İKLİM DEĞİŞİRKEN KENT VE KENTLEŞME

Transkript

1 Nisan 2018, Ankara İKLİM DEĞİŞİRKEN KENT VE KENTLEŞME Osman Balaban ODTÜ Şehir ve Bölge Planlama Bölümü

2 çevre, iklim ve kent Nasıl Bir Çevre ve İklim? Önemli bir soru Çevre sorunları küresel bir tehdit haline geldi Küresel ısınma ve iklim değişikliği, çevre sorunları içerisinde başat bir konumda Dünyanın geleceğini şekillendirecek etmenlerin başında iklim sorunu geliyor O nedenle, bu soruyu yanıtlamak önemli ancak soru bu haliyle biraz eksik! 4/28/2018 Nasıl Bir Çevre ve İklim 2

3 çevre, iklim ve kent Nasıl Bir Çevre ve İklim? sorusunu Nasıl bir Kent? sorusundan ayrı düşünmemiz artık olanaklı değil 4/28/2018 Nasıl Bir Çevre ve İklim 3

4 neden kentler?

5 küresel ısınma, iklim değişikliği ve kentler İklim değişikliği ile kentler arasında sıkı bir ilişki var Kentler iklim sorununun önemli bir parçasıdır dünya nüfusunun %54 ü kentlerde yaşıyor ve bu oran 2050 de %66 olacak dünya ekonomik faaliyetinin büyük bölümü kentlerde gerçekleşiyor ekonomik ve demografik yoğunlaşmanın temel sonucu artan enerji ve kaynak tüketimi küresel enerji tüketimi ile enerji kaynaklı SG emisyonlarının %70 i kent temelli 4/28/2018 Nasıl Bir Çevre ve İklim 5

6 küresel ısınma, iklim değişikliği ve kentler Kentler iklim sorununun önemli bir parçasıdır Kentler, kaynak çeşitliliğinin bulunduğu kıyı bölgelerinde, nehir kenarlarında ve delta alanlarında yerleşmişlerdir Konumları nedeniyle iklimsel olaylara ve risklere açık durumdalar Deniz seviyesinde yükselme, aşırı yağışlar, taşkınlar, sıcak ve soğuk hava dalgaları, su kıtlığı gibi olayların kentler üzerinde ciddi etkileri olacağı beklenmektedir Kentler, yarattıkları iklim sorununun aynı zamanda en büyük mağduru durumundadırlar 4/28/2018 Nasıl Bir Çevre ve İklim 6

7 Nasıl Bir Çevre ve İklim

8 küresel ısınma, iklim değişikliği ve kentler Kentler iklim değişikliğinde çözümün de önemli bir parçasıdır Belediyeler, yerel düzeyde SG emisyonlarına ve iklim kaynaklı risklere etki edecek pek çok sürecin yönetiminden sorumludurlar Kentlerin yapısal özelliklerinden kaynaklanan avantajlar var, ölçek ekonomileri yaratmaları, mevcut altyapı olanakları gibi Kentler yenilikçiliğin ve yaratıcılığın merkezleri Belediyeler, özel sektör ve sivil toplum kuruluşları ile ortaklık içerisinde çalışmalar yapma şansına sahipler 4/28/2018 Nasıl Bir Çevre ve İklim 8

9 iklim politikası ve kentler 1980 lerin başında, iklim politikasının ana aktörleri ulus devletlerdi İklim değişikliğinin «küresel eylem ve kararlılık ile çözülecek küresel bir sorun» olduğu düşüncesi yaygındı Zamanla bu yaklaşım değişti İklim sorununa içkin olan eşitsizlikler anlaşıldı, yerel ve bölgesel farklılaşmalar gözlendi Sonuçta «küresel bir sorun» algısı yerini «hem küresel hem de yerel bir sorundur» algısına bırakmaya başladı Böylece kentlerin ve kent yönetimlerinin önü açıldı Son yıllık dönemde giderek artan sayıda kent iklim politikası ile ilişkilenmeye başladı 4/28/2018 Nasıl Bir Çevre ve İklim 9

10 iklim politikası ve kentler Yerelde İklim Eyleminde Erken Dönem Gelişmiş ülkelerin küçük ve orta ölçekli kentleri daha aktif Eylemliliği tanımlayan kavram Mahalli Gönüllülük (municipal voluntarism) Politika Girişimcileri (policy entrepreneurs) eliyle eylemlilik İklim değişikliğini önleme (climate change mitigation) ekseninde eylemler Radikal etkiler yapacak yapısal politika ve müdahaleler yerine, kısmi etki ve sonuçları olacak noktasal ve münferit eylem ve stratejiler uygulanmıştır Belediyenin enerji verimliliği yüksek binaya taşınması Başkanın işe bisikletle gidip gelmesi Sınırlı emisyon azaltımı toplumsal farkındalık ve bilincin artması 4/28/2018 Nasıl Bir Çevre ve İklim 10

11 iklim politikası ve kentler Yerelde İklim Eyleminde Yakın Dönem Gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerin orta ve büyük ölçekli kentleri aktif hale geldiler... Asya, Latin Amerika kentleri sürece dahil oluyor Eylemliliği tanımlayan kavram Stratejik Şehircilik (strategic urbanism) münferit eylemler yerine daha stratejik ve yapısal çözüm arayışı Çok aktörlü (belediye-özel sektör-sivil toplum) eylemlilik kurumsal düzenleme ve örgütlenme girişimleri Önleme yanı sıra uyum (climate change adaptation) konusu önem kazanıyor Kent yönetimleri ciddi emisyon azaltım hedefi koymaya başlıyorlar Kent ağları da bunu zorluyor 4/28/2018 Nasıl Bir Çevre ve İklim 11

12 iklim politikası ve kentler Tüm bu gelişmelerin sonuçları: Yerelde iklim eyleminin somut sonuçları tatmin edici düzeyde değil Kentsel kırılganlıklar artıyor Kentlerde enerji tüketimi ve emisyonlar artmaya devam ediyor Yapmak istediklerimizle yapabildiklerimiz arasında büyük fark var Eylemlilik giderek artıyor ancak eylemlerde büyük bir çeşitlilik ve gelişmişlik farkı var Ülkeler arası ve hatta ülke içinde kentler arası farklılıklar belirgin Tüm bu çeşitliliğin toplamı bizi nereye götürecek bilemiyoruz Dolayısıyla yerel iklim eylemi alanında hala yapacak çok işimiz var 4/28/2018 Nasıl Bir Çevre ve İklim 12

13 kentsel iklim politikasında öncelikli alanlar 4/28/2018 Nasıl Bir Çevre ve İklim 13

14 4/28/2018 Nasıl Bir Çevre ve İklim 14

15 kent formları kompakt kentler Kompakt kent formları ya da kompakt kentler, kentsel iklim politikasının önemli bileşenidir Kompakt kent, saçaklanmış kentin aksine, günlük ihtiyaçlara kolay erişim imkanı sunan, yüksek yoğunluklu ve karma kullanımlı alt bölümlerden oluşan kentleri ifade eder Bu kentler ulaşım mesafelerini kısaltır ve ulaşım için harcanan zaman ve enerjide tasarruf sağlar Bu kentlerde yaygın toplu taşıma hizmeti sunmak ve özel araç kullanımını azaltmak mümkündür Bir araştırma, kentleri kompakt tutmanın özel araçla gidilen mesafeyi %20-40 arası kısalttığını gösteriyor Kompakt kentlerde ayrıca altyapı için harcanan para ve enerjide tasarruf yapma imkanı vardır Su şebekesi maliyetinin %70 i borulardan kaynaklı kentsel altyapıda enerji tüketiminin %30 u temiz suyu pompalamak ve atık suyu toplamak için harcanıyor Kompakt kentler ayrıca çevredeki tarım ve orman gibi doğal alanların etkin korunmasını sağlarlar 4/28/2018 Nasıl Bir Çevre ve İklim 15

16 4/28/2018 Nasıl Bir Çevre ve İklim 16

17 4/28/2018 Nasıl Bir Çevre ve İklim 17

18 kentleri nasıl kompakt yaparız? KENTSEL DÖNÜŞÜM projelerinden daha etkin yararlanmak Nasıl Bir Çevre ve İklim

19 kentleri nasıl kompakt yaparız? KENTSEL DÖNÜŞÜM projelerinden daha etkin yararlanmak Bazı dünya kentleri, saçaklanmayı önlemek ve kenti daha kompakt tutmak için kentsel dönüşüm projelerinden yararlanmaya çalışıyor Burada amaç; kent içindeki atıl alanları, karma kullanımlı, enerji ve kaynak kullanım verimliliği yüksek, toplu taşım ve motorize olmayan ulaşım türleri ile iyi entegre olmuş yaşam alanlarına dönüştürmek ve kentin çevreye yayılmadan içine büyümesini sağlamak Bunu destekleyen diğer bir politika ise kentlerin etrafında yeşil kuşak oluşturulmasıdır 5/7/2018 İklim Sorunu Bağlamında Kentler ve Belediyeler 19

20 Future Hammarby Sjöstad 4/28/2018 Nasıl Bir Çevre ve İklim 20

21 4/28/2018 Nasıl Bir Çevre ve İklim 21

22 yapı sektörü Kentsel yapı sektörü ve binalar enerji tüketimine bağlı olarak çevre sorunları ve iklim değişikliğine katkı yapmaktadır Konut ve ticari amaçlı yapılar: Dünyanın toplam sera gazı emisyonlarının %8 inden Dünyanın toplam elektrik tüketiminin %60 ından Amerika nın enerji kaynaklı CO 2 emisyonlarının %37 sinden AB nin birincil enerji tüketiminin %40 ı ile CO 2 emisyonlarının %25 inden sorumludurlar Gelişmekte olan ülkeler ileride başı çekecek Yeni ticari ve konut amaçlı bina inşaatı Çin de %7, Hindistan da %5 oranında büyürken gelişmiş ülkelerde bu oran %2 düzeyindedir 4/28/2018 Nasıl Bir Çevre ve İklim 22

23 yapı sektörü Sürdürülebilir ve Yeşil Binalar! Yapıların olumsuz çevresel etkilerini azaltmak amaçlı sürdürülebilir inşaat ve yeşil bina kavramları gelişiyor Sürdürülebilir inşaat; sürdürülebilirlik kavramının yapım sürecinin her aşamasına uygulanmasını ve bu yolla binaların inşaa, kullanım ve yıkım süreçlerinin çevre-dostu olmasını hedefler Sadece yeni binalar değil, mevcut binaların rehabilitasyonu ve yeniden kullanımı da dikkate alınmaktadır Çok çeşitli aktif ve pasif tasarım stratejileri geliştirilmekte ve uygulanmaktadır Yeşil Bina Oluşumları sürecin önemli bileşeni haline gelmiştir 4/28/2018 Nasıl Bir Çevre ve İklim 23

24 tokyo yeşil binalar araştırması NISSAN GLOBAL HQ Office Bld. w/ Public Gallery m 2 Owner-Occupied MM CENTER BUILDING Office Bld. w/ Commercial Fac m 2 Tenant-Occupied MM GRAND CENTRAL TOWER Office Bld. w/ Shopping Mall m 2 Not in use MM MITSUI BUILDING Office Bld. w/ Com. & Pub. Fac m 2 Not in use LANDMARK TOWER Mixed-Use Building m 2 Tenant-Occupied NOMURA TENNOZU PARK SIDE Office Building m 2 Tenant-Occupied NOMURA TENNOZU BUILDING Office Building m 2 Tenant-Occupied 4/28/2018 Nasıl Bir Çevre ve İklim 24

25 4/28/2018 Nasıl Bir Çevre ve İklim 25

26 bursa ısıtma sistemleri araştırması Kombili Merkezi Bölgesel Isıtma Sistemlerinin enerji performansı karşılaştırıldı (Evren, 2015) Kombili sistemlerin yıllık DG tüketimi; Sm3/m2 (100 birim) Apartman-merkezi sistemlerin tüketimi; Sm3/m2 (85 birim) Bölgesel-merkezi sistemlerde ise tüketimin Sm3/m2 olduğu hesaplanmıştır (75 birim) Bursa da kombiyle ısınan tüm konutların, apartman-merkezi sisteme geçmesi halinde, yıllık DG tüketimi %13.2 oranında düşecek ve yılda ton karbon emisyonu azaltılabilecektir (Evren, 2015) 4/28/2018 Nasıl Bir Çevre ve İklim 26

27 ulaşım sektörü Ulaşım sektörünün iklim değişikliği bağlamında küresel etkileri: Dünya SG ve enerji kaynaklı CO 2 emisyonlarının %15 ve %21 inden sorumlu arası sektörden kaynaklanan emisyonlar %45 oranında artmıştır Çevre sorunların bağlamında yerel etkileri: Hava ve gürültü kirliliğinin birincil kaynağı kentsel ulaşım sektörüdür Örn: itibariyle Delhi de hava kirliliğinin %70 i kentsel ulaşım kaynaklı Kentsel ulaşımda politika seçenekleri geniş bir yelpaze oluşturur: motorize ulaşım talebini azaltmak, bisiklet ve yaya ulaşımı güçlendirmek özel ulaşımdan, toplu ulaşıma ve motorize olmayan modlara geçiş sağlamak taşıtlarda yakıt verimliliğini arttırmak ulaşım araçlarının fosil yakıtlar yerine temiz yakıt kullanımını sağlamak temiz ve az zararlı yakıt türlerini yaygınlaştırmak 4/28/2018 Nasıl Bir Çevre ve İklim 27

28 Delhi Metro Kentin ulaşım sorunlarını çözmeyi amaçlayan ve finansmanın %65 ini kredi olarak Japonya nın karşıladığı bir proje 2021 e kadar toplam 414 km uzunlukta ve 4 aşamada tamamlanması planlanmış Halihazırda 200km si tamamlanmış ve hizmete girmiş durumda Dünyanın ilk CDM kayıtlı projesi, özel fren sistemi tükettiği enerjinin %35 ini geri kazanıyor ve yılda 41,160 ton CO 2 emisyonu azalttığı hesaplanmıştır 4/28/2018 Nasıl Bir Çevre ve İklim 28

29 4/28/2018 Nasıl Bir Çevre ve İklim 29

30 brezilya curitiba örneği Curitiba çevre ve iklim politikası bağlamında öncü bir kenttir Ulaşım ve arazi kullanım politikalarını entegre etmiş, az maliyetle etkin bir BRT (tahsisli otobüs) sistemi kurmuş ve bunu TOD politikası ile desteklemiştir BRT sistemi, kentin %90 ına hizmet verir durumdadır Kentte iş ve eğitim amaçlı yolculukların %45 i BRT ile yapılmaktadır; Brezilya kentleri arasındaki en yüksek oran Curitiba da benzin tüketimi Brezilya nın diğer önemli kentlerinin %30 altında 4/28/2018 Nasıl Bir Çevre ve İklim 30

31 brezilya curitiba örneği 4/28/2018 Nasıl Bir Çevre ve İklim 31

32 türkiye de yerel iklim politikası 4/28/2018 Nasıl Bir Çevre ve İklim 32

33 büyükşehirlerde mevcut Locations of metropolitan municipalities in Turkey 4/28/2018 durum Büyükşehir belediyelerinin iklim değişikliği alanındaki çalışmalarını tespit etmek amaçlı araştırma projesi Daha çok kim ne yapıyor, ne kadar yapıyor ve niye yapıyor anlamak için 30 BŞB, ülke nüfusunun %65-70 i yaşıyor Kurumsal ve mali kapasiteleri daha derin, politika üretme potansiyelleri daha yüksek Belediyelerin hemen hepsinde iklim değişikliği ile ilişkilendirilecek eylemler gözleniyor Ancak bu eylemler; kapsam, ölçek, hedef, vs. bakımından farklılaşıyor Genel bir tespit olarak; yapısal ve sistematik müdahaleler yerine tekil, münferit ve bireysel çabalara dayalı işler oluyor Nasıl Bir Çevre ve İklim 33

34 büyükşehirlerde mevcut durum Enerji ve Atık Yönetimi En popüler ve öncelikli alanlar... Bildirilen eylem ve projelerin çoğu bu iki sektörde yoğunlaşıyor... Sektörler arası kesişen/ortak projeler de var, örneğin atıklardan enerji üretimi gibi Bu sektörlere olan ilgi şaşırtıcı değil özel sektör ilgisi olan ve ekonomik getirisi olan projeler bunlar, geliştirip uygulaması da görece daha kolay Kentsel Ulaşım Enerji ve atık sektörlerinden sonra diğer bir öncelikli alan Hafif raylı sistem ve tramvay yatırımları başı çekiyor, özellikle orta ölçekli kentlerde Burada temel motivasyonun iklim değişikliği ve emisyon azaltımı olduğunu söylemek zor ulaşım sorunlarının çözümü hedef ancak iklim yararı nedeniyle desteklenmesi gereken yatırımlar En yaygın yeşil ulaşım eylemleri; bisiklet rotaları ve kiralama uygulamaları, toplu taşıma araçlarının yakıt cinsinin değişimi, belediye hizmetlerinde EV kullanımı vs. Farkındalığın Arttırılması BŞB lerin %75 i gençler başta olmak üzere yerel halk nezdinde farkındalığın ve bilincin arttırılması amaçlı çalışmalar yapıyorlar Öte yandan bunların sistematik ve düzenli bir temele oturtulması gerekiyor Uyum Konusu Gündemde Değil! BŞB lerin bildirdikleri proje ve eylemlerin hemen hepsi azaltım/mitigation amaçlı işler Uyum konusu gündemde değil ve bu konuda atılmış somut bir adım neredeyse yok gibi Afet ve risk azaltımı çalışmaları ile iklim riskleri konusu henüz Türkiye de ilişkilendirilebilmiş değil 4/28/2018 Nasıl Bir Çevre ve İklim 34

35 türkiye de yerel iklim eyleminin geleceği İki temel güçlükten ya da engelden söz etmek mümkün Yerel kapasitenin yetersizliği İnsan kaynakları ve mali kaynak yetersizlikleri Yetki sorunları Yerel gündemin sürdürülebilirliği sorunu Merkeziyetçi yönetim yapısı Merkezi yönetimin vesayeti merkeze güçlü bağımlılık Yerel gündemin merkez tarafından belirlenmesi Sadece Türkiye için değil, pek çok ülke için söz konusu olabilecek bir adım ya da politika, yerel yönetimleri güçlendirmek olmalı Ademi merkezileşme, kapasite, kaynak ve yetki artırımı 4/28/2018 Nasıl Bir Çevre ve İklim 35

36 İlginiz ve sabrınız için TEŞEKKÜRLER! 4/28/2018 Nasıl Bir Çevre ve İklim 36