ÜSTÜN YETENEKLİLERİN EĞİTİMİ (2) Cumhuriyet Döneminde Yapılan Çalışmalar Ramazan Oya > roya@guvender.org.tr

Transkript

1 ÜSTÜN YETENEKLİLERİN EĞİTİMİ (2) Cumhuriyet Döneminde Yapılan Çalışmalar Ramazan Oya > Geçmişten günümüze üstün yeteneklilerin eğitimi: Üstün zekalı ve üstün özel yeteneklilerin eğitimi Osmanlının yükselme döneminde Enderun mektebi ile başarılı bir şekilde yapılmıştır. 1 Enderun mektebine öğrenci seçimindeki özen zayıflayıp buradaki eğiticilerin seçiminde gösterilen ihtimam da iltimaslı olanlar yönüne dönünce Enderun eğitimde aksamalar baş göstermeye başlamıştır. II.Mahmut döneminden itibaren artık Enderun anlamını kaybetmiş ve faaliyetleri zamanla sona ermiştir. Üstün zekalı ve üstün yetenekli kimdir? Üstün zekalı çocuklar; kendi şartlarımıza göre hazırlanmış geçerli ve güvenilir zeka testlerinde devamlı olarak 130 ve daha yukarı zeka bölümü sağlayan çocuklardır. Üstün özel yetenekli çocuklar ise genel olarak zekaları normalin üstünde olup da müzik, resim ve güzel sanatlar ile fen ve teknik alanlarda objektif ölçülerle yaşça emsali olanların %99 undan üstün olan çocuklardır. Özel akademik alanlarda veya zeka, mucitlik sanat ve liderlik kapasitesi yönüyle yaşıtlarına göre yüksek düzeyde performans gösteren ve bu tür yeteneklerini geliştirmek için okul tarafından sağlanamayan hizmet veya faaliyetlere gereksinim duyan çocuğa üstün zekalı veya üstün özel yetenekli çocuk denir. Üstün zekalı çocuklar kendilerini çok küçük yaştan itibaren belli ederler. Yaş gelişim seviyesini erken tamamlarlar. Bu çocuklar genel olarak kişilik, karakter, heyecansal denge ve okul başarıları bakımından normalden yukarıdadır. Bunun sonucu olarak içinde bulundukları gruba uyum zorlukları gösterirler. Üstün zekalı çocuklar devamlı olarak soru sorarlar. Hatta bazen öğretmenin ya da diğer büyüklerin bile bilmediği, onları şaşırtan konularda sorular sorabilirler. Bundan dolayı bazen yanlış anlaşılırlar, öğretmeni şaşırtmak için soru sorduğu yargısına varılır. Öğretmen veya ana-babalar bu çocukları sürekli soru sormalarından ötürü susturmaya çalışırlar. adresindeki grafik buraya gelecek. Yandaki interaktif çan eğrisinde görüldüğü gibi insanların çoğunluğu Stanfor-Binet IQ testi sonucuna göre yapılan bir kıyaslamayla 70 ile 130 zeka bölümü arasında bulunmaktadırlar (%95). Bunların da %72 si 85 ile 115 zeka bölümü arasındadır. Geri kalan %5 in de %2 si 55 ile 70, %2 si de 130 ile 145 zeka bölümler arasında olup 145 den yüksek ve 55 den aşağı olanlar %02 seviyesindedir. Üstün zekalı ve üstün özel yetenekli olarak nitelendirilen kısım, IQ değerleri 130 un üstünde olanlar, dahiler ise IQ değerleri 140 ve üstünde bulunanlardır. Zeka bölümü 200 ün üstünde olanlara rastlama oranı ise milyonda birdir. Stanford-Binet ölçeği ve değerlendirmesi çerçevesinde zeka bölümlerine göre toplumdaki bireylerin yaklaşık dağılımı şöyle verilebilir: Zeka bölümü aralığı Kişilerin muhtemel Tanımlayıcı yüzdesi kelimeler 140 ve yukarı 1.3 Dahi Çok üstün Üstün Parlak normal Normal 1

2 Donuk normal Sınırda 69 ve daha aşağı 2.2 Geri zekalı Binet, kendi zamanında geri zekalılık için üç seviye ayırt etmiştir. Ancak, bu terimler toplumdaki bireyleri küçültücü etkilerden dolayı terkedilmiştir. Binet, geri düzeyine en düşüğünden başlayarak moran, embesil ve idiyot terimlerini kullanmıştır. Bugün bu terimlerin yerine, eğitilebilir, öğretilebilir, ağır ve çok ağır gibi terimler kullanılmaktadır. Aslında aynı durum dahiler için de mevcuttur. Çünkü bu spektrumda 140 ve üstü çok geniş bir alandır. Binet gibi zeka testleri hazırlayan pek çok kimse vardır ve her birinin farklı gruplamaları söz konusudur. Bu gruplamalar ülkeden ülkeye ve testten teste değişiklikler göstermektedir. Üstün zekalı çocuklar ve gösterdikleri bazı özellikler şöyle sıralanabilir: 1. Çabuk ve kolay öğrenirler, fazla tekrara gerek görmezler. 2. Bir konu üzerinde dikkatlerini toplayıp daha uzun süre inceleme yapabilirler. 3. Soyut konularda kolay çalışırlar, fikirlerini yaşıtlarına göre daha kolay ifade ederler. 4. İlgi alanları geniştir. 5. Sözcük dağarcıkları yaşıtlarına göre daha geniştir. 6. Okula, okuma-yazma mekanizmasını öğrenmiş olarak gelebilirler ya da normallerden daha kısa bir zamanda okuma yazmayı öğrenirler. 7. Okulda her alandaki başarıları 1 2 yıl ileri seviyede görülür. 8. Kendi yaşıtlarından 1-2 yaş ileri çocuk ve sınıflara ait kitapları okumaktan zevk duyarlar, oyun arkadaşlarını genellikle kendilerinden büyükler arasından seçerler. 9. Başkalarına bağımlı olmaktan pek hoşlanmazlar, grup içinde lider olmak isterler. 10. Yeni ve değişik durumlara daha kolay uyum sağlarlar. Birçok durumlarda girişimi ve başlangıcı ellerinde tutarlar. 11. Olaylar, eşyalar, kurallar, fikirler arasındaki uyuşmazlık ve çelişkileri ya da benzerlikleri keşfederler. 12. Planlama ve problem çözme gibi karışık konularda daha başarılıdırlar. 13. Kendi yaşıtlarının farkında olmadığı pek çok alanda bilgi sahibidirler. 14. Kendi kendilerini eleştirmede başarılıdırlar. Üstün zekalı çocukların gösterdikleri bazı olumsuz özellikler de şöyle sıralanabilir: 1. Rutin ödevlerden çabuk sıkılırlar. 2. İşleri kendi bildikleri gibi yapmak isterler. 3. Sınıfta çok fazla dikkat çekebilirler. 4. Başkalarının göremediği ilişkileri görebilir ve dersin çoğunu sadece bu konuda tartışmaya ayırmak isteyebilirler. 5. Bazen bir projeyi bitirip diğerine başlamayı istemeyebilirler. 6. Ara sıra hayallere dalarlar ve dikkatleri dağılır. 7. Diğer öğrencilerin sönük kalmalarına sebep olabilirler. 8. Kendilerine çok da faydalı olmayan eserlere gereğinden fazla zaman harcayabilirler. 9. Yersiz espriler yapabilirler. 10. Bazen gereğinden fazla yenilikçi olabilirler. 11. Başarısızlıklardan çok çabuk etkilenebilirler. 12. Aşırı derecede otoriter olabilirler. 13. Başkalarının fikirlerine yeterince önem vermeyebilirler. Üstün zekalı çocukların eğitiminde sınıf öğretmeninin dikkat etmesi gereken noktalar Bu tip çocuklar için sınıf öğretmeninin öğrenim görevlerinin dışında ek öğrenim programları hazırlaması gerekir. Sınıfın seviyesi onların seviyesinden çok aşağıda kalabilir.

3 Aşağıda belirtilen noktaları dikkate alarak çocukların daha iyi gelişmelerine yardımcı olabilmek için sınıf öğretmeni; 1. Çocuğun çalışma ve ödevlerini sınıfın işlemekte olduğu konularda ve aynı tempoda tutmaya çalışmamalı, onun güç ve süratine uygun ödevler vermelidir. a. Ödevlerde tekrara ve alıştırmalara fazla yer vermemelidir. b. Daha çok problem çözme tekniğini gerektiren ödevler vermelidir. c. Yarı teknik malzemelerin okunması, özetlenmesi, bazı araçların modellerinin yapımı, şemalarının çizim ve onların çalışma kurallarını açıklama ödevleri verilmelidir. 2. Tartışma, proje çalışmaları ve dramatizasyon çalışmalarına önem vermelidir. 3. Tasnif, organize etme ve maddelendirme imkanı veren fırsatlar hazırlamalıdır. 4. Ders etkinliklerinde kitabi bilgilerden çok, geniş gözlem ve deneylere yer verilmelidir. 5. Kendilerine özgü ilgileri olduğundan grupla olduğu kadar, bireysel çalışmalara da önem verilmelidir. 6. Öğrenciyi okul içi ve okul dışı özel etkinliklere yöneltmelidir. 7. Önderliği gerektiren ya da önderliği geliştirmeye fırsat verecek çalışmalara katılması için teşvik etmelidir. 8. Bu tip çocuğun başarısını, sınıf arkadaşlarının başarı seviyesi ile değil, kendi öğrenme güç ve sürati ile karşılaştırmalıdır. 9. Anne-baba ile bu konuda işbirliği yapmalı, onlara çocuklarını ihmal etmeden ve gurura kapılmadan yetiştirmek için gereken anlayışı kazandırmaya çalışmalıdır. 10. İleri öğrenim için en uygun yolun seçilmesinde uzmanlarla işbirliği yapılmalıdır. 11. Bu çocuklara üstünlük duygusu vermek, aşağılık duygusu kadar zararlı sonuçlar doğurur. Çocuk, arkadaşlarını ve çevresindekileri aşağı görme ve toplumda yalnız bir kişi olarak yaşamına devam etme tehlikesi ile karşı karşıya kalabilir. Onun için çocuklarda üstünlük duygusu oluşmamasına azamî dikkat sarf edilmelidir. 12. Akademik konular için resim, müzik, beden eğitimi gibi dersler ihmal edilmemelidir. Üstün zekalılarla ilgili olarak Cumhuriyet döneminde yapılan çalışmalar Üstün zekalılarla ilgili olarak Cumhuriyet döneminde yapılan ilk çalışma, Harika Çocuklar Kanunu diye bilinen, tarihli, İdil Biret ve Suna Kan için çıkarılan 5245 sayılı kanundur. Bu Kanun daha sonra, gün ve 6660 sayılı Güzel Sanatlarda Fevkalade İstidat Gösteren Çocukların Devlet Tarafından Yetiştirilmesi Hakkında Kanun ile değiştirilerek güzel sanatlarda üstün yetenekli bazı kişiler eğitim için yurtdışına gönderilmişlerdir de açılan özel eğitime personel yetiştirme alanında ilk yüksekokul açılarak ilk kez Gazi Eğitim Enstitüsünde özel eğitim şubesi açıldı. Yapılan çalışmalar arasında o yıllarda 3 tane zeka testi (5-7, 7-11, yaş gruplarına yönelik olarak) geliştirildi yılında eğitimde ve özellikle rehberlikte kullanılacak ölçme araçlarını geliştirmek üzere Talim Ve Terbiye Kurulu Başkanlığına bağlı bir test araştırma bürosu kurulmuş, ancak daha sonraki yıllarda kapatılmıştır yılında Özel Öğretim Genel Müdürlüğü, 1992 de Özel Eğitim Rehberlik ve Danışma Hizmetleri Genel Müdürlüğü kurulmuştur gün ve sayılı Resmî Gazetede 573 sayılı Özel Eğitim Hakkında Kanun Hükmünde Kararname yayınlanarak yürürlüğe girmiştir. Bu Kararnamede; Özel eğitim gerektiren birey: çeşitli nedenlerle, bireysel özellikleri ve eğitim yeterlilikleri açısından akranlarından beklenilen düzeyden anlamlı farklılık gösteren bireyi; Özel eğitim: özel eğitim gerektiren bireylerin eğitim ihtiyaçlarını karşılamak için özel olarak yetiştirilmiş personel, geliştirilmiş eğitim programları ve yöntemleri ile onların özür ve özelliklerine uygun ortamlarda sürdürülen eğitimi ifade eder. denilmektedir. Ancak burada özel eğitim gerektiren birey olarak daha çok zeka seviyesi olarak normalin altında bireyler algılanmaktadır.

4 Şubat 1962 yılında toplanan VII. Millî Eğitim Şûrasında, dönemin Millî Eğitim Bakanı tarafından, fen ve matematik alanlarında üstün yetenekli öğrencilerin bilim ve teknoloji alanlarında yüksek öğrenim görmeleri için özel olarak yetiştirilmelerinin gerekliliği ortaya konmuştur. Daha sonra Millî Eğitim Bakanlığı, Ankara Fen Lisesinin açılması kararını almıştır yılının Şubat ayında Ankara Fen lisesi kurulmuş ve 1964 yılında eğitim ve öğretime açılmıştır de Ankara Fen Lisesi kurulurken fen dalında üstün istidat gösteren öğrencilere yönelik eğitim vermesi planlanmıştı yılına kadar, bu alanda tek başına bu görevi yerine getirmiş ve bu zaman içinde yüzlerce kişi yetiştirmiştir. Ancak daha sonra fen liselerinin sayısı hızla artarak kuruluş amaçları, fen ve matematik alanlarındaki yetenekleri yüksek olan öğrencileri, matematik ve fen bilimleri alanında yüksek öğrenime hazırlamak hâline dönüşmüştür. Bu amaca yönelik günümüzde toplam olarak 69 resmî ve 81 özel fen lisesi eğitim-öğretim vermektedir. Üstün zekalı ve üstün özel yetenekli öğrencilerle ilgili bir başka çalışma da Ankara da yılları arasında denenip başarısızlıkla sonuçlanan üst özel sınıf uygulamasıdır. Bu uygulamadaki öğrenciler eğitim öğretimlerini ikinci sınıftan itibaren TED lisesinde tamamlamışlardır. Bu alanda yapılan ve hâlen uygulanan bir başka çalışma da Bilim Sanat Merkezleridir yılında Ankara da Yasemin Karakaya İlköğretim Okulu bünyesinde ilk Bilim Sanat Merkezi (BİLSEM) açılmış daha sonra yönergeler çıkartılarak sayının da artmasıyla eğitim sürdürmeye devam etmektedirler. 24 adet Bilim Sanat Merkezinde 2300 kadar öğrenci halen (yaygın eğitim olarak) eğitim görmektedirler. İstanbul Üniversitesi Hasan Ali Yücel Eğitim Fakültesi Özel Eğitim Bölümünde Türkiye de ilk kez üstün zekalıların eğitimi ana bilim dalı kurulmuş ve 2002 den beri eğitim yapılmaktadır. İlköğretim düzeyinde üstün zekalıların eğitimine yönelik olarak 2002 de İstanbul Millî Eğitim Müdürlüğü ile İstanbul Üniversitesi arasında yapılan bir protokol ile Hasan Ali Yücel Eğitim Fakültesi Özel Eğitim Bölümü tarafından yürütülmekte olan bir proje kapsamında İstanbul da yapılan bir tarama ile belirlenen öğrencilere farklılaştırılmış bir program uygulaması ile akranlarından ayrılmadan kısmî karma eğitim şeklinde eğitim verilmektedir. Bu okulda halen 1., 2., ve 3. sınıflara devam eden toplam 84 öğrenci akranları ile beraber eğitim görmektedirler. Bu konuda eğitim veren bazı özel eğitim-öğretim kurumları da mevcuttur. Bunlardan TEV İnanç Türkeş Özel Lisesinde (TEVİTOL) 132 öğrenciye lise düzeyinde eğitim verilmekte, Yeni Ufuklar Kolejinde (Bir English Fast Kuruluşudur) ise okul öncesinden itibaren eğitim verilmektedir. Sonuç Yukarıda saydığımız ve hâlen yapılan tüm bu çalışmalarla, Millî Eğitim Bakanlığı, ülkemizdeki üstün zekalı ve üstün özel yetenekli öğrencilerin sadece bir kısmına sınırlı sayıda ulaşabilmektedir ki, bunun sayısal değeri binde 4,5 düzeyinde ve yaklaşık civarındadır. Oysa ulaşılabilecek öğrenci sayısı, nüfusun %2 sinin üstün zekalı ve üstün özel yetenekli olması esas alınarak hesaplandığında yaklaşık dir. Bu açıdan bakıldığında Türkiye den beyin göçü yaşanmasının ve teknolojik gelişmelerde etkin rol alamamanın cevabını bulmak mümkündür. Türkiye de üstün zekalı ve üstün özel yetenekli çocuklara yönelik olarak okul öncesi ve anasınıfı seviyesinde özel bir eğitim henüz verilememektedir. İlköğretim ve orta öğretim düzeyinde bir kısmına (binde 4,5) bir çeşit eğitim verilmekte ise de, hedefler ve sonuçlar açısından değerlendirildiğinde bu eğitimden sağlanacak dönüt tam anlamıyla gerçekleştirilememiştir. Verilen bu eğitimden öğrenciler ve veliler kısmen memnundur.

5 Öğrenci ve velileri memnuniyetsizliğe iten nedenlerin başında ise bu yönde eğitilmiş yeterli eğitimcinin bulunmaması ve okullarda bu konunun yeterince işlenememesi gelmektedir. Bu öğrencilerin seçiminde geç kalmış olmak, velilerin bir başka problemidir. Bu öğrencilere yönelik yapılacak çalışmalardan biri özel bir eğitim kurumları nın açılmasıdır. Ancak psikolojik etkilerinden ve bazı problemlerden dolayı, normal öğrencilerle beraber aynı sınıflarda eğitimlerine devam etmeleri istenmektedir. Ama bu durumda da bu öğrencilerin eğitiminde doğabilecek problemlerin tespiti, pilot uygulamalar sonucu ortaya konulabilecektir. Üstün zekalı ve üstün özel yetenekli çocukların eğitimlerinde en iyi örnek eğitim modeli tarihimizden bize ışık tutan Enderun okullarıdır. Ülkemiz için, üstün zekalı ve üstün yetenekli çocukların çok önemli olduğuna inanmalı ve bunların normal zeka seviyesinde bulunan çocuklarla birlikte eğitilmelerinin bu çocuklar için yapılacak en büyük kötülük olduğunu bilmeliyiz. Bu öğrencilerin eğitim öğretiminde başarıya ulaşma, öncelikle üstün zekalı ve üstün özel yeteneklilerin ayrı bir eğitime ihtiyaçları olduğuna inanmakla ve bu konuda yapılacak çalışmalarda hedefe kilitlenmekle mümkündür. Kaynaklar 1. Prof. Dr. Mitat Enç, Üstün Beyin Gücü, A.Ü. Eğitim Fakültesi Yayınları, Ankara Prof. Dr. Mitat Enç, Özel Eğitime Giriş, A.Ü. Eğitim Fakültesi Yayınları, Ankara Mustafa Ruhi Şirin ve Diğerleri, Kongre tutanağı ve kararlar kitabı, I. Ulusal Üstün yetenekli Çocuklar Kongresi, Çocuk Vakfı Yayınları 4. Metin Uzun, Üstün Yetenekli Çocuklar El Kitabı, I. Ulusal Üstün yetenekli Çocuklar Kongresi, Çocuk Vakfı Yayınları 5. Prof. Dr. İbrahim Ethem Özgüven, Psikolojik testler, PDREM yayınları, dördüncü baskı, Ankara, Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, Fourth Edition (DSM-IV), American Psychiatric Association,