2. BÖLÜM: PARA - KREDİ

Transkript

1 2. BÖLÜM: PARA - KREDİ 1

2 PARANIN ÖZELLİKLERİ NELERDİR? 1- Homojenlik, aynı maddi değeri taşıması 2- Bozulmamalı ve taşınmaya elverişli olmalı 3- Bölünebilirlik 4- Taklit edilememesi 5- Değer kaybına uğramamalı 2

3 PARA DEĞER KAYBEDERSE NELEROLABİLİR? Ülke parasının zamanla değer kaybetmesi ile para ikamesi (dolarizasyon) olgusu yaşanır. Piyasada likit olarak kullanılan nakit paranın zamanla değer yitirmesi ile yerli para yerine yabancı para kullanılmaya başlanması durumudur. 3

4 PARA NEDEN KULLANILMAYA BAŞLANDI? Paranın ortaya çıkışı; ekonomiktir ve para mübadeleyi kolaylaştırır (A. Smith) Mübadele yerine gömüleme nedeniyle paranın ilk olarak kullanıldığı da iddia edilir. Gömüleme (iddihar), dolaşımdan çekilerek süresiz bekletilen satın alma gücü birikintisidir. 4

5 PARA NEDEN KULLANILMAYA BAŞLANDI? İnsanlar, kıymetli madenleri ve paraları tanrılarına hediye etmek üzere saklamışlardır. Güç ve prestij simgesi için, Elektronik kartlar olarak kullanılabilir. 5

6 PARACI YAKLAŞIM 1960 larda Paracı yaklaşımın iktisat politikaları üzerindeki etkileri önem kazanmıştır. (M. Friedman) Paracı yaklaşım; para miktarı ile parasal milli gelir arasındaki sistematik ve ölçülebilir ilişkileri incelerler. Ekonomide para miktarı ile milli gelir arasında önemli ilişkiler vardır. 6

7 PARA MİKTARI TANIMLARI NELERDİR? 1- Arz edilenpara miktarı tanımları: Merkez bankası ile ticari bankaların ürettiği para miktarlarıdır. 2- Talep edilen para miktarı tanımları: Ekonominin elde tutmayı arzuettiği para miktarıdır. 7

8 ASLİ PARA KAYDİ PARAYI KİM ÜRETİR? Asli para: Merkez bankası tarafından üretilmektedir. Kaydi parayı; Merkez bankası ve Ticari bankalar üretir Asli para; Ufaklık (bozuk) ve banknot para.. Kolay anlaşılabilen ve ölçülebilen bir büyüklüktür. 8

9 BANKNOT NEDİR? FİNANSAL SİSTEME NASIL KATILDI? Banknotlar; taşıyana üzerinde yazan miktarın ödenmesi basan kurum tarafından garanti edilen, faiz taşımayan, yasal bir ödeme aracıdır. Banknotları Merkez bankası bastırıp, faiz karşılığında kredi olarak bankalara verirler. Banknotlar altın ve döviz karşılığında da piyasaya sürülürler. 9

10 BANKNOTLAR NASIL ELDE EDİLİR? Bireyler paraya ihtiyacı olduğunda banknotları, kredi karşılığı ya da altın, döviz karşılığı elde edebileceği gibi; çalışarak dakazanabilirler. 10

11 KİŞİLERİN TOPLAM PARASI NASIL İFADEEDİLİR? C = Eldeki nakitler D = Bankadaki mevduatlar ise O halde C + D dir. 11

12 KAYDİ PARA NEDİR? NASIL OLUŞUR? Bankaların yarattığı, mevduatlardan ve muhasebe kayıtlarından oluşan paradır. Mevduatın bir hesaptan diğer hesaba devredilmesi suretiyle dolaşır. 12

13 MEVDUAT ve ZORUNLU KARŞILIKLAR NEDİR? Mevduat: Tasarruf sahipleri tarafından bankaya yatırılan paraları ifade eder. Zorunlu Karşılıklar: Bankaların topladıkları mevduatın Merkez Bankası tarafından belirlenen bir oranına karşılık gelen miktarını Merkez Bankasında tutmakla yükümlüdürler. 13

14 KAYDİ (İKİNCİL, BANKA, KREDİ PARASI) PARA: ÖRNEK Bir kişi, nakit ihtiyacının bir bölümünü TL yi A bankasındaki mevduatına yatırmış olsun. A bankası bu kaynağı değerlendirecek ve sağladığı mevduatın belirli bir kısmını karşılık ve günlük kasa ihtiyacı olarak tutmak zorundadır. Bu miktar, örneğin toplam mevduatın %20 si oranında ise TL dir. Banka bu miktarın dışındaki kısmı ( = TL yi) başka bir kişiye kredi olarak verebilir. Kredi vermek o kişiye mevduat açar. 14

15 KAYDİ PARA: ÖRNEK Banka TL lik mevduat yaratmıştır, bu bankanın yarattığı kaydi para dır liralık kredi alan kişi, bu parayı mevduat olarak tutmayacak ve çekle-senetle bu hesabı işletecektir. Yapılan bu işlemler, ya A bankasında ya da B, C bankalarında başka kişilerin hesaplarına yansıyacaktır TL B bankasına aktarılırsa, B bankası aynı şekilde mevduat sağlarken, TL de yükümlülük altına girmiş olacaktır. 15

16 KAYDİ PARA: ÖRNEK Zorunlu karşılıklar gereği (8000 x %20= 1.600) ilgili kısım düşüldükten sonra = yeni mevduat yaratılmış olacaktır. Bu sıfırlanana kadar tekrar edecektir. SONUÇ; A bankasına yatırılan TL kendinin kat kat üzerinde kredi yaratacaktır 16

17 KAYDİ PARA SİSTEMİ NASIL İŞLER VE SONA ERER? Banka sistemi, kanuni karşılıklar ve kendi belirlediği rezerv karşılığı olarak kredi yaratabilir. Mecburi veya ihtiyari karşılık bulunamadığı noktada kaydi para sona erecektir. 17

18 MERKEZ BANKASI EMİSYONA (PARA SÜRME) NEDEN BAŞVURUR? Emisyon: Merkez bankasının piyasaya sürdüğü paradır. Bu en dar tanımı ile para arzıdır. MB varlıklarını finanse edebilmek için emisyona başvurur. MB nin ekonomiye olan yükümlülüğünü ifade etmektedir. MB, emisyon ve kendi bünyesinde oluşan mevduatlardan yola çıkarak kaydi para yaratarak, ekonominin likiditesini ayarlar. 18

19 MB NIN EMİSYON (PARA SÜRME) HACMİ NASIL BELİRLENİR? Emisyon hacmi temel olarak bireylerin para talebi tarafından belirlenir. Para işlem, ihtiyat ve spekülasyon amaçlarıyla talep edilmektedir. Para talebini etkileyen bir diğer unsur, enflasyonda gerçekleşen veya gerçekleşmesi beklenen değişmelerdir. 19

20 ENFLASYON YÜKSELİRSE YA DA ENFLASYON BEKLENTİLERİ BOZULURSA PARA TALEBİ NE OLUR? Bir ekonomide enflasyon ne kadar yüksekse, para talebi o kadar düşük gerçekleşir, bu da emisyon hacminin daralmasına neden olur. Enflasyon bekleyişlerinde bozulma da, bireylerin ellerinde daha az para tutmak istemelerine neden olarak emisyon hacmini azaltır. 20

21 PARA TEKNOLOJİSİNDEKİ GELİŞMELER EMİSYON HACMİNİ ETKİLER Mİ? Para teknolojisindeki gelişmelere bağlı etmenler de bireylerin para talebi üzerinde belirleyicidir. Kredi kartı kullanımının artması, tekolojik bir gelişmedir, para talebini azaltır ve bu durum emisyon hacmini daraltır. 21

22 EMİSYON HACMİNİ MB NİN HANGİ POLİTİKALARI BELİRLER? Emisyon hacminin bir diğer belirleyicisi ise emisyon arzıdır. Merkez Bankasının açık piyasa işlemleri ile Devlet İç Borçlanma Senetlerini alıp satması, ihaleler ve/veya doğrudan müdahaleler yoluyla döviz alıp satması, zorunlu karşılık oranlarını değiştirmesi gibi işlemler emisyon arzını etkileyerek emisyon hacmi üzerinde belirleyici olur. 22

23 TCMB NİN ARZEDİLEN PARA MİKTARI TANIMLARI TCMB analitik bilançosunun pasifinde yer alan bazı parasal büyüklükler şunlardır: 1- Rezerv para; Emisyon + bankaların merkez bankası nezdindeki mevduatları (zorunlu karşılıklar ve bankaların serbest mevduatları) 2- TCMB Parası: Rezerv para + Diğer MB parası (MB nin TL cinsi toplam yükümlülükleridir) Diğer MB Parası: Kamu mevduatı + Açık piyasa işlemleri 23

24 TCMB PARA TANIMLARI 08-09/10/

25 TALEP EDİLEN PARA MİKTARI TANIMLARI M1 «MÜBADELE ARACI FONKSİYONU» En dar kapsamlı para tanımıdır. Belirli bir anda elde tutulan, kesin ve likit olan ödeme araçlarının miktarını ifade eder. M1 = Dolanımdaki para + vadesiz mevduat Dolanımdaki para = Emisyon bankaların nakit varlıkları 25

26 M1 DEKİ YÜKSELİŞ-GENİŞLEME NEYİ İFADE EDER? M1 deki yükselişler, piyasada paraya olan ihtiyacın ve harcama eğiliminin arttığını ve böylece milli gelirin ve harcamaların yükseleceğini gösterir. Diğer şartlar sabitken (paranın dolanım hızı gibi), M1 deki genişleme > ekonomideki büyüme hızı sonucunda ENFLASYON ortaya çıkabilir. 26

27 M2 DEĞER SAKLAMA FONKSİYONU Likit niteliği daha düşük olan ödeme kaynaklarını içerir (tasarruf mevduatı gibi) M2 kavramı, M. Friedman ve A. Scwartz tarafından önerilmiş ve kullanılmıştır. Para sadece mübadele için talep edilmekte, kısa vadeli harcamaları finanse edecek fonlar vadesiz hesaplarda tutulmaktadır. Uzun vadeye yayılan harcamalar için ise vadeli hesaplar tercih edilir. 27

28 TCMB PARA ARZI 28/09/

29 LİKİDİTENEDİR? HANGİ VARLIKLAR DAHA LİKİTTİR? Likidite; ödeme aracı olarak kullanılmaya yatkınlıkları ifade eder. Bir servet unsurunun başka bir servet unsuruna çevrilmeye elverişliliğidir. Kısa vadeli finansal ürünler, daha likit varlıklar olarak kabul edilirler. Arsa, bina gibi fiziki varlıklar, likidite sıralamasında son sıralarda yer alırlar. 29

30 BANKALARIN SERBEST REZERVLERİ NEDİR? Bankaların serbest rezervleri, piyasaların likiditesini yansıtan bir kavramdır. Bankaların ani mevduat çıkışlarını karşılamak ve karlı yatırım fırsatlarını değerlendirmek amacı ile kendi istekleriyle tuttukları rezerv miktarıdır. Serbest rezervler (FR); bankaların ihtiyari olarak tuttukları ve yükümlülüklerinin üzerindeki rezervler (ER) ile merkez bankasından kullandıkları reeskont krediler (DL) arasındaki bakiye olarak tanımlanır FR = ER DL 30

31 EKONOMİK LİKİDİTEGENİŞLEMESİ NASILOLUR? Ekonominin likiditesinin genişletilmesi için serbest rezervler artırılır; daraltılması için de serbest rezervler azaltılır. 31

32 RADCLIFFE RAPORU NEDİR? Radcliffe Raporu 1950 lerde ortaya çıkmıştır. Buna göre, toplam harcamaların kaynağı, toplam likiditelerdir. Toplam likidite ise, para miktarı ile mevcut likit varlıklar yanında kredi açma arzusundan oluşur. 32

33 SMÖLDERS E GÖRELİKİDİTENASILDIR? Toplam likidite : Objektif + Subjektiflikidite Objektif likidite: mevcut olan ve ölçülebilen likit varlıklar Subjektif likidite: ümitler, beklentiler doğrultusunda oluşan harcama, ödünç verme eğilimlerini etkileyen ortamdır. 33

34 LİKİDİTEYİ ÖNEMSEYENLER VE ÖNEMSEMEYENLER? Likiditeyi önemseyen iktisatçılar, para miktarını toplam likiditenin sadece bir kısmı olarak görürler, iktisadi aktivite para miktarını belirler. Likiditeyi önemsemeyen iktisatçılar ise; likiditenin ölçülemeyeceğini savunmuşlar ve parasal büyüklükleri önemsememişlerdir. 34

35 KREDİ YENİ PARA YARATIR MI? Kredi; satın alma gücünün belirli bir süre için kiralanmasıdır. Kredi açıldığında, ekonomide yeni para yaratılması söz konusu değildir. Gerçek tasarruflara dayalı kredi; satın alma gücünü artırmaz, sadece yapısını değiştirir. 35

36 KREDİ HACMİ KİMTARAFINDAN YAPILIR? Kredinin kaynağı kaydi para ise, ek satın alma gücü yaratılır (ek kredi). Modern ekonomilerde, kredi hacminin önemli bir kısmı bankalarca gerçekleştirilir. Toplam banka kredilerinin, ekonominin toplam kredi hareketlerini temsil ettiği kabul edilir. 36

37 KREDİ ARZININ TEMEL KAYNAĞI NEDİR? Kredi arzının temel kaynağı, Rezerv Para, Merkez Bankası Parası gibi rezerv büyüklüklerdir. 37

38 KREDİ HACMİ GENİŞLERSENEOLUR? Kredi hacminin genişlemesi ile toplam kredi hacmi ve para miktarı genişler. Kredi talebinin genişlemesi ise, ekonomik konjonktürün canlanmasına bağlıdır. 38

39 PARA REJİMLERİ 1- Maddi özellikleri açısından para rejimlerine göre 2- Paranın yaratılması ve emilmesi kriterine göre 1- MADDİ ÖZELLİKLERİ AÇISINDAN PARA REJİMLERİ a- metal para, b- kağıt para, c- kaydi para Metal paralar, öz olarak bir maldır. Trampayı ifade eder. 39

40 KAĞIT PARA METALE GÖRE ÜSTÜN MÜDÜR? Metal paradan kağıt paraya geçiş ile kağıt para daha kolay taşınıp, saklanır. Metale göre üstünlük sağlamaktadır. Ticaretle birlikte kağıt metali kovmaya başlamıştır. Kağıt paranın metal parayı ikame etmesinin nedeni, kıymetli metallerin kıt olmasıdır. Metal paraları, metal sikkeler izlemiş. İlk sikkeler MÖ civarında. 40

41 GRESHAM KANUNU NEDİR? Çift metal sistemi, altın ve gümüş birarada kullanılmıştır. Kötü para iyi parayı kovar (Gresham kanunu). Böylece sonraları kötü paralar devlet kontrolüne alınmıştır. 41

42 LOMBARDLAR - GOLDSMITH LER ve KAĞIT PARA? LOMBARDLAR (İtalyan), kağıt paralarla anıldılar, tüccarlardan aldıkları paralar karşılığında hesaplar açmışlar, ticari ilişkileri kolaylaştırmışlar. GOLDSMITH ler (İngiltere), topladıkları değerli madenler karşılığında (kuyumculuk) makbuzlar vermeye başlamışlardır. Sertifikalar çıkarak borç işlemleri geliştirmişlerdir. 42

43 BANKNOTLAR VE MODERN KAĞIT PARA DÖNEMİ Banknotlar, modern kağıt paranın öncüleridir. Kendilerini banker olarak tanımlayan kişilerce çıkarılan sertifikalar banknot olarak kabul edilmiştir. Kişiler tarafından kabul zorunluluğu yoktur, kanuni değildir. 43

44 2- PARANIN YARATILMASI VE EMİLMESİ KRİTERİNE GÖRE W. Ehrlicher 3 temel rejimden sözeder. 1- Kambiyo kurlarının istikrarı ilkesini hedefleyen rejim 2- Paranın yansızlığı ilkesini hedefleyen rejim 3- Paranın yanlılığını kullanan rejim 44

45 1- KAMBİYO KURLARININ İSTİKRARLILIĞI: OTOMATİK ALTIN STANDARDI Kambiyo: Yabancı paraların, milli parayla değiştirilmesi işlemidir. Kambiyo Kurlarının İstikrarı: Ülke parasının diğer ülke paralarına göre oransal değerini muhafaza etmesidir (uluslararası tic. iyi işlemesi için) 20. yy ın başlarına kadar pek çok ülkede geçerli olan, otomatik altın standardı rejimi, organize edilmiş para rejimidir. Altın bu rejimde uluslararası ödeme birimidir. 45

46 OTOMATİK ALTIN STANDARDI NASIL İŞLER? Bu rejime göre, ülke parasının miktarı kadar veya asgari karşılık oranı kadar altın birikimi öngörmektedir. Hükümetler, parasını sabit bir değerden her an altın ile değiştirmeyi taahhüt ederler. 46

47 OTOMATİK ALTIN STANDARDINDA DIŞ TİCARET DENGESİ? A ülkesinin ihracatı artmış olsun, ihracat artarsa, ülkeye altın girişi artacak, bu durum para arzını artıracak, ve sonuç olarak fiy gen düz artmış olacaktır. İthalatçı B ülkesinde ise, bu durumun tersi olacaktır. A ülkesinin ticari cazibesi azalırken, B ülkesinin mallarına olan talep artacaktır. Dış ticaret dengeleri yeniden kurulacak ve altın stoklarının dengeli dağılımı gerçekleşmiş olacaktır. 47

48 OTOMATİK ALTIN STANDARDINDA KUR DENGESİ? ABD de 1 ons (28 gr) altın = 350$, ve Almanya da 1 ons altın = 525 dur. /$ ise 1.5 (525/350=1.5) ve serbest piyasada 1.4 ise; ABD deki ithalatçı için 350$ = 525 yerine, piyasa kuru ile 350$ = 490 olacaktır. Zarara uğramamak için elindeki 350$ ile ABD, MB dan 1 ons altın alır ve bunu Almanya da 525 olarak bozdurup, borcunu ödeyecektir. Bozulan pariteler otomatik olarak denge kuracaktır. 48

49 OTOMATİK ALTIN STANDARDINDA ALTIN DEĞER ÖLÇÜSÜ MÜDÜR? Otomatik altın standardında, altın herhangi bir mal gibidir. Arz-talep kanunlarına dayanır. Altının değer ölçüsü olarak kullanılabilmesi, altınla diğer mallar arasında reel mübadele oranında istikrarlı olmasını gerektirir. 49

50 2- PARANIN YANSIZLIK REJİMİ NEDİR? Yansız para rejiminde, paranın sadece mal ve hizmet mübadelesine yardımcı olmasıdır. Parasal rejimin mal ve hizmetlerin nispi fiyatları ile üretim miktarları üzerinde etkili olmamasıdır. 50

51 EKONOMİ DENGEDEYKEN PARA MİKTARI ARTARSA NE OLUR? Rekabet piyasalarında denge, MM = MG, firma kâr maksimizasyonunu sağlar. Denge halinde, ücretler emeğin marjinal verimliliğine eşittir. Ekonomiye para şırınga edilirse, ilk önce fiyatlar yükselecektir. Yükselen fiyatlar, işçilerin reel ücretlerini geriletecektir. 51

52 İŞÇİLERİN REEL ÜCRETLERİ AZALIRSA: PARA YANILMASI Para yanılması: Parasal ücretlerdeki artışları sadece dikkate alıp, fiyat artışlarını dikkate almadan gelirin arttığının düşünülmesine denir. Klasik iktisatçılar reel ücreti dikkate aldığı için yanılmazlar; ancak Keynesyen iktisatçılar parasal ücreti dikkate alırlar ve yanılırlar. Para politikası ile para yanılmasının oluştuğu durumda ise, rasyonellik ilkesi geçersiz olacak, işçiler ve girişimcilerin yanıltılması ile üretimi genişletmek olası görülmektedir. 52

53 İŞÇİLER RASYONEL DAVRANIRSA ÜRETİM NE OLUR? İşçilerin rasyonel davranırsa, fiyatlardaki artışlara rağmen üretici üretime devam ederse (hatada ısrar ederse) rasyonel bir davranış olmaz. Üretim geçici artacaktır. 53

54 YANSIZLIK İLKESİ: KARŞILAŞTIRMA Paracılar (monetaristler), Keynesyen iktisat politikalarının etkinliğini para aldanmasına bağlamaktadırlar. Keynesyen iktisatçılar, para yanılması nedeniyle pek çok fiyat ve ücretin katı (rijit) olduğunu savunmakta ve böylece para miktarındaki değişimlerin üretimi uyarabileceğini iddia ederler. Yeni Klasikler, paranın süper yansız olduğunu öne sürerler. 54

55 YANSIZ PARA REJİMLERİNDE DENGE NASIL KURULUR? Yansız para rejimlerinde, temel ilke Walrasçı Genel Denge anlayışına uygun bir ekonomik düzen yaratmaktır. Trampa ekonomisi ideal düzen olarak kabul edilir. Para miktarının ekonomik süreçleri etkilememesidir. Teknolojik değişmelerin olduğu bir ortamda, para miktarı, verimlilik artışları ile aynı oranda değiştiği sürece paranın yansızlığı korunmuş olur. 55

56 PARA MİKTARI SABİTKEN, VERİMLİLİK ARTIŞI OLURSA NE OLUR? Diğer şartlar sabitken, ekonomide verimlilik artışı yaşanmışsa ancak ekonomideki para miktarı da sabitse, artan verimlilikle birlikte paranın değeri yükselir. Verimlilik artışı paranın değerini yükseltir, fakat fiy gen düzeyini geriletecektir. 56

57 PARA MİKTARI İLE ÜRETİM İLİŞKİSİ? Para miktarı, üretim ile aynı yönde ve oranda değişmelidir (endeks rejimi). Fiyatlar yükselirken para miktarı daraltılacak; fiyatlar gerilerken para miktarı genişletilecek, böylece fiyat endeksindeki gelişmelere izin verilmeyecektir. 57

58 YANLI PARA REJİMLERİ VE MÜDAHALE İLKESİ Müdahaleci yaklaşımlar, dış ödemeler bilançosunda dengesizliklere yol açar. İç amaçlara yönelik müdahalede bulunan merkez bankası, döviz piyasalarında meydana gelebilecek dengesizliklere, döviz alım satımı ile müdahale eder. 58

59 PARA SÜRÜLMESİ VE EMİLMESİNİN NEDENLERİ? Döviz giriş çıkışlarında meydana gelen farkın, MB nezdinde döviz rezervlerine yansıması sonucu para üretilir veya emilir. Piyasadaki üretim hareketleri neticesinde, piyasalardaki mübadele araçlarının yetersiz kalması sonucu ve ticari senetlerle MB ye yansıması sonucu para üretilir veya emilir. Bütçenin fazla ya da açıkları durumunda da para üretilir veya emilir. 59

60 PARASAL SİSTEM - FİNANSAL SİSTEM İLİŞKİSİ? Finansal sistem; ekonomideki tasarruf sahipleri ile kaynak açığı olanlar arasındaki ilişkidir. 1- Tasarruf sahipleri ve fon ihtiyacı olanlar menkul değerler borsaları aracılığıyla buluşur. 2- Finansman hareketi parasal aracı kurumlar (MB ve diğer tic. bankalar) ile de sağlanır. 3- Para üretmeyen aracı kuruluşlar (sandıklar, sigortalar ) 60

61 PARASAL SİSTEM - FİNANSAL SİSTEM İLİŞKİSİ? Parasal Aracı Kuruluşlar; Merkez bankası ve ticari bankalar, uzun ve kısa vadeli fonlar toplayarak ödünç verilebilir fonlar üretirler, ve ekonominin kullanımına sunarlar. Sunulan fonların arkasında reel tasarruflar bulunur. Menkul değerler borsaları ve parasal olmayan aracı kurumlar, piyasa koşullarına uygun şartlarda finansal hizmet üreten kurumlar olarak faaliyet gösterirler. 61

62 PARASAL SİSTEM-FİNANSAL SİSTEM: 2 GÖRÜŞ 1- PARASALCI GÖRÜŞ: Ekonomideki gelişmeleri, parasal aracı kurumları izleyerek, parasal kesiminin ürettiği para miktarı (M-1, M-2, M-3) ekonomideki harcama eğilimi için anlamlıdır. 2- FİNANSAL KESİMİN BÜTÜN İNCELENMESİ Parasal göstergelerin (para stokunun) yeterli olmadığı, toplam likiditeye bakılır. 62

63 PARA PİYASALARININ ÖZELLİKLERİ: AKTİF-PASİF ROL? 1- Aktif para üretimi; kredilendirme işlemi sonucu ekonomideki toplam para miktarı artar. Bankalar ayrıca kaydi para üreterek tahvil veya döviz satabilir. 2- Pasif para üretimi; banka kesiminin bir katkısı söz konusu değildir, ekonomideki toplam para miktarı değişmemektedir. Pasif para üretiminin kaynağı emisyondur. Devlet amaçları doğrultusunda ve belirli kriterlere göre, arzuladığı kadar para basar. 63

64 SENYORAJ Senyoraj (Tuğra hakkı): Paranın üretim maliyetleri ile itibari değeri arasındaki farka denir. Devlet, para basma monopolü karşılığında satın alma gücü yaratır. 64

65 MAL PARA PİYASALARI FARKLARI? Mal piyasaları, yanlış kuruluş veya yönetim nedeniyle zor duruma düşebilir, bu durum ekonominin diğer birimlerini etkilemez. Para piyasaları öyle değildir, stratejik bir öneme sahiptir. Bankalar, kısa vadeli fon toplarlar, uzun vadede plase ederler, nakit akımlarına yön verirler. Bu aksamalar, bankacılık sistemini ve tüm ekonomiyi etkileyebilir. Mal piyasalarında tüketici mal ve hizmetlerin kalitesini belirleyebilirken; para piyasalarında tüketiciler bu anlamda yetersizdirler. 65

66 ETKİN BİRFİNANSAL SİSTEMDE ÖNEMLİ NOKTALAR? 1- Parasal kesim finansal kesimden pay almalıdır, borsalar ve parasal olmayan aracı kuruluşlar bir ağırlığa sahip olmalıdır. 2- Arz edilen hizmetler çeşitlendirilmelidir, parasal olmayan aracı kesimlere yönelik engeller kaldırılmalıdır. 3- Finansal kesimdeki kurumların basiretli davranmaları beklenmektedir. 66

67 ASİL-VEKİL SORUNU NEDİR? Asil-vekil sorunu, sosyolojik eğilimler, mevcut siyasal yapılar çerçevesinde asiller (seçmenler/vergi mükellefler) ile vekiller (politikacı/bürokrat) arasındaki çıkar çatışmasını konu edinir. Gözetim mekanizmalarının etkin bir şekilde devreye girmemesinin sebeplerini açıklayan bir hipotez. Devlet; sıkı gözetimi ve denetimi ile finansal kurumların risk taşıyan unsurlarını durdurmalı ve herhangi bir durumda asiller lehinde müdahale etmelidir. 67

68 ASİL-VEKİL SORUNU: ÖRNEK Batan bankanın topladığı mevduatların kamu güvencesinde olduğunda, devlet kamu fonlarını kullanarak mevduat sahiplerinin paralarını ödeyecektir. Politikacıların ve bürokratların yaptırımlardan kaçındıkları, zora düşen firmaların durumunu saklamaya yöneldikleri yönündedir. 68

69 ASİL-VEKİL SORUNUNDA SORUMLULUK-GÖZETİM? Gözetim organları, riskli finansal kuruluşları zorlamamakta, genelde sorunu gizlemektedir, sorumlu tutulmaktan, eleştirilmekten kaçınırlar. Bu kurumda çalışanların kariyerlerine yönelik bürokrat ve siyasetçiler den gelebilecek baskılar da sorumlulukların yerine getirilmesini engelleyebilir. Kanun koyucular da etkin olabilecek mevzuatı çıkarmaktan kaçınmaktadırlar. Finans lobileri de günümüzde bu konularda etkin rol oynamaktadır. 69