CAHILLIKLER KITABI SAÖLIK

Transkript

1 CAHILLIKLER KITABI SAÖLIK 3

2 Das neue LexiAon der Medirin-Irtümer Werner Bartens sakhdir Eichbom AG, 2006 Tüm haklag haklari sakhdtr Tüm Kalemci, 2009 Karikatürler Mustafa 1 Baske Ekim YAYINA HAZIRLAYAN ' Emre Ergü ALMANCADAN ÇEVÍREN Itir Arda DANISMAN Arda Dr'Konuralp KAPAK TASARIM vc GRAFlK Mustafa Kalemci BASKI Promat Basim Sanayi Ticaret AS Esenyukt Iscanbul Sanayi Mahallesi 1673 Sokak No;34 Tel: (212) ISBN: V yaymlari Doguy Grubu lleti iro Yayincilik Ticaret AS Center No:4 Maslak Ïstanbul Maslak Mah G45 Ahi Evran Polaris Cad Dogug Power Tel: (11Z) Faks: (212) ntyyayinlaricom info@ntvyayinlaricom Sertifika No: Bu hitapta orijinal olan araptirma Almanca baskmm yayamlandsgr tarihre geçerli someç/art esas almmsµir

3 CAHILLIKLERKITABI 3 S '' Werner Bartens ALMANCADAN ÇEVIREN Itir Arda I -

4 9 9 p -

5 lçlndekiler muammmmmmmmmmmmmiongmmmmmmag-mmmmaminggmygiugnillililitiiiidtiidikbh,15 EKKÜR19 IZ KOKUSU an kendia izkokusunuduyabilirmi? 21 RI ankendinibilinçliolarakaúnyahazirlarsa,agriytdaha al mi algilar?21 UP R - punkturdedo runoktalanuyarmakönemii midir?23 ERJI rjilerömür boyudevam eder mi? KOL 25 ol kalpye damarlarigençtutarmi? i insam aptallagtinr mi? ol kanserriskiniarttinr mi? oisüzbiramniçindehiçalkolyok mudur? 29 nekten sonra sert biriçkihazmikolaylagtirirmi?30 kargi korur mu? ol soöuöa Eg BB -- g I BEBEKOLUMUSENDROMU - 31 uylmalmilr? küçukçocuklaryezukoyunmu ;ükçocuklaryumu acikbiryatakta miuyupia r?33 3ekler sirtüstüuyudujunda,anibebekõl0münû niegebilece i bilindi indenberi,tavsiyelere uyuluyorliid?,34 Jekler AKKABILAR bagparmaëmabastinpayakkabimnaya atamgeli gelmedigi 1abI I kartonlarinm ei mtdir? numaralan Ik ikkabi numã 6zer O mum=1 =amumma ma-mm mi-landaimi I in--e-g-elinima==aime-- AKLAR igin ön kismlylakogmakkaslankorurmu?sakatlanmalan önler mi? TÉRA CHÇiÇEK :h çiçekterapisi birçokratiaimhkta hastahkhafayclah olarmu?

6 L BASEMCÍKLER Bademciklerfaydasiz oldligiign küçükçocuklarda"bile 41 almaalar olurmu? BA$lNDELINMESI dü üncebazenkalaten delimirmi? Çocuklar 41 o BAytLMA hastanmuyumasrönlenmeli midir?42 Kafa travmalarmda BESLENME 42 Pizza sagliksiz midir? sagilldi beslenme midir? YaÖsiz karbonhidratlarkan bastna kbleßëtolsevlyesini,yaš Gidalardaki 44 proteindendahaolumluetkilermi?44 Hamburgersagliksizmidir? mi?50 Birdenbire çokyemekyemek gigmanlatir 6 46 BEYiN 51 midir? Insanbeyninin-geli imitamamlanmig BEYiNTRAVMASI 53 Beyinzedelenmelerinde kortizonigeyarar mi? BIT Bitler kafadan kafaya atlar mi? Ba biti sadecesaçiarini sik yikamayan insanlara mygeçer? BOBREKRAHATSIZLIKLARI Böbrekhastaliklari kadermidir?belirlibif davrani tan 58 etkilenmezier mi? KANAMASI St1RUN Burun kanamasinda ba; geriye mi yaslanmalidir? CILT Kolajeniçeren preparatlar cildipürüzsüz esnekkilarmi?60 60 Salatallkmaskesicildigergintegtirir mi? CINSELLIK HORMONLARI hormonlanbeyazirktan insaniaragöre Slyah Irktan insanlarin cinsellik bariz ekikle yüksekmidir? hormonu, daha az arzu anlammami gelir? Daha az cinsellik CINSiYETFARKLILIKLARI özellikleri digiridada) son derece Kadin erkek(blyolojik fark1imtdir?63 Ç\ÇEKHASTALIÕI virüsukalmadimi?:65 Dünyada artik hiç çiçekhastallöl ÇÍÇEKLER için,gecelerihasta odalarindan çok fazlaoksijentukettikleri Çiçekler ik arilmaii? 6 66

7 UKLAR babalannçocuklarinailgisioniarmdiggörünügünden? b siltsik i ik çocuklarinb ar mi (BSE) Í DANAHASTALIŠl kuzulardan dana hastaliöl BSE,ScrapieshastaliQina tutulmug ineklere migeçmigtir?69! " - ÖÅma 68 RESYON 72 depresanilaç\arintihanönler mi? KATEKSIKLlğlBOZUKLUAU lin'inetkilerihälâ pekbilinmiyormu?73 flìzib À Ofkil Í8dl LER mialgilar g mamammmaghymidigsmi mpammmse4- gi g gyg=g ardigçürütür mü? ABET - 76 gekeryiyeri,gekerhastasiofurmu? ET rmeksaölikli midir?uzunyagamamizisa#larmi?t1 LER bunlaricerrallimüdahaleyle dikmek ya da çapraz baúlarkoptuöunda, (jefekir mi?,-ï9 GIDALAR INUS muggidalarbirkezçözülduktensonratekrar dondurulmamall midir7 - sam ais t=n =m========lm-an--man--ma==i,lii-i il IEK dar ekmeëibeyazekmektendahasaglikhmdir? SILAtlLARI KTROSOK 79 spa men trogoksilahlarizararsizmidtr? tik E kullanançocuklardaha sonra uzwisiireparmakamer mi? El-E W@ergar yapici mlaremzirme sürecindekalmklu :ik :ik sağhjazararlimidir? 84, gidalardan uzakdurmalt Irndir? yemñerdèl& ß4 eninemzirmesisadece çocugunyararma midà?85 EKSIYON MASTALELAN i ya da ku; gribininbulagmasiyuz maskesiyleõnlenebilir mi?-:86 LEPSI erkenmi epsikriziyagayan hastalardajaç \ûlnaniinma ba lanmalldir? 87 7

8 I 2 GERLER Genierininyüzde 90kilangaglesi,ayrndidsi#uiçin, insan gempanze birbirineçokbenzerini? 91 Beyaz siyahirktan instalangenieri-aqisodan çokfarkiimidir? 89 GENTEDAVÍSi 92 ilkgen tedavisitam Mrbegaaimpk? ilkyn tedavisinden sonrakilerdaba titizplanlanip hastalarafayòali 95 oldumu? : G-WKTASI Kadmlardabir G-noktasivarmidÑ? GÕZALTITORBACIKLARI Gözalti torbaciklari uykusuzluktan ya da sefihhayattarzindan mi 97, olur? GöZLER, Insamngözlerinin önünde lekeler belirmesitetilikeli bir hastati m 98 igareti midir?98 Sabahlari gözlerin kenaarxia biriken toz pislik midir?99 Televizyonseyretmekgözlerezarar rirmi?'99 GRÏP Gripzararsizbirhastalikmidir?-100 Gripapsi birkaç yilboyuncekorurmu?101 Grip diöer soëukakynliklarmda faydah olurmu? 101 antibiyotikler Gripsoguktanmiolur?102 H5N1grip virüsühep ku; gribine sebep olutmu? Gripagisison derece günli midir?102 Mòderngripilaçlari gribe yakalanmaktan korar mu? "çapak", GÜRÜLTÜ ya da Santiyelerinsesiniagangürültü sailiöd Çimbiçmemakinelerinin zararlimidir?105 HAMILELiK Hamileler1kikiillik"miyemekyemelidir? HÍJYEN ' 108 dr aridatuvaletlere oturtmamali Çocuklari mryiz(ya da en azindantuvalet ö nee iyice kullanmadan oturaöini miylz)?108 temizlemeli Doktorlar,tuvalettensonra ellerini,ortalamanüfusakiyasladaha sik ylkar mi? Antibakteriyel sabunnormalsabundandaha mietkilidir?110 HOMEOPATi Homeopati,sadece bitkisel temeledayanan, vücudu yormayan bir 110 tedavimidit?,111 Homeopati plasebodan çokdaha iyi etki eder mi?111 8

9 RARSIKLIŠl \iinsanlar,idrartorbalariküêdidügü içinmisiktuvalete giderler? a---smana,5unamL,p= ---miimsh,,-,-=== = RARYOLLARIENFEKSlYONLARI sk mayoyladurmak sistitenedenolurmu? 116 m - 9-m RE ba ete yapilan iëneler ilaçiarm etkinmaddelerimin en günli ekikle vücudazerkedilmesinisa er mi? 117 LIMDEAÏ imi imdeöigimi nedeniyleönümüzdekion-yirmiylldebirçokölüm YacanaCak mi7 = - 4ÇLAR - = Ğ= i i==irimiinimiminillimmmrummmmmmmmmmmmamamammanumiglisiiig çlarmagiryan etkilerisonderece endermidir?119 cuklariçinilaçlarözellikle titizcearagtirillyor mtu? 122 lal ia I zararsiz midir? 124 BIZLIK yapmazsa zehirienirmi? 125 an uzunsure büyüktuvaletini rmonoynamalari azadankadmlarda-kablzkösi en stkrastlanan sebebimidir?126 DINLAlt k fazladügünmekhuzurkaçlrirmi?kadialarmuykukalitesi bu yürden mi daha dü üktür? 12T - -en HVE h vücuttansiviçeker mi? k kahiçenlerin kalp krizi eçirme 128 in ynksekt htimali-daña 129 feinsizkahsaëliklirmdir?129 IP KRIZi p krizianidenmiolur?131 p kriziniatlatmagansigününhangisaattsde krisiagaçiriidginden midir? baölmsiz krizindetipikbelirtiofarakgö äs a#risimiortaya çtkar? 135 inlarda kalp krizinifark da Ötmek IÑaydir p krizitipikbir erkekhastak 1midit? marlarimilda akankanin rengikirmizins&r?140 MSER merhasta lan, önlerinde büynkkir dayrersa 9 60stlet birazakdem

10 Rastada kötübirhastaliktaghis edikliiinde buhastaya hasta teghisin rdeder mi?142 Saçboyalan kanseresebepger mu?143 kesiciler kanserdenkorur m AspiringibiaÖri aftar mi? 146 Kanser riskiiçkitüketimiyle genig Kanserde hasta dokuylahirkte sailiklidokudanmümkün olduöunca l ä lynwim4ah 146 yüksektir? dahet bir akn alimrsa, 147 obbwir Kansere mi? zararlimidir? sabep Stressadhéa 144 KASLAR Çokkasliinsan gokda laindli miolur? KASKRAMPLARI korur mu? Magnezyumhaplarikramplarclan KEMÍK KWKLAR1 Dvitamini kalsiyumyaghihktakemikluriklaandaa korur mu? KEMIKLER Kehiklerin çitlamasitehlikeli midir?150 KIZAMIK 151 KIzamik zararsizmidir? morbuscrohngibiayir Kizamikagisiotizmya da baigrsakhastallöl komplikasyonlara sebepolabilirmi?153 KOKU 155 Birçokinsan yabarrellarm kokusunualamazmt? KOLESTEROL YDksekkolesterol deëerleriillakidamarlarm daralmasmabõylece 156 enfarktusemisebepofur? Yüksekkan yaq dederlerinindügürülmesi her2aman hastaya fayda mi?,157 sa Iar Kötü kolesterol LDL,kalp hastaliklarmi tetikleyen tekkan yaji midir?160 LIWSMASI KOLLARIN VESACAKLMIN için miuyugur? Kollar bacaklar,kan dola imisiki tiöl 161 KÖKHBCRE Kökhücrelergünli bir tedavi seçenegimidir? GRIBi KU midir?164 Kuggribiinsaniar içinson derecetehlikeli gribinden de korurmu? Gripagisiku MEMEKANSERI bölgeninalmmasiya da bütün memenin Memekanserinde, sadecetümõrlü almmasihastali mseyrinifarklietkilermi? Memekanserinde koltuk altlarindakilenf düßümlerinin ahnmasihastanin õmrünü uzatirmi? 168 IO

11 e 10POZDAHORMON TEDAVISI ancak2002/2003'teabd ingiltere'detehlikeleri, nontedavisinin Vapilanbüyük aragtirmalardansonrami anlapidi?169 ZiTE türlüobezitesa4hšazararkmidir? da gigmanmiydi?173 lan olanyetigkinlerçocuktuklarmda iklukta ya da gençliktegismanolanlarm da hayati,sonrasinda lor mudur? lanlar gigmanolduklarinin farkmdamidir? ILTlHABI AKULAK lik tüpu ortakulak iltihabinda vakitgeçirmedenbir ntilasyon midir?175 takilma1i 'OMOLEKÜLER TIP 176 imoleküler birçokhastahkta gikâyettefayclasailar mi? tip lhemoterapi 178 organizmayigüçîendirir mi? ninkendtkamylatodavisi KISIKLINI NE L E, icrsk, SES antibiyotiken lyi dan solunumyollari enfeksiyonlarinda m idir? tedavi SME hastahklarbulapr mi? gme strasmda tehlikeli 181 IIS 382 mikaynaklanir? ateglirüyalardan ahereksiyonti sonra testisler penistekibasinç n bir cinselmoladan affarul? 182 SEBO igeyaraniaz mi?183 ebolarinetkimekanirmasibitinmemektemidit?183 15TATKANSERI stat kanseriaragtirmasilanseriyenmepnsini arttfrirmi?185 ' >Y0AKTIVITE kazasec reaktär ida Çernobil'deki n binleree¾iginieõfümüne misebsp iebolar 188 Oldu? lin ÈZI KANSERI yefertit liijyenidebelli le mielur?190 imañzikanseri erkeijin LAR ksaçla yatmak zararhmidir?' kjk KONTROLÜ 191 k check-upgizlihastaliklari ortayaçikari:r mi? tgle'da yagayan nâtusen ço WInghsägalANGif Iz mideyeyapigirmi? 197

12 SARILMAK SardmekAucakia yeaktkamwu hapatynu? 197 SARWSAK Sarimsakkokusu midadenmigielir?199 SENS Enr me?200 içkierkeklerde cinselgrauygäldü Cinselperhiz spermidesintyiksettir mi? Kadalarin menopordõneminegirmelerlyle hirlildedaha az cinselistek hormon seviyelefinin dügmesiylimi ilgilidir? 202 Aragtirmalarkadmlarm cinselarzularimihmal miediyar? 201,htssetmeleri 203 SIRTAëRILARI Sirtaërilariher geydenönte mekanikbir sorun mudurya da zaylf kaslardan mikaynakianir? kesici ya da ameliyatfaydali Sirtaprilarmdadinienmek, aö,n Olur mu?:209 Sirt gnlarinin sebebiröntgendegörülür mä?212 Sirt aërilarindaen faydali gey hasta jimnasti imidir? SIVITÜKETIMi - Grip aúlrsoyukalginlijlhastaliklarindabolsivitüketilmeli midir?214 Maratonda dayaniklilik gerektiren di er spor dallarinda sivituketimi, susama hissi gelmeden örice migerçeklegmelidir?216 insanyemektenönce siviiçerse,açiikhissi-gidermi?218 SIGARA Sigara tiryakileri, yakalanin-cabu kötû aligkanliktan ajir bir hastaliöa valgeçerlermi? 218 SiëlLLER "okununca" SiQiller geçer mi? 219 SPERMA Meni-büyükorandaspermadanmi olugur? SPOR Sporun all bilesaglitjalyigelir mi? Kisa uzunmesafekopda sportifbagariyetenekle ilgiliolsada asil belirleyiciolanteknik antrenmandisiplinimidir? 222 SUNi KOMA Hastayi sunikomadanuyandirmakzor mudur?225 SELATTERAPISI damarlar zehirlerden metabolizmaya ait maddelerden Selatterapisiyle, ila bilirmi? ir 226 rmd a 220 ~220 izofreni llaçiart giderekgeligtimi?artik daha az yan etkilerimivar?227 Sizofreni I2

13 I SiYON dügurmekiçiniyi denanmig bir blokerier tansiyonu yõntemmidir? 231 lik yüksektansiyonda gõzdibidüzenii arallklarlakontrol edilmelimidir? ANOS olurmusunuz?233 i çivlye basarsaniztetanos ûklar aklardakibeyaz lekelerkalsiyum eksiklijiningõstergesimidir? ALET slette uzunsüre oturmaksaëllksiamidir?234 U 235 midir? uyumaksaylikli 239 a görenlerdahaderinmi:uyur? 239 daha saglikhmidir? n mekânlardauyumak INYASAM a az ylyen daha uzunya ar mi? 240 ÑSLER bacakbacaküstüne atarsamzvarisolagmasadaha muhtemetmidir?242 minles minter multivitarnindestekterienfekstyonlardenkorur mu? Dolayislyla budestekler,õzellikleyagh insanier için önemli midir?243 M SÖYLEMEK mcininmumuyatstyakadar rmyanar? 245 %Y DÕLLEWME alojikstres barnilekalma ihtimalini azaltirmi?246 AMBEKLENTISi baglariinsantarindaha yzun yagamasim safjllarmi?248 aminilkgrisladaki etkilerya ambeklentisinibefirler mi? 250 lil ÇAY il çay kanserdenkorarme? 252 g sommsi inli hir yllan soktugundayara emitmeli mämklasesokulanyer 255 pigün girdevi sararsa insaa ätür mii? 13

14 Dr Werner Bartens 1966 dogumlu, tap doktoru, tarihçi, gazeteci yazar Gießen, Preiburg, Montpellier Washington DC ünirsitelerinde trp, tarih Alman okudet ßlolojisi- Tzp doktorass tezini "Erken Kalp Krizinin Genetik Temelleri" üzerine rdi Freiburg Würzburg ünirsite klinikierinde doktor olarak görev yapts Amerikan Saglik Enstitüsü (National-Institutes Max-Planck of Health) Enstitüsü'nde araptarmalarda bulundu Tsp konulu çok sayrda kitabm yazart Bilimsel gazetecilik kez ödüllendirilen saygm alanmda birçok Werner Bartens, Alman gazetesi Süddeutsche Zeitung'un tzp bilim editörüdür i

15 ÖNSÖZ azia uyumak zararh olabilir mi? Antibiyotikler öksürüge, ezieye, ses kisakhšma karp etkili olur mn? Çocuklardegru ayakkabi giydiginde bile neden pogu kez'ayakkabilari umara raklarim vurur? Hastanelerde, çiçekleri geoeleri hasta odalandan çikarmak gerekir aktasi var rudir? en mi? Ve kadmlarda sahiden bir G- Varsa, ne'rededir bu nokta? Hayatm içinçokfazia tath yiyecekler tüke- bitmek bilmeyen sorular geker hastasi olur mu? Anne babalar, çirkin çoda glizel çocuklarun da egit derecede mi ser? Yük- n insanlar iklarun k kolesterol seviyesi u? n illaki damar sertleymesine neden olur Antidepresan ilaçiar gerçekten depresyonn önler mi? Ínupla ne kadar çok ilgilenirse, kar4mu o derece fazia soru kryor Ve ilginçtir ki, bu darum sadece up konusunda azyanhy bildikieri için degil, doktorlarm an olmayanlarin andigt birçok gey için de geçerli Aradaki sek fark ise gu Komun uzmam olmaya speten daha çabuk pheciler Kendi saghgryla alle saghgmuz kudumuzda iyi argn= ikna oluyorlar; ilgilenmeyen tehlikeye =lula karplagtiklarmda tipuzmanlari insan yaktur girdiginde ilgilenmeye ise daha (en kötü ihtibaglarizì olan biten bingok gy bilimciler için bile huâ Öyleysebirçok scruyadeginen gäneel yank; r muammadir igileri biraraya getirmenin vahtigeldi

16 Bu kitapta bahsigaçeo yanly hilgiler, efsaneler pegin hükümler farkh gruplara ayakyor: Bir grup, anne babalarm, ögretmenlerin digerotoritelerin çocuklara gençlere hâlâ särde rdigi, dogrulugu görülmüg iyi niyetli tavsiyeler Saglikh bir yagam sürme tavsiyelerinin degrulugtinu aragtirma safhasi benim için de çok ilginçti Sakinn mideye yapigmasi, bacak bacak üstüne atmanm varislei e sebep olmasi ya da bit- lerin hijyen bo yayilmasi eksikliginden gibi örneklerden bilgiler bu gru$anlig Diger yanh; bilgiler efsanekr tip literatürü: çahymalarim olarak, tibbi s>rasmda karyima çdotitipeliteratürüeditörü bilimsel yaymlari okumak hayatunm bir parçasi Bilimsel yaymlarda, yerlegmig yanlig bilgiler sik sak <legifre ediliyor kebu sarsmsin dogrulugu güphe götürmez inamplar sarsihyor - tilan hem doktorlar hem de kontmun man zaman uzmani olmayanlar za- yaç1yor Kitapta, kipisel görügümee (ya da birçok uzmamn kanaatince) heyecan rici bir konnya deginen ya da hem doktorlar hem de konunun azmam olmayanlar tarafmdan kabul edilen yaygtnbir kamma dogrulugunu temelden çürüten bilgilere yer çok rdim yalmzca fazla sivi tüketmesikoganlarm Maraton poikiyatride kullamlan yeni kugak nin zararh da olabilecegi, kugak ilaç1ara göre illaki daha iyi etki göstermedigi (ama daha pahah oldugu) ya da plasebo etkisinin telkin gücünden öte oldugu bu tür yanh; kamlara örneklerdir Eu kitapta biraraya getirdigim yanhg bilgilerin temeli, ken- ilaçjarm eski di alanmda çok sayida önde gelen doktorlar aragtirmacilarla gärügmedir Ayrica konuyla ilgilenenlerin yaptigim daha de- kilmak için, birçok kobelirttim Bu kaynaklari setip dergilerini kaynak açismdan yükçerken, önde gelen meslek yaymlarmdankalite rin aragtarmalar yapmalarim mümkün olarak nuda 16 I

17 k deg,er tapyan makaleleri seçmeye özen gösterdim Zira tip inusunda çok fazla yayin var Buna, ilaç girketlerinin gärev1dirmesiyle <i gerçeklegen akmda kalanbilimsel olarak m, --ne yazik aragtirmalarm adlandirdan 90'mm, iyi aragtirmalardati ki genellikle de bu yüzden bollugu ekleniyor Bu du- mesleki neredeyse iyi yaymlardan e standartlarina uymamasi sonucunu lan %10'u almaya çaligt1m temel yaymlarm beklenen kadoguruyor Ben geri Her geyden önce bunlar, gimdiye dekgeçerli sayilan tibbi Egilerisarsabilecek bir hastahšm ya da bunun redavisinin gerlendirilmesinde degigiklik yaratabilecek güçte olan :a dayali tip" kistaslar1yla gerçeklegtirilmig aragtirmalardir "ka- LH1ta dayah tip, mesleki yaymlardaki hedefler Böylece idirilmesini en fyi kamtlarm deger- yaymlanan sapla samam da birinden ayirir Örneginilaç kargilagtirmalarmda, -la yetersiz sayida katdim- gerçeklegtirildikleri darmdan" metot için ya da istatisäk olarak "ayarlanaçismdan zayif olan aragtirmalar kamta valttibbm standartlarim tkalelerin seçiminde kargdannyor Kaynak gösterdigim bu kistaslara uyrazya mümkün oldu- aca özen gösterdim Ancak tibbin bütän alanlarmda yeterli recede iyi aragtirmalar mevcut degil ne yazik ki 2004 yllmda Alminya'da yaymlinan Saghk Hakimda nly Bilgiter Ansiklopedisi adli kitatua okurlarundan bitbilgilere dikkatimi c görüg -geldi Bazi okurlar bagka yelà tiler Onlara gönülden tegekkür bderia Pek de nadir olmam" geklindeydi yan diger bir tepki ise "Ben buna la negin, rsan az çok normal tablet geklinde beslenen bir kipinin_ normal ilaren vimmin digi ya da Ay'm konumunun 1edig Amasma ameliyattarm ya da gerek ol- sonucunu etki- konularmda bu tep'kiyi gösteren okullar oldu Benim

18 genellikle qu ifadeyi duydum "Ama ben banan dogru oldugunu bizzat yagadim" yazdiklarama güpheyle bakanlardan Bu tür tecrübeler,yagayaalar kesin yeterli degildir fakat bir olabilir, geyin için münferit--olaylar araida benimsenmig çaretipta önemli alaa, ilaçlarm, lmlk sadece tedami yöntemlerinin bir kipide belki lerin ya da todavi grubunun çogunluonan da eginde dostunda degil, bir etki ettigini lomrumg gunda tekrarlanan durumda etki etmesidir Bu kamtlari elde ermek için en dogru yöntem, her zaman oldugu gibi, titiz bir aragtarma gerçeklegtirmektir en tatmin edici durumda bu aragttrma bir kargilagttrma grubu da içerir Bir tedavi ya da tammn kargilagtirdmasisöz konusu oldugunda, bir gruba plasebo olarak adlandmlan rilir glikoz tabletleri) ya da bu graba lanir "Plasebo-kontrollü" tirma olarak gerçekleptirilirse, "kör" tammlanan bir tedavi bu tür ya da tesadüfi bilmerse (bu kipiler bir aragtirmanm temeli anlmig demektir da zayif noktalari Elbette bu aragtirmalarm uygulandigun uygu-- bir aray- hem de yani hem aragttrmacilar incelenen kipiler kimlere plasebo rildigini davinin (genellikle säzde ilaç sözde "dogru" te- seçilir), lyi vardir, ama tip etkidiger tibbi müdahalelerin bir ilaç tedavisinin sini ya da faydastzhtmi kanitlamamn daha iyi bir yolu gimdibir kelik yoktur Ancak bu tür bir aragtirmadan sonra beliríi alanmda mümkündür: sinlik derecesinde gunu söylemek Ya da --ne yazik ki genellikle- bu ige yaramaz ciddi vadede, de yanhy Ve elbette urun kamtlandigi dügünülen geylerin çikabilir Yamlmak insanm dogasmda aragttrmalarda oldugu ortaya bir aragtirma, ne kadar iyi olursa olsun, hatali olabilir Bu sebeple, her türlü tedavi vaadine kargi kugkuyu elden birakmaym Ama hergeyden ancesaghkla kalm vardir ' Bu ige yarai 18

19 TESEKK : geyden önce, Silke'ye ÜR tegekkür etmek istiyorum Bilgi aranlar rtin tegvik edenler: Gerd Antes, Ulrich Bröckling, Fischer, Fransirka Fritz, Florian Heinen, Sebastian ermann, Klaus Koch, Stefan Kohlbrenner, ns Reinhardt, Christoph Rochlitz, Lter 19 Martin Reincke, JohannesStalter, Julian

20

21 EKDKUSU in kendi sin kokusunudugabilirmi? imiz yagamigizdir: insan kokuyor mu diye yoklamak agrun burnunu kapatir avuçlarma hoh> koklar Böylece koku varsa bunu burnuyla algdayacagiigünür Teori dogru görünse de,uygulamada bu ige yaradaha dogrusu, koku ancak kendi kokumuzdan çok farkagzi avuçlanyla ige yarar Ama insan kendi lan bu kokuya ekilde nin sebebi agaz kokusunu sürekli soludu- ahgir onu hiç duymaz ya da çok hafifleçoguinsanm ter koktuguna fark etmede budur algilar I I n kandinibilinçiielarak agnya hamlarsa, p daha az nu algdad biraz karmagik olmakla birlikte igin ash tam tersidir iyi haberden baglayahm:olumlu dügüncelerin gücü agbir doz morfin kadar dügürebilir imdide kötü haber: u kendisini piddetli 1 undevusu :la, agrilan iton-salem agrilara äneesinde), hazirlarsa (örnegindig dokto- vücudun hazirkksiz yakalanmasma daha da yiddedi h ateder Kuzey Carolina'da Ünirsi bilimciler Proceedings 'nden of the National gre Academy of Sciences der-gisindes bedad acunn nasil süb, jektif o o ne açaklayip qu so- çikanyorlar Rahatsizhk - hislerin yoguningu, äncesinde kadar act beklestiane girildigin- nueu ren algdandigun den büyäk alçade enkilemyor 21

22 Amerikali nörobiyologlar agn makaleleri için krh kirk ya gënüßü olarak bir aragtirma düzektse ñar M ¾a sicakhk katilanlara, rahatsizhk -ren ama tehlike yaratmayan uyguladalar Aragtirmacilar, uyaranalan hep ayni zaman araran aci uyarmalsran hklanyla nunda "giddetli"ye äuce kadar =arttirdalar "orta" so"dügüv, sonra Görfüllüleri bu artiga iki türánü sonra, eziyetin güm boyumca altıttrd1ktan degigtirdiler orta piddette bir act nyarmasi bekledikleri nyguladilar Beklenmedik gekilanda pidderli bir aci nyarmasi de giddetli sicakhga moruz kalan gänülinlerde aci algilamasi, Bu kez gönüllülere, giddetli acima beklendigi uygulandtg1 deneylere kiyasla 28 dügtü Agnlar, en güçlü agn kesici grubu olan opiyatlarla da yaklagik yüzde 30 azaltdabillr yüzde Aragtirmayi yäneten nörobiyoloji uzmam Robert Coghill, diyor "Agn, sa"agnlari her geyden begamstz alglamiguz" bölgesinden çikan maruz kalan vtiat dece negatif uyarmaya sinyallerden ibaret degil, her insanda egsiz olan dügünce düngiddetli -agn beklentisinin, yasmdan geligiyor" Aragtirma, el farkh beyin bölgelermde artig gösteren sinirsel faaliyetlerle ele gittigini gösterdi Agn daha gelmeden änce, agn algilama- âdeta yap11migti Sadece Hint fakirleri yogilerin degil; agn hastalarinm da hayatimiza fayalgilamalarim olumlu gekilde etkileyebilmeleri tedavi edilmeda saglayabilir "Agnlar artik sadece haplarla smm yolu Coghill "Beynimir agnyt gekillendiyor nörobiyolog direbiliyor; bu yetenegimizi-kullanmahyiz" melidir" Agn tedavi uzmanlan, antidepresan ilaçlarm sadece morali da bastirdigmt uzun süredir bilibölgeleri birbiriyle yakmyorlar Beyindeki agri mutluluk acilari daha dan baglantih oldugu için, keyifliruh hali fiziksel yardimci oluyor Freiburg Ünirsiteaz giddetli hissetmemize yükseltmekle kalmayip agnyi

23 den psikosomatik bilim dah profesörü Carl Scheidt, "Krohastalar için, agri beklentisini kesebilmek çok önemli" di"ama insan bu lasardångüden çikamarsa, ne yazik ki gu devamuun haberciätesinde, bazen en be- geçerli: Kronik agri, kronik agrmm um Juyor" O zaman kigisel agri beklentiler de gerçeklegebiliyor epiginin e JG, Laurenti, PJ, Coghill RC: The subjecti ama T, McB of pain: where expectations become reality, Proceedings ofthe xperience National Academy of Sciences2005;102: UPUNKTUR upunkturdadoiru nektalari agarmak ğuemi midid ylldir, ilerce akupunktur ktalari uyarmanm 11eri -ignelerin önemli taraftarlari, tedavisinm oldugunu özellikle etkili oldugu iddia ediyorlar vücut dogru Merid- çizgilerini- gös- Åncak Berlin Charité'de görevli bien çok sayida resim var icilerin büyük bir aragtirma 2005 ylhada gerçeklegtirdigi bir gerçegi ortaya koydu Akapunktur etkilidir, agn hafißetebilir Fakat birrjiden kaynaklanan rahatsizhklari yokk durumda ignálerm nereye battraldkgumi pek önemi Yapuan aragttrma çok detayhyds aragtirmaya, akupunkegitimi almig 13 bin civarmda doktor katúdi Doktorlar, fle e milyon kez klagik 314 bin hastaya toph mda neredeyse 20 1e batirdilar Akupunkturcularan bugüne kadarki saglam argümam, vühatlarm ignelerle tta belirli enerji hatlan buhmdagu bu üzerineydi Ba todavi yöntemi ile bûyük bagari ardabilecegi edildi: Bag bel agrosageken e da elde eskinne göre alti ay a tedaviden,sonta, dört hastadan ûçü, daba da iyiydi Hat-

24 behrtilerin hafifleme orani yüzde 80 ta diger rahatsizlddarda ile 90 arasmdaydi Agrunn yiddetinin belirlenmesi söz konusu oldugunda, azaldigmi yaklagk yüzde 50 hastalarm yarisi, agr11arma belirttiler hem de son-derece hafif yan etkilerle - Ancak hastalar üserindekietki noktalar1 uyardigi önemsiz gärünüyor si, astim ya da sirt agrilarmda noktalata igneler dogru dizde dogru tilan noktalara açikhk olmasa" lyileptirici etkisi, da görüldü Sadece hafiflemesi için ignelerin tagiyordu önem elde ettikleri getiremediler Aragtirmaya sebeplerine oluyorlar ka- olarak tam sonucun çok için bunun Ama hastalar da änemi gerek: Hastalar memnun hangi nezle- bahar Bay agnsi, akupunkturun agulann batirlmasi terapistler ignelerin batirlmadigmda agnlannda, artroz açasadan, o küçük igneler i e yaradigt nas11 neden'in änemi - onlar için, zaman yok Kaynak Bericht der Techniker Krankenkasse Gerac-Studie und der Charitéam 20 April 2005 in Berlin ALERJi Alerjilar ämiir beµ demeder mi? lyi ki öyle degil! Özellikleküçük n gösteren çocuklar, yagta agir alerji yaglari ilerledikçe, ren alerjiye maddelere rmezler ya yif tepkiler lamak rahatsizhklasebebiyet genellikle da en azmdan gösterirler için, ABD'de - hiç tepki daha za- Bu tezi kamtbaltimore'da Johns Hopkins Ünirsitesi'ndençocuk doktorlan ' üzerinde yaklagik 280 cocuk geligimini fistik alerjisinin incelediler Sonuçlar, çocuklarm yak-

25 k yüzde 9'unun büyüdükçe ler gästerenler alerji hatta öliimcül de bulunuyordu Hatta yer fistigt fistik alerjisi degil, kabuklu yemig ashnda ai yaklagik kurtuldugunu gästerneredeyse be- alerjisinde ileriki yaglarda, çok agir, arasmda Bu çocuklar alerjiden alerjik tepkiler 20'dir yüzde çocuklarm göstermeyen Bu yüzden, alerjik alerjisi- reaksiyonlar terdikleri içi n beslenme düzeninde kisitlamalar yapmak zoda kalan çocuklar, alerjinin hâlâ devam edip ettnedigini trek bu için, belirli arahklarla testler her zaman alerji doktor testleri yaprirmahdir nezaretinde An- uygulanmalidir cher DM, Conor-Walker MK, Matsui EC, WoodiA: The natural istory of tree out allergy Journal of Allergy and Clinical Immunology 2005, 16: OL alkalp wedamarlari genç tutar mi? mzi garap hayranlari bu haberden hoglanmayacaklar Yelelanda'daki Auckland Ünirsitesi'nden Rod Jackson µna arkadaylari, alkolün --gimdiye dek savunulan kalp damar üzerinde koruyacu bir -- etkisi tezin ak- olmadgm tip dergisi Lancet'te, içkinin a ediyorlar 2005'te uzmanlar, miktaharda ik ya da orta tüketildiginde bile neden saglikmadigini açakladilar Jackson, "Mesai açrk" diyor "Alko- olumlu etkisi, täketilsin, ne mahtarcla tüketilitse sinden fazla degil Hiçbir yey kargahksiz degil" klkohin kalp güldüren Lren 1ergisi özelligi pldugu tezi kamuoyunda yaydmigti O zamanhar Lancet'te alkol tüketiminin ligini kamtladigt dügünülen bir 1979 ydmdan -yine aym insan ömränû makale olumsuz mes- uzatma yay1mlandi Ya- -

26 ile daha az kalp krizi zarlar, "Alkol tiikefimi diye yazlyorlard2: var" lanti "Koruyutu arasmda bir bagyakmda maddenin bulunmasi bekleniyor" Dikkat çekici bir çogunhikla Bordeaux, Chialiti ya da Napa-Valley bälgelerindë aragtirma farkh içki türleriaetklayan yüzbilimcilerin yayimladigi nin olumlu etkilerini lerce makale bunu izledi'sadece kirmizqarap degil, beyaz gad5 damarlari säzümona rap, bira, hatta yüksek dereceli içkiler makalelere Meslek-dergilerindeki açik tutuyordu "Serefe"di'yapaa atihyor ye bagliklar olumlu bir haber günlük hayattan nihayet tip uzmanlari mutlulugunu yagiyorlardi Stanrmenin litrelik bardak bira, iki çeyrek litrelik bardak kirmizi parap ya da bir bardak yüksek dereceli alkollü içkiden saglik açismdan fayda saglayacaklari yönündeydil Kadmlar için dozlar biraz daha dügüktü dezavansimdiyeni Zelandah bilimciler bu aragtirmalarm uzmanlar tajlarma Aragtirmalarm birçogunda igaret ediyorlar alkolün olumlu etkisine belli ki inanmak istemigler bilimsel standartlari göz ardi etmigler Böylece, agiriya kaçmadan içki dart öneri, erkeklerin günde iki yarim durumlari kargilagtmhrken, eskiden içki içen kipiler de yanlighkla hiç içki içmeyenler bu kipilerin çogunun grubana dahil edilmig Aragtirmacilar, saglik sebebiyle içkiyi biraktigma birçok hastahktan muziçenlerle hiç içki içmeyenlerin darip olduklarma deginmemigler yandan, Yeni Zelandah üzerinde pekâlâ Öte marlar saghk ediyorlar Ancak bu olumlu aragttrmacilar, bir etkisi etki sadece yüksek alkoíün 'da- olabilecegini miktarlarda kabul alkol tü- alkoliklerde yapilan otopsilerde gaketildiginde söz konusu bu kargilagilmig Ama damarlarla durumda iyi derecede girtici zararli olalkolün yine de kesinlikle kadar yüksek miktarlarda - dugu ifade ediliyor

27 1 Atlantah tip uzmanlari, American Journal of Prenti dicine dergisinde alkol aragtirmalarmm diger hata kaynak- dikkat çektiler Buna göre, agmya kaçrnadan içki içenkalp kan e karydagtirildigmda, hiç içki içmeyen kipilerde belirgin -risk Jackson faktörünün 27si daha agimi için 30 çarpitilung bakig tuketimi hakkmdaki kaçmadan içki iya tartigmalara hormon tedavisi hakkmdaki um menopozda tzetiyor Her iki durumda da, onlarca yildir, hem doktorlar na etkilere a de halk olumlu inanmak istiyor Her iki durum- açak laboratuvar deneyleri aragtirmalar da, tartigmaya tüketiminde zararsiz bir i destekler gibi görünüyor "Alkol ancak kap(tar yok" diyor JacksonAma kesin gerçeklere ah deneyler sayesinde ulagdabilecek Weus 5, Alcohol and ischaemic heart disease: cson R, Broad J, Connor J, grobably no free lunch Lancet : risk factors and mi Z5, Brown DW, Brewer RD vch Cardiovascular moderate-drinking US- adults and nondrinking confounders among American Journalof Prenti Medicine 2005; d ibbbhiaptahagtirir un? kadmlarda aµriya kaçmayan miktarlar sör konuoldugunda, bu iname dogru degl gibi görünüyor Amerikabir aragtirmasi, agirrya kaçmadan tüketilen ap uzmanlarmm colün yaghhkta bunima digkrmbiesub boeukltklen Tüzgösterdi Tercih edilen içkinin parap ya 23 azaltabildigini sellikle bira olmasi Harvard sónuçlari etkilernedi Nashville'den buimcilem70 ile 81 yaglam ara- ada 11 binden fazla kadmm katëdrgt bir svagtirmada, kanzihinsel kapasite- bilipel fonksiypalarmi inteledincdarm