T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI TÜRKİYE KAMU HASTANELER KURUMU MARDİN İLİ KAMU HASTANELER BİRLİĞİ MARDİN DEVLET HASTANESİ BİYOKİMYA LABORATUVARI

Transkript

1 T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI TÜRKİYE KAMU HASTANELER KURUMU MARDİN İLİ KAMU HASTANELER BİRLİĞİ MARDİN DEVLET HASTANESİ BİYOKİMYA LABORATUVARI LABORATUVAR GÜVENLİĞİ EL KİTAPÇIĞI

2 İÇİNDEKİLER Sayfa A- Laboratuvar Güvenliği Giriş Laboratuvarda Çalışma Prensipleri...2 Geçimsiz Kimyasal Maddeler İnsan Sağlığına Zararlı Kimyasal Maddeler Laboratuvar Kazalarında İlk Yardım Uluslararası Birleşik Komisyon Hastaneler İçin Akreditasyon Standartları...15 Hastane Personelinin uyması Gereken Kurallar...15 B- Yangın Güvenliği...20 C- Elektrik Güvenliği...20 D- Laboratuvar Atıkları Yok Etme Teknikleri...21 E- Atık Yönetim Planı...22 Sağlık Kuruluşlarından Atılan Atılan Atıkların Sınıflandırılması...26 Uluslararası Biyotehlike Amblemi

3 A: LABORATUVAR GÜVENLİĞİ 01. Giriş: Doğru ve güvenilir analiz sonuçları elde etmek, herşeyden önce analizi yapan kişinin temiz, dikkatli ve düzenli çalışmasıyla mümkündür. Amaç, yapılacak analizin tam bir güvenlik içinde, en az hata ile ve olabildiğince çabuk gerçekleştirilmesidir. Bu da ancak çalışılan laboratuvarda çok dikkatli ve düzenli olmakla, uygulanacak yöntemlerin çok iyi bilinmesiyle ve hata kaynaklarının minimuma indirilmesiyle başarılabilir. Bu nedenle aşağıda belirtilen laboratuvar çalışma ilkelerine harfi harfine uymak hem analizi yapan kişi için, hem de laboratuvardaki diğer çalışanlar için önemlidir. Ayrıca; insan sağlığına zararlı kimyasallar ve laboratuvar kazalarında ilk yardım hakkında detaylı bilgiler verilmiştir. 02. Laboratuvarda Çalışma Prensipleri İdari bölüm, fiziksel, kimyasal ve mikrobiyoloji analiz laboratuvar bölümleri ayrı birimler halinde planlanmalıdır Laboratuvarlar yapılan analizin özelliğine uygun bir şekilde planlanmalı ve çalışmalıdır Personel için yeteri kadar soyunma dolabı bulundurulmalı, kadın ve erkek personel için soyunma odaları ve sosyal alan düşünülmelidir. Laboratuvara çanta, palto, hırka, mont ve gereksiz malzeme getirilmemelidir Laboratuvarlar özel çevre koşulları gerektiren analizlerde bu koşulları kontrol etmeye yarayan alet ekipmanlarla donatılmış olarak ayrı bölümler halinde planlanmalıdır Laboratuvarlar toz, nem, buhar, titreşim, elektromanyetik etkenler ve zararlı canlılar gibi olumsuz etmenlerden korunmalıdır. Çalışma alanları 20ºC sıcaklıkta sabit tutulmalıdır Analiz yapılan bölümler, çalışan personelin rahatça hareket etmesine olanak sağlayacak genişlikte planlanmalıdır Boru sistemleri, radyatörler, aydınlatma sistem ve bağlantıları ile diğer servis noktaları kolay temizlenecek biçimde tasarlanmalı, duvarlar, taban ve tavanlar kolay temizlenir ve gerektiğinde dezenfekte edilir özellikte olmalıdır Aydınlatma, ısıtma ve havalandırma sistemleri yapılacak analizleri doğrudan veya dolaylı olarak etkilemeyecek nitelikte olmalıdır Laboratuvarda ilk yardım için gerekli ilaç ve malzeme bulunan bir dolap ve ilk yardım talimatı bulunmalıdır Laboratuvarda yangına karşı gerekli önlemler alınmalı, bu konuda mutlaka itfaiyeden uygunluk belgesi alınmalıdır Laboratuvar binasının çevresinde kirliliğe yol açacak çöp, atık yığınları, su birikintisi ve zararlı canlıların yerleşmesine uygun ortamlar bulunmamalıdır Personelin iş güvenliği için uygun giysi ve donanım kullanması sağlanmalıdır. Laboratuvarda mutlaka laboratuvar önlüğü ile çalışılmalıdır. Laboratuvar önlüğü tercihan yüksek ısıda yıkanabilen 2

4 kumaştan, normal uzunlukta ve uygun bedende olmalıdır Uzun saçlar toplanmalı, ya topuz yapılmalı veya yanmaz bone içine alınmalıdır. Ayakkabılar laboratuvarda çalışmaya uygun olmalı, burnu açık ayakkabı giyilmemelidir. Tuvaletler laboratuvar bölümlerine açılmamalıdır Laboratuvarda herhangi birşey yenilip içilmemeli (özellikle sigara), çalışırken eller yüze sürülmemeli, ağıza herhangi birşey alınmamalıdır Laboratuvarın her bölümünde temizlik, sanitasyon dezenfeksiyon işlemleri yazılı talimatlara göre periyodik olarak yapılmalı, kayıtları tutulmalıdır Çalışan personelin periyodik sağlık kontrolleri yapılmalı, bulaşıcı bir hastalığı olan veya taşıyıcı olduğu belirlenen personel çalıştırılmamalıdır Kullanıldıktan sonra her bir eşya, alet veya cihaz belli ve yöntemine uygun biçimde temizlenerek yerlerine kaldırılmalıdır Laboratuvarların giriş çıkışı denetlenmeli ve analiz yapılan bölümlere çalışanlar dışında kişilerin girmeleri engellenmelidir Laboratuvarın faaliyet gösterdiği konulara göre ortaya çıkan atıklar doğrudan alıcı ortama verilmemeli, tekniğine ve mevzuata uygun bir biçimde etkisiz hale getirilmelidir Atılacak katı maddeler çöp kutusuna atılmalıdır. İşi bitmiş, içinde sıvı bulunan beher, erlenmayer, tüp gibi temizlenecek cam kaplar da lavaboya konulmalı, masa üzerinde bırakılmamalıdır Su, gaz muslukları ve elektrik düğmeleri, çalışılmadığı hallerde kapatılmalıdır. Malzemeler kendi malınızmış gibi kullanılmalıdır Çalışmalarda dikkat ve itina ön planda tutulmalıdır Laboratuvarda başkalarının da çalıştığı düşünülerek gürültü yapılmamalıdır. Asla şaka yapılmamalıdır Laboratuvarda meydana gelen her türlü olay, laboratuvarı yönetenlere anında haber verilmelidir Laboratuvarı yönetenlerin izni olmadan hiçbir madde ve malzeme laboratuvardan dışarı çıkarılmamalıdır Katı haldeki maddeler şişelerden daima temiz bir spatül veya kaşıkla alınmalıdır. Aynı kaşık temizlenmeden başka bir madde içine sokulmamalıdır. Şişe kapakları hiçbir zaman alt tarafları ile masa üzerine konulmamalıdır. Aksi taktirde, kapak yabancı maddelerle kirleneceği için tekrar şişeye yerleştirilince bu yabancı maddeler şişe içindeki saf madde veya çözelti ile temas edip, onu bozabilir Cam kapaklı şişeler açılmazlarsa, böyle hallerde şişe kapağına bir tahta parçası ile hafifçe vurularak gevşetilir. Bu fayda etmediği taktirde camın genişlemesi için küçük bir alevle şişe döndürülerek boğazı dikkatlice ısıtılır veya şişe bir müddet su içinde batırılmış vaziyette bırakılır. Kapaklı ve tıpa ile kapatılmış kaplardaki madde kesinlikle ısıtılmamalı, üzerinde ateşe dayanıklı işareti taşımayan kaplarda ısıtma ve kaynatma yapılmamalıdır Şişelerden sıvı akıtılırken etiket tarafı yukarı gelecek şekilde tutulmalıdır. Aksi halde şişenin ağzından akan damlalar etiketi ve üzerindeki yazıyı bozar. Şişenin ağzında kalan son damlaların da 3

5 şişenin kendi kapağı ile silinmesi en uygun şekildir Kimyasal maddeler gelişigüzel birbirine karıştırılmamalıdır, çok büyük tehlike yaratabilir Bazı kimyasal maddeler birbiriyle reaksiyona girerek yangına veya şiddetli patlamalara yol açarlar ya da toksik ürünler oluştururlar. Böyle maddelere geçimsiz kimyasal maddeler denir. Bunlar her zaman ayrı ayrı yerlerde muhafaza edilmelidir. Bu maddeler aşağıda verilmiştir: 4

6 TABLO 1: Geçimsiz Kimyasal Maddeler Kimyasal Aktif karbon Alkali metaller (Na, K vb.) Amonyak Amonyum nitrat Anilin Asetik asit Asetilen Aseton Bakır Brom Civa Flor Gümüş Hidroflorik asit Hidrojen peroksit Hidrojen sülfit Hidrokarbonlar Hidrosiyanik asit İyot Kalsiyum oksit Klor Kloratlar Kromik asit Kükürtlü hidrojen Nitrik asit Oksijen Okzalik asit Perklorik asit Potasyum permanganat Sodyum nitrat Sülfürik asit Yanıcı sıvılar Karışmaması Gereken Kimyasallar Kalsiyum hipoklorit, oksidan maddeler hidrokarbonlar ve sulu çözeltileri, su Civa, klor, iyot, brom, kalsiyum Toz halindeki metaller, yanıcı sıvılar, kükürt, kloratlar, tüm asitler, nitritler Hidrojen peroksit, nitrik asit Kromik asit, nitrik asid, hidroksil içeren bileşikler, etilen glikol, perklorik asit, peroksitler, permanganatlar Flor, klor, brom, bakır, civa, gümüş Derişik nitrik asit, derişik sülfürik asit Asetilen, hidrojen peroksit Amonyak, asetilen, butan ve diğer petrol gazları, Asetilen, amonyak Bütün maddeler Asetilen, okzalik asit, tartarik asit, amonyak, karbondioksit Amonyak Bakır, krom, demir, metal ve metal tuzları, yanıcı sıvılar, anilin, nitrometan Nitrik asid, oksidan maddeler Flor, klor, brom, kromik asit, sodyum peroksit (benzen, eter) Nitrik asit, alkaliler Asetilen, amonyak Su Amonyak, asetilen, butan ve diğer petrol gazları, turpentin Amonyak, toz halindeki metaller Asetik asit, gliserin, bazı alkoller, yanıcı sıvılar, turpentin Nitrik asit, oksidan gazlar Asetik asit, anilin, kromik asit, hidrosyanik asit, hidrojen sülfit, yanıcı sıvılar ve gazlar Yağlar, grees, hidrojen, yanıcı sıvılar, yanıcı katılar ve yanıcı gazlar Gümüş, civa Asetik anhidrit, alkoller, karbon tetraklorür, karbon dioksit Gliserin, etilen glikol, benzaldehit, sülfürik asit Amonyum nitrat, diğer amonyum tuzları Kloratlar, perkloratlar, permanganatlar Amonyum nitrat, komik asit, hidrojen peroksit, nitrik asit, halojenler. 5

7 Çözelti konulan şişelerin etiketlenmesi gerek görünüş ve gerekse yanlışlıklara meydan verilmemesi için gereklidir. Kağıt etiket kullanılıyorsa yazıların ıslanınca akmaması için çini mürekkep kullanılması iyi sonuç verir. Etiketlerin arkası nemlendirilirken ağıza ve dile sürülmemelidir Kimyasal maddeler risk gruplarına ve saklama koşullarına göre, havalandırma sistemli ayrı oda, dolap veya depolarda bulundurulmalıdır. Kimyasal maddelerin bulunduğu yer kilitli olmalı, anahtarı depo sorumlusu ve bölüm sorumlusunda olmalıdır Laboratuvarda zaman çok önemlidir. Yapılacak işler başlangıçta planlanırsa zamandan tasarruf edilebilir. Örneğin, suyu uçurma gibi bazı işler pek az dikkat ister ve bu zaman süresince başka bir analiz de yapılabilir Organik çözücüler lavaboya dökülmemelidir. Tartım veya titrasyon sonuçları küçük kağıtlara yazılmamalıdır. Bu kağıtlar kaybolabilir ve analizin tekrarlanması zorunluluğu ortaya çıkabilir Laboratuvarda çalışmalar için özel bir defter tutulmalıdır. Yapılan çalışma ve gözlemler mutlaka kaydedilmelidir Ecza dolabında neler bulunduğu, yangın söndürme cihazının nasıl çalıştığı bilinmelidir. Bu konuda eğitim yapılmalıdır Uçucu sıvılar lavaboya dökülmemelidir Şişelerin kapak veya tıpaları değiştirilmemelidir. Çözelti şişelere doldurulurken dörtte bir kadar kısım genişleme payı olarak bırakılır Etiketsiz bir şişeye veya kaba, kimyasal madde konulmaz. Ayrıca boş kaba kimyasal bir madde koyunca hemen etiketi yapıştırılmalıdır, bütün şişeler etiketli olmalıdır. Üzerinde etiketi olmayan şişelerdeki kimyasal maddeler, deneylerde kesinlikle kullanılmamalıdır Cam kesme ve mantara geçirme durumlarında ellerin kesilmemesi için özel eldiven veya bez kullanılmalıdır. Ucu sivri, kırık cam tüplerine, borulara lastik tıpa geçirilmemelidir. Böyle uçlar; havagazı ocağı, zımpara veya eğe ile düzgün hale getirilmelidir Lastik tıpalara geçirilecek cam boruların uçları su ile ıslatılmalı veya gliserin, vazelin ile yağlanmalıdır. Cam borular lastik tıpaya direkt bastırılarak değil de döndürülerek sokulmalıdır Tüp içinde bulunan bir sıvı ısıtılacağı zaman tüp, üst kısımdan aşağıya doğru yavaş yavaş ısıtılmalı ve tüp çok hafif şekilde devamlı sallanmalıdır. Tüpün ağzı kendinize veya yanınızda çalışan kişiye doğru tutulmamalı ve asla üzerine eğilip yukarıdan aşağıya doğru bakılmamalıdır. Yüze sıçrayabilir Zehirli ve yakıcı çözeltiler, pipetten ağız yolu ile çekilmemelidir. Bu işlem için vakum ya da puar kullanılmalıdır Genel olarak toksik olmadığı bilinen kimyasal maddeler bile, ağıza alınıp tadına bakılmamalıdır Benzin, eter ve karbonsülfür gibi çok uçucu maddeler ne kadar uzakta olursa olsun açık alev bulunan laboratuvarda kullanılmamalıdır. Eter buharları 5 metre ve hatta daha uzaktaki alevden yanabilir ve o yanan buharlar ateşi taşıyabilir. 6

8 Sülfürik asit, nitrik asit, hidroklorik asit, hidroflorik asit gibi asitlerle bromür, hidrojen sülfür, hidrojen siyanür, klorür gibi zehirli gazlar içeren maddeler ile çeker ocakta çalışılmalıdır Tüm asitler ve alkaliler sulandırılırken daima suyun üzerine ve yavaş yavaş dökülmeli, asla tersi yapılmamalıdır Civa herhangi bir şekilde dökülürse vakum kaynağı ya da köpük tipi sentetik süngerlerle toplanmalıdır. Eğer toplanmayacak kadar eser miktarda ise üzerine toz kükürt serpilmeli ve bu yolla sülfür haline getirilerek zararsız hale sokulmalıdır Termometre kırıklarının civalı kısımları yada civa artıkları asla çöpe yada lavaboya atılmamalı, toprağa gömülmelidir Elektrikle uğraşırken eller ve basılan yer kuru olmalı, metal olmamalı, elektrik fişleri kordondan çekilerek çıkarılmamalıdır. Gerektiğinde bazı işlemleri hemen yapabilmek için gerektiği kadar elektrik bilgisi edinilmeli, büyük onarımlar mutlaka ehliyetli teknisyenlere yaptırılmalıdır Laboratuvarda, özellikle kilitlenmiş bir yerde yalnız çalışılmamalıdır. Her türlü olasılıklara karşı, tek başına çalışan kişi yapacağı işleri bir başkasına önceden anlatmalı ve sürekli haber vermelidir Kimyasallar taşınırken iki el kullanılmalı, bir el kapaktan sıkıca tutarken, diğeri ile şişenin altından kavranmalıdır. Desikatör taşınırken mutlaka kapak ve ana kısım birlikte tutulmalıdır. Desikatör kapakları arasıra vazelin ile yağlanmalıdır Gözler, hassas terazide tartma gibi işlemler dışında daima korunmalıdır. Emniyet gözlükleri takmak yararlıdır. Gazlardan dolayı gözlerin herhangi bir tahrişinde buna engel olmak için sık sık gözleri soğuk su ile yıkamak veya bol su akıtmak gereklidir Asit, baz gibi aşındırıcı yakıcı maddeler deriye damladığı veya sıçradığı hallerde derhal bol miktarda su ile yıkanmalıdır İçinde kültür bulunan tüp, petri kutusu gibi malzeme açık olarak masa üzerine bırakılmamalı, tüpler önlük cebinde taşınmamalı, masa üzerine gelişigüzel konulmamalıdır. Tüpler tüplükte tutulmalıdır Çalışırken laboratuvar kapı ve pencereleri kapalı tutulmalı, mikroorganizma veya sporlarını etrafa yayacak gereksiz ve ani hareketlerden sakınılmalıdır Kültürlerin yere veya masaya dökülmesi veya kültür kaplarının kırılması halinde durum hemen laboratuvar yöneticisine bildirilmeli ve dökülen kültürün üzeri anında uygun bir dezenfektan çözeltisi ile kaplanarak (örneğin %10 luk hipoklorit çözeltisi) dakika bekletilmeli ve daha sonra temizlenmelidir Öze uçları her kullanımdan önce ve sonra Bunzen beki alevinde usulüne uygun şekilde yakılarak sterilize edilmelidir Mikrobiyoloji laboratuvarında kullanılacak pipetler, önce ağız kısımlarına pamuk yerleştirilerek sterilize edilmeli ve bu şekilde kullanılmalıdır Kültürün yutulmaması için tüm önlemler alınmalı kültür yutulursa, anında laboratuvar yöneticisine haber verilmelidir. 7

9 Mikrobiyolojik çalışmalarda steril olduğundan kuşku duyulan malzeme kullanılmamalıdır Pipetleme yapılırken kesinlikle üflenmemelidir Etil alkol gibi yanıcı, tutuşucu maddeler Bunzen beki alevi çevresinden uzak tutulmalıdır Ellerde kesik, yara ve benzeri durumlar varsa bunların üzeri ancak su geçirmez bir bantla kapatıldıktan sonra çalışılmalı, aksi takdirde çalışılmamalı ve son durum sorumluya iletilmelidir Mikroskobun objektif ve oküler kısmı her kullanımdan önce ve sonra ince mercek kağıdı ile veya bir tülbent yardımıyla dikkatlice merceğe zarar vermeden temizlenmelidir Çalışma bittikten sonra kirli malzemeler kendilerine ait kaplara konulmalıdır. Örneğin; kullanılmış pipetler, lam ve lamel hemen, içinde dezenfektan çözeltisi bulunan özel kaplara aktarılmalıdır Laboratuvardan çıkmadan önce mikroskop lambaları kapatılmalıdır. Gereksiz ışıklar söndürülmelidir Çalışma bittikten sonra eller sabunlu su ve gerektiğinde antiseptik bir sıvı ile yıkanmalıdır Kültür ve benzeri materyal laboratuvardan dışarı çıkarılmamalıdır Tüm deney sonuçları için gizlilik esasına uyulmalıdır En yakın sağlık kuruluşunun ve cankurtaran telefonları görülen yere asılmalıdır Laboratuvarda tek başına çalışılmamalıdır. 03. İnsan Sağlığına Zararlı Olan Kimyasal Maddeler Laboratuvar çalışmalarında insan sağlığına zararlı kimyasal maddelerle çalışılır. Çalışan kişinin sağlığı açısından bu maddelerin tanınması ile bu maddelerle temas halinde oluşabilecek zararlı etkilerin önceden bilinmesi ve olası kazaların önlenmesi mümkündür. Kaza anında neler yapılacağı mutlaka laboratuvarlarda yazılı olarak bulundurulmalı, kazaya uğrayan kişi bir sağlık kuruluşuna götürülmelidir. Burada bu kimyasalların bir listesi verilmiştir Klorik asitler Bunlar kolaylıkla reaksiyona girerler. Bu asitler bir yere sıçradığı zaman gerekli önlemler alınmalıdır. Temizleme sırasında üç faktör önemlidir: 1. Molekülün su ile reaksiyonu, 2. Kimyasal maddenin ve parçalanma ürünlerinin korrozif özelliği, 3. İnsanda yaptığı irritasyonlar. Onun için klorik asitleri temizlemede su kullanılmamalıdır (Ancak vücuda sıçraması halinde, bol su ile yıkanmalıdır). Reaksiyon sonunda ortaya çıkan ısı, klorlu maddeyi buharlaştırır. Buharın kokusu irrite edicidir. Klorik asitler bir yere sıçradığı zaman önce üzerine kum, sodyum bikarbonat veya ikisinin karışımı dökülmelidir. Biraz bekleyip metal veya plastik bir kaşıkla kazınmalıdır. Kumun bırakacağı leke çok az ve açık renklidir. 8

10 9

11 TABLO 2: İnsan Sağlığına Zararlı Kimyasallar Ağır metaller Aromatik nitro bileşikleri Aldehitler Alkali metaller Alkali tuzları (NaOH, KOH) Amonyak Benzen Civa Eterler Fenoller Florlu hidrokarbonlar Formaldehit Fosfor Halojenler Hidrojen peroksid Hidrojen sülfit Hidrojen siyanid İnorganik amidler Karbon disülfür Karbon tetraklorür Klorlu hidrokarbonlar Ksilen Metil alkol Nitrat ve nitritler Nitrik asit Okzalik asit Perkloratlar Toluen Alkali metaller 1. Yanıcı olmaları, 2. Su ile reaksiyonları, 3. Nemli deri ile temasları önlenmelidir. Alkali metaller ile vücudun temas eden yeri bol su ile yıkanmalıdır. Bunların su ile reaksiyonları sonucu hidrojen açığa çıkar. Eğer çalışılan laboratuvarda ısı yüksek ise hidrojen patlar. Bu metallerin hava ile temasları derhal patlama yaptıklarından ya inert gaz veya karosen içinde saklanmalıdır. Kullanılan karosende su varsa yine tehlikelidir. Alkali metal yangınlarını söndürmek çok zordur. Yangınları söndürmek için toz grafit kullanılması önerilir Eterler 1. Deri ile temasları kurutucu etkiye sahiptir. Uzun süre temas sonucu dermatit oluşur. 2. Belli şartlarda yanıcıdırlar. Örneğin etil eterin 45 C'da yanmaya başladığı iyi bilinir. Yanmaya statik elektrik de sebep olabilir (buhar). Eter yangınlarını söndürmek için CO2 kullanılır. Bir yere eter sıçradığı zaman yapılacak iş, eteri süngere emdirip çeker ocak altında buharlaştırmakdır Okzalatlar Bunlar dokular ve kan tarafından emildiklerinden kalsiyumu çöktürürler. Oluşan kalsiyum okzalat 10

12 çözünmez. Okzalatların akut olarak solunması, irritasyon dolayısıyla insana zararlıdır, önlem alınmalıdır Sülfürik asit Hangi konsantrasyonda olursa olsun, gözlerle teması tehlikelidir. Derişik sülfürik asit gayet korrozif olup, deride şiddetli yanıklar meydana getirir. Sulandırılırken, asit daima yavaş ve dikkatlice suya dökülür, asla tersi yapılmaz Nitrik asit Zararı ve tehlikesi konsantrasyonu arttıkça artar. Yüksek konsantrasyondaki nitrik asitle çeker ocakta çalışılmalıdır. Dumanlı ve derişik nitrik asit vücut ve özellikle gözler için tehlikelidir. Yüksek ısıda son derece zehirli nitrojen oksit buharları verir Glasial asetik asit Oldukça korozifdir. Yanıkları çabuk iyileşmez, mutlaka bir sağlık kuruluşuna başvurulmalıdır Hidrofluorik asit Son derece tehlikelidir. Vücudun neresine değerse değsin şiddetli yanıklar yapar ve çabuk iyi olmaz. Buharı da solunumda tehlikeli olup, fazlası ölüme neden olabilir. Bu bakımdan ancak iyi işleyen bir çeker ocak içinde kullanılır Pikrik asit Kuru olunca patlayıcı olduğundan daima, en az %10 sulu halde muhafaza edilir Civa Herhangi bir şekilde dökülürse derhal vakum kaynağından yararlanılarak temizlenmelidir. Köpük tip sentetik süngerler vasıtasıyla da toplanabilir. Eğer toplanamayacak kadar eser miktarda kalırsa üzerine kükürt serpilir ve bu sayede sülfür haline getirilerek zararsız kılınır. 04. Laboratuvar Kazalarında İlk Yardım Yanmalarda İlk Yardım Yanıklara su sürmemeli, kabarcıkları kesip atmamalıdır. Yanıkların deri esmerleşinceye kadar %5'lik tanen ile yıkanması veya bu çözeltiyle ıslatılmış bezin yara üzerine konulması iyidir. Bir yangın anında yanan yer veya kişinin üzeri hava ile teması kesecek herhangi bir şeyle (palto, battaniye v.b. gibi ) kapatılmalıdır Alkali, Asit, Brom veya Fosfor Yanıklarında İlk Yardım Bromdan ileri gelen yanıkları benzol veya petrol ile iyice yıkamalıdır. Fosfor nedeniyle olmuş yanık yer de bikarbonat eriyiğine daldırılır ve fosforun oksitlenmesi için bir süre bekletilir. Bu işlem birkaç 11

13 defa tekrarlanır. Asetik asit, hidroklorik asit, fosforik asit ve sülfürik asidin deri ile temasında hemen bol çeşme suyu ile yıkamalı, bulaşan giyecekler çıkarılmalıdır. Önce temas ettiği alanlar iyice yıkanmalı, sonra soda, bikarbonat gibi yumuşak bir alkali çözeltisi uygulanmalıdır. Eğer gözler sözkonusu ise, hemen ılık su ile en az 15 dakika yıkanmalıdır. Hidroflorik asidin temasında ise iyice yıkanmalı ve bir magnezyum oksit çamuru uygulanmalı ve acil başvurulmalıdır. Kromik asit ve dikromatların deri ile temasında %5'lik sodyum tiyosülfat ile yıkama yapılır, eğer lezyonlar görünürse bir sağlık kuruluşuna başvurulmalıdır. Alkalilerin deri ile temasında ise bol miktarda suyla ve nötralize sirke ile deri yıkanmalıdır. Göze sıçraması halinde, derhal bol akar su ile gözleri gerekirse zorla açarak yıkamalı ve acil polikliğine gidilmelidir Alkali ve Asitlerin Yutulmasında İlk Yardım Asetik asit, hidroklorik asit, fosforik asit ve sülfirik asit yutulduğu zaman kusmaya izin verilmemeli, kişi baygınsa ağızdan hiç bir şey verilmemelidir. Eğer ayıksa ağız bol çeşme suyu ile çalkalanmalı, sonra yumurta akı ile karıştırılmış süt verilmelidir. Eğer bu mümkün değilse olabildiğince fazla su verilmeli, acil polikliğine başvurulmalıdır. Hidroklorik asit yutulmasında da kusmaya izin verilmemeli, bol su verilmelidir. Yaralı yüzü koyun uzatılmalı, hareket ettirilmemelidir. Kromik asit ve dikromatların yutulmasında acilen sodyum bikarbonat çözeltisi verilmeli, yara sıcak tutulmalı ve bir sağlık kuruluşuna haber verilmelidir. Alkalilerin yutulması durumunda ise limon suyu veya sirke karıştırılmış bolca su verilmeli ve hemen acil polikliğine başvurulmalıdır Ciğerleri Yakan Gazlarla Zehirlenmede İlk Yardım Krom, brom, HCl vb. gibi kimyasalların buharları doğrudan solunduğunda zehirlenmelere yol açar. Bu durumda hemen sağlık kuruluşuna haber verilmeli ve hekim gelinceye kadar tam bir dinlenme ve açık hava sağlanmalıdır. Su veya bikarbonat buharı ve oksijen tenefüs ettirilebilir Ağız Yoluyla Olan Zehirlenmelerde İlk Yardım %5'lik bakır sülfat eriyiği kullanılmalıdır. Bakır sülfatın kusturucu gücü fazla olduğundan, zehir mideden uzaklaştırılmış olur Siyanit Tuzları İçin İlk Yardım Deri ile temasta iyice yıkanmalı, eğer yara açıksa bir sağlık kuruluşuna başvurulmalıdır. Yutulması durumunda kişi hemen kusturulur, su ile karıştırılmış hidrojen peroksit verilir mutlaka bir sağlık kuruluşuna başvurulur Klorlu Bileşenler İçin İlk Yardım Amonyum klorür, kobalt klorür, demir klorürün deri ile temasında iyice yıkanmalı, yutulmasında ise kusturulmalı ve bol miktarda su verilmelidir. Laksatif olarak Epsom tuzları uygulanmalı ve sağlık yardımı alınmalıdır. Antimon klorür, nikel klorür, kalay klorür, kadmiyum klorür'ün deri ile temasında 12

14 iyice yıkanmalı ve lanolin merhem sürülmelidir. Yutulması halinde ise bol su verilmeli, irritasyon devam ederse acil polikliğine başvurulmalıdır Nitratlar İçin İlk Yardım Potasyum nitrat, civa nitratın deri ile temasında iyice yıkanmalı, eğer kaşıntı, döküntü varsa sağlık kuruluşuna başvurulmalıdır. Yutulması durumunda hemen bolca suyla karıştırılmış sodyum bikarbonat verilmelidir. Sonra çiğ yumurta, yağsız süt karışımı içirilmeli ve sağlık kuruluşuna başvurulmalıdır. Gümüş nitratın deri ile temasında tuzlu su ile yıkanmalı ve tahriş olan yerlere uygulanmalıdır. Yutulmasında ise, bir bardak suya üç yemek kaşığı tuz ekleyip çözdükten sonra bu karışım verilip kusturulmalı ve sağlık kuruluşuna başvurulmalıdır Sülfatlar İçin İlk Yardım Alüminyum, amonyum, kobalt, bakır, magnezyum, nikel, potasyum, sodyum, çinko, kadmiyum ve sülfatın deri ile temasında iyice yıkanmalı, eğer deri reaksiyon gösteriyorsa sağlık kuruluşuna başvurulmalıdır. Bunların yutulmasında ise bolca su verilmeli, eğer herhangi bir reaksiyon olursa sağlık kuruluşuna başvurulmalıdır Hidrosiyanik Asit, CO2, Kükürtlü Hidrojen, Fosforlu Hidrojen ile Zehirlenmelerde İlk Yardım Temiz hava önemlidir. Ağır durumlarda suni teneffüs yaptırılır ve gerekirse oksijen kullanılır. Özellikle hidrosiyanik asitlerle zehirlenmelerde 2 g sodyum tiyosülfat ve 0.5 g sodyum nitriti 50 ml suda eritip içirmek ve derhal sağlık kuruluşuna başvurulmalıdır Elektrik Şoku İçin İlk Yardım Hasta elektrikle yüklü olduğundan yaklaşmadan önce ana kaynaktan akım kesilmeli veya fiş prizden çıkarılmalıdır. Bu yapılamıyorsa lastik çizme ya da eldivenle ya da kuru bir önlük üzerine basarak hastaya yaklaşılmalıdır. Elektrik cereyanı ile temas kesildikten sonra temiz havada suni teneffüs yaptırılmalı ve en yakın hastaneye götürülmelidir. 05. Uluslar arası Birleşik Komisyon Hastaneler için Akreditasyon Standartları na göre Laboratuvar güvenliği tüm tehlikelerin etkin kontrolünü gerektirir. Çalışanların sağlık ve güvenliği tüm işveren ve laboratuvar yöneticilerinin yükümlülüğüdür. Uluslar arası Birleşik Komisyon Hastaneler için Akreditasyon Standartları' na göre, Standart HD.5.2' de; Bir laboratuvar güvenlik proğramı oluşturulur, izlenir ve belgelenir. HD.5.2'nin Amacı Laboratuvarda rastlanabilecek riskler ve tehlikelerin gerektirdiği derecede, laboratuvar aktif bir emniyet proğramına sahiptir. Proğram laboratuvar ekibi, diğer ekip ve laboratuvarda oldukları zaman 13

15 hastalar için, emniyet uygulamaları ve önleyici tedbirleri belirtir. Laboratuvar proğramı kuruluşun güvenlik yönetim proğramı ile koordine edilir.laboratuvar güvenlik yönetim proğramı aşağıdakileri içerir Yürürlükteki standartlar ve düzenlemelerle uyumluluğu destekleyen yazılı politika ve süreçler; Enfekte ve tehlikeli maddelerin taşınması ve atılması için yazılı politika ve süreçler; Laboratuvar uygulamaları ve karşılaşılan tehlikelere uygun emniyet cihazlarının temin edilebilirliği; Tüm laboratuvar ekibinin emniyet süreçleri ve uygulamalarına yönelimi; Yeni süreçler ve yeni edinilen veya tanılanan materyaller için hizmet içi eğitimi. HD.5.2'nin Ölçülebilir Bileşenleri 1. Bir laboratuvar güvenlik proğramı yürürlükte olmalı ve karşılaşılan risklere ve tehlikelere karşı uygun olmalıdır. 2. Program, kuruluşun güvenlik yönetim programı ile koordineli olmalıdır. 3. Yazılı politika ve prosedürler tehlikeli maddeler ve enfekte atıkların muamelesi ve atılmasını tanımlamalıdır. 4. Uygun güvenlik cihazları mevcut olmalıdır. 5. Laboratuvar personeli güvenlik prosedürleri ve uygulamalarına yönlendirilmelidir. 6. Laboratuvar personeli yeni prosedürler veya yeni edinilen veya tanımlanan tehlikeli maddeler hakkında eğitim almalıdır DİKKAT Tüm Hastane Personelinin Uyması Gereken Kurallar Sağlık personeline bulaşma açısından, günlük uygulamalarda en sık karşılaşılan yollar hastalarda kullanılan iğnelerin ele batması, kanla kontamine kesici aletlerle yaralanma veya infekte kan veya diğer vücut sıvılarının mukozalara sıçramasıdır. Bunların dışında hastalara günlük bakım, el sıkışma, karşılıklı konuşma, aynı odada bulunma gibi faaliyetler sırasında bulaşma daha az söz konusudur. Enfeksiyonun bulaşma riskini temasın şekli, yaranın derinliği, kontamine olan miktar, kontaminasyonun tipi (kan, vücut sıvısı, kültür örneği), kontaminasyona yol açan örneğin taşıyıcıdan alındıktan sonra geçen süre, sıvıdaki virüs konsantrasyonu, hastalığın evresi ve buna bağlı viremi varlığı, dolaşımdaki virüs miktarı (viral yük), antiviral kemoterapi uygulanıp uygulanmaması, bulaşan kişinin immünolojik durumu, birlikte başka viral enfeksiyonların mevcudiyeti gibi faktörler etklileyebilir. iğne lateks bir eldivenden geçerek deldiği zaman kan inokülumundan kat azalma olduğu saptanmıştır. EL YIKAMA TALİMATI AMAÇ: İstanbul Eğitim ve Araştırma Hastanesinde Hastane Enfeksiyonlarını önlemeye yönelik olarak el yıkama uygulamasının nasıl yapılacağını açıklar. UYGULAMA: 1. Eldeki takılar ve saat çıkarılır. 2. Musluk açılır. 3. Onbeş saniye su ve sabunla, ya da saniye 3-5 ml sıvı sabunla, 4. Eller, parmaklar, parmak araları, elin dış ve iç yüzeyleri ve bilek dahil olmak üzere iyice ovuşturulur. 5. Eller ve bilek tamamen durulanır. 6. Kağıt havluyla eller kurulanır. 14

16 7. Musluk kağıt havluyla kapatılır. 8. Yoğun bakım gibi yüksek enfeksiyon riski taşıyan bölümlerde cilt korumalı dezenfektan solüsyonlarla eller yıkanır. 9. El yıkamanın gerektiği durumlar: 1. Mesaiye başlamadan önce ve bitiminde, 2. Hastaya herhangi bir invaziv işlem uygulamadan önce ve sonra, 3. İzolasyon odalarına giriş ve çıkışta, 4. Eldiven giymeden önce ve çıkardıktan sonra, 5. Yoğun Bakım Ünitelerine giriş ve çıkışta, 6. Hastaya bakım vermeden önce ve sonra, 7. Steril eldiven giymeden önce, 8. Herhangi bir septik işlemden önce ve sonra (örneğin İM veya İV enjeksiyondan, bir sargı ya da yaraya dokunmadan önce ve sonra) 9. Sekresyon, çıkartılar ve kanla doğrudan ya da dolaylı temastan sonra 10. Yatak yapma, ateş ve nabız alma, ilaç dağıtma, pansuman işlemlerinden sonra, 11. Tuvalete girdikten sonra, 12. Hastaya sürgü vermeden önce ve sonra, 13. Yemek yemeden önce ve sonra STANDART ÖNLEMLER 1) Tüm hastalara ait kan ve kan içeren vücut sıvıları tehlikeli kabul edilmelidir. *Kanla, her tür vücut sıvısı ve ter dışında her tür vücut salgısıyla, *Mukozayla, *Bütünlüğü bozulmuş ciltle temas sırasında, steril olmayan eldiven giyilmelidir. 2) Eldiven çıkartıldıktan sonra eller mutlaka su ve sabunla yıkanmalıdır. 3) Aynı hasta üzerinde kirli bir bölge (örneğin perine) ile temas sonrasında temiz bir alana geçerken ve hastadan hastaya geçerken eldiven çıkartılıp eller yıkanmalıdır. 4) Kan veya diğer vücut sıvı veya salgılarının sıçraması ihtimali bulunan durumlarda maske ve gözlük takılmalı, önlük giyilmelidir. gözle görülebilir bir şekilde kirlenen önlükler başka hastalara bakım vermeden önce mutlaka çıkartılmalı ve eller su ve sabunla yıkanmalıdır Genel Önlemler: 1- Öykü ve fizik muayene ile HIV, HBV ve diğer kanla bulaşan diğer patojenlerle infekte hastaları saptama olanağı bulunmadığından tüm hastaların kan ve diğer vücut sıvıları potansiyel olarak infekte kabul edilerek gerekli önlemler alınmalıdır. 2- Aşağıdaki işlemler sırasında kesinlikle eldiven giyilmeli, işlem bittikten veya hasta ile temastan sonra eldiven değiştirilmeli ve eldivenler çıkartıldıktan hemen sonra eller yıkanmalıdır: a. Her hastanın kan ya da diğer vücut sıvıları veya bunlarla kontamine yüzeylerle temas riski olduğunda, b. Her hastanın mukoza veya sağlam olmayan derisiyle temas riski olduğunda, c. Kan alma, damara girme veya benzeri bir intravasküler işlem sırasında. 3- Eğer eller veya diğer deri yüzeyleri hastanın kan ya da diğer vücut sıvılarıyla kontamine olursa derhal su ve sabunla yıkanmalıdır. 4- İğne batmasını önlemek için tek kullanımlık iğneler kullanıldıktan sonra plastik kılıfları tekrar takılmamalı, iğneler enjektörden çıkartılmamalı, eğilip bükülmemelidir. 15

17 Kullanılmış iğne, enjektör, bistüri ucu ve diğer kesici aletler imha edilmek üzere sağlam kutulara konulmalıdır. Bu kutular servis içinde kullanıma uygun ve kolay ulaşılabilir yerlerde bulundurulmalıdır. 5- Yapılan tıbbi bir işlem sırasında kan veya diğer vücut sıvılarının sıçrama olasılığı söz konusuysa (örneğin kemik iliği aspirasyonu, lomber ponksiyon yapılması gibi) ağız, burun ve gözleri korumak amacıyla maske ve gözlük takılmalı, diğer vücut yüzeylerine bulaşmayı önlemek için koruyucu önlük giyilmelidir. 6- Eksüdatif deri lezyonları olan sağlık personeli, bu lezyonlar iyileşinceye kadar hastalarla direkt temastan ve hastalarla ilişkili aletlere dokunmaktan kaçınmalıdır. 7- Acil koşullarda ağız ağıza resüsitasyon olasılığını azaltmak amacıyla ağızlık, ambu v.b. ventilasyon aletleri hazır bulundurulmalıdır. 8- Beden fonksiyonlarını kontrol edebilen HIV ve /veya HBV infeksiyonlu hastaların rutin bakımı sırasında eldiven ya da koruyucu önlük giyilmesine gerek yoktur. 9- Gebe sağlık personeline HIV ve/veya HBV bulaşma riski, gebe olmayanlardan daha fazla değildir, ancak her iki virusun da perinatal dönemde bebeğe de geçme riski olduğundan, gebe personelin önerilen önlemlere özel bir dikkatle uyması sağlanmalıdır. 10- Infeksiyöz ishal, akciğer tüberkülozu tanısı veya şüphesi olması gibi özel izolasyon önlemleri gerektiren haller dışında HIV/HBV infeksiyonlu hastaların ayrı özel odalarda bulundurulmalarına gerek yoktur, ancak bu hastalar immunsupresif hastalarla aynı odada tutulmamalıdır Genel önlemlere ek olarak laboratuvarlarda alınacak önlemler: Tüm hastalara ait kan ve vücut sıvıları infekte kabul edilerek, 1. Bütün kan ve diğer vücut sıvıları örnekleri taşınma sırasında akma ve sızmayı engelleyecek sağlam, kapaklı kutulara konulmalıdır. Materyalin yerleştirilmesi sırasında kutunun dışına ve laboratuvar kağıdına bulaşma olmamasına dikkat edilmeli, 2. Laboratuvarda hastadan alınan materyalle çalışan tüm personel mutlaka eldiven giymeli ve işlem bittikten sonra eldivenler çıkartılarak eller yıkanmalıdır. Çalışma sırasında mukozalara sıvıların temas etme riski varsa gözlük ve maske takılmalı, 3. Sıvılarla çalışırken ağız pipeti yerine mutlaka mekanik pipetler tercih edilmelidir. 4. Laboratuvarda yeme ve içmeye izin verilmemeli, 5. İğne ve enjektörler ancak başka alternatif olmadığında kullanılmalı, mutlaka kullanılmaları gerekiyorsa iğne batmasını önlemek için önerilen kurallara uyulmalıdır Güvenlik Önlemleri 1. Bütün laboratuvar girişlerine üzerinde sorumlu laboratuvar personelinin adının ve çalışılan ajanların listesinin yazılı olduğu biyotehlike işareti asılır. 2. Her laboratuvarda tehlikeli dökülme prosedürleri yazılı olarak bulunur ve görünür bir yere asılır. 3. Göze veya yüze sıçrama riski olan tehlikeli materyal ile çalışılıyorsa, koruyucu gözlük veya yüz koruyucu kullanılması zorunludur. 4. Laboratuvarda parmakları meydanda bırakan sandalet veya terlik giyilmez. 5. Uygun bir şekilde dekontamine edilmedikçe hiçbir laboratuvar malzemesi (laboratuvar önlükleri, eldivenler, gözlükler v.b.) dışarıya çıkarılamaz. KAN VE VÜCUT SIVILARI DÖKÜLDÜĞÜNDE YAPILACAK TEMİZLİK Bütün kan ve vücut sıvıları infekte kabul edilmeli, dökülme ve sıçramalarda temizlik güvenli bir şekilde yapılmalıdır. 1- İşlemi yapan personel kendini korumak için gömlek ve eldiven giymeli, 2- Katı yüzeylerin üzerine damlayan veya sıçrayan sıvıların, kağıt havlu ile kaba kiri alımalı, 16

18 3-1/10'luk sodyum hipoklorid solüsyonu (çamaşır suyu) veya tableti ile 20 dakika temizlenmeli ve temiz su ile durulanmalı, 4- Kullanılan tüm malzemeler kırmızı atık torbasına konulmalı, 5- İşlem sonrası eller mutlaka yıkanmalıdır. TEMİZLİK SOLÜSYONLARININ HAZIRLANMASI 1- Solüsyon temizlenen bölgeye uygun oranda hazırlanmalıdır. 2- Solusyonun etki edeceği süre iyi bilinmelidir. 3- Solüsyon işlemden önce hazırlanmalı ve uzun süre bekletilmemelidir. 4- Temizlenecek alana göre kova ve bez rengi belirlenmelidir. 5- Temizlik malzemeleri kova içinde bırakılmamalıdır. 6- Kullanılan solusyon başka bir solusyonla karıştırılmamalıdır. ÇAMAŞIR SUYUNUN HAZIRLANMASI 1- Yüzey dezenfektanı olarak 1/100'lük çamaşır suyu hazırlanmalıdır. (1 litre suya 10 cm 3 çamaşır suyu) 2- Kan ve vücut sıvılarının temas ettiği yüzeylerin temizliğinde 1/10'luk çamaşır suyu hazırlanmalıdır. (1 litre suya 100 cm 3 çamaşır suyu) Hasta kanı ve/veya diğer vücut sıvılarıyla parenteral veya mukoza yoluyla temas eden sağlık personelinin alması gereken önlemler * Yaralanma sonrası temas bölgesi su ve sabunla veya uygun bir antiseptikle yıkanmalıdır. * Mukoza temaslarında temas bölgesinin bol su ile yıkanması yeterlidir. * Temas bölgesi sıkma, emme, kanatmaya çalışma vb. yöntemlerle kesinlikle travmatize edilmemelidir. normal yara bakımı dışında ek bir önleme gerek yoktur. a- HBV taşıyan (HBsAg pozitif) bir hastanın kan veya diğer vücut sıvılarıyla iğne batması, mukoz membranlara sıçrama veya sağlam olmayan deriye bulaşma yoluyla temas eden anti-hbs veya anti- HBc antikoru negatif sağlık personeline: İlk 48 saat içinde 0,06 ml/kg Hepatit B Hiperimmunglobulin (HBİG) intramusküler yolla yapılmalı, Eş zamanlı olarak hepatit B aşısı deltoid adale içine yapılmalı ve 1 ay ve 6 ay sonra aynı dozda tekrarlanarak HBV'ye karşı aktif bağışıklık sağlanması amaçlanmalıdır. *****Aşı ve HBİG bir arada yapıldıklarında farklı vücut bölgelerine uygulanmalıdır. b- Kan veya vücut sıvısıyla temas edilen hastanın ve/veya temas eden sağlık personelinin serolojik durumları bilinmiyorsa: Hemen yukarıda belirlenen şekilde aktif immünizasyon şemasına (aşı uygulaması) başlanmalı, Serolojik durum belirlendiğinde (a) şıkkında belirtilen koşullar sağlanıyorsa HBIG uygulanabilir. c- Anti HBs ve/veya anti-hbc antikoru pozitif olan ya da HBs antijeni pozitif sağlık personeline temas sonrası aşı ya da HBIG uygulamasına gerek yoktur. d- Aşılanmayı takiben anti-hbs antikoru pozitif hale gelen sağlık personele rapel aşı yapılmasına gerek yoktur. Hepatit C virüs (HCV) infeksiyonun perkutanöz temas sonrası bulaş riski %1.8 dir, ancak bu oran moleküler çalışmalarda %10 a kadar çıkmaktadır. Temas sonrası immünglobulin veya interferon 17

19 tedavisi faydalı değildir. Henüz etkin bir aşısı da yoktur. Temas sonrası sağlık personelinin temel serolojisi ve ALT düzeyine bakılmalıdır. Daha sonra en az altı ay süreyle takip edilmelidir. İmmün yetmezlik virüs (HIV) infeksiyonun perkutanöz yaralanma ile bulaşma oranı %0.3, mukozal temas ile %0.09 dur. Bulaşma riski yaralamadan önce alet üzerinde gözle görünür kan olması, hastanın arter veya venine direk yerleştirilen iğnelerle yaralanmalar ve derin yaralanmalarda artmaktadır. Yaralanmadan sonra en kısa süre içinde tercihen dört saat içinde ikili veya üçlü antiretroviral tedavi başlanmalıdır. Tedavi mutlaka infeksiyon hastalıkları uzmanı görüşü alınarak uygulanmalıdır. Profilaksi dört hafta verilir. Serokonversiyon için altı ay (altıncı ve 12. hafta ve altıncı ay) hasta takip edilmelidir. Altıncı ayın sonunda anti-hiv testi negatif ise testin tekrarlanmasına gerek yoktur, ancak kaynak hem HCV hem de HIV pozitif ise takip 12 ay sürdürülmelidir. 18

20 B: YANGIN GÜVENLİĞİ YANGINLARIN SINIFLANDIRILMASI A SINIFI Kağıt, Odun, Plastik, Bez B SINIFI Alevlenebilen Sıvılar/Gazlar ve Yanıcı Petrol Ürünler C SINIFI Çalışılan Elektrikli Aletler D SINIFI Yanıcı Reaktif Metaller (Mg, Na, K) KOLAYCA ULAŞILMASI GEREKEN ARAÇ-GEREÇLER C: Yangın Söndürücüler Yangın Battaniyeleri Yangın Alarmları Tutuşabilir Çözelti ve Kimyasal Kabinleri Duman Dedektörleri Su Püskürtme Sistemleri YANGIN SÖNDÜRME İŞLEMLERİ Doğru Tip Yangın Söndürücü Seçilmeli Yanan sıvı veya elektrikli aletlerin üzerine su sıkılmamalı Basınçlı Su Söndürücüleri, Köpük, Çok amaçlı kuru kimyasal tipi söndürücüler; Asınıfı, CO2 Söndürücüleri; B ve C sınıfı Halojenlenmiş Hidrokarbon Söndürücüleri; özellikle bilgisayar yangınları için kullanılır. D sınıfı yangınlar; Profesyonel söndürme gerektirir. YANGIN ANINDA YAPILMASI GEREKENLER Tehlikedeki herkesi kurtarmak Kapıyı kapatarak yangını izole etmek Yangını Bildirmek Yapılabilirse, söndürmeye çalışmak Söndürülemiyorsa, o alanı boşaltmak ELEKTRİK GÜVENLİĞİ Yalnız topraklanmış alet kullanma Yıpranmış elektrik hatlarını kontrol etme Cızırtılı aletleri hemen onarım Cereyan kaçıran aletle çalışmama Elektrikli alete ıslak elle dokunmama Elektrik Kontrol Panelinin tam yerini bilme Uygun uzatma kordonu kullanma ve dolaştırmama Sürekli kontrol ve bakım yapma 19

21 D: LABORATUVAR ATIKLARI YOK ETME TEKNİKLERİ TEMEL TEKNİKLER: Kanalizasyon Yakma Gömme Yeniden işleme KANALİZASYON: Az miktarlarda (100 cc) kimyasal atık kanalizasyona dökülebilir. Sonra en az 100 kat su akıtmalıdır. DÖKÜLMEMESİ GEREKENLER: KAYNAMA NOKTASI < 50 C organikler, azotlu bileşikler, hidrokarbonlar, halojenlenmiş hidrokarbonlar, en oksitlenmiş bileşikler, derişik asit ve bazlar, azidler, peroksidler, ileri derecede toksik, kötü kokulu ve göz yaşartıcı bileşikler Kuvvetli asitler ve bazlar önce nötralize edilmelidir. HCLO4, en az 100 hacim soğuk suya karıştırıldıktan sonra, bol su ile beraber dökülür. AZİDLERİN YOK EDİLMESİ: Borunun daha alt kısmı kapatılır. % 10 NaOH eriyiği en az 16 saat bırakılır. Sonra en az 15 dakika bol su ile yıkanır.karsinojenik de olduklarından kullanımları en aza indirilmelidir. CİVA 'NIN YOK EDİLMESİ: Hg' lı termometrelerin kullanıldığı yerlerde Hg döküntüsü temizleme kitleri bulunmalıdır. Hg atığı geniş plastik kaplarda toplanmalıdır. Asetik asitle hafifçe asitlendirilmelidir. Gerekirse, Tioasetamid (10 g/l) eklenir. İyi havalandırılmış bir yere konur, civa sülfid çöker.süpernatant kanalizasyona dökülür. Civa sülfid, gömerek uzaklaştırılır. DİĞER SIVI ATIKLARI: Parlayıcılar dahil, diğer sıvı atıklar, sınıflandırılarak uygun kaplarda toplanmalıdır. Ksilen ve aseton gibi sıvılar süzülmeli veya tekrar kullanım için yeniden distile edilmelidir. Bu yapılanmazsa, özel eğitimli personel tarafından yok edilmelidir. 20

22 T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI MARDİN DEVLET HASTANESİ BİYOKİMYA LABORATUVARI E : ATIK YÖNETİM PLANI Çevre ve Orman Bakanlığı nın tarihli, sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği gereğince "Tıbbi atık üreticileri; a) Atıkları kaynağında en aza indirecek sistemi kurmakla, b) Atıkların ayrı toplanması, taşınması ve geçici depolanması ile bir kaza anında alınacak tedbirleri içeren ünite içi atık yönetim planını hazırlamak ve uygulamakla, c) Tıbbi, tehlikeli ve evsel nitelikli atıklar ile ambalaj atıklarını birbirleri ile karışmadan kaynağında ayrı olarak toplamakla, d) Tıbbi atıklar ile kesici-delici atıkları toplarken teknik özellikleri bu Yönetmelikte belirtilen torbaları ve kapları kullanmakla, e) Ayrı toplanan tıbbi ve evsel nitelikli atıkları sadece bu iş için tahsis edilmiş araçlar ile ayrı ayrı taşımakla, f) Atıkları geçici depolamak amacıyla geçici atık deposu inşa etmek veya konteyner bulundurmakla, yataksız ünite olması durumunda ise atıklarını en yakındaki geçici atık deposuna/konteynerine götürmek veya bu atıkları toplama aracına vermekle, g) Tıbbi atıkların yönetimiyle görevli personelini periyodik olarak eğitmekle/eğitimini sağlamakla, h) Tıbbi atıkların yönetimiyle görevli personelinin özel giysilerini sağlamakla, i) Tıbbi atıkların toplanması, taşınması ve bertarafı için gereken harcamaları atık bertarafçısına ödemekle, j) Oluşan tıbbi atık miktarı ile ilgili bilgileri düzenli olarak kayıt altına almak, yıl sonu itibari ile valiliğe göndermek, bu bilgileri en az üç yıl süre ile muhafaza etmek ve talep edilmesi halinde Bakanlığın incelemesine açık tutmakla, yükümlüdürler" şeklinde Madde 8 de belirtilen görevlerin yerine getirilebilmesi için ünite içi Atık Yönetim Planı düzenlenmiştir. Yönetmelikte geçen EK-2 tabloları aşağıda kullanılmıştır. * EK-2 de A grubu altında yer alan evsel nitelikli atıklar, tıbbi, tehlikeli ve ambalaj atıklarından ayrı olarak siyah renkli plastik torbalarda toplanacaktır. Ayrı toplanan evsel nitelikli atıklar, ünite içinde sadece bu iş için ayrılmış taşıma araçları ile taşınarak geçici atık deposuna götürülecek ve ayrı olarak geçici depolanacaktır. Evsel nitelikli atıklar toplanmaları sırasında tıbbi atıklar ile karıştırılmazlar. Karıştırılmaları durumunda tıbbi atık olarak kabul edileceklerdir. * EK-2 de B grubu altında yer alan kağıt, karton, plastik ve metal ambalaj atıkları, kontamine olmamaları şartıyla diğer atıklardan ayrı olarak mavi renkli plastik torbalarda toplanacaktır. Serum ve ilaç şişeleri gibi cam ambalaj atıkları ise yine kontamine olmamaları şartıyla cam ambalaj kumbaralarında, kumbara olmaması halinde ise diğer ambalaj atıkları ile birlikte mavi renkli plastik torbalarda toplanacaktır. Kullanılmış serum şişeleri ayrı toplanmadan önce, uçlarındaki lastik, hortum, iğne gibi hasta ile temas eden kontamine olmuş materyallerden ayrılacaktır. Kontamine materyaller tıbbi atık olarak kabul edilecektir. * EK-2 de C, D ve E grupları altında yer alan tıbbi atıklar, başta doktor, hemşire, ebe, veteriner, diş hekimi, laboratuvar teknik elemanı olmak üzere ilgili sağlık personeli tarafından oluşumları 21

23 sırasında kaynağında diğer atıklar ile karıştırılmadan ayrı olarak biriktirilecektir. * Tıbbi, tehlikeli ve evsel nitelikli atıklar ile ambalaj atıklarını birbirleri ile karışmadan kaynağında ayrı olarak toplanacaktır. Hem çalışan personelin hem de hasta ve hasta yakınlarının görebileceği şekilde atıkların hangi renk çöp torbaları bulunan kutulara atılacağı tablolarla görülebilecek yerlere asılacaktır. * Tıbbi (enfeksiyöz, patolojik, kesici-delici) atıklar görevlendirilecek bir personel tarafından toplanacaktır. * Bu personelin eğitimi, sağlık kontrolü ve özel giysileri (eldiven, koruyucu gözlük, maske, çizme ve özel koruyucu turuncu renkli elbise) sağlanacaktır. * Atıkların toplanması yemek saatleri dışında, hergün akşam 16:00 da ve sabah 09:00 da yapılacak ve hangi servisten kaç torba atık alındığı kayıt altına alınacaktır. * Tıbbi atıkların toplanmasında; yırtılmaya, delinmeye, patlamaya ve taşımaya dayanıklı; orijinal orta yoğunluklu polietilen hammaddeden sızdırmaz, çift taban dikişli ve körüksüz olarak üretilen, çift kat kalınlığı 100 mikron olan, en az 10 kilogram kaldırma kapasiteli, üzerinde görülebilecek büyüklükte ve her iki yüzünde Uluslararası Biyotehlike amblemi ile DİKKAT TIBBİ ATIK ibaresini taşıyan kırmızı renkli plastik torbalar kullanılacaktır. * Kesici ve delici özelliği olan atıklar diğer tıbbi atıklardan ayrı olarak delinmeye, yırtılmaya, kırılmaya ve patlamaya dayanıklı, su geçirmez ve sızdırmaz, açılması ve karıştırılması mümkün olmayan, üzerinde Uluslararası Biyotehlike amblemi ile DİKKAT! KESİCİ ve DELİCİ TIBBİ ATIK ibaresi taşıyan plastik veya aynı özelliklere sahip lamine kartondan yapılmış kutu veya konteynerler içinde toplanacaktır. Kesici-delici atık kapları dolduktan sonra kesinlikle sıkıştırılmayacak, açılmayacak, boşaltılmayacak ve geri kazanılmayacaktır. * Sıvı tıbbi atıklar da uygun emici maddeler ile yoğunlaştırılarak yukarıda belirtilen torbalara konulacaktır. * Tıbbi atık torbaları ve kesici-delici atık kapları ¾ oranında dolduklarında derhal yenileri ile değiştirilecektir. Yeni torba ve kaplar kullanıma hazır olarak atığın kaynağında veya en yakınında bulundurulacaktır. * Tıbbi atık torbaları ünite içinde bu iş için eğitilmiş personel tarafından, tekerlekli, kapaklı, paslanmaz metal, plastik veya benzeri malzemeden yapılmış, yükleme-boşaltma esnasında torbaların hasarlanmasına veya delinmesine yol açabilecek keskin kenarları olmayan, yüklenmesi, boşaltılması, temizlenmesi ve dezenfeksiyonu kolay ve sadece bu iş için ayrılmış araçlar ile toplanacak ve taşınacaktır. Tıbbi atıkların ünite içinde taşınmasında kullanılan araçlar turuncu renkli olacak, üzerlerinde Uluslararası Biyotehlike amblemi ile Dikkat! Tıbbi Atık ibaresi bulunacaktır. * Tıbbi atık torbaları ağızları sıkıca bağlanmış olarak ve sıkıştırılmadan atık taşıma araçlarına yüklenecek, toplama ve taşıma işlemi sırasında el veya vücut ile temastan kaçınılacaktır. Atık torbaları asla elde taşınmayacak, taşıma işlemi sırasında atık bacaları ve yürüyen şeritler kullanılmayacaktır. * Tıbbi atıklar ile evsel nitelikli atıklar aynı araca yüklenmeyecek ve beraber taşınmayacaktır. Atık taşıma araçları her gün düzenli olarak temizlenip ve dezenfekte edilecektir. * Araçların içinde herhangi bir torbanın patlaması veya dökülmesi durumunda atıklar güvenli olarak boşaltılacak ve taşıma aracı ivedilikle dezenfekte edilecektir. * Ünite içinde toplanan ve ayrılan atıklar geçici atık deposunda biriktirilecektir. Biriken atıkların geçici atık deposundaki bekletilme süresi 48 saati geçmeyecektir. Bekleme süresi, geçici atık deposu içindeki sıcaklığın 4 C nin altında olması koşuluyla bir haftaya kadar uzatılabilir. * Geçici atık deposu kilitli olacak, belediye görevlileri geldiğinde atıklar görevli personel tarafından teslim edilecektir. * EK-2 de F grubu altında yer alan genotoksik atıklar, farmasötik atıklar, ağır metal içeren atıklar, kimyasal atıklar ve basınçlı kaplar diğer atıklardan ayrı olarak toplanacak ve bu atıkların bertarafı Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliğine göre yapılacaktır. Bu grupta yer alan kimyasal atıklar, toksik, korozif (ph<2 ve ph>12), yanıcı ve reaktif (su ile reaksiyon verebilen, şoklara hassas) özelliklerden en az birine sahip olmaları durumunda tehlikeli atık olarak kabul edilirler. Bu özelliklerden hiçbirine sahip olmayan tehlikesiz kimyasal atıklardan katı olanlar evsel atıklar ile birlikte toplanıp, sıvı olanlar ise kanalizasyon sistemi ile uzaklaştırılacaktır. * Röntgen banyo suları, Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği hükümleri doğrultusunda 22

24 geri kazanılacak veya bertaraf edilecektir. * Tehlikeli atıklar kesinlikle kanalizasyon sistemine boşaltılmayacak, doğrudan havaya verilmeyecek, düşük sıcaklıklarda yakılmayacak, evsel atıklarla karıştırılmayacak ve depolanarak bertaraf edilmeyecektir.* * Radyoaktif atıklar hakkında bu Yönetmelik hükümleri uygulanmaz. Bu atıkların bertarafı Türkiye Atom Enerjisi Kurumu mevzuatı doğrultusunda yapılır. Kırmızı çöp poşetine atılacaklar Enjektörler, bistüri, lam, lamel, kırılmış diğer cam malzeme gibi batma, delme sıyrık ve yaralanmalara neden olabilecek delici kesici atıklar (koruyucu bir kapta toplandıktan sonra çöp poşetine atılmalıdır) İnravenöz kataterler Disposibl diğer malzemeler Foley sonda Nazogastrik sonda Trakeostomi kanülü İdrar torbası ve bağlantıları (idrar torbaları içi özel kanalizasyon sistemine boşaltıldıktan sonra kırmızı çöp poşetine atılmalıdır) İzolasyon atıkları Kullanılmış ameliyat malzemeleri Kullanılmış eldiven, gaita kapları, idrar kapları, balgam kapları Cerrahi pansuman malzemeleri Bildirimi zorunlu hastaların atıkları Karantina atıkları Kemoterapi ilaçları Kontamine araç ve gereçler İnsan patolojik atıkları Enfekte deney hayvanı leşleri, organ parçaları, kanı ve bunlarla temas eden tüm nesneler Kan ve kan ürünleri ve bunlarla kontamine olmuş nesneler Sekresyon ve çıkartılar Bakteri ve virüs içeren hava filtreleri Diyaliz atıkları Laboratuar atıkları Ameliyathaneler, morg, otopsi, adli tıp gibi yerlerden kaynaklanan vücut parçaları, organik parçalar, plasenta, kesik uzuvlar v.b (insani patolojik atıklar) Biyolojik deneylerde kullanılan kobay leşleri Mavi çöp poşetine atılacaklar Geri kazanılabilen atıklar (serum, ilaç şişeleri vb.) Tıbbi malzeme ambalajlamasında kullanılan kağıtlar Tüm idari birimler, mutfak, ambar, atölye v.s den kaynaklanan tekrar kullanılabilir, geri kazanılabilir atıklar (kağıt karton mukavva plastik cam metal) Siyah çöp poşetine atılacaklar İdare binası atıkları Enfekte olmayan hasta, doktor, hemşire odası atıkları Enfekte olmayan tıbbi atıklar Mutfak atıkları 23