KİRACI AÇISINDAN FİNANSAL KİRALAMA İŞLEMLERİ

Transkript

1 Sayfa 1 / 5 KİRACI AÇISINDAN FİNANSAL KİRALAMA İŞLEMLERİ Yazar: SalimKARADENİZ (*) Yaklaşım Dergisi / Ocak 2007 / Sayı: 169 I- GİRİŞ Bilindiği üzere, tarihli Resmi Gazete de yayımlanan 4842 sayılı Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun un 25. maddesi ile Vergi Usul Kanunu na Finansal Kiralama İşlemlerinde Değerleme başlıklı mükerrer 290. madde eklenmiş; bu düzenleme sonucunda, finansal kiralama işlemlerinin değerlemesi ve muhasebeleştirilmesi uluslararası muhasebe standartlarına uyumlu hale getirilmiştir. Finansal kiralama işlemlerinde kiralama işleminin hukuki mahiyeti veya şekli yerine, özün önceliği ilkesinin benimsendiği düzenlemede, finansal kiralamaya ilişkin vergisel uygulamalar 3226 sayılı Finansal Kiralama Kanunu ndan bağımsız olarak ele alınmıştır. Bu çerçevede; konu ile ilgili olarak tarihli Resmi Gazete de 319 Sıra No.lu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği ve tarihli Resmi Gazete de 11 Sıra No.lu Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliği yayımlanmıştır. İlgili mevzuata uygun olarak, finansal kiralama işlemlerinin kiracı açısından değerlemesi ve muhasebeleştirilmesine ilişkin hususlar bu makalenin konusunu oluşturmaktadır. II- FİNANSAL KİRALAMANIN MAHİYETİ A- FİNANSAL KİRALAMA KANUNU NA GÖRE 3226 sayılı Finansal Kiralama Kanunu nun 4. maddesinde finansal kiralama sözleşmesinin tanımı yapılmıştır. Buna göre; finansal kiralama sözleşmesi, kiralayanın, kiracının talebi ve seçimi üzerine üçüncü bir kişiden satın aldığı veya başka suretle temin ettiği bir malın zilyetliğini, her türlü faydayı sağlamak üzere ve belli bir süre fesh edilmemek şartıyla kira bedeli karşılığında kiracıya bırakmasını öngören bir sözleşmedir. Finansal Kiralama Kanunu hükümleri uyarınca, bir sözleşmenin finansal kiralama sözleşmesi sayılabilmesi için aşağıdaki şartların varlığı gerekmektedir: - Kiralayan bir finansal kiralama şirketi olmalıdır, - Sözleşmenin konusu taşınır veya taşınmaz mallar olmalıdır (Patent gibi fikri ve sınai haklar bu sözleşmeye konu olamazlar), - Kiralayan şirket, üçüncü bir şahıstan temin ettiği ve maliki bulunduğu bir malı kiralamalıdır, - Sözleşme süresi en az 4 yıl olmalıdır. Kanun a göre, finansal kiralama bedeli ve ödeme dönemleri taraflarca belirlenir. Bu bedeller sabit veya değişken olabilir. Türk Lirası veya Merkez Bankası nca alım satımı yapılan döviz cinsinden belirlenebilir. Yurt dışından yapılacak finansal kiralamalarda kiralama bedeli yıllık Amerikan Doları karşılığı Türk Lirası ndan az olamaz. Bu miktarı artırmaya ve eski değerine indirmeye Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu yetkilidir. Finansal kiralama konusu malın mülkiyeti kiralayan şirkete aittir. Ancak taraflar sözleşmede, sözleşme süresi sonunda kiracının, malın mülkiyetini satın alma hakkını haiz olacağını

2 Sayfa 2 / 5 kararlaştırabilirler. B- VERGİ USUL KANUNU NA GÖRE Finansal kiralama işlemlerine ilişkin hususlar Vergi Usul Kanunu nun mükerrer 290. maddesinde düzenlenmiştir. İlgili maddede finansal kiralama; kira süresi sonunda mülkiyet hakkının kiracıya devredilip devredilmediğine bakılmaksızın, bir iktisadi kıymetin mülkiyetine sahip olmaktan kaynaklanan riskler ile yararların tamamının veya tamamına yakınının belli bir dönemde bedel karşılığı kiracıya bırakılması sonucunu doğuran kiralamalardır. şeklinde tanımlanmıştır. Madde hükmüne göre, aşağıda belirtilen kriterlerden birini veya daha fazlasını karşılayan kiralamalar finansal kiralama olarak kabul edilecektir: - İktisadi kıymetin mülkiyetinin kira süresi sonunda kiracıya devredilmesi, - Kiracıya kira süresi sonunda iktisadi kıymeti rayiç bedelinden düşük bir bedelle satın alma hakkı tanınması, - Kiralama süresinin iktisadi kıymetin ekonomik ömrünün % 80 inden daha büyük bir bölümünü kapsaması, - Sözleşmeye göre yapılacak kira ödemelerinin bugünkü değerlerinin toplamının iktisadi kıymetin rayiç bedelinin % 90 ından daha büyük bir değeri oluşturması. Yukarıda sayılan şartlara göre; örneğin, iktisadi kıymetin ekonomik ömrü 10 yıl, kiralama süresi 9 yıl ise kiralama süresi ekonomik ömrün %80 inden fazla olduğu için bu kiralama bir finansal kiralama olacaktır. Yine örneğin, kiralama başlangıcında iktisadi kıymetin rayiç bedeli 500 YTL ve kira ödemelerinin bugünkü değeri toplamı 490 YTL ise, bu bir finansal kiralamadır. Çünkü, 490 YTL 500 YTL nin % 90 ı olan 450 YTL den daha büyüktür. Arazi, arsa ve binalarla ilgili kiralama sözleşmelerinde, sadece sözleşmede kira süresi sonunda mülkiyet hakkının kiracıya devri öngörülmüşse veya kiracıya kira süresi sonunda kiralama konusu gayrimenkulu düşük bir bedelle satın alma hakkı tanınmışsa, söz konusu kiralama finansal kiralama olarak kabul edilecektir. Doğal kaynakların araştırılması veya kullanılmasına yönelik kiralama sözleşmeleri ile sinema filmleri, video kayıtları, patentler, kopyalama hakları gibi kıymetlerle ilgili lisans sözleşmeleri ise madde kapsamında değerlendirilmeyecektir. Diğer taraftan, maddede 3226 sayılı Finansal Kiralama Kanunu na bir atıfta bulunulmadığından; Finansal Kiralama Kanunu kapsamında yapılan bir kiralama işlemi sayılan şartları taşımıyorsa, vergi uygulamaları bakımından finansal kiralama olarak kabul edilmeyecektir. Gerekli şartlara haiz kiralama işlemleri ise, Finansal Kiralama Kanunu kapsamında yapılmasalar bile, Vergi Usul Kanunu na göre finansal kiralama olarak kabul edilecektir. III- FİNANSAL KİRALAMADA DEĞERLEME A- KİRA ÖDEMELERİ Vergi Usul Kanunu nun mükerrer 290. maddesinde ve bu konuda yayımlanan 319 Sıra No.lu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği nde finansal kiralama işlemlerinde değerlemenin ne şekilde yapılacağı belirtilmiştir. Buna göre; finansal kiralamaya ilişkin kira ödemeleri, sözleşmeye göre kiralama süresi boyunca yapılması gereken kira ödemeleridir. Sözleşme hükümlerine göre kiracının kiralama süresi başlangıcında kiralayana ödediği ve kendisine geri dönüşü olmayacak depozito veya peşin ödenmiş kira bedellerinin de kira ödemeleri içinde sayılması gerekir. Mevzuat uyarınca, aşağıda sayılan değerler de kira süresi boyunca yapılan kira ödemeleri kapsamında değerlendirilmektedir. - Kira süresi sonunda kiralama konusu iktisadi kıymetin kalan değerine ilişkin bir taahhüt olması halinde bu değer. - Kira süresi sonunda kiracıya düşük bir bedelle iktisadi kıymeti satın alma hakkı tanındığı ve

3 Sayfa 3 / 5 sözleşme başlangıç tarihinde bu hakkın kullanılma olasılığının yüksek olduğu durumda bu satın alma hakkının kullanılması durumunda ödenmesi gereken bedel. Kiracı tarafından finansal kiralama sözleşmesine göre yapılan kira ödemeleri, borç anapara ödemesi ve faiz gideri olarak ayrıştırılır. Ayrıştırma işlemi, her bir dönem sonunda kalan borç tutarına sabit bir dönemsel faiz oranı yaratacak şekilde hesaplanması suretiyle tahakkuk ettirilir. Yapılan kira ödemeleri anapara ödemesi ve faiz gideri olarak ayrıştırıldıktan sonra; faiz giderleri, ilgili dönemlerde kiracı tarafından vergiye tabi gelirin tespitinde indirim konusu yapılacaktır. B- KULLANMA HAKKININ TESPİTİ VE AMORTİSMAN UYGULAMASI Mali mevzuat uyarınca, finansal kiralama işlemine konu iktisadi kıymeti kullanma hakkı ve sözleşmeden doğan borç; kiracı tarafından, kiralama konusu iktisadi kıymetin rayiç bedeli veya sözleşmeye göre yapılacak kira ödemelerinin bugünkü değerinden düşük olanı ile değerlenecektir. Bu bağlamda; finansal kiralama konusu iktisadi kıymet, yukarıda belirtildiği gibi değerlenerek kiracı tarafından kullanma hakkı olarak aktife alınacak, karşılığında ise kiralayana olan borç pasife kaydedilecektir. Burada iktisadi kıymetin rayiç bedeli ve kira ödemelerinin bugünkü değeri ifadelerinin açıklığa kavuşturulmasında fayda bulunmaktadır. İktisadi kıymetin rayiç bedeli, bir iktisadi kıymetin değerleme günündeki normal alım satım değeridir. Diğer bir ifadeyle, fiyatlar konusunda bilgili, birbirinden bağımsız, gerçek alıcı ve satıcının karşılıklı pazarlık ortamında oluşturdukları bedeldir. Rayiç bedelin sözleşmenin başlangıcında tespit edilmesi gerekmektedir. İktisadi kıymetin maliyet bedeli ile sözleşme başlangıcındaki rayiç bedeli arasında bir fark bulunmamalıdır. Kira ödemelerinin bugünkü değeri ise; kira ödemelerinin, sözleşme tarihinde, kiralamada kullanılan faiz oranı dikkate alınarak hesaplanan bugünkü değerlerinin toplamıdır. Kiralamada kullanılan faiz oranı tespit edilemiyorsa, kiracının kiralamaya konu iktisadi kıymeti satın almak için aynı vade ile alması gereken borç için katlanacağı faiz oranı kullanılır. Kiracı tarafından aktifleştirilen finansal kiralamaya konu iktisadi kıymeti kullanma hakkı, Vergi Usul Kanunu nun üçüncü kitabının üçüncü kısmının birinci bölümü ve ilgili genel tebliğlerde kiralama konusu iktisadi kıymet için belirlenmiş usul ve esaslar çerçevesinde amortismana tabi tutulacaktır. Diğer bir ifadeyle, kullanım hakkı, Vergi Usul Kanunu ve ilgili genel tebliğlerde bu iktisadi kıymet için tespit edilmiş amortisman sürelerinde amorti edilecektir. Sözleşmenin fesholması halinde kalan dönemler için iktisadi kıymetle ilgili olarak amortisman ayrılması söz konusu olmayacaktır. Öte yandan, finansal kiralama borçlarının Vergi Usul Kanunu nun 285. maddesi kapsamında reeskonta tabi tutulması mümkün bulunmamaktadır. IV- FİNANSAL KİRALAMA İŞLEMLERİNİN MUHASEBELEŞTİRİLMESİ A- İLGİLİ HESAPLAR Maliye Bakanlığı nca tarih ve sayılı Resmi Gazete de 11 Sıra No.lu Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliği yayımlanmış olup, bu Genel Tebliğ de finansal kiralama ile ilgili olarak tek düzen hesap planına bazı yeni hesap isim ve kodları eklenmiştir. Söz konusu özel hesaplardan finansal kiralama işleminin kiracı tarafını ilgilendirenler aşağıda belirtilmiştir: 301- Finansal Kiralama İşlemlerinden Borçlar Bu hesap, kiracıların finansal kiralama yapanlara olan ve vadesi 1 yılı geçmeyen borçlarının izlendiği hesaptır. Finansal kiralama sözleşme tutarı bu hesaba alacak, finansal kiralamaya konu olan ilgili varlık hesabına kira ödemelerinin bugünkü değeri ile borç ve bu iki tutar arasındaki fark da 302- Ertelenmiş Finansal Kiralama Borçlanma Maliyetleri hesabına borç kaydedilir.

4 Sayfa 4 / Ertelenmiş Finansal Kiralama Borçlanma Maliyetleri Finansal kiralamanın yapıldığı tarihte kiralama işlemlerinden doğan borçlar ile kiralanan varlığa ilişkin kira ödemelerinin bugünkü değeri arasındaki farkı gösteren henüz ödenmemiş finansal kiralama borçlanma maliyetlerinin izlendiği hesaptır. Finansal kiralama sözleşme tutarı ile finansal kiralamaya konu olan varlığa ilişkin kira ödemelerinin bugünkü değeri arasındaki fark Ertelenmiş Finansal Kiralama Borçlanma Maliyetleri olarak bu hesaba borç kaydedilir. Kiralama sözleşmesine uygun olarak tamamlanan her dönem sonunda gerçekleşmiş olan faiz giderleri tutarları bu hesaba alacak 66-Borçlanma Maliyetleri hesap grubunda ilgili borçlanma gideri hesabına borç olarak kaydedilir Finansal Kiralama İşlemlerinden Borçlar Bu hesap, kiracıların finansal kiralama yapanlara olan ve vadesi 1 yılı aşan borçlarının izlendiği hesaptır. Finansal kiralama sözleşme tutarı bu hesaba alacak, finansal kiralamaya konu olan ilgili varlık hesabına kira ödemelerinin bugünkü değeri ile borç ve bu iki tutar arasındaki fark da 402- Ertelenmiş Finansal Kiralama Borçlanma Maliyetleri hesabına borç kaydedilir. Dönemsellik varsayımına uygun olarak dönem sonlarında, izleyen dönemi ilgilendiren tutar, 301- Finansal Kiralama İşlemlerinden Borçlar hesabına alacak, bu hesaba borç kaydedilir Ertelenmiş Finansal Kiralama Borçlanma Maliyetleri Finansal kiralamanın yapıldığı tarihte kiralama işlemlerinden doğan ve vadesi bir yılı aşan borçlar ile kiralanan varlığa ilişkin kira ödemelerinin bugünkü değeri arasındaki farkı gösteren henüz ödenmemiş finansal kiralama borçlanma maliyetlerinin izlendiği hesaptır. Finansal kiralama sözleşme tutarı ile finansal kiralamaya konu olan varlığa ilişkin kira ödemelerinin bugünkü değeri arasındaki fark Ertelenmiş Finansal Kiralama Borçlanma Maliyetleri olarak bu hesaba borç kaydedilir. Kiralama sözleşmesine uygun olarak tamamlanan ve her dönem sonunda izleyen döneme ilişkin tutar 302- Ertelenmiş Finansal Kiralama Borçlanma Maliyetleri hesabına borç, bu hesaba alacak kaydedilir. B- ÖRNEK Karadeniz A.Ş. yaptığı tarihli finansal kiralama sözleşmesi ile, rayiç bedeli YTL olan iş makinesini Ege Finansal Kiralama A.Ş. den yıllık eşit kiralarla KDV hariç toplam YTL ye kiralamıştır. Finansal kiralama sözleşmesi uyarınca, kiralama süresinin sonunda iş makinesinin mülkiyeti kiracıya geçecek olup; kiralama süresi 5 yıl, iskonto oranı ise % 10 olarak belirlenmiştir. Finansal kiralama şirketi, tarihinde makineyi başka bir şirketten alarak kiracıya teslim etmiştir. Sözleşmeye göre ödeme planı aşağıdaki gibidir: Tarih Yıllık Finansman Anapara Kira Ödemelerinin Kira Bedeli Maliyeti Ödemesi Bugünkü Değeri TOPLAM Yukarıdaki veriler ışığında, finansal kiralama sözleşmesine konu iktisadi kıymetin kiracı tarafından kayıtlara alınışı şöyle olacaktır Haklar

5 Sayfa 5 / Ertelenmiş Fin. Kiralama Borçlanma Maliyetleri Ertelenmiş Fin. Kiralama Borçlanma Maliyetleri Finansal Kiralama İşlemlerinden Borçlar Dönem sonunda kiracının kiralayana yapmış olduğu kira ödemesinin (ana para ve faiz olarak) kayıtlara yansıtılması ise aşağıdaki gibi olacaktır Finansman Giderleri İndirilecek KDV Ertelenmiş Fin. Kiralama Borçlanma Maliyetleri Bankalar Hesabı İzleyen dönemde yapılacak ödemenin dönemsellik gereği cari döneme alınmasının kaydı aşağıda gösterilmiştir Finansal Kiralama İşlemlerinden Borçlar Ertelenmiş Fin. Kiralama Borçlanma Maliyetleri Ertelenmiş Fin. Kiralama Borçlanma Maliyetleri Son olarak, iktisadi kıymetin amortisman kaydı ise şu şekildedir Genel Yönetim Giderleri Birikmiş Amortismanlar Not: 2007 ve takip eden yıllar için yapılacak kayıtlar, ödeme planında yer alan bilgilerden hareketle yukarıda gösterilen kayıtlar paralelinde gerçekleştirilecektir. * Baş Hesap Uzmanı Yazdır