GAGAUZ VERIN TEMEL KANONU. 'REGULAMENt UL GAGAUZ VERI. yno>kehhe raray3 EPH

Transkript

1 GAGAUZ VERIN TEMEL KANONU 'REGULAMENt UL GAGAUZ VERI yno>kehhe raray3 EPH

2 Biz, Gagauz Yerin cokmilletli halkm secilma delegatlan, KULLANIP gagauz halkin evelki adetlerini, GOSTERIP saygilanrmzi hepsi halklann hakma hem serbestliina, SAYIP hakli devleti, vatandas usluluunu, demokratiyayi, hakln, dooruluu, insamn serbestliini en uusek varhk gibi, ANNAYIP vatarnrmz icin cuvapcrln sindiki hem gelan evlatboylann oniida, GbSTERIP baalantimizi cumna insannarm paah zenginniklerina, calismayi yasamaa uslulukta hem annasmali dunnahalkarasinda kabul edilma hak normalanna hem devlet prinsiplerina gora, ISTEYIP iyi yasamak Gagauz YerL'1 halkma getirmaa, kabul ederiz bu Temel Kanonu. - 3

3 Yazi I Bdlilm I GAGAUZ VEroN HAKLIK STATUSU MOLDOVA RESPUBLiKANIN i<;inda (I) Gagauz Yeri - avtonom bolgesi aym hak statusunnan, belliedan gagauz halkm kendilik kuijanmasuu Moldova Respublikanm icinda, islerini goturan Moldova Re spulikanm Konstitutiyasma gora, Moldova Respublikamn Kanonuna gora "Gagauz Yerin ayinh hak statusu" hem bu Temel Kanona gora. (2) Gagauz Veri hem Gagauziya - adlar ikisi da denktir. YaZl2 (1) Gagauz Yerin Kanonu sayiler onun oz Kanonu hem onun var butun Gagauz Yerinda buiik hukuk kuvedi. Acan uymayacek bu Kanonun hem baska aktlann norrnalan, on verilecek Ternel Kanona. (2) Bu Temel Kanonun normalan dooru var nica islesinnar. (3) Publika isbas organnan, isbas adamnar, vatandaslar hem onnarm topluslan Moldova Respublikanm Konstitutiyasiru, bu Ternel Kanonu hem Gagauz Yerin kanonnanru Iaazim tutsunnar (saysmnar). Yaz13 (1) Gagauz Yerin halki sayiler isbasin bir kaynaa politika, ekonomika kendiliini kullanan, kendi isbasiru goturan, nica doorudan, ala da publika isbaslann yardimmnan. (2) En uusek publika isbas forrnalan, angilanni doorudan goturer halk, sayiler referendum hem secimnar. YaZl4 Halkm arasmdan kimseyin, hie; bir organizatiyarun (toplusun), yada yalmz bir kisinin Gagauz Yerinda yok haki alsin isbasi kendibasma. Kanonsuz kavramaa kendina isbasi sayiler Gagauz Yerinda buuk kabaat halkin onunda, biiuk zarar halka karst. - 4

4 Yazi S Gagauziyada sayiler, taruner insan hem vatandas haklan hem serbestlii Moldova Respublikanm Konstitutiyasma gora, bu Temel Kanona gora, cumna kabledilmis dunnahalklararasi prinsiplera hem normalara gora. YaZl6 (1) Gagauz Yerinda yasayan vatandaslar sayi ler Moldova Respublikarnn vatandaslan. (2) Karar sirasi kabul etmaa hem vazgecmaa vatandashktan veriier Moldova Respublikarnn Kanonuna g6ra "Moldova Respublika vatandasln iyin". Yaz17 Gagauz Yerin statusu yok mea diistirilsin halk kayil olmarsa (kayilhk vermarsa), 0 zaman, nezaman Moldova Respublikarun baamsiz devlet statusu diisecek, Gagauz Yerin halkm var haki disanda kendini ayin bulmaa hem baamsiz oimaa. YaZl8 (1) Gagauz Yeri koruner hem kullaruler mea Gagauz Yerin halkm yasamak temeli hem islemak yeri. (2) Gagauz Yerina girer kuular hem kasabalar, angilannda yasayan gagauzlann sayisi 50% zeeda. (3) 0 yerlar, angilannda gagauzlann sayisi 50% iisik (az), var mea kabledilsin Gagauz Yerina secimcilerin serbest istemesina gora, angisi aciklanacek yerdeki referendumda, nereda pay aler yasayan secimcilerin ucuncu payi. (4) Gagauz Yerina gireeek kuular, gosterili bu yazirun (2) hem (3) paylannda, aryan Moldovarnn Basbakannu gecirecek herbir kuuda yerdeki referendumu. (5) Girmak hem cikmak icin Gagauz Yerindan laazim sesini versin kuudeki secimcilerin yansi. (6) Gagauz Yerina bastan giran ktiiilera, eer orada gagauzlann sayisi 50% taa iisiksa (az), veriler cikis haki, cikrnaa onun icindan yerdeki referduma gora, angisi geciriler secimcilerin ticuncti paymnan, ama diii taa ileri 0 zamandan, mea girildi Gagauz Yerina. - 5

5 (7) Karar gecirmaa yerdeki referendumu girmek hem cikmak icin avtonomiyadan Gagauz Yerin Halk Toplusu kabul eder. (8) Yerdeki referendumun crkislanrn kaavilestirer Gagauz Yerin Tribunah. (9) Gagauz Yeri belliedili yerdeki referendumun secilmesinnan vatandaslann taa coyunun serbest istediina gora, angilann secim haki val' da ka avilestiriler Moldova Respublikarnn Kanonunnan "Moldova Respublikarun administrativ- teritorial diizulmesi". YazI9 (1) Gagauz Yeri cahser tutmaa usluluk hem iyi komusuluk prinsiplerini, saygi hem koruntu Moldova Respublikanm yerinin hiitiiniriina hem baamsizlnna. (2) Gagauz Yerin halki laazim calissm ilerletmaa dostluu, ortak olmaa baska memleketlerin halklarmnan.cahssin kaavilestirrnaa usluluu dunnahalklararasi normalanna gora. Yazi 10 Gagauz Yerdeki administrativ sistemasi duzulu isbas organnann ayinlmak printiplerina gora: kanonduzan, bakannik hem daava isbaslanna, Kanonduzan, bakanruk hem daava isbas organnan isleer kendi secilma kuvedina gora kendibasina hem birle sip, ortak olarak, annasmah. Yazr l I (1) Gagauz Yerinda publika hem kendilik varln tamner, Hepsi varliklann soyian birturlu koruner hem doorulduler kanona gora. (2) Vatandaslann var kendilik ayin varln, angisi sayiler onnarm zenginnii hem kullaruler kendi bakisma gora. Zarar olmasm deyni, varhk yok nasil kullarul sin insarun hakma, onoruna hem serbestliina karsi. (3) Gagauz Yerinda kanon verer hak - vatand aslann olsun varin, onnar kullansm onu yalruz hem da baska insannarlan birerda. (4) Vatandaslann saabilik haki hem intelekt varln Gagauz Yerinda kanona gora koruner, Yazi 12 (1) Hepsi kullanan yerin zenginnikleri, hava meydaru, sular hem daalar - 6

6 kullaruler cumnenin faydaluna, ekonomika dolaym tabiat varhklan, gezi yollan hem baska zenginniklar, angilan kanona gora msanru, salt halkrn (publika) varlu sayiler, (2) Halk varlun saabisi sayiler devlet hem Gagauz Yerin avtonom bolgesi, (3) Topraklar Gagauz Yerinda var nica olsun administrativ hem aym bir kisinin varlii. (4) Gagauz Yerinda Milletlararasi organizatiyalann, asm insannann hem 0 kisilenn, kimin yok vatandasln - hepsinin varln koruner, (5) Gagauz Yerin publika isbas organnan yerdeki karar kablederlar hem cahserlar korumaa tabiat zenginniklerini: yerin uzunda hem icinda, biiuyum hem hayvan dunnesini, sulan hem baska varhklan, 0 iizera, ani fayda olsun insarmarm saaluna, hem yasamasi onnarm olsun iyi hem duzgun, YaZI 13 Gagauz Yeri, olup gagauzhalkrn millet kulturasirun istoriya kulturasmi koruyan mirazi, verer garantiya korurnaa hem ilerletmaa onnan sindiki hem geleeek evlatboylarma deyni. Yazi 14 (1) Gagauz Yerin var kendi simbollan: bayrak, gerb hem gimn, angilan kullamler Moldova Respublikanm devlet simbollannnan bir sirada. (2) Gagauz Yerin bayraa dortrkoseli plat, 3 sua renklar, ani yerlestirili bu siraya gora yukardan asaa dooru: maavi (goktasi) - 60% bayraan genisliindan, biyaz hem kirmizi - 20% bayraan genisliindan. Maavi platta 3 san yildiz (yaldizh), angilar uckoselik gibi dizili. (3) Gagauz Yerin gerbi 0 bir resirn-kalkan, angismm asaasmda biyaz uzunda-san (yaldizh altm) duan guniin yancevresi, cercevesinda san (altm) basaklar, gagauz yerin bayraannan sanh, Asaasinda, kalkamn dismda, kararh resimni iizum yapraklan hem salkimnan. Kalkan ustunda liy yildiz uckoselik gibi. (4) Gagauz Yerin gimnasi kuruler yerdeki kanona gora. (5) Gagauz Yerin bayraa, gerbi hem gimnasi sayiler onun ofitial sirnbollan hem onnar koruner kanonnan. YaZI 15 Kornrat sayiler Gagauz Yerin administrativ merkez kasabasi. - 7

7 YazI16 (1) Gagauz Yerinda ofitial dillar: gagauz, moldovan hem rus dili sayiler, (2) Gagauz dili isleer latin grafikasirun temelina gorii hem sayiler gagauz halkm kendilik millet duygusunun temeli. Diriltmak, korumak, ilerletmak hem genisletmak gagauz dilin kullanmasiru - bunnar Gagauz Yerin publika isbas organnarm on veran davalan sayiler, Herbir yasayan Gagauz Yerinda vatandasa verili hak gostersin paspordunda soyaduu, adiru, bobasimn adiru, angilann dooruyazilmasi gagauz dilin orfografiya kurallarina gora kararlaner, (4) Gagauz Veri sayer hem garantiya verer hepsi bu yerda yasayan milletlera birsoy hak ilerletmaa dilini hem kulturasim. : kolayhk verer onnann serbestlii ilerlesin. Boliim n VATANDA~ HEM insan HAKLARI, SERBESTLii HEM BOR<;LUU YaZl17 (1) Gagauz Yerinda herbir insarun duumasmdan vatandas hem insan haklan hem serbestlii var hem onnar insarun elindan ahnmaz. (2) Vatandas hem insan haklan hem serbestlii baska insamn hakiru hem serbestliini olmaz bozsun, olmaz zarar yapsm ciimnenin hayinna hem dolay dunneya, (3) Vatandas hem insan haklan hem serbestlii aymlmaz onun borcluundan, YaZl18 (1) Gagauz Yerinda duzuler demokratiya cumnesi. Hepsi vatandaslar kanonun ontinda birdir (denk). (2) Vatandas hem insan haklan hem serbstlik denklii insana veriler baamsiz cinstan, rasadan, millet, etnos duumasmdan, dilindan, varhk hem i~ uurundan, dinindan, zanaatmdan, politika hem baska goruslerdan. - 8

8 Yazl19 Herkezin var yasamak haki, fizik hem psihik dokunulmazluna. Kimseyin yasamasi zorlan yok nidi ahnsin. Yaz120 (1) insamn yasamasi, saalu onurluu, serefi kanona gadi koruner, Bisey yok nica olsun onu asaalatmaa deyni. (2) Kimsey olmaz zeeta koyulsun, zorlansm hem baska fena hem insanm onurluunu asaaltmah sert islera katilsin. (3) Kimsey yok nica ahnsm ilaclanmak, bilim hem baska opitlara, serbest kayilhk getirmarsa kendisi. YaZl21 Herbir insanm serbestlik hem dokunmazhk haki var. El koymak hem zapa almak oler salt kanona gora, YaZl22 (1) Herkezin var dokunulmaz hem kendibasina yasamak haki, kendisinin hem aylesinin sakh isina, iyi adnu hem yasamasim korumaa. (2) Herkezin var haki sakh kiyat yazmaa, telefonda lafetmaa, posta, telegrafhem elektron baalantilanru kullanmaa kanona gora, Bu hak kestiriler salt kanonun temelina gora. (3) Eer onun haki hem serbestlii kesilirsa, herkezin var haki kendisi kanonca karsilik versin yada, darusip isbas organnanna kiyatlan, dooruluk bulsun. Yazi 23 (1) Toplamaa, sakh tutmaa, kullanmaa hem haber daatmaa bir kisinin yasamasi icin olmaz, ondan kayillik yoksa. Publika isbas organnan, onnann servic adamnan Iaazim tanisursin hepsi vatandaslan kiyatlarlan hem materiallarlan, angilan hakina hem serbestliina insanm dokuner, eer kanonca baska soy olmarsa, bakilmarsa. YaZl 24 insamn evina hem bulunma yerina dokunulmaz. Kimseyin yok haki insanm evina girsin, ev saabileri kayil olmarsa, bu oler salt 0 olaylarda, angilan kanona koyulu. - 9

9 Yazt25 (1) Herkezin, kim buluner Gagauz Yerinda, var haki serbest gezsin, yasamak hem durgunmak yeri ayirsin. (2) Gagauz Yerinda yasayan vatandaslara hak veriler konmaa (yapinmaa) hem durgunmaa Respulika Moldovanm herbir yasayis yerlerinda, cikip gitmaa, hem geeri donmaa memleketina. YaZI 26 Vatandaslara fikir hem laf serbestlii veriler. Radio, TV, gazetalar hem telegrafdevlet kontrolu gecmeer, Yazi 27 Vatandaslara garantiya veriler din hem inan serbestlii islerinda, eer onnar sayarsa Respublika Moldovarun Konstitutiyasiru hem Gagauz Yerin Temel Kanonunu. YaZl 28 (1) Vatandaslann var haki ayirmaa hem secilmis olmaa. (2) Secim haki veriler Moldova Respublikamn vatandaslanna, yasayannara Gagauz Yerinda hem kim 18 yasi tamanneer secim gununda; sade onnara verilmeer, kimim yok haki kanonca. (3) Moldova Respublikarun vatandaslan, kim yaseer Gagauz Yerinda, olur aymlsin secimnerda deputat, eer onnann varsa uygun kanona g6ra secim haki. (4) Olmaz secunda pay alsm: 1) 0 insannar, angilan uymeer bu yazinm (2) payma; 2) kim sayiler isbecermeyan yada daava karannnan onun secim haki ahndi, kanon kuvedina gcra; 3) zapta bulunan kapancilar, aryan daava karan girdi kanon kuvedina. (5) Olmaz secilsin: 1) askercilar 0 zaman, aryan askerda izmetta bulunerlar; 2) kimin isi uymeer secilmis isbasma - taa vazgecmediynan ondan; 3) kim gosterili bu yazimn (4) paymda, YaZI 29 Kanona g6ra vatandaslar olur serbest kursunnar partiya, politika hem cumna toplantilan. - 10

10 Yaz130 (1) Kanona gora vatandaslann haki var uslu hem silahsiz toplanmaa, gecirmaa mitinglar, toplanti hem demonstratiya. (2) Gorev haki veriler. Gorev var nica olsun 0 neetlan, ani korumaa zanaatcilik, ekonomika hem sotial intereslerini. Gorev olmaz, eer 0 insarun yasamasina hem saaluna karsi zarar getirarsa, yada bozarsa gidirnini 0 islerin, anglian ciimnenin yasamasma faydah, Yazl31 ( 1) Vatandaslann var haki serbest kullansm kendi becerikliini ista, i~ hem zanaat ayirmaa. Zorlan is yapnrmaa olmaz, salt kanona gora. (2) Herbir adanun var haki islesin 0 yerda, angisi korumak hem temizlik istediklerina cuvaph, odek alsin isinda diskriminatiyasiz, hem odek olmasm taa az en kiiyuk odektan; var haki issizliktan korunsun. YaZl32 Gagauz Yerinda insannara i~ veriler, kantarlayip devletin programasmnan, hazirlamaa isci herturlii zanaatlarda serial istediklerina gora hem kendi becermeklerina gora, YaZl33 (1) Gagauz Yerin publika isbas organnann, ciimna hem devlet koruntusunda buluner ayla, anahk, usaklik, ihtarhk, (2) Usak buutmak, terbietmak onnan, iiiiretmiik hem bakmak-anabobalann denk haklan hem borclan sayiler. (3) Ergen usaklar, anglian isleer, borclu baksmnar ihtar (isleyamaz) analanru-bobalanm. YaZl34 (1) Vatandaslarin var haki saalnm korumaa hem ilaclanmaa. (2) En asaadaki uurda devlet ilaclamasi odeksiz. YaZl35 (1) Vatandaslann var haki temiz pak dolaya, kabletrnaa haber onun durumu icin; zarar olduynan saabiliina hem varluna ekologiya haki bozulmasmdan, insana ceviriler odek. Servis: adarnnan saklayarsa olaylan, - 11

11 angilan zarar getirer (yaper) insamn saalnna hem yasamasina, euvap edeeek kanonea. (2) Herkezin boreu korumaa dolay dunneyi, onun zenginniklerini, hayvannan hem btitiyiimneri bakmaa insaneasma. YaZl 36 Vatandaslara veriler sosial garantiyasi bakrlrnaa ihtarlikta, hastalandiynan, sakat olduynan, uusuz hem issiz kaldiynan, Usaklan terbietmaa hem 13a baska siralarda kanonea garantiya veriler, Yaz137 (1) Herkezin var hakrolsun evi. Kimseyin yok mea zorlan evini almaa. (2) Gagauz Yerinda kanona gora hak verili herbirin evi olsun. Publika isbas organnan dtizer programa yardim etmaa herbir gene aylesina ev almaa, yada duzunmaa, kolayhk verer - ev yapmaa. Yaz138 (1) Vatandaslann haki kabletmaa devlet tiliretimi odeksiz, (2) Vatandaslara verili hak terbiyetmak kabletmaa skoladan ileri, kabletmaa mutlak gimnaziya tiliretmesi. Herkezin var haki konkurslara gora, becermesina gora litisek tiliretim kabletsin. (3) Gagauz Yerinda kuruler millet tiliretim sistemasi, angisi insanruk hakiru hem kanonea vatandaslann faydasiru ciinameyecek. YaZl 39 Vatan korumak - var bir ayozlu hak hem vatandas boreu. Moldova Respublikarun kanonuna gora kurulu sira vatandaslan askera caarmaa yada altemativ izmetina. YaZI 40 Gagauz Yerinda yasayan hem isleyan vatandaslann boreu kanonea pay alsmnar cumna harclannda, odeyip harclan hem toplama paralan. Yazi 41 Gagauz Yerinda herkez vatandasm boreu korumaa tarih hem kultura arutlanm. - 12

12 Bolum In GAGAUZ YEroN PUBLiKA i~ba~ ORGANNARIN KURULU~U HEM SERvici Yazl42 I Ba~ Gagauz Yerin Halk Toplusu Gagauz Yerin Halk Toplusu - gosteran hem kanonkuran orgaru. Yazl43 Halk Toplusunda 35 deputat aymlan 4 yila btitiin ciimna, doom hem uz serbest hem sakli secirnnerda secim hakma gora. Yazl44 Halk Toplusa deputat ayirmaa deyni kararlaner secim gecirmek sirasi Gagauz Yerin Temel Kanonuna hem yerdeki kanonnara gora. YaZl45 Deputat secimneri Gagauz Yerin Halk Toplusuna geciriler us; (3) aym icinda, 0 gtindan, mea gecer ilerdeki aymlma Halk Toplusunun deputatlarm kuvedi. Yazl46 Gagauz Yerin Toplusu kendi isini goturer kanona gora caanlmadiynan yeni Halk Toplusun deputatlan. Yazl47 Merkez secim komisiyanm teklifina gora Gagauz Yerin Tribunah karar kableder saymaa deputatlann kuvedini yada saymamaa, acan secim kanonnan islameer (bozuler). Yazi 48 (1) Gagauz Yerin Halk Toplusuna deputat var mea ayinlsin Respublika Moldovanm vatandasi, angisuun 21 yasin taman, kimin secim haki var - 13

13 hem yaseer secirn gecan zamandan bu yerda, angisiru 0 gosterer, (2) Gagauz Yerin Balk Toplusun deputatlan, anglian tuter odekli is yerini, yok nica baska odekli ista islesin, bilim hem tiuredici isindan kaara, (3) Gagauz Yerin Balk Toplusunun deputatlan adetca kendi isini profesional temelina gora goturer, YaZl49 Gagauz Yerin Halk Toplusunun deputati yok nidi tutulsun, kapansm, aarastmlsm (yoklastmlsm) 0 zamandan kaara, acan tutuler bir kabaat (zarar) yaptn yerinda, yada daavaya caanlcin, Halk Toplusu kayilhk vermedaan; deputati seslemektan sora kayilhk veriler. Yazi 50 Yeni ayinlma Gagauz Yerin Halk Toplusunu Gagauz Yerin Baskam caarer 30 giiniin icinda secimnerdan sora. Yazr S! Gagauz Yerin Halk Toplusun kompetentiyasma girer: 1) Gagauz Yerin Temel Kanonunu kabletmak hem ona diisilmeleri gecinnak; 2) yerdeki kanonnan kabletmak hem onnara diisilmeleri gecirmak: a) bilim, kultura, iiiiretim islerinda; b) yasanti - komunal corbacilnnda, gerceklendirmekta; e) yerdeki bucet - finansa hem hare; toplamakta; e;) ekonomikada hem ekologiyada; d) is baalantilan hem sosial yardunnan, 3) Yerdeki kanonnann aciklamasi; 4) Gagauz Yerin administrativ duzulmesinin soruslanru kanon sirasiyca aciklamak; 5) Pay aler Respublika Moldovamn ic islerin hem dis politika soruslannda, angilan baah Gagauz Yerin faydasma; 6) Gagauz Yerin Baskanm yazismnan koklestirer Gagauz Yerin Bakanmk Komitetin kadrolanrn hem duzulmesini, uzlastirer soruslar Gagauz Yerin dolay administratiyalanru servicina koymaa hem cikarmaa; 7) sirayi kantarlamaa yerdeki publika isbas organnann duzulmesinda hem isinda; 8) Gagauz Yerin publika isbas organnann is adamnanni servicindan cikarmaa; - 14

14 9) Gagauz Yerin publika isbas organnann hem Bakanruk Komitetin izin hem karar kiyatlanru heptan yada pay-pay diistirmaa, acan onnar uymeer yada karst gider yerdeki kanonnara hem bu Temel Kanona; 10) Moldova Respublikarun Konstitutiyasina gora daava bolumnerini tamstirmaa daavacilarlan, angilan i~a koyuler hem istan cikanler; 11) ekonomika, sotial, millet kultura ilerletmesi, dolay dunneyi korumak programalanni cetinnetmaa; 12) karar aler Gagauz Yerin Halk Toplusuna deputat ayirmaa, Baskan Gagauz Yerinda, yerdeki publika isbas organnanru; Merkez secim komisiyasirn yerlestirer secimneri gecirmaa hem onnan kaavilestirmaa; Halk Toplusu, Baskani, deputatlan hem baska organnan ayirmaa deyni; 13) karar aler hem gecirer yerdeki referendumu baah 0 soruslara, angilan Gagauz Yerin kompetentiyasmda buluner; 14) kanon kableder Gagauz Yerin nisannan icin; 15) karar verer Gagauz Yerinda kazamlnus baasislar kabletmaa hem saygih adlan koymaa; 16) sorusu bakip, ani Gagauz Yerinda aman (bela) oldu hem alta kalmasi icin, isini bildirer Moldova Respublikanm Parlamentina, cikip initiativaylan 0 zamanda, hem da koyer korumak neetinnan baska soy administrativ formasi kurmaa Gagauz Yerin halkuu arkaya almak icin; 17) Moldova Respublikarun Konstitutiya Daavasina daruser kanona gora soruslan: uyer nu kanona Moldova Respublikanm kanonkuran, bakanmk isbas organnann aktlan, eer onnar Gagauz Yerin secilmis deputatlann islerini kirarsa; 18) Gagauz Yerin bucetini a~lkleer hem kaavilestirer, onun islemesina kontrol yaper; 19) Gagauz Yerinda baker kanonca verilan toprak iyi kullarulsin hem sirayca insana toprak (yer) verilsin islemaa, hem baska burada bulunan tabiat (natura) resurslan iyikullamlsm. YaZl 52 (1) Halk Toplusu islesin deyni, onun Basi aymler, yardimcilan hem Halk Toplusun Prezidiumu. (2) Halk Toplusunun Basi hem onun yardimcilan ayinler deputatlann sakh secimnerinda aymlma deputatlann taa coyun seslerinnan 0 vakida, nekadar isleyecek Halk Toplusu. (3) Halk Toplusun Basmm yarduncilann arasinda birisi deputatlann ayinler baska etnostan (olmasm gagauz). - 15

15 Yazl53 Gagauziyamn Balk Toplusun Basi laaznn bilsin gagauz dilini. Yazl54 Gagauziyamn Balk Toplusun Basmi ayirmak sirasi, isbasma ginnesi hem is haki belliediler bu Temel Kanona hem Balk Toplusun kurahna gora, Yazr 55 (1) Gagauziyamn Balk Toplusunun Basi: I) Balk Toplusunun isinda goturer butiin ondercilii; 2) Balk Toplusun toplantisim goturer, BalkToplusun Prezidiumuna ondercilik eder, acikleer deputatlara haberleri, oluslan Gagauz Yerinda hem verer euvap soruslarda ic hem dis kanonveran organnarm politikasinda. 3) Balk Toplusunda kabledilan kararlan imzaleer; 4) gosterer Balk Toplusun iliskilerini Moldova Respublikamn publika isbas organnannnan hem baska organnarlan; 5) Balk Toplusun aparat iscilerina ilisikli izinnar verer. 6) Balk Toplusun aparat iscilerina ilisikli izinnar verer. (2) Gagauz Yerin Balk Toplusun Basi var nica taa ileri cikanlsm isindan BalkToplusun deputatlarm sakli secimnerinda, acan onnarm arasindan tiytan 2 payr ses vereeek. Yazi 56 (I) Gagauz Yerin Balk Toplusun hem onun Prezidiurnun, herzamanki komisiyalann hem aparatm is sirasi Reglamentlan kararlaner, (2) Gagauz Yerin Balk Toplusun finansa kaynaklan ilerdan kararlaner Gagauz Yerin biicetinnan. (3) Balk Toplusu yok mea taa ileri salverilsin secimnerdan bir yil gecmediynan 0 uzera, ani bu Temel Kanonun 68-ei yazisirun l O-cu punktunda gosterili, hem bitki 6 ayin icinda, eer tamannanmadiysa Gagauz Yerin Baskamn isbas vakidi. (4) Gagauz Yerin Temel Kanonu kablediler secilmis deputatlann tiyta 2-ei payinnan. (5) Kanonnar kablediler ayinlma deputatlann taa coyunun seslerinnan. (6) Kararlar kablediler taa coyunnan deputatlann, angilan toplusta buluner, eer varsa kvorum. - 16

16 (7) Yerdeki kanonnar veriler Gagauz Yerin Baskamna imzalasin hem cekeder islernaa 0 gundan ileri, nezaman ofitial yazih, eer baska bakilmadiysa kanonca. (8) Gagauz Yerin Halk Toplusun kabledilma kanonnan hem kararlan 10 gunun icinda yollaniler Moldova Respublikarun Basbakannuna hem Parlamentina, ani onnarm haberinda olsun. Yaz157 Gagauz Yerin Halk Toplusuna, Baskana hem Bakanruk Komitetina hem Halk Toplusun deputatiarma verili initiativa kanon kurmasmda. II Ba~ GAGAUZ YEIUN BA~KANI Yazi 58 Gagauz Yerin Baskaru en iiiisek isbas adami sayiler, Ona baah Gagauz Yerin hepsi publika isbas organnan. Yazi 59 (1) Gagauz Yerin Baskam garant oler Temel Kanonun islemesinda, insan hem vatandas haklan hem serbestlii tamannamaa. (2) Gagauz Venn Baskam caliser Gagauz Yerin statusu korunsun, publika isbas organnan annasip biri-birinnan islesinnar, Yan 60 Gagauz Yerin Baskani Moldova hem Dtinnahalklararasi islerinda bellieder avtonomiyayi. Yan 61 (1) Gagauz Yerin Baskani ayinler 4 yrhna serbest hem sakh secimnerda, dooru hem uz secim hakma gora, alternativ temelina gora. (2) Secimnar sayiler gecirilmedik, eer ilk sira yansindan tao. az secimci pay aldiysa, ikinci srra uciincil paymdan tao. az secimcilar, angilan pay aldi secimda. Aymlmis sayiler 0, kimin icin kiyat atn secimcilerin yansindan coyu, angilan pay aldi secimnerda, - 17

17 (3) Gagauz Yerin Baskaru ayirmaa secirnnar sayiler halizgecirilmis, Gagauz Yerin Tribunah onnan sayarsa. YaZI 62 (1) Gagauz Yerin Baskani var nica olsun (ayirrlsm) Moldova Respublikarnn vatandasi, 35 yasta bulunan, yasayan yada yasadiysa Gagauz Yerinda hem gagauz dilini bilan, (2) Bir kisi yok nidi 2stradan zeeda tutsun Gagauz Yerin Baskanirun yerini. YaZl 63 (1) Bu Temel Kanon hem baska yerdeki kanonnar temel1eer Gagauz Yerin Baskanin secilmesini hem ginnesini isbasma hem onun servicina, Gagauz Yerin halkma karst Gagauz Yerin Baskanm isleri (yok nica) olmaz kullarulsin. (2) Kalan secimnar yada isbasa koymak hem da kavramak Gagauz Yerin Baskanm isini sayiler haksiz hem diil ash. YaZI 64 (1) Gagauz Yerin Baskaru isbasina girerak bola emin eder: "Bu buuk bir gunda buti.in earumdan emin ederim Gagauz Yerin halkma buuk inannan izmet etmaa; saymaa hem korumaa insan hem vatandas haklanni hem serbestliini, uygun tamannamaa Moldova Respublikanm Konstitutiyasiru, Gagauz Yerin Temel Kanonunu hem baska kanonnan. Benim isbasunda sayenm buuk borcum var iyi neetlan bana verilan sorumnu tiki.i taman hem uygun gotureyim." (2) Emin 30 gun icinda, niea ofitial bildirildi secirn cikislan, Gagauz Yerin Halk Toplusun hem Tribunahn maasuz toplantismda gagauz dilinda veriler, YaZI 65 (1) Gagauz Yerin Baskaru emin verrnak guntindan isbasma girer, (2) Gagauz Yerin Baskam isbasiru gotiirer 0 zamanadan, acan yeni aymlma Baskam emin edeeek. (3) Gagauz Yerin Baskamn isbasvakidi uzaldiler 0 zaman, acan cenk cekeder yada ansizdan ortahkta kansmalik hem sikintilik oler. - 18

18 YaZI 66 Gagauz Yerin Baskani Moldovarnn Respublika Prezidentirnn karannnan Moldova Respublikarun Basbakannnn azasi koyuler, YaZI 67 Gagauz Yerin Baskamn var dokunulrnazhk haki hem hukuk cuvapciln, acan bu isbasmda buluner; kendi politik bakislan icin 0 yok nica daavaya verilsin. Yan 68 Gagauz Yerin Baskani : 1)Gagauz Yerinibildirer Moldova Respublikarunic hem dis politika soruslannda, angilan baali Gagauz Yerin islerinnan ; 2) kanona gora 0 Gagauz Yerinin Bakanmk Komitetina ondercilik eder; 3) Gagauz Yerin Balk Toplusuna bildirer Bakanmk Komitetin kadrolanm hem onun struktura siru gerceklestirmaa deyni; 4) Gagauz Yerin Baskamn administratiyasiru kurer; 5) yerdeki kanonnan imzaleer; 6) verer izin hem karar, angilanni Gagauz Yerinda hepsi borclu tamannasm; 7) Gagauz Yerinda hepsi publika isbas organnanm kullaner hem izin verer orutmesina onnann ortakhk isinda; 8) Gagauz Yerin Balk Toplusunnan annasip, koyer hem cikarer isbasmdan Gagauz Yerin dolaylann administratiya baslanm; 9) onun var haki kaldirsm sorus yerdeki referendum gecirmaa Gagauz Yerin kanon siralanna gora; 10) onun var haki taa ileri salversinhalk Toplusunu, acari45 gtmiin icinda yok nica kurulsun Gagauz Yerin Bakanruk Komiteti, 0 gundan, nica teklif oldu onun kadrolan icin, yada 2 aym icinda Gagauz Yerin bueetinin proekti kabul edilmeer. Balk Toplusu var nica salverilsin 0 gundan, acaribaskan daruser Gagauz Yerin Balk Toplusun Prezidiumuna hem fraktiyalara. Balk Toplusu var nica salverilsin, acan Bakanntk Komitetin kadrolan icin iki sira Baskamn damsmasi sapidiler; 11 ) kanona gora diizer hem kullaner Gagauz Yerin koordinatiya - 19

19 toplusunu, angr si gureser devleta karsi gidennarlan; 12) Gagauz Yerin halkin oniina ciker damsmak sozunnan; 13) Gagauz Venn Halk Toplusuna heryil publika isbas organnann biitun yilda isleri icin haber verer; 14) verer Gagauz Yerin saygih adlarm hem baasislanm (medali, orden, h.b.); 15) Gagauziyamn Halk Toplusunda var haki kendi istediina gora kanon kursun; 16) koyer hem cikarer dolay politiya ondercisini Gagauz Yerin ic islerin departamentini kullanan ondercinin izinina gora, Yazr 69 Gagauz Yerin Baskamn var haki, diilsa kayil kabledilmis yerdeki kanonnan, 10 giiniim icinda yollasm onu tekrar Balk Toplusunda bakilsm. Gagauz Yerin Balk Toplusun deputatlan tekrar verirsa ucta iki (2/3) payi secilma deputat seslerini, kanon sayiler kabledilmis, Gagauz Venn Baskaru onu imzaleer, YaZI 70 (1) Gagauz Yerin Baskaran isbas kuvedi var nica kesilsin taa ileri, eer 0 tutmarsa Moldova Respublikanm Konstitutiyasiru, kanonu "Gagauz Yerin aym hakstatusu", bu Temel Kanonu, yerdeki GagauzYerinHalkToplusunkanonnanru hem kararlanru, yada 0 yaparsa zarar, angisi kaavilestirili daava kesilmesinnan. (2) Baskam cikarmak icin Gagauz Yerin isbasmdan iiyiincii pay! Halk Toplusun laazim darussm Gagauz Yerin Baskaruna, ki versin cuvap onu kabaath bulmak icin hem ona karst sorus kaldirmak icin, (3) Gagauz Yerin Halk Toplusu kabledirsa karar Gagauz Yerinin Baskamru indirmaa isbasindan, 0 zaman 30 gun icinda geciriler referendum bu sorusa gora - Gagauz Yerin Baskaruni cikarmaa. Referendum gecirmak sirasi yerdeki kanonnan kuruler, Yazi 71 (1) Gagauz Yerin Baskam saalun dururnuna gora hem yoksa nica gotiirsiin isini baska sebep iizerina, ozaman onun isbas yerina koyuler Gagauz Yerin Bakanmk Komitetinin ondercisinin Ilk yarduncisi. (2) Gagauz Yerin Baskani ayirmak icin yenidan secim geciriler, eer 3 aym icinda yer bosandiysa. - 20

20 Yazt 72 III BAS GAGAUZ YERiN BAKANNIK KOMITETi (1) Gagauz Yerinda Bakanmk Komiteti, angisi kuruler Gagauz Yerin Halk Toplusunda, hervakit isleyan Bakanmk isbas orgaru sayiler, (2) Gagauz Yerin Bask amn Karanna gora Halk Toplusun deputatlann taa coyunun seslerinnan yerlestiriler Bakanmk Komitetin kadrolan 0 vakida, nekadar 0 kendi isleyecek. (3) 15 gunun icinda, nidi koyuler Bakaruuk Komiteti, Baskan tarusnrer Halk Toplusunu Bakanmk Komitetin is programasmnan. Yazi 73 Gagauz Yerin Bakanmk Komiteti duzer isini Moldova Respublikanm Konstitutiyasina hem kanonnanna gora, bu Temel Kanona hem yerdeki kanonnara gora, Halk Toplusun hem Gagauz Yerin Baskamn izinnerina hem kararlanna gora. YaZI 74 (1) Gagauz Yerin Bakanmk Komitetin kadrolanna girer: ilk yardimci, Bakanmk Komitetin ondercinin yardnncilan, Gagauz Yerin bakanmk ondercileri, dolaylann administrasiya baslan. (2) Gagauz Yerin Baskarnn darusmasina gora industriya hem ciftcilik bakanmk ondercileri girer Moldova Respublikamn Bakanmk kolegiyalarma hem onderciliklerina. (3) Gagauz Yerin hukuk onderciliin basi koyuler hem cikanler isbasindan Moldova Respublikanm Hukuk Bakanmnnan Gagauz Yerin Halk Toplusun istediina gora hem sayiler Moldova Respublikamn Hukuk Bakannnn kolegiya azasi. (4) Gagauz Yerin Millet korumak Bakaruuk basi koyuler hem cikanler isbasmdan Moldova Respublikamn Millet korumak Bakanmk basmnan Gagauz Yerin Baskanm bildirmesina gora, acari var kayllik Halk Toplusundan, da 0 oler isbasina gora Moldova Respublikamn Millet korumak Bakannnn kolegiya azasi. (5) Gagauz Yerin ic islerinin departamentin basi koyuler hem cikanler - 21

21 isbasindan Moldova Respulikarun ic islerin Bakannnn basmnan Gagauz Yerin Baskarun bildirmesina gora, annasip Gagauz Yerin Balk Toplusunnan, hem sayiler Moldova Respublikanrn ic islerin Bakannun Kolegiya azasi, (6) i y asker ondercisi koyuler hem cikanler isbasindan Moldova Respublikanm ic islerin Bakannnn basinnan Gagauz Yerin Baskamn karanna gora, YaZl 75 (1) Gagauz Yerin Bakaruuk Komiten kendi isinda cuvaph Gagauz Yerin Balk Toplusun onunda. (2) Gagauz Yerin Bakanmk Komiteti cekeder islerini 0 gundan, acan onun azalan emin eder Gagauz Yerin Baskanma, YaZl 76 Acari Gagauz Yerin Baskaru vazgecer isindan, onun ardina Bakanmk Komiteti da ciker; yeni kadrolar koyulunca Bakanruk Komiteti isini ilerleder. YaZl 77 Gagauz Yerin Bakanmk Komiteti causer; 1)Moldova Respublikanrn Konstitutiyasi hem kanonnan, bu Temel Kanon, yerdeki kanonnar hem Gagauz Yerin Halk Toplusun kararlan, Gagauz Yerin Baskarun izinneri hem kararlan sayilsm hem tamannansin; 2) pay almaa Moldova Respublikamn Merkez ciftci hem industriya isbaslannda, anglan ilgili Gagauz Yerinnan; 3) cahser duzmaa Gagauz Yerin hepsi dolaylannda Kanona gora kendi varhk ilisiklerini, ekonomikay kullanmaa, sosial kultura yapmtisim, yerdeki bucet-para-mal sistemasnu, sosyal yardim isinda, ista kazanc-odek, yerdeki hare odeklerini, korumak dolay dilnneyi, tabiatm akilh kullanmasuu; 4) kararlamaa ekonomika strukturasiru hem faydah tarafa ilerletmaa ekonomika hem bilim-tehnika ortiyusunu; 5) kurmaa programa ekonomika, sosial hem millet kultura ilerlemesinda, dolay dunneyi korumaa hem onnan ilerletmaa; 6) Gagauz Yerin bucetini dtizmaa hem tamannamaa; 7) cozdurmaa ekologiya korumak soruslarim, akilli korumaa, kaldrrmaa tabiat varlnru, koymaa karantin hem bildirmaa aman bela - 22

22 olan zonalan; 8) kurmaa hem isletmaa programalan bilim, kultura, saalik korumakta, sport hem fizik kulturasmda, sosyal-sigorta, korumak hem kullanmak istoriya hem kultura arutlanru; 9) kurmaa hem gecirrnaa bilirna uydurulma programalan demografiya politikasmi, kasaba duzrnak, komunal hem ev saabilik islerini ilerletmaa deyni; 10) Gagauz Yerinda ilerletmaa hem isletmaa gagauz dilini, baska millet dilleri hem kulturalan; 11) korumaa vatandas haki hem serbestlii, millet hem vatandas birliini, kanonnuk hem cumna tertiplik sirasiru. Yazi 78 (1) Gagauz Yerin Bakanmk Komiteti cikarer karar hem izinnar, angilan laazim Gagauz Yerinda tamannansm hem kullarulsin. (2) Gagauz Yerin Bakanruk Komitetin var haki diistirmaa Gagauz Yerin yerdeki publika isbas organnann kararlanru, eer onnar gidarsa isleyan kanona hem cumneya karst, hem var haki karar almaa publika organnann iscilerini isbasmdan cikarmaa. (3) Gagauz Yerin Bakanmk Komitetin kararlan hem izinneri var nica diisilsin Gagauz Yerin Baskanmnan hem Halk Toplusunnan, eer onnar karst gi dirsa bu Temel Kanona, yerdeki kanonnara hem Halk Toplusun kararlanna, Gagauz Yerin Baskanin izinnerina hem kararlanna, (4) Gagauz Yerin Bakanmk Komitetin kararlan hem izinneri 10 giini.in icinda, nica kablediler, Moldova Respublikanm Basbakannnna yollandinler bildirmak icin. YaZl 79 (1) Gagauz Yerin Balk Toplusun var haki ayinlma deputatlann taa coyun se slerinnan istan cikarrnaa Gagauz Yerin publika isbas organnann iscilerini. (2) Gagauz Yerin Baskanm var haki bildirsin publika isbas organnann iscilerinin istan cikanlmasi icin yada kayil olmasin Halk Toplusun karannnan bu ista, acan karar kabledilmis Halk Toplusunnan, Acan Halk Toplusu 3 ayin icinda tekrar kableder karar cikarmaa isbasindan, ozaman Gagauz Yerin Baskaru 5 gunun icinda bildirer onun cikmasnu. - 23

23 Yazi 80 BOliim IV GAGAUZ YEIUN EKONOMiKASI HEM FiNANSLARI ( 1) Gagauz Yerin buceti kuruler hepsi odek soylanndan, ani Moldova Respublikarnn hem Gagauz Yerin kanon verilmesinnan kararlandi. (2)Gagauz Yerin bucetin hem devlet bucetin arasinda ortak islar kararlaner Moldova Respublikanm kanonverilmesina gora diiziilii tiirhi odeklerdan, hersoy harclanndan, toplama hem odek parasmdan. Odek olculeri kararlaner Moldova Respublikanrn Basbakannnn hem Gagauz Yerin Bakanmk Kornitetinnan birerda kabledilan karannnan hem ileri dooru cetinnener Halk Toplusunnan hem Moldova Respublikanm Parlamentmnan, (3) Gagauz Yerin biicetin gelir hem hare paralan laazim olsun kantarh. Bucet defititin en az salverilrnis kit mah yerdeki kanonnan kuruler, Gagauz Yerin Halk Toplusun yok haki baksm kanon proektlerini biicetin harclanru genisletmaa, kararlamadiynan finans kaynaklanru. (4) Gagauz Yerin publika isbas organnanm tutmaa deyni salt bucetin kaavilestirlmis yazisina gora harclan var nica olsun. (5) Derindan halka haber vermaa gelir hem hare; paralan icin her yihn maasuz presada laazim bildirilsin. YaZi 81 Bdliim V YERDEKi i~ba~ HEM ONDERCiLiK (1) Yerdeki publika isbas ondercilii goniruler tarudan bakanmk isba s organnannnan hem da doorudan demokratiya formalannnan. Yerdeki publika isbas organnann adlan koyuler Gagauz Yerin kanonnannnan. (2) Tanidan yerdeki pubjika isbas hem onderci organnann kurulusu hem isleri goturuler bu takim ceketmeli: yerdeki isbas ondercilik organnann ara sinda hem aymler turlu uurda; biri-birina uydunnaa koyulma hem ayirma prinsiplerini kurarkan yerdeki publika isbas organnanru; sayip yerdeki, dolaylann bolgenin hem biitun devletin ekonomika, finans, sotial hem baska i1gilerini. - 24

24 Yazr 82 (1) Dolaylarda publika isbas onderciliini goturer onnann administratiyalan. Dolay administratiya baslan oler ofisial kisilar, anglian gottirer onderci, administrativ, izin hem kontrol funktiyalanru bu yerda. (2) Isbaslan hem islerin sirasi administratiya baslann hem dolay administratiyalann kararlaner kanona gora. (3) Publika isbas organnann ondercileri hazirleer, eetinneder hem tamannader kendi bucetini. Yerdeki publika ondercilik organnann varlu, ona buceti girer, yok nica ahnsin; bu olur, salt sirada, ani kanona gora gosterili, YaZl 83 BOIiim VI DAAVA instantiyalari (1) Gagauz Yerinda dooru daavacihk goturuler kanonun admdan hem salt daava bolumnerinnan. (2) Daava bolumneri Gagauz Yerinda sayiler Gagauz Yerin Tribunal! hem daava evleri. (3) Maasuz daavalar var nica kurulsun Gagauz Yerinda Moldova Respublikamn kanonverilmesina gora, YaZl 84 (I) Gagauz Yerin Tribunah, olup Moldova Respublikamn daava sistemm payi, kendi kompetentiyasma gora baker en dolasik daavalan nica ilk bolum daavasi tivil administrativ hem eeza islerini, (2) Gagauz Yerin Tribunal! sayiler ikinei bolum daavasi, bakip kalan daavalara, anglian taa asaada, 0 baker isleri kasation, apelation bern siirek ayinh daava siralannda. YaZl 85 Gagauz Yerin Tribunal! verer aciklarna bu Temel Kanona, baker Gagauz Yerin Halk Toplusun, Baskanm hem Bakanmk Komitetina ilgili isleri kanonea rru onnann normativ aktlan, hem da gotiirer baska kanonda verilmis isbas siralanru. - 25

25 Yazi 86 (1) Gagauz Yerin daava kurulann instantiyalann daavacilan baamsiz hem baah salt Moldova Respublikanm Konstitutiyasma hem kanonnarma, bu Temel Kanona hem Gagauz Yerin kanonnanna. (2) Daava kurulann daavacilan koyuler hem bosandmler daava servicindan Moldova Respublikamn Prezidentinin karanna gora, Halk Toplusun isternesina gora, annasilrms Moldova Respublikamn magistraturamn Uiisek toplusunnan. (3) Gagauz Yerin Tribunalin Basi isbasina gara oler Moldova Respublikamn Uusek daava palatamn azasi. Yazi 87 Daavacihk Gagauz Venn Tribunalmda hem daava yerlerinda goturuler gagauz dilinda, ya da moldovan, ya da rus dilinda. Bu ista payalannar insannara veriler hak i~ materiallannnan tamsmaa, daava isinda pay almaa talmacin yardmunnan hem ana dilinda soz tutmaa daavarun onunda. Bdlum VII PROKURATURA Yazr 88 (1) Gagauz Yerin Prokuroru hem onun yardimci prokurorlan gozleder Gagauz Venn hepsi dolaylannda haliz, dooru, birsoy kullamlsin hem bakilsm kanonnar ysleyan Gagauz Yerinda hem dunnahalklararasi hak aktlan, hepsi isbas organarlan, cumna ortak topluslarlan, onnarm i ~ adamnannnan hem vatandaslarlan. (2) Gagauz Yerin Prokuroru goturer isbasuu Moldova Respublikamn kanonuna gora "Respublika Moldovamn prokuraturasi icin", bu Temel Kanona hem Gagauz Yerin kanonnanna gora. (3) Gagauz Yerin Prokuroru koyuler hem cikarrler isbasmdan Respublika Moldovamn Genel Prokurorunnan Gagauz Yerin Halk Toplusun verilma karanna gara hem, isina gora, oler Moldova Respublikamn Genel Prokuratura kollegiyasmm azasi. (4) Gagauz Venn taa asaada bulunan prokurorlanru koyer hem cikarer - 26

26 istan verilma kararmnan Moldova Respublikanm Genel prokuroru, annasip Halk Toplusunnan, YaZl 89 Boltlm VIII KANONNUK HEM HAKSIRASI (ADETi) ( 1) Gagauz Yerinda kanonnuk hem hak adetleri islesin deyni pay aler kanonveran hem bakanmk isbas organnan, daava yerleri, prokuratura hem vatandaslar, Onnarm isbasi duzulu hem aymh, ki cahssinnar kanonnuk hem haksirasi olsun Moldova Respublikanm hem Gagauz Yerin kanonnarma gora. (2) Halk gvardiyamn ceteleri, cumna insan yardirn verer hakikoruyan organnara kanonu hem hak sirasim, vatandas hakim hem seerbstliini korusunnar. Yazi 90 Yurist yardinu vatandaslara hem cumna topluslara verer advokatlar. Advokathk i~ sirasi kararlaner Moldova Respublikamn kanonunnan. Bdliim IX GAGAUZ YERIN TEMEL KANONUN Dii~iLMESi Yazi 91 Bu Temel Kanonu diisilsin deyni, bakrlsm yenidan, var nica sorus kaldirilsm: 1) Gagauz Yerin Halk Toplusun deputatlann arasrnda ucuncu paymnan; 2) Gagauz Yerin Baskarunnan; 3) secirncilerin kisinin (taa az olrnaz) vatandaslann, angilanndan geler initiativa Gagauz Yerin Temel Kanonunu diistirmaa, laazim gostersinnar avtonom bolgesinin secimcilerin yansi kuulerin hem kasabalann, angilann hepsinda 500 kisidan yazi alsmnar, ani onnar arka - 27

27 oler bu teklifa, hem da 0 yerlerda, nereda secimcilerin sayisi SOO-dan asaa - yazi laazim toplamlsm 50 % secimcilerin arasmdan. Yan 92 Temel Kanonun I,ll bolumnerin hem 91 yazuun 3 paym durumu var ni ca yenidan bakilsm Gagauz Yerin Balk Toplusunnan yerdeki referendumun gecmesindan sora. Yazi 93 (1) Gagauz Yerin Temel Kanonu var nica diistirilsin Balk Toplusun kanonunnan, referendumun cikislanna gora yada onun teklifina gora. (2) Kanon proekti Temel Kanona diisilmak gecirmaa, yada onu doorutmaa, kablediler BalkToplusunnan 6 ayin icinda 0 giindan, nica verildi kiyat bu sorusu kaldirmaa. Kanon kablediler secilma deputatlann 2/3 payin seslerinnan, (3) Kanon, diistirrnak yapmaa Temel Kanonunda, imzalaner Gagauz Yerin Baskaninnan 10 gi.intin icinda hem ofisial tiparlaner. Yan 94 Bdlilm X SONUNKU HEM GECiLAN DURUMNAR Bu Temel Kanonu kablediler Gagauz Yerin Balk Toplusun 2/3 paym secilma deputatlann sesinnan. Yan 95 Gagauz Yerin Temel Kanonu 0 gundan girer kuveda, acan Gagauz Yerin Baskani onu imzaleer, Yan 96 o gun, angismda Gagauz Yerin Balk Toplusu Temel Kanonunu kabledeeek, sayilacek Temel Kanon gunu. Yan 97 Kanonnar hem baska hak aktlan, angilan i~leer Gagauz Yerinda, kullaruler 0 bolumda, angisi diil denk bu kanona. - 28

28 Yazr 98 (1) Gagauz Yerin Baskaru hem Balk Toplusu, angilan secilma kanona gora "Gagauz Yerin hak statusu", isleer 0 zamanadan, angisina onnar aymlma. (2) Gagauz Yerin Balk Toplusu, Baskani hem Bakanruk Komiteti 0 gundan, acan bu Temel Kanon baslayacek kuveda girmaa, kablederlar hak, bore hem cuvapcilik, bu Temel Kanonunnan koyulma. YaZl 99 Yerdeki publika isbas organnan ilerleder islerini bitkiyadan, onnann secilmesina gora.gecinca is vakidi. Yazi 100 Gagauz Yerin Balk Toplusu darnser Moldova Respublikanm Basbakannuna hem Parlarnentina koymaa srraya bir YJ-Im icinda Gagauz Yerin daava instansiyalanru kanona "Gagauz Yerin hak statusu" hem bu Temel Kanona gora. Yazi 101 "Sonunku hem gecilan durumnar" X bolum sayiler bu Temel Kanonun ayinlmaz payi hem kararleer soruslan, angilan baah onun kuveda girmesinnan. Temel Kanon kabledildi Maym 14, 1998 yilda Gagauz Yerin Halk Toplusunnan, Ses vermekta pay aldi 28 deputat. Temel Kanon birlesipta kabiediidi bir sesta. Gagauz Verin Baskam G. D. Tabunscik Komrat, N 28-XXXVI - 29

29 ic;indekilar Bolum1. GAGAUZ YERiN HAKLIK STATUSU MOLDOVA RESPUBLiKA.NIN i<;::inda 4 Bolum II. VATANDA~ HEM insan HAKLARI, SERBESTLii I-IEM BOR<;::LUU 8 Bolum m.gagauz YERiN PUBLiKA i~ba~ ORGANNARIN KURULU~U HEM SERVici 13 I Ba~. GAGAUZ YERIN HALK TOPLU~U 13 II Ba~. GAGAUZ YEIUN BA~KANI 17 ill Ba~. GAGAUZ YERiN BAKANNIK KOMiTETi 21 Boliim N. GAGAUZ YERiN EKONOMiKASI HEM FiNANSLARI 24 Bolum V. YERDEKi i~ba~ HEM ONDERCiLiK 24 Bolum VI. DAAVA instan~iyalari 25 Bolum VIT. PROKURATURA 26 Bolum vm. KANONNUK HEM HAKSlRASI (ADETi) 27 Boliim IX. GAGAUZ YERiN TEMEL KANONUN Dii~iLMESi 27 Bolum X. SONUNKU HEM GECiLAN DURUMNAR 28-30