2 veya glikoz olabilir. 10. Beyin ve omurilikteki nöronlara ait miyelin kılıfın zarar görmesi durumunda ortaya çıkan hastalık multipl skleroz rahatsızlığıdır. 5. I. Denge beyincik tarafından sağlanır. II. Öğrenme, hafıza, zeka, hatırlama gibi olaylar uç beyin tarafından denetlenir. III. Refleks hareketleri omurilik tarafından denetlenir. 11. Göz bebeğinin büyüyüp küçülmesi gibi görme refleksi ile işitme reflekslerini orta beyin kontrol eder. Ayrıca kas tonusu ve vücut duruşunu kontrol eder. İskelet kasları istemli çalışır. İstemli hareketler ise uç beyin tarafından kontrol edilir. 6. Beyin kabuğu (uç beyin), talamus, hipotalamus ön beyin kısmında yer alır. Beyincik, pons ve omurilik soğanı ise arka beyin bölgesinde bulunur. 12. Diz kapağı refleksi gibi basit refleks olaylarında duyu ve motor nöronlar görev yapar. Ara nöron görev yapmaz. Ara nöron ise yan kök kısmında bulunur. 2

3 Sinir sistemi Arka beyin bölgesinde bulunan omurilik soğanının dışında ak, içinde boz madde bulunur. Ara beyin bölgesinde bulunan hipotalamus impuls iletiminin yanında hormon salgılar. Uç beyin ve beyincik iki yarım küreden oluşur. 6. Anestezi duyu nöronlarının işlev yapmasını engelleyerek bireyin acı hissetmesini önler. Ara nöronların çalışmaması durumunda felç ortaya çıkar. Motor nöronlar zarar görürse uyarılar efektör organlara iletilemez ve tepki oluşmaz. 2. Beyin yarım küreleri üstten nasırlı cisim, alttan ise beyin üçgeni ile birbirine bağlanır. Sağ yarım küre vücudun sol tarafını, sol yarım küre de vücudun sağ tarafını kontrol eder. Rolando yarığı beyin yarım kürelerini enine ayıran yarıktır. 7. Tüm sinir hücrelerinde uyarı impuls şeklinde taşınır. Uyarının şiddeti arttıkça oluşan impuls sayısı da artar. Soruda olduğu gibi daha sıcak nesnelere dokunmak impuls sayısını ve verilen tepki şiddetini arttırır. Ancak uyarı şiddetinin artması (burda sıcaklık) impuls hızını etkilemez. İmpuls hızını miyelin kılıf, ranvier boğumu ve aksonun çapı etkiler. 3. Nöronlar çok fazla özelleşmiş olup bölünme yeteneklerini de kaybetmiştir. Nöroglia hücreleri nöronlara destek sağlayan ve beslenmelerine yardımcı olan hücrelerdir. Mikroglialar ise sinir sistemini mikroplara karşı savunur. 8. Kas koordinasyonunu denetleyerek vücudun dengesini ayarlayan beyin bölümü beyinciktir. Ayrıca beyinciğin dış kısmı boz, içkısmı ak maddeden oluşur durumda Na + lar hücre dışına, K + lar hücre içine aktif taşıma ile taşınmıştır. 2. durumda hücre dışında fazla olan Na + lar difüzyonla hücre içine giriş yapmıştır. Böylece impulsun iletildiği durum olan depolarizasyon gerçekleşmiştir. 3. durumda K + iyonları hücre dışına çıkar ve yük durumu ilk baştaki haline döner. Bu duruma ise repolarizasyon denir. 9. BOS, sinir hücreleriyle kan damarları arasında madde alışverişini ve iyon derişiminin dengede kalmasını sağlar. Ayrıca beyni ve omuriliği darbelere karşı korur. 10. Omurilik soğanı yutma, çiğneme, kusma, öksürme ve hapşırma gibi refleksleri kontrol eder. Diz kapağı refleksi omurilik tarafından kontrol edilir. 5. Otonom sinir sistemi sempatik ve parasempatik olarak 2 bölümden oluşur. Sempatik ve parasempatik sinirler birbirine zıt çalışır. Parasempatik sinirler idrar kesesini daraltır, bronşları daraltır, kalp atışlarını yavaşlatır ve göz bebeğinin küçülmesini sağlar. Ancak bağırsak ve mide hareketlerini hızlandırır. 11. Sinir hücreleri, sinir lifleri ve sinir hücrelerinin kümeleşerek oluşturduğu gangliyonlar çevresel sinir sistemini meydana getirir. Beyin ve omurilikten çıkan duyu ve motor nöronlardan oluşur. Beyinden 12, omurilikten ise 31 çift sinir çıkarak vücuda yayılır. 3

4 Sinir Sistemi L ince zar olup içerdiği kılcal damarlar sayesinde beyin hücrelerini besler. S örümceksi zar olup ince bağ dokusu liflerinden oluşmuştur. Y sert zar olup kafatasının hemen altında bulunur. 7. Somatik sinirlerde miyelin kılıf bulunurken otonom sinirlerde miyelin kılıf bulunmaz. Otonom sinir sistemi birbirine zıt çalışan sempatik ve parasempatik sistemden oluşur. Bunlardan biri organın çalışmasını hızlandırırken diğeri yavaşlatır. 2. Orta beyin, ara beyin ile beyincik arasında kalan bölgedir. Beyincik, omurilik ve omurilik soğanı arasında bağlantı kuran sinirler orta beyinden geçer. 3. Orta beyin, pons ve omurilik soğanı beyin sapını oluşturur. Talamus uyku ve uyanıklık durumunu düzenler. Beyinciği zedelenen insanda denge problemleri görülür. Vücut dengesini hipotalamus değil beyincik kontrol eder. 8. L tek kutuplu nöron olup hücre gövdesinden tek bir uzantı çıkar. Genelde çevresel sinir sisteminde bulunur. Y iki kutuplu nöron olup görme ve koku alma organlarında bulunur. S, hücre gövdesinden çok fazla uzantının çıktığı çok kutuplu nörondur. Merkezi sinir sistemindeki ara ve motor nöronlar bu şekildedir. 9. Sinir sistemi ve endokrin sistem homeostaziyi sağlayan denetleyici ve düzenleyici sistemlerdir. Solunum sistemi ise vücudun gaz alışverişini sağlar. 4. L bölümü çevresel sinir sisteminin motor bölümüdür. Motor nöronlar uyarıları efektör organlara taşır. Beyin üç bölümde incelenir. Y ön beyin, S ise arka beyin kısmıdır. 10. Sempatik sinirler genellikle organları hızlandırıcı etki yaparken parasempatik sinirler yavaşlatıcı etki yapar. Ancak sindirim sistemi üzerinde bunun tersi çalışırlar. Yani sempatik sinirler sindirim sistemini yavaşlatırken parasempatik sinirler hızlandırır. 5. Omurilik soğanı öksürme, yutma, çiğneme ve hapşırma gibi refleksleri kontrol eder. Omurilik ve omurilik soğanının dış kısmında ak, iç kısmında boz madde bulunur. Beyinden çıkan sinirler omurilik soğanında çapraz yapar. 6. İmpuls hızını miyelin kılıf, aksonun çapı ve ranvier boğumu sayısı etkiler. Uyarı şiddeti impuls sayısını ve tepki şiddetini etkiler. 11. Ara nöronu zarar gören bir kişide (Bitkisel hayata girmiş) uyarı duyu organlarından alınıp duyu nöronlarıyla merkezi sinir sistemine getirilse bile uyarı değerlendirilemez ve tepki oluşmaz. 12. Dinlenme halindeki (polarizasyon) bir nöronun aksiyon potansiyeli 70mV tur. (L olayı) Sinirsel iletim (depolarizasyon) sırasında aksiyon potansiyeli yükselir. (Y olayı) İmpuls geçtikten sonra (repolarizasyon) aksiyon potansiyeli tekrar düşer. (S olayı) L polarizasyon Y depolarizasyon S repolarizasyon 4

5 Sinir Sistemi İki nöron arasındaki iletişimi sağlayan bölgeye sinaps denir. Sinapslardaki iletim dopamin, seratonin, asetilkolin ve histamin gibi nörotransmitter maddeler sayesinde gerçekleşir. Sitokinin ise bitkisel bir hormondur. 7. Uyku halinde talamus ve uç beyin işlev yapmaz. Bu sayede sinirlerin uyarı eşiği yukarıya çekilir. Bu sayede uykuda çok şiddetli uyaranlar olmadığı sürece uyanmayız. 2. Beyin yarım küreleri yani uç beyni hasar gören insanda istemli yapılan davranışlar gerçekleşmez. Yazma, konuşma, şarkı söyleme gibi olayları gerçekleştiremez. Duyuların değerlendirilmesi uç beyinde gerçekleştiği için duyuların alınmasında da problemler yaşanır. 3. Talamus koku duyusu haricindeki duyusal uyartıların duyu merkezlerine yönlendirildiği yerdir. Orta beyin görme ve işitme refleksleri ile kas koordinasyonunu sağlar. Pons, iki beyincik yarım küresi arasındaki sinirsel bağlantıyı sağlar. 4. Sol yarım küre beynimizin mantıksal kısmıdır. Matematiksel işlemlerde başarılıdır. Kelime, sayı ve sembollerle ilgilenir. Vücudun sağ tarafını kontrol eder. Sağ yarım küre duygusal bölüm olup görsel, sanatsal konularla ilgilenir. 8. Nöronlar çok fazla özelleşmiş hücreler olup sentrozomları yoktur ve bölünemezler. Bazı nöronlarda birden fazla çekirdek bulunabilir. Schwann hücreleri nöronları destekleyen bir çeşit gliya hücresidir. 9. Uyarıları beyin ve omuriliğe taşıyan getirici nöron (1) denilen duyu nöronlarıdır. Merkezi sinir sisteminde bulunan ve değerlendirmeyi yapan ise ara nörondur (2). Uyarıları efektöre (tepkime organı) ulaştıran ise motor nörondur (3). 10. Vücuttan gelip beyne doğru giden nöronlar omurilikte çapraz yapar. Ayrıca araba sürme, dans etme gibi alışkanlık hareketlerini ve refleksleri kontrol eder. 11. Her iç organa biri sempatik diğeri parasempatik sinir sisteminden gelen bir çift sinir gider. Böylece organların çalışma hızı ayarlanır. 5. Nöronun gövdesinden çıkan kısa uzantılara dendrit, en uzununa ise akson denir. Schwann hücreleri miyelin kılıfı oluşturur. Akson uzunluğu nöronun özelliğine göre farklılık gösterir. Dendritler sinaps bölgelerinde diğer nöronlardan uyartının alınmasını sağlar. 12. İmpul hızını şu faktörler arttırır: Miyelin kılıfın bulunması Ranvier boğumu sayısının az olması Akson çapının artması Buna göre en hızlı impuls 5 te, en yavaş impuls 2'de görülür. 6. İmpulslar omurilikten geçerken çapraz yapabilir. Sol ayağına iğne batan biri sağ ayağını çekiyorsa impuls arka (dorsal) kökten giriş yapar, çaprazdan sonra ön (ventral) kökten çıkış yapar. Yani tir. 13. Nöronun akson kısmında impuls iletimi sırasında ATP harcanır, ADP oluşur. Hücresel solunuma bağlı ısı oluşur. Nörotransmitter salınımı sinapsta olur. 5

6 Duyu Organları (6) 1. Kulak Mekanoreseptör Göz Fotoreseptör Burun ve dil Kemoreseptör Deri Mekanoreseptör ve termoreseptör 7. Derimiz vücudumuzu dış etkilere karşı korur, terleme ile vücut sıcaklığını ayarlar ve boşaltma yardımcı olur. Ayrıca deri güneş ışınlarının etkisiyle D vitaminin asıl haline dönüşmesinde etkilidir. Alyıvar üretimi kemik iliklerinde gerçekleşir. 2. Göze gelen ışığın ilk kırıldığı yer kornea denilen saydam tabakadır. İkinci kez kırıldığı yer ise göz merceğidir. Göz merceğinin saydamlığını kaybetmesi sonucunda ortaya çıkan hastalığa katarakt denir. 8. Epitel doku ve kıkırdak doku gibi kan damarları bulunmayan dokular temel bağ dokudan difüzyonla beslenir. 3. Vücut pozisyonunun yer çekimine göre dikey düzlemde ayarlanması statik denge olup kesecik ve tulumcuk tarafından sağlanır. Dönme, hızlanma ve yavaşlama gibi hareketlerde vücut pozisyonunun korunması dinamik denge olup yarım daire kanalları tarafından sağlanır. 9. Çubuk hücreleri, renklere karşı duyarsızdır. Beyaz ışığı ise çok iyi alırlar. Sayısı milyon civarındadır. Koni hücreleri ise renkleri algılamamızı sağlar ve sarı benekte yoğunlaşmıştır. Sayısı 6,3-6,6 milyon civarındadır. 4. Yağ bezlerinin önemli kısmı kıl köklerinin içinde yer alır ve salgısına sebum denir. Dudak kenarı, tırnak yatakları dışında vücudun tüm derisinde ter bezleri bulunur. Yağ bezlerinin kanallarının tıkanması sonucunda iltihaplanmalar oluşabilir. 10. L Ses dalgalarının güçlendirilerek iç kulağa aktarılmasını çekiç-örs ve üzengi kemikleri sağlar. Y Kohlear kanalın tabanında bulunan ve işitmeden sorumlu olan organ korti organıdır. S Oval pencerenin devamı şeklinde olan ve salyangozda bulunan kanal vestibular kanaldır. 5. Yakındaki cisimleri net göremeyen bireyler (S) ince kenarlı mercek (a) kullanır. Uzağı iyi göremeyen bireyler (L), kalın kenarlı mercek (b) kullanır. Astiğmat denilen bulanık görme (Y) durumunda ise silindirik mercek (c) kullanır. 11. Göz küresinin önden arkaya doğru çapının kısalması veya göz merceğinin normalden ince olması durumunda hipermetrop görülür. Bu durumda görüntü retinanın arkasına düşer ve yakındaki cisimler net görülemez. İnce kenarlı mercek kullanılır. 6. Ağ tabakada görme reseptörleri ve görüntünün ters oluştuğu sarı benek bulunur. Reseptörler sinir hücreleriyle bağlantılıdır. İris damar tabakaya bağlı kısımdır. 12. Damar (koroid) tabaka, koyu renkli pigmentler içerir. Bu sayede göz içinin karanlık olması sağlanır ve ışık yansımaları önlenir. Bu durumda görüntü netliğini arttırır. 6

7 Duyu Organları (7) 1. Reseptörler ağ tabakada bulunur. Göze renk verici pigmentler ise damar tabakadan oluşan iris kısmında bulunur. Sert takabada bulunan kornea ile damar tabakaya bağlı bulunan göz merceği ışığın kırıldığı yapılardır. 7. Görme reseptörlerinin bulunduğu sarı benek ve görme sinirlerinin gözden çıkış yaptığı kör nokta ağ tabakada bulunur. Kornea sert tabakada bulunurken mercek ve iris damar tabakaya bağlıdır. 2. Burundaki sarı bölgede kemoreseptörler bulunur. Kulaktaki korti organında mekanoreseptörler bulunur. Derinin dermis tabakasında çeşitli almaçlar bulunur. Gözdeki sarı benekte fotoreseptörler bulunur. Derinin epidermis (üst deri) kısmında reseptör bulunmaz. 8. Vestibular Kanal Kohlear Kanal Timpanik Kanal Vestibular ve timpanik kanallarda perilenf sıvısı bulunurken kohlear kanal ve yarım daire kanallarında endolenf sıvısı bulunur. 3. Üst deride deriye renk veren canlı hücreler bulunur. Yağ bezlerinin salgısına sebum denir. Alt deri, derinin asıl canlı kısmıdır. Kan damarları, salgı bezleri ve reseptörler alt deride bulunur. Kıllar ve tırnaklar keratinleşmiş yapılardır. 4. Orta kulak ile yutağın arasında östaki borusu bulunur. Bu yapı orta kulak boşluğundaki hava basıncı ile dış ortam arasındaki basıncı dengeleyerek kulak zarının zarar görmesini önler. 5. Yarım daire kanallarının içinde ampula ve kupula denilen yapılar bulunur. Tulumcuk ve kesecikte ise otolit taşları bulunur. 6. Ampulada bulunan tüylü reseptör hücreler kupula adı verilen jelatinimsi bir madde içerisinde uzanır. Ampula, yarım daire kanallarının tabanında bulunur. Başımız hareket ettiğinde yarım daire kanalları vücutla birlikte hareket eder; fakat endolenf sıvısı aynı hızla hareket etmez ve kupulaya baskı yapar. Böylece kıl hücreleri eğilerek uyarılar beyne ve beyinciğe iletilir. 9. Göz bebeği irisin ortasında bulunan delik olup göze giren ışık miktarını ayarlar. İris ise istemsiz çalışır ve düz kaslardan oluşmuştur. Şiddetli ışıkta göz bebeği küçülürken az ışıkta büyür. 10. İnsanda ve diğer omurgalılarda üst deri (epidermis) çok katlı yassı epitelden oluşmuştur. Hücreler karşılaştıkları basınçtan dolayı üst kısımlara doğru yassılaşmış ve keratinleşmiştir. 11. Bağ doku, organların arasını doldurarak desteklik sağlar. İçerdiği makrofaj ve plazma hücreleri bağışıklıktan sorumludur. Ayrıca epitel ve kıkırdak doku gibi dokuları besler. 12. Astigmatizmde göz merceği veya korneada oluşan düzensiz kavisler, nesnelerden gelen ışınları farklı açılarda kırdığından, ışınlar retinanın her yerine aynı şekilde oluşmaz. Bu nedenle bulanık görme olur. 13. Dil beslenme, konuşma ve tat almada görevlidir. Dili örten epitel dokuda tat alan ve papilla adı verilen çıkıntılar bulunur. Papillaların epiteli içinde tat tomurcukları bulunur. 7

8 Duyu Organları (8) 1. Omurilik soğanı solunum, dolaşım ve boşaltım gibi hayatsal olayları denetler. Duyuların alınmasında bir görevi yoktur. Talamus ise koku haricindeki duyusal uyartıların duyu merkezlerine yönlendirildiği yerdir. Tat alma, görme ve koklama duyuları uç beyinde değerlendirilir. 7. L Kornea Y Göz bebeği S Göz merceği G Camsı cisimdir. Bunların görev yapma sırası L - Y - S - G şeklindedir. 2. Yarım daire kanalları tulumcuk, kesecik ve beyincik denge olayında görevlidir. Omurilik ise refleks merkezidir. 3. Gözyaşı gözdeki yabancı maddelerin yıkanması, lizozomal bakteriyel enzimler sayesinde bakterilerin öldürülmesi, kornea ve göz merceğine besin sağlanması gibi işlevleri gerçekleştirir. 4. I Kulak kepçesi olup ses dalgalarını toplar. 8. Şekilde verilen göz kusuru miyoptur. Çünkü miyopta gözün önden arkaya olan çapı normalden uzun olup görüntü retinanın önüne düşer. Göz merceği normalden şişkin olup kırıcılığı artmıştır. Göz merceğinin saydamlığını kaybetmesine katarakt denir. 9. Gözün en dış kısmında koruyucu olan sert tabaka bulunur. Sert tabakanın altında damar tabaka, en içte ise reseptörlerin bulunduğu ağ tabaka yer alır. III Kulak zarı olup ses dalgalarını işitme kemiklerine aktarır. V İşitme sinirleri olup impulsları talamusa ulaştırır. VI Yuvarlak pencere olup ses dalgalarınır, söndürüldüğü yerdir. VII Salyangoz olup işitme olayı burda gerçekleşir. 10. Kulak kepçesi memelilerde bulunur ve insanda hareketsizdir. Dış kulak sadece karada yaşayan memelilerde bulunur. Dış kulak yolundaki kulak kiri ve kıllar yabancı maddeleri tutar. 5. Burnumuz mefes ve koku almayı sağlar. Solunumla aldığımız havayı ısıtır, nemlendirir ve temizler. Uçucu olan koku molekülleri mukusta çözündükten sonra algılanabilir. 11. Sarı bölge burunda koku reseptörlerinin bulunduğu yerdir. Korti organı kulakta işitmeyi sağlayan mekanoreseptörlerin bulunduğu bölgedir. Dermis denilen alt deride termo ve mekanoreseptörler bulunur. Gözdeki sarı benekte ise görmeyi sağlayan fotoreseptörler bulunur. 6. Miyop göz merceği ya da göz küresindeki düzensizler sonucunda ortaya çıkar. Tam renk körlüğü ve kısmi renk körlüğü koni reseptörlerinin görev yapmaması sonucunda oluşur. Gece körlüğü ise ışığı algılayan çomak reseptörlerindeki aksaklığa bağlı olarak ortaya çıkar. Katarakt, göz merceğinin saydamlığını kaybetmesidir. Hipermetrop ise göz merceği ya da göz küresindeki sorunlara bağlı olarak ortaya çıkar. 12. Tadın alınmasında besinin kokusu ve sıcaklığı etkilidir. Koku duyusu ile tat duyusu birbiriyle ilişkilidir. Burnu tıkalı biri besinlerin tadını almakta zorlanır. Sinirlerin impuls oluşturması için uyarıların belli bir eşik değerde olması gerekir. Tat reseptörleri dilin her yerinde bulunmasına rağmen, farklı tatları algılayan reseptörler dilin belirli bölgelerinde yoğunlaşmıştır. 8

9 Duyu Organları (9) 1. Statik denge, vücut pozisyonunun yer çekimine göre dikey düzlemde ayarlanması; dinamik denge ise dönme, hızlanma ve yavaşlama gibi hareketlerde vücut pozisyonunun korunmasıdır. Kesecik ve tulumcuk içerisindeki tüylü hücreler başın konum değişikliğine göre yer çekimine ve tek yöne hareketlere tepki verir. Uyarılar beyne ve beyinciğe iletilerek vücut dengesi sağlanır. 7. Kör nokta ağ tabakada bulunur. Ön oda kornea ile göz merceği arasında bulunur. Göz merceği damar tabakaya bağlıdır. İrisin ortasında göz bebeği bulunur ve iris damar tabakanın öne doğru uzamasıyla oluşmuştur. Kornea, sert tabakada bulunur ve koruyucudur. 2. Öncelikle ses dalgaları kulak kepçesi tarafından toplanır ve kulak zarı titreşir (II). Kulak zarındaki titreşimler çekiç-örs-üzengi kemikleri sayesinde güçlendirilerek iç kulağa aktarılır (IV). Ses dalgaları salyangozdaki vestibular kanala geçer (III). Salyangozun orta bölümündeki kohlear kanalda bulunan korti organındaki temel zar titreşir (I). Tüylü hücrelerde oluşan impulslar işitme sinirleri ile beyne iletilir (V). 8. Esnemek, ağız ve burnu kapatarak yutağa basınç uygulamak, sakız çiğnemek gibi durumlar dış ortamla orta kulak arasındaki basıncın dengelenmesinde etkilidir. Östaki borusu sayesinde basınç dengelenir. 9. Gözdeki reseptörler en yoğun sarı benekte bulunur ve ışığı algılar. Kemoreseptörler dil ve burunda bulunur. Ancak tüm duyu organlarındaki reseptörler belli bir eşit değerdeki uyarıları alır. 3. Epitel doku vücudun iç ve dış yüzeyini örter ve korur. Bez epiteli hormon gibi salgıları üretir. Duyu epiteli duyu organlarında bulunur. Bağırsaktaki epitel ise besinlerin emilmesini sağlar. 10. Tat molekülleri türükte çözündükten sonra dilin yüzeyindeki reseptörlerde uyartı oluşturur. Daha sonra bu impulslar uç beyine ulaşır ve tat olarak algılanır. Yani II-III-I şeklindedir. 4. Uzaktaki bir cisme bakıldığında silli kaslar gevşer, damar tabaka genişler ve mercek bağları gerilir. Bu sayede mercek incelir ve kırıcılığı azalır. 5. Yakını iyi görememe problemi olan hipermetropta görüntü retinanın arkasında oluşur. Çünkü göz merceği normalden incedir ya da gözün önden arkaya olan çapı normalden kısadır. Hipermetropta net görebilmek için ince kenarlı mercek kullanılır. 11. Ağ tabakanın sarı benek denilen kısmında renkleri algılayan koni reseptörleri çok fazla bulunur. Ağ tabakası diğer kısımlarında ise çubuk reseptörleri bulunur. Bu yüzden gözün yan tarafından yaklaştırılan bir cismin algılanmasında öncelikle çubuk reseptörleri görev yapar. Ardından sarı benekte bulunan koni reseptörleri çalışır. Bu yüzden cismin önce şekli sonra rengi daha iyi algılanır. 12. Göze gelen ışınlar ilk önce korneada daha sonra göz merceğinde kırılır. 6. Kaşlar, kirpikler, göz kapakları, gözyaşı bezleri ve göz kasları göze yardımcı yapılardır. Mercek kası, göz uyumunun sağlanmasında ve dolayısıyla görme olayında görevlidir. 13. Vücut kendi ekseninde döndüğünde yarım daire kanalları da vücutla birlikte hareket eder, fakat endolenf sıvısı aynı hızla hareket etmez. Dönerken aniden durulursa sıvı hareketi hemen durmayacağından kupuladaki kıl hücreleri uyarılmaya devam eder ve baş dönmesine neden olur. 9

10 Duyu Organları (10) 1. Burunda bulunan kemoreseptörler mukusta çözünen molekülleri algılarken dilde bulunan kemoreseptörler ise tükürükte çözünen molekülleri algılar. Endolenf ise kulakta salyangoz ve yarım daire kanallarında sıvıdır. 8. Yarım daire kanalları, tulumcuk ve kesecik dengeden sorumludur ve iç kulakta bulunur. Dış ve orta kulakta denge ile ilgili bir organ bulunmaz. İşitme organı ise iç kulakta bulunan salyangozdur. 2. Kıl ve tırnaklar keratinleşmiş yapılardır. Ter bezi alt deride bulunan kanallı bir bezdir. 3. Alt deride dokunma, basınç ve sıcaklık gibi uyarıları algılayan duyu cisimcikleri ile ağrı ve acıyı algılayan serbest sinir uçları bulunur. Deride koku reseptörü bulunmaz. 4. Saydam tabaka ile göz merceği arasında kalan boşluk ön oda, mercek ile iris arasında kalan boşluk ise arka odadır. İrisin ortasında ise göz bebeği bulunur. 9. İrisin ortasında göze giren ışığı ayarlayan göz bebeği bulunur. Göz bebeği büyüklüğünü orta beyin ayarlar. Ağ tabakada fotoreseptörler bulunur. Korneada sinirler bulunurken kan ve lenf damarları bulunmaz. 10. Göz uyumu sağlanırken mercek kalınlığında değişim olur. Uzaktaki bir cisme bakarken mercek incelir ve kırıcılığı azalır. Uzaktaki bir cisme bakarken mercek kalınlaşır ve kırıcılığı artar. Koni ve çomak hücreleri denilen fotoreseptörlerin sayıları değişmez. 5. Acı Tatlı Ekşi Tuzlu Dilde, bazı tatları algılayan tat yomurcukları belli bölgelerde yoğunlaşmıştır. 11. S Y L Kulak yolu (hava) Çekiç-örsüengi (işitme kemikleri) (katı) Vestibular kanal (Perilenf sıvısı) 6. Çubuk hücrelerinde bulunan rodopsin maddesi ışıkta parçalanır, karanlıkta ise tekrar sentezlenir. Bu nedenle aydınlık bir ortamdan karanlık bir ortama geçildiğinde ilk anda net görme gerçekleşmez. Bir süre sonra yeterli rodopsin sentezlendiğinde net görüntü oluşur. Rodopsin sentezi için A vitamini gereklidir. 12. Kulak zarında oluşan titreşimler işitme kemikleri sayesinde oval pencereye aktarılır. Oval pencere iç kulaktaki vestibular kanala açılır. Östaki borusu işitmede görevli değildir. Kulaktaki basıncın dengelenmesini sağlar. Yarım daire kanalları ve tulumcuk dengede görevlidir. 7. Tüm duyu organlarında bulunan nöronlar belli bir eşit şiddeti ve üzerindeki uyarılara cevap verir. İmpuls oluşumu ve iletimi tüm nöronlarda aynı şekilde gerçekleşir. Duyuların değerlendirilmesi merkezi sinir sisteminde gerçekleşir. 13. Bazı reseptörler aynı uyaranla uyarıldığında bir süre sonra yorulur. Bu nedenle uyarı algılanamaz. Burundaki koku reseptörleri bir süre sonra yorulur ve aynı koku algılanamaz. 10

11 Sarmal Testler 7 1. Glikojen ve nişasta aynı hücrede bulunmaz. Glikojen bakteri, mantar ve hayvan hücreerinde bulunurken nişasta bitki hücrelerinde bulunur. Ancak bir canlının vücudunda bulunabilir. Örneğin otçul bir hayvan nişastayı sindirim sisteminde hidrolizle parçalar. Hücrelerinde ise glikojen üretir. 7. Sudaki besin zinciri fotosentez yapan fitoplanktonlarla birinci dereceden tüketici olan zooplanktonlar beslenir. Saprofit bakteriler ise ayrıştırıcıdır. Y fitoplankton, G zooplankton, S bakteriplankton 2. Glikojen depolama bakteri, mantar ve hayvanlarda görülür. Hücre çeperi bakteri, arke, mantar ve bitki hücrelerinde bulunur. Tüm canlılar protein sentezi gibi dehidrasyon tepkimesi gerçekleitirir. 8. Ceyda ABRh(+), Büşra BRh( ), Çağrı ARh(+), Ahmet ise BRh( ) kan grupludur. Kan uyuşmazlığı anne adayının Rh( ), baba adayının Rh(+) olduğu durumda görülebilir. I Ahmet Ceyda III. Ahmet Büşra ( ) (+) ( ) ( ) 3. Oksijenli Solunum: C 6 H 12 O 6 + 6O 2 6CO 2 + 6H 2 O II. Çağrı Büşra (+) ( ) IV. Çağrı Ceyda (+) (+) Fotosentez: 6CO 2 + 6H 2 O + ATP C 6 H 12 O 6 + 6O 2 Oksijenli solnuumda açığa çıkan CO 2 ve H 2 O fotosentezde kullanıllmaz. Çünkü fotosentezde ışık enerjisi ile kloroplastta üretilen ATP kullanılır. 4. Böcekçil bitkiler azotça fakir topraklarda yaşar ve azot ihtiyacını böceklerden karşılar. Denitrifikasyon bakterleri topraktaki azotu atmosfere verir. Siyanobakteriler ve baklagillerin köklerinde bulunan rhizobium bakterileri havanın serbest azotu bağlayarak atmosferdeki azot miktarını azaltır. 9. Mantarların çoğunluğu saprofit, bir kısmı ise parazit beslenir. Bakteriler aleminde ototrof ve heterotrof beslenme şekilleri görülür. Bazı bakteriler saprofittir. Protista aleminde bulunan cıvık mantarlar saprofittir. 10. Uyarıların şiddeti, süresi ve frekansının değişmesi impuls sayısını ve uyarılan sinir hücresi sayısını etkiler. İmpuls hızını miyelin kılıf, ranvier boğumu sayısı ve aksonun çapı etkiler. 5. Emme kuvveti = Ozmotik basınç Turgor basıncı Ozmotik basınç ve turgor basıncı birbirine ters orantılıdır. Ozotik basınç ile emme kuvveti ise doğru orantılıdır. Hücre hipotonik (az yoğun) ortama konulursa su alır ve şişer. Bu durumda turgor basıncı artarken ozmotik basıncı azalır. X noktasında ise hücre ozmotik dengeye ulaşmıştır. 11. Kulak kepçesi ile toplanan ses dalgalar kulak yoluna geçtikten sonra kulak zarının titreştirir. Kulak zarındaki titreşimler çekiç-örs-üzengi sayesinde yükseltilerek oval pencereye aktarılır. Ses dalgaları oval pencereden sonra sıvı ortamda ilerler. Vestibular kanaldan kohlear kanala geçen ses dalgaları korfi organını uyarır ve işitme gerçekleşir. 6. Mitozda oluşan hücre sayısı 2 n formülü ile hesaplanır. Mayozda ise 4 hücre oluşur. I. 2 3 x 4 = 32 hücre II. 4 x 2 3 = 32 hücre III. 4 x 2 1 = 8 hücre 12. Enzimler uygun şartlarda hücre içinde-dışında, canlıcansız ortamlarda çalışırlar. Enzimler tepkimeye girer ve değişmeden çıkarlar. Bu yüzden tekrar tekrar kullanırlar. Sıcaklık değişimleri, asidik ve bazik ortamlar enzimleri olumsuz etkiler. 11

12 Endokrin Sistemi Test Hormonlar sadece kan yoluyla etki edeceği organa taşınır. Hormonlar kanda belirli bir yoğunluğa (eşik değer) ulaştığı zaman etki gösterir. Hormonlar görevini tamamladıktan sonra kandaki miktarı azalır. Hormonlar bir mesaj taşıyan ve geri bildirim sağlayan kimyasal uyarıcılardır. 6. Pankreasın hücrelerinden salgılanan glukagon hormonu kanın glikoz seviyesini artırıcı etki yapar. Açlık durumunda kan şekeri düştüğünde karaciğerdeki glikojenin yıkımını sağlar ve kana glikoz salınımını uyarır. Böylece kan şekeri artarken karaciğerdeki glikojen azalır. 2. Hipofiz bezinden STH, LTH, LH, TSH, ACTH, ADH ve oksitosin hormonları salgılanır. Östrojen yumurtalıktan salgılanır. 3. Kortizol vücudumuzun stres hormonu olup bağışıklık baskılayıcı özelliği vardır. Eklem romatizmaları alerji, ağrı ve iltihaplanma gibi hastalıklarda kullanılan bir hormondur. Kortizol açlık durumunda protein ve yağ depolarının parçalanarak glikoza dönüşmesini sağlar. 7. Adrenalin salgısı heyecan, korku, öfke ve panik durumunda artar. Kalp atışlarını hızlandırır, kan basıncını artırır, göz bebekleri büyür, kandaki glikoz atar ve tüyler diken diken olur. Beyin ve kaslara giden kan damarlarını genişleterek bu organlara daha fazla kan gitmesini sağlar. 4. İnsülin hormonu beyin hariç tüm vücut hücrelerine etki eder. Tiroksin vücudun tüm hücrelerine etki eder. Tiroksin vücudun tüm hücrelerine etki ederek O 2 tüketimini artırır. Kalsitonin ise kandaki fazla kalsiyumun kemiklere geçmesini sağlar. 8. Kalsitonin ve parathormon salgılanmasını uyaran durum kandaki kalsiyum seviyesidir. Kandaki kalsiyum normalin üzerine çıktığında tiroit bezinden salgılanan kalsitonun hormonu devreye girer ve kalsiyumun kemiklere geçişini sağlar. Böylece kandaki kalsiyum miktarı azalır. Paratiroit bezinden salgılanan parathormon ise kemiklerde depolanmış kalsiyumun kana geçmesini ve kandaki kalsiyumun artmasını sağlar. Böylece birbirine zıt (antagonist) çalışarak kandaki kalsiyum seviyesini ayarlarlar. 5. Hipotalamus, hipofiz bezini uyararak TSH salgılanmasını sağlar. TSH ise tiroit bezinden tiroksin hormonunun salgılanmasını uyarır. Hormonlar kanda belli bir değeri aştığı zaman ( ) geri bildirim gerçekleşir. Kanda artar, tiroksin hormonu hipotalamusu uyarır ve hipofizin uyarılmasını engeller. TSH, tiroit bezinden tiroksin salglanmasını uyarır. Kalsitonin kandaki kalsiyum değişimine bağlı salgılanır. 9. Aldosteron az salgılanırsa addison hastalığı, ADH az salgılanırsa şekersiz şeker hastalığı, tiroksin az salgılanırsa miksodem hastalığı, parathormon az salgılanırsa tetani hastalığı ortaya çıkar. İç guartr ise tiroksinin fazla salgılanmasıyla olur. 12

13 Sayfa 237 Endokrin Sistemi Test Göğüs boşluğunda bulunan timüs bezi bağışıklıkta etkili olan timik hormonu üretir. Çocukluk döneminde maksimum çalışan bu bez yaş ilerledikçe küçülür ve aktivitesini yitirir. T lenfositlerinin işlevsellik kazandığı yerdir. 11. Hücrede protein sentezini artırarak hücre bölünmesini ve büyümeyi hızlandıran hormon STH'dir. Bu gelişme çağında az salgılanırsa cücelik, çok salgılanırsa devlik görülür. Gelişme çağından sonra yani yetişkinlerde çok salgılanırsa akromegali hastalığı görülür. 12. Hipofiz bezinin ön lobundan salgılanan FSH ve LH hormonları hemen erkek hem de dişi üreme sistemi üzerinde etkilidir. ACTH (Adrenokortikotropik hormon) tropik bir hormon olup böbrek üstü bezinden steroit yapılı hormonların salgılanmasını uyarır. 13. Epifiz ara beyin bölgesindeki epitalamusa bağlı bir bezdir. Melatonin hormonu salgılar. Bu hormonun salgısı, göze giren ışığın retina üzerine düşmesi ile kontrol edilir. Karanlıkta salgısı atar. 13

14 Endokrin Sistemi Test Endokrin bezler, iç salgı bezleri olup salgılarına hormon denir. Karma bezler hem endokrin hem de ekzokrin bez özelliği gösterir. Pankreas gibi karma bezler hormon salgılar. Tükürük bezi, gözyaşı bezi gibi bezler ekzokrin bezler olup hormon üretemez. Nöron uçlarından hormon salgılanabilir. 5. Kandaki fazla glikozun hücrelere geçişini sağlayan hormon insülindir. İnsülin kandaki glikozun hücrelere geçişini sağlayarak kan şekerini düşürür. Kortizol kandaki glikozu metabolizma yavaşlar ve hücrelerin glikoz tüketimi azalır. 2. Birbirine zıt etki gösteren hormonlara antogonist, benzer yönde etki gösteren hormonlara sinerjist denir. Adrenalin ve nöradrenalin kan basıncını artırarak benzer yönde etki gösterir. Glukagen ve kortizol kan şekerini artırır. ADH böbreklerden suyun geri emilimini sağlar. Aldosteron ise böbreklerden Na + emilimi sağlar. Böylece her iki hormon kan basıncının ayarlanmasında görev yapar. 6. Şeker hastalığının erken belirtileri çok sık idrara çıkma, çok su içme ve çok acıkmadır. Kandaki aşırı glikoz idrarla atılmaya başlanır. Buna bağlı olarak glikozun atılması için idrar miktarı artmaktadır. İnsülin yetersizliğinden kandaki glikoz hücrelere geçemez. Çok acıkma ve kilo kaybı görülür. 3. L Tiroksinin büyüme çağında az salgılanmasına bağlı olarak kretenizm hastalığı görülür. Y Tiroksinin normalden fazla salgılanması sonucunda graves denilen iç guatr görülür. S Tiroksinin az salgılanmasına bağlı olarak uyuşukluk denilen miksodem görülür. 7. Adrenalin dövüş ya da kaç hormonu olarakta adlandırılır. Bu yüzden heyecan, korku, öfke ve panik durumlarında vücudu güçlü kılmak için adrenalin salgısı artar. 4. Testosteron testislerden, gastrin mideden, insülin pankreastan, sekretin ise onikiparmak bağırsağından salgılanır. Bu bezler karma bezlerdir. Ancak oksitosin hipofiz bezinden salgılanır. Hipofiz bezi endokrin bir bezdir. 8. Başka bezlerin hormon salgılamasını uyaranı hormonlara tropik hormon denir. ACTH böbrek üstü bezinin kabuk bölgesini, TSH ise tiroit bezini salgı yapması için uyarır. LH ve FSH ise erkek ve dişilerde üreme sisteminin çalışmasını düzenler. 14

15 Endokrin Sistemi Test İnsülin ve glukagon hormonları pankreastan salgılanan ve birbirine zıt çalışan hormonlardır. Kan şekeri normalin üzerine çıktığı zaman salgılanan insülin hormonu hücrelerin glikoz alımını artırır. Böylece kan şekeri düşerken hücrelerdeki depo glikoz (glikojen) artar. Açlık durumunda kan şekeri düştüğünde salgılanan glukagon karaciğerdeki glikojenin hidroliz olmasını ve glikozun kana geçmesini sağlar. Böylece glikoz kan damarlarına geçer ve kan şekeri artırılır. 13. Kalsitonin tiroit bezinden, insülin pankreastan, FSH hipofiz bezinden, parathormon ise paratiroit bezinden salgılanan hormonlardır. Nöreadrenalin de bir hormon olup aynı zamanda sinir uçlarından salgılanan bir nörotransmitter maddedir. 10. ACTH ve TSH gibi tropik hormonlar endokrin bezlerin hormon salgılamasını uyarır. 11. Tiroit bezinden tiroksin ve kalsitonin hormonları salgılanır. Parathormon paratiroit bezinden salgılanırken TSH hipofiz bezi tarafından salgılanır. 12. Testosteron hormonu testislerdeki leydig hücreleri tarafından salgılanır. Bu hormon spermlerin olgunlaşmasını ve erkeklik karakterlerin gelişmesini sağlar. 15

16 Endokrin Sistemi Test Hipotalamus üstü bezi Korfizol Salgılatıcı faktör (RF) Hipofiz ACTH Böbrek Seçeneklerde verilen olayların sıralaması A-E-B-C-D şeklindedir. 5. L hormonu insülin olup kan şekerini düşürür. İnsülin eksikliğin şeker hastalığı görülür. Y hormonu adrenalindir. Adrenalin kalp atışlarını hızlandırır. S hormonu glukagondur. Glukagon ve kortizol kan şekerini artırır. 2. Tiroksin hormonu metabolik hızın ayarlanmasında görevlidir. Vücut hücrelerine etki ederek O ve glikoz tüketimini artırır ve daha hızlı enerji üretilmesini sağlar. Bü- 2 yüme ve gelişme sırasında protein sentezini hızlandırır. Nabız ve tansiyonun artmasına neden olur. 6. STH ve tiroksin hormonları protein sentezini hızlandırır. Bu iki hormon tüm vücut hücrelerini uyarır. Bu hormonların eksikliğine bağlı olarak cücelik ve zeka geriliği gibi problemler ortaya çıkabilir. 3. Hormonlar kan yoluyla etki edeceği organa ulaşır. Bu yüzden kanda dolaştıkları sürece etkilerini gösterirler. Görevini tamamlayan hormonun da hidroliz olması ve parçalanması belli bir zaman alır. Hormonlar farklı hedef dokular için bekletilmez. Tüm hormonlar organik yapıdadır. 7. Kandaki su miktarı azaldığında kanın ozmotik basıncı artar ve bu durum hipotalamustaki reseptörleri uyarır. Hipotalamusta ADH üretilerek hipofize aktarılır. Hipofizden salgılanan ADH kan yoluyla böbreklere ulaşarak ve kanalların suya geçirgenliğini artırır. Böylece su geri emilerek kana geçer ve kanın ozmotik basıncı düşer. 4. Her hormonun etki ettiği bir hedef organı vardır. Ancak tiroksin gibi bazı hormonlar tüm vücut hücrelerini etkileyebilir. Gastrin mideyi uyarır. Hormonlar kas ya da başka bezleri uyarabilir. Örneğin TSH tiroit bezini uyarır. 8. Aldosteron böbreklere etki ederek soydum ve suyun geri emilimini artırırken potasyumun geri emilimini azaltır. Bunun sonunda kanın hacmi ve basıncı artar. 16

17 Endokrin Sistemi Test Gonadotropin, üreme organlarını uyaran anlamındadır. FSH ve LH hem erkek hem dişi üreme sistemini uyaran gonadotropinlerdir. ACTH böbrekleri değil böbrek üstü bezinin kabuk bölgesini uyarır. Tiroit bezini uyaran hormon hipofizden salgılanan TSH'dir. 13. Tip II şeker hastalığı pankreastan yeterli miktarda insülin salgılanamaması ya da hedef hücrelerdeki reseptörlerin insüline karşı tepki eksikliğinden kaynaklanır. Tip II şeker hastaları diyet ve egzersiz ile kandaki şeker seviyelerini kontrol edebilirler. 10. Hormon etki edeceği organ ve dokulara kan yoluyla ulaşır. Örneğin ara beyin bölgesinde bulunan hipofiz bezinden salgılanan FSH, kan yoluyla kasık bölgelerinde bulunan yumurtalıklara ulaşır. 11. İnsülin protein yapılı, kortizol ise steroit yapılı bir hormondur. Bu iki hormon kan şekeri üzerinde etkilidir. Östrojen steroit yapılı bir hormon olmasına rağmen yumurtalıktan salgılanır. Büyüme hormonu tüm vücut hücrelerini etkilerken, insülin hormonu da beyin hariç tüm vücut hücrelerini etkiler. 12. Kortizol glukokortikoid bir hormondur. Kortizol glukagonun kan şekerini artırma özelliğini destekler. Kortizol uzun süreli açlık durumunda vücuttaki protein ve yağ depolarının parçalanarak glikoza dönüşmesini sağlar. Bu glikoz kana verilerek kan şekeri artırılır. 17

18 Endokrin Sistemi Test Böbrek üstü bezinden yeterince aldosteron hormonu salgılanmazsa kandaki mineral miktarı azalır ve kan basıncı düşer. Enfeksiyonlara karşı direnç azalır ve deri bornz renk alır. Bu hastalığa addison hastalığı denir. 5. TSH ve LTH hipofiz bezinin ön lobundan salgılanırken ADH ve oksitosin arka lobundan salgılanır. Progesteron hormonu ise yumurtalıktan salgılanır. 2. Hipofizin tiroit bezini TSH ile uyarması sonucunda tiroksin hormonu salgılanır. Tiroksin, tirozin aminoasitinden türemiş ve yapısında iyot bulunan bir hormondur. Metobolizma hızının doğrudan ayarlanmasında etkilidir. Tüm hormonlar homeostazinin ayarlamasında görevlidir. Kandaki tiroksin artarsa kan basıncı ve kalp atış hızı artar. Metabolizmanın artışına bağlı vücut ısısı da artar. 6. Böbrek üstü bezinin öz bölgesi sinir dokusundan gelişir ve sempatik sinirlerin bir uzantısı şeklindedir. Bu bölgede parasempatik sinirler bulunmaz. 3. L oksitosin olup rahim kaslarının kasılmasını uyarır ve doğuma yardımcı olur. Y hipofizden salgılanan LTH olup süt bezlerinin gelişiminde etkilidir. S hipofizden salgılanan FSH olup dişilerde yumurta, erkeklerde sperm üretiminde etkilidir. G hipofizden salgılanan LH olup dişilerde ovulasyonu sağlar. 7. Hormonlar polipeptit, amino asit, steroit, pürin veya bunların türevleri şeklinde olan organik moleküllerdir. Tüm hormonlar kan yoluyla etki edeceği organa taşınır. Hedef dokuda hormona özgü reseptör bulunması farklı dokuların farklı hormonlara cevap vermesinin nedenidir. 4. Böbrek üstü bezinin kabuk bölgesinden glukokortikoid (kortizol) ve mineralokortikoid (aldosteron) hormonlar, salgılanır. Adrenalin ise böbrek üstü bezinin öz bölgesinden salgılanır. 8. Epifiz bezinden melatonin, pankreastan insülin ve glukagon, tiroit bezinden tiroksin ve kalsitonin, böbrekten ise eritropoietin hormonları salgılanır. Kalın bağırsaktan hormon salgılanmaz. 18

19 Endokrin Sistemi Test Tip I şeker hastalığında insülin yetersizliğine bağlı olarak glikoz hücrelere giremez. Hücreler glikoz yerine protein ve yağları enerji kaynağı olarak kullandığından bağışıklık zayıflar. Yağ asitlerinin enerji için kullanımı sonucunda kan ph'si düşer, kandaki lipitli bileşikler ve kolesterol artar. Damarlar daralır, yüksek tansiyon ve kalp problemleri oluşur. İnsülin hücrelerinde değil β hücrelerinde üretilir. 13. D hormonu protein yapılı olduğundan hücre zarından geçemez ve hücre zarında bulunan reseptörlere bağlanarak etki gösterir. B hormonu steroid yapılı olduğundan hücre zarından geçer ve hücre içindeki bir reseptöre bağlanarak etki gösterir. Glukagon protein yapılı, kortizol ise steroid yapılıdır. 10. Kandaki Ca miktarı normal seviyenin üstüne çıktığında kalsitonin hormonu salgılanır ve kandaki Ca azalır. Bu yüzden t 2 'de kalsitonin salınımı başlar. Kandaki Ca miktarı normal seviyenin altına düştüğünde parathormon salgılanır ve kandaki kalsiyum artar. t 4 'de parathormon salınımı başlar. 11. Aldosteron hormonu böbreklerden Na + ve suyun geri emilimini artırırken K + 'nın geri emilimini azaltır. Bu sayede kandaki ve doku sıvısındaki iyon ve mineral dengesi ayarlanır. 12. İnsülin pankreasın β hücrelerinden salgılanır ve kan şekerini düşürür. Kandaki glikozun depolanmasını uyarır ve karaciğerdeki glikojen miktarının artırır. Glukagon ise pankreasın hücrelerinden salgılanır ve kan şekerini artırır. Karaciğerdeki glikojenin glikozlara yıkımını uyarır ve glikozlar kana geçer. Bu yüzden 5 ve 6 yer değiştirmelidir. 19

20 Endokrin Sistemi Test Uterusun (rahim) mitoz bölünmelerle kalınlaşmasını sağlayarak dişiyi hamileliğe hazırlayan ve dişilik karakterlerinin gelişimini sağlayan hormon östrojendir. Yumurtalıkta bulunan foliküllerden ve korpus luteumdan östrojen salgılanır. Ayrıca böbrek üstü bezinin kabuk bölgesinden de cinsiyet hormonları salgılanır. 6. Vazopressin (ADH) hormonu hipofizin arka lobundan salgılanır. ADH böbrek kanallarından suyun geri emilmesini sağlar. Bu sayede kan basıncı ve kan hacmi artarken kanın ozmotik basıncı azalır. 2. Bireyin t 1 'de şekerli besin olmasına bağlı olarak kan şekeri artmış olabilir. Artan kan şekeri t 2 'de insülinin etkisiyle düşmüştür. İnsülin kan şekerini normal seviyeye düşürür; normalin altına düşürmez. Normalin altına düşen kan şekeri ise glukagon sayesinde yükselir. 7. Hormonlar protein, polipeptit, amino asit, steroit, pürin ya da bunların türevleri şeklinde olan organik yapılı moleküllerdir. 8. Hipofiz, paratiroit bezini etkilemez. Paratiroit bezini uyaran kandaki Ca seviyesidir. Hipofiz bezi TSH salgılayarak tiroit bezini uyarır. 3. I. Aldosteron böbreklerden mineral ve su emilmesini sağlayarak, ADH ise su emilmesini sağlayarak kan basıncının artırır. II. İnsülin kan şekerini düşürürken glukagon kan şekerini artırır. III. Kortizol ve adrenalin kan şekerinin artmasında etkilidir. 9. Hipofiz bezinden salgılanan ADH hormonunun eksikliğinde şekersiz şeker hastalığı olur. ADH eksikliğinde böbreklerden yeterince su geri emilemez ve idrarla su kaybedilir. Kanın ozmotik basıncı atar. 4. Hipotalamus RF Hipofiz TSH Tiroit bezi L Y S 10. Hipofizin ön lobu hormonlarını kendi üretirken arka loptaki hormonlar hipotalamusta üretilir. Hipotalamusta üretilen bu hormonları hipofizin arka lobu kana salgılar. 5. Testosteron testislerden, östrojen ve progesteron yumurtalıklardan salgılanan cinsiyet hormonlardır. FSH ise hipofizden salgılanır ve üreme organlarını uyarıcı özelliktir. 11. Parathormon normalden az salgılanırsa kandaki Ca azalır ve kaslarda kramplarla kendini gösteren tetani hastalığı olur. Parathormon çok salgılandığında kandaki Ca artar ve böbreklerde çökelerek böbrek taşı oluşumuna neden olur. 20

21 Destek ve Hareket Sistemi Test İskelet sistemi vücuda şekil verir, kaslarla beraber hareketi sağlar, iç organları korur, kaslara tutunma yüzeyi oluşturur ve mineral depo eder. İskelet sistemi mineral üretmez. Kan üretimi ise kırmızı kemik iliğinde gerçekleşir. 8. Çizgili kasın D durumundan B durumuna geçmesi kasılmasıdır. Sinir uçlarının kası uyarmasıyla Ca +2 iyonları sarkoplazmik retikulumdan sitoplazmaya doğru pompalanır. Ca +2 iyonları aktin ve miyozin arasına dağılarak ATPaz enzimini aktive eder. ATP hidroliz olur ve açığa çıkan enerjiyle kas kasılır. Kasılma sırasında kasın boyu kısalır ancak hacmi değişmez. 2. A I L A bandı Y H bandı S I bandı 9. Kaburga, kürek, kafatası ve kalça kemikleri yassı kemiklerdir. Omur kemikleri ise düzensiz şekilli kemiklerdir. Z H Z 3. Düz kaslar ve kalp kası istemsiz çalışır ve otonom sinir sistemi tarafından kontrol edilir. Kalp kasında bantlaşma varken düz kasta yoktur. 10. Kan şekeri denilen glikoz hücreleri enerji ihtiyacını en kısa yoldan sağlamaları için kullanılır. 4. D kasın kasılması, B ise gevşemesidir. D'de kasın boyu küçülürken B'de uzar. Kasın kasılması sırasında A bandı değişmezken I ve H bantları daralır. Ayrıca kasılma sırasında Ca +2 iyonları aktin ve miyozin arasına yayılarak ATPaz enzimini aktive eder. 11. Kas hücreleri sinir hücreleri gibi belli bir eşik değer ve üzerindeki uyarılara cevap verir. Eşik değerin altındaki uyarılara cevap vermez. Kas teline uygulanan uyarı şiddeti artırılmasına rağmen tepki şiddeti değişmemiştir. 5. Kaslar kasılmaya başladığında ilk olarak hazır ATP tüketilir. Ardından kreatin fosfat ve glikoz kullanılır. 12. L iskelet kaslarının kemiklere bağlandığı kısma kas kirişi ya da tendon denir. Y birbirine zıt çalışan kas çiftine antagonist denir. Örneğin kol kasları. 6. Şekilde gösterilen kas çizgili kastır. Çzigili kaslar kol ve bacakta mekik; yüz, sırt ve karında yelpaze şeklindedir. Çizgili kas hücrelerinin çekirdekleri hücre zarının hemen altındadır. Çizgili kaslar güçlü kasılır ancak çabuk yorulur. 7. Eklem yüzeylerinde, soluk borusunda, bronşlarda ve burunda hiyalin kıkırdak bulunur. S aynı anda kasılıp aynı anda gevşeyen kaslara sinerjist denir. Örneğin karın ve sırt kasları 13. Ölüm sonrasında hücrelerde ATP üretimi durur. Kasların hem kasılması hem de gevşemesi için ATP gereklidir. ATP üretilemeyince kaslar gevşeyemez ve kasılı kalır. Bu duruma ölüm katılığı denir. Bir süre sonra lizozomların aktivitesiyle kas proteinleri parçalanır ve ölüm katılığı ortadan kalkar. 21

22 Destek ve Hareket Sistemi Test Kas hücrelerinin zarına sarkolemma, sitoplazmasına sarkoplazma, endoplazmik retikulumuna ise sarkoplazmik retikulum denir. Kas hücreleri çok enerji tüketen hücreler olduğu için mitokondrisi fazladır. Kas dokuda ara madde bulunmaz. Miyofibriller sitoplazmadadır. 7. Kol ve bacak kasları çizgili kaslardan oluşur. İç organlarda ise düz kaslar vardır. Örneğin mide, bağırsak ve damar gibi iç organlarda düz kas bulunur. 2. Uçları sivri ve mekik şeklinde hücreleri olan kas düz kastır. Düz kaslar istemsiz çalışır ve otonom sinir sistemi tarafından kontrol edilir. Düz kaslarda bantlaşma yoktur ve aktin miyozin dağınıktır. Diyafram çizgili kastan oluşur. 8. Epifiz sadece uzun kemiklerde bulunur ve kemiğin boyuna büyümesini sağlar. Periost kemik zarı olup tüm kemiklerin dış kısmında bulunur. Sarı kemik iliği sadece uzun kemiklerde bulunur. Kırmızı kemik iliği uzun kemiklerin baş kısmında diğer kemiklerin orta kısmında bulunur. 3. Kemik dokunun ara maddesine osein, kıkırdak dokunun ara maddesine ise kondrin denir. Kemik dokuda kan üreten kırmızı kemik iliği bulunur. Kasılıp gevşemeyi ise kas doku sağlar. 9. Oseinin organik kısmı büyük ölçüde protein yapısındaki kollajen liflerden oluşurken inorganik kısmı kalsiyum ve fosfat tuzlarından oluşur. Yaş ilerledikçe ara madedeki inorganik miktarı artar ve kemik kırılgan hale gelir. 4. En güçlü ve hızlı kasılan kas çizgili kastır. Bu yüzden grafikte S çizgili kası ifade eder. S çizgili kas olup bantlaşma vardır ve laktik asit fermantasyonu yapar. En yavaş kasılan kas düz kas olup grafikte L ile gösterilmiştir. Y ise kalp kasıdır. Y ve S'de bantlaşma görülür. Y ve L otonom sinir sistemi tarafından kontrol edilir. L kası düz kas olup tek çekirdeklidir. 10. Oynar eklemi saran eklem kapsülünün iç kısmı S ile gösterilen sinoviyal zar ile sarılmıştır. Y ise sürtünmeyi azaltan sinoviyal sıvıdır. G ile gösterilen yapı iki kemiği birbirine bağlayan ligamenttir. Tendon, kemik ile kasları birbirine bağlar. L eklemi kıkırdağıdır. 5. Kas kasılmasında öncelikle hazır ATP enerji kaynağı olarak kullanılır. Hazır ATP çok kısa bir sürede tükenir. Ardından kreatin fosfat tüketilir. Kaslarda bulunan glikojen glikoza parçalanır. Bu glikozlar önce O 2 'li solunumda enerji kaynağı olarak tüketilir. Daha sonra bu glikozlar oksijen yetersizliği olursa laktik asit fermantasyonunda kullanılır. 6. I. Kafatası eklemi Oynamaz eklem II. Dirsek eklemi Oynar eklem III. Omur eklemi Yarı oynar eklem 11. Kalsitonin kandaki fazla kalsiyumun kemiklere geçişini sağlayarak kemiklerin sertleşmesi yönünde etki gösterir. Parathormon kemiklerde depolanmış olan kalsiyumun kana geçişini sağlar ve kemiklerin yumuşamasına neden olur. A vitamini kemiklerin gelişmesine olumlu etki sağlar. 12. Tüm kaslarda glikojen depo edilir ve ihtiyaç halinde glikozlara dönüştürülür. Tüm kaslarda glikoz O 2 'li solunumla parçalanarak enerji eldesinde kullanılır. Bu yüzden L, Y ve S olayları tüm kas çeşitlerinde görülür. Ancak laktik asit fermantasyonu sadece çizgili kaslarda görülür. (G olayı) 22