Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi The Journal Of Social Sciences Institute

Transkript

1 Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi The Journal Of Social Sciences Institute VAN YÜZÜNCÜ YIL ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ DERGİSİ THE JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES INSTITUTE ISSN: DERGİMİZ DergiPark AKADEMİK Tübitak DergiPark akademik TARAFINDAN TARANMAKTADIR ULUSLARARASI HAKEMLİ DERGİDİR YIL/YEAR: 2017 SAYI/NUMBER: 37

2 Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi The Journal Of Social Sciences Institute Hakemli Dergi, Yıl 2017 Sayı:37 Peer-Reviewed Journal, Year:2017 Issue: 37 VAN YÜZÜNCÜ YIL ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ DERGİSİ THE JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES INSTITUTE Sahibi/Owner Sosyal Bilimler Enstitüsü Adına Doç. Dr. Bekir KOÇLAR Editörler/Editors Yrd. Doç. Dr. Abdulaziz KARDAŞ Yrd. Doç. Dr. Ercan ÇALIŞ Tercüme ve Dil Editörleri/Translation and Language Editors Prof. Dr. M. Şirin ÇIKAR (Arapça) Doç. Dr. Cavid QASIMOV (Rusça) Yrd. Doç. Dr. Aydın GÖRMEZ (İngilizce) Yrd. Doç. Dr. Süleyman ERATALAY (Almanca) Yrd. Doç. Dr. Mustafa SOLMAZ (Fransızca) Yayın Kurulu/Editorial Board Prof. Dr. Abed Elrahim Azzam Mohammad MARASHDEH, Jadara Üniversitesi, Ürdün Prof. Dr. Ali J. Al-ALLAQ, el-ain Üniversitesi, Birleşik Arap Emirlikleri Prof. Dr. Alfina SİBGATULLİNA- Russian Academy of Sciences- Rusya Prof. Dr. Azmi SÜSLÜ-Ankara Üniversitesi Prof. Dr. Bayram KODAMAN-Süleyman Demirel Üniversitesi Prof. Dr. Faruq MAWASİ, Al Qasimi Academy, Filistin. Prof. Dr. Ivan BALTA-University of Osije- Hırvatistan Prof. Dr. Hasan ÇİÇEK- Prof. Dr. Medhat Saad Mohamed ELGAYAAR, Zagazig Üniversitesi, Mısır Prof. Dr. M. Şirin ÇIKAR- Prof. Dr. Munjid Mustafa BAHJAT, International Islamic University, Malaysia. Prof. Dr. Necmettin ALKAN-Karadeniz Teknik Üniversitesi Prof. Dr. Nimetullah HAFIZ-Balkan Tarihi Araştırmaları Merkezi-Kosova Prof. Dr. Öztürk EMİROĞLU-Varşova Yunus Emre Enstitüsü-Polonya Prof. Dr. Recai KARAHAN, Prof. Dr. Salim CÖHCE İnönü Üniversitesi Prof. Dr. Samı Alı JABBAR, Basra Üniversitesi-Irak Prof. Dr. Serbo RASTODER-University of Montenegro-Karadağ Prof. Dr. Süleyman Turduyeviç KAYIPOV-Sincan Pedagoji Üniversitesi-Çin Doç. Dr. Bekir KOÇLAR- Doç. Dr. Tamer BALCI - The University of Texas-ABD Doç. Dr. Vitaliy POZNAHİREV, Russian Academy of Sciences- Rusya Yrd. Doç. Dr. Abdulaziz KARDAŞ Yrd. Doç. Dr. Ertuğrul ÇAVDAR, Dr. Salih Ahmad ABDULVEHHAB-Ezher Üniversitesi-Mısır

3 Danışma Kurulu/Advisory Board Prof. Dr. Alfina SİBGATULLİNA Prof. Dr. Ali Fuat DOĞU Prof. Dr. Azmi SÜSLÜ Prof. Dr. Bayram KODAMAN Prof. Dr. S. Cem ŞAKTANLI Prof. Dr. Cesur PEVLEVAN Prof. Dr. Hasan BABACAN Prof. Dr. Ivan BALTA Prof. Dr. Metin AYIŞIĞI Prof. Dr. Mehmet AYGÜN Prof. Dr. Necdet HAYTA Prof. Dr. Nimetullah HAFIZ Prof. Dr. Rafet ÇAVUŞOĞLU Prof. Dr. Reha SAYDAN Prof. Dr. Salim CÖHCE Prof. Dr. Serbo RASTODER Prof. Dr. Süleyman Turduyeviç KAYIPOV Prof. Dr. Zeki TAŞTAN Doç. Dr. A. Menaf TURAN Doç. Dr. B. Cercis TANRITANIR Doç. Dr. Ferit İZCİ Doç. Dr. M. Akif ARVAS Doç. Dr. Suvat PARİN Doç. Dr. Tamer BALCI Doç. Dr. Tuncay ÖĞÜN Doç. Dr. Zafer KANBEROĞLU Sekreterya/Secretary Ahmet KÖKLÜ Murat ÇABAZ Dizgi-Baskı/Print-Compasition Baranoğlu Ofset Matbaacılık: (0432) VAN Yazışma Adresi/Correspondence Address Yrd. Doç. Dr. Abdulaziz KARDAŞ Sosyal Bilimler Enstitüsü/VAN Tel: /2002- Fax: İleti Adresi: Baskı Yılı/Date of Publication 2017

4 İÇİNDEKİLER / CONTENTS DİL VE EDEBİYAT/LANGUAGE AND LITERATURE Yrd. Doç. Dr. Ömer DEMİRBAĞ Şeyh Gâlib Şair Şeyh Mi Şeyh Şair Mi? Sheikh Galib a Sheikh Poet or a Poet Sheikh? 11 Prof. Dr. Hüseyin KARADAĞ Türkistan'da Hayvan ve Hayvancılıkla İlgili Mitolojik ve Geleneksel Kültürün Günümüzdeki Etkileri The Current Effects of Mythological and Traditional Cultures Related to Animal and Animal Husbandry in Turkestan 21 Dr. Okan ALAY Elif Şafak'ın İskender Romanında Halkbilimi İzlekleri Folkloric Themes in Elif Shafak's Novel İskender 41 Yrd. Doç. Dr. Nesim SÖNMEZ Hacı Bayram-ı Velî' de Dil ve Edebiyat Language and Literature in Hacibayram-i Velî 55 İKTİSADİ VE İDARİ BİLİMLER/ ECONOMIC AND ADMINISTRATIVE SCIENCES Doç. Dr. M. Akif ARVAS Doç. Dr. Zafer KANBEROĞLU Arş. Gör. Mustafa TÜRKMENOĞLU Türkiye'de Ekonomik Büyüme, Enerji Tüketimi, Finansal Kalkınma ve Karbondioksit Salınım İlişkisi The Relationship Between Economic Growth, Energy Consumption, Financial Development and Co2 Emissions in Turkey 65 Yrd. Doç. Dr. Abdullah OĞRAK Yrd. Doç. Dr. Şakir İŞLEYEN Ayfer DEMİR ERDEN Örgütlerde Stres Yönetimi: Acil Servis Örneği Stress Management in Organizations: Emergency Service Examination 79 Öğr. Gör. Ahmet Baran YILMAZ Arş. Gör. Seda BAŞAR YILMAZ Öğr. Gör. Erdal DEMİR Enflasyon Oranları ile Enflasyon Belirsizliğinin Arasındaki İlişkinin Ekonometrik Analizi: Türkiye Örneği Economıc Analysis of the Relationship Between Inflation Rates and Inflation Uncertainty: The Case of Turkey 99 Esra YILMAZ Yrd. Doç. Dr. Abdurrahman ÇALIK Hizmet İçi Eğitim Programlarının Kamu Çalışanlarının Motivasyonuna Etkisi: Karayolları 11. Bölge (Van) Müdürlüğünde Bir Uygulama The Motivation of the Publıc Workers in In-service Training Programs: An Application in the 11th District (Van) Directorate 113 Öğr. Gör. Murat KARA Muhasebe ve Vergi Uygulamaları Programı Öğrencilerinin Mesleki Becerilerinin İncelenmesi Üzerine Bir Araştırma: Gevaş Meslek Yüksekokulu Örneği Acconting and Tax Application Program Professional Skills of Students a Research on Investigation: Gevas Vocational School Sample 139

5 Öğr. Gör. Mehmet Sadık ÇOBAN Öğr. Gör. Erdal DEMİR Öğr. Gör. Dr. Ayhan CESUR İnsan Kaynakları Yönetiminde İşgören Eğitiminin İncelenmesi Investigation of Employer Education in Human Resources Management 153 FELSEFE/ PHILOSOPHY Prof. Dr. Hasan ÇİÇEK Hacı YILMAZ Gezgin Şair/Düşünür: Feqıyê Teyran A Tarveller Poet/wise: Feqiyê Teyran 173 İLAHİYAT / TEOLOGIE Yrd. Doç. Dr. Ali HATALMIŞ İslam Tarihinde İlk Darbe Girişimi ve Hz. Osman'ın Şehit Edilmesi First Coup Attempt in Islamic History and Martyrdom of Caliph Osman 183 Yrd. Doç Dr. Yunus KAPLAN Kindî Felsefesinde Faziletlerin Epistemik Zemini Epistemic Ground of Virtues in the Philosophy of Al-kindī 209 Yrd. Doç Dr. İbrahim SÜRÜCÜ Kur'an'daki Bazı Değerler Bağlamında Pozitif Psikoloji Positive Psychology in a Relevant Value in Qur'an 225 SOSYOLOJİ/ SOCIOLOGY Öğr. Gör. Songül ÇAKMAK Arvasi Tarikatında Çokeşlilik ve Kadının Toplumsal Cinsiyet Açısından Sosyal Statüsü Polygamy in Arvasi Cult and Social Status of Women in Respect of the Social Gender Phenomenon 259 TARİH/ HISTORY Doç. Dr. Bekir KOÇLAR Türkiye-Suriye Sınırında İhlâller ve Eşkıyalık Violations and Banditry in Turkey-Syria Border ( ) 277 Doç. Dr. Murat AKTAŞ Osmanlı İmparatorluğu'nda Askeri Darbeler The Military Coups in the Ottoman Empire 295 Doç. Dr. Mehmet PINAR Anadoluculuk Ekseninde Türkiye Köylü Partisi ( ) The People of Turkey Associated With Anatolianism ( ) 317 Yrd. Doç. Dr. Abdurrahim TUFANTOZ I. Haçlı Seferi ve Musul Valisi Kürboğa I. Crusade and Kurboğa the Governor of Mosul 341 Dr. Fikret SÜLEYMANOĞLU Tiflis Eyaleti'nin Demirçihasanlı Nahiyesi Osmanlı Hakimiyeti Döneminde ( 'lı Yıllar) Damirchihasanly District of Tiflis Province Under the Ottoman Empire ( ) 357 Yayın İlkeleri ve Yazım Kuralları 367

6 37. SAYI HAKEMLERİ / REVIEWERS OF THE 37 TH ISSUE Prof. Dr. Ahmet BURAN Prof. Dr. Hasan ÇİÇEK Prof. Dr. Hayati AYDIN Prof. Dr. Mehmet AYGÜN Prof. Dr. Metin AYIŞIĞI Prof. Dr. Süleyman Turduyeviç KAYIPOV Doç. Dr. A. Menaf TURAN Doç. Dr. Bekir KOÇLAR Doç. Dr. Engin ÖNER Doç. Dr. Ferit İZCİ Doç. Dr. M. Akif ARVAS Doç. Dr. Selma BAŞ Doç. Dr. Suvat PARİN Yrd. Doç. Dr. Abdulaziz KARDAŞ Yrd. Doç. Dr. Abdulah OĞRAK Yrd. Doç. Dr. Abdulkadir GÜMÜŞ Yrd. Doç. Dr. Ahmet OĞUZ Yrd. Doç. Dr. Ayşe ERTUŞ Yrd. Doç. Dr. Ercüment TOPUZ Yrd. Doç. Dr. Cemil KÜÇÜK Yrd. Doç. Dr. Erkan AFŞAR Yrd. Doç. Dr. Faruk KALAY Yrd. Doç. Dr. Haluk YEGİN Yrd. Doç. Dr. Mehmet Bakır ŞENGÜL Yrd. Doç. Dr. Mehmet PINAR Yrd. Doç. Dr. Mehmet Selim AYDAY Yrd. Doç. Dr. Mahmut DÜNDAR Yrd. Doç. Dr. Murat KEKLİK Yrd. Doç. Dr. Nevzat KELEŞ Yrd. Doç. Dr. Ömer DEMİRBAĞ Yrd. Doç. Dr. Ömer TOKUŞ Yrd. Doç. Dr. Ömer OBUZ Yrd. Doç. Dr. Recep DEMİR Yrd. Doç. Dr. Rahmi TEKİN Yrd. Doç. Dr. Ramazan ÖZMEN Yrd. Doç. Dr. Sevda ERATALAY Yrd. Doç. Dr. Sevgül TÜRKMENOĞLU Yrd. Doç. Dr. Süleyman ERATALAY Yrd. Doç. Dr. Tahir ZORKUL Yrd. Doç. Dr. Veysi SEVİNÇLİ Fırat Üniversitesi Sincan Pedagoji Üniversitesi-Çin Karabük Üniversitesi Hakkâri Üniversitesi Bitlis Eren Üniversitesi Bingöl Üniversitesi Bingöl Üniversitesi

7 HAKEMLERİMİZ / REFEREES Prof. Dr. Ahmet BURAN Fırat Üniversitesi Prof. Dr. Abed Elrahim Azzam Mohammad MARASHDEH, Jadara Üniversitesi, Ürdün Prof. Dr. Ali J. Al-ALLAQ, el-ain Üniversitesi, Birleşik Arap Emirlikleri Prof. Dr. Azmi SÜSLÜ Ankara Üniversitesi Prof. Dr. Ali Fuat DOĞU Prof. Dr. Alfina SİBGATULLİNA Russian Academy of Sciences-Rusya Prof. Dr. Bayram KODAMAN Süleyman Demirel Üniversitesi Prof. Dr. Bedri SARICA Pamukkale Üniversitesi Prof. Dr. B. Kemal YEŞİLBURSA Uludağ Üniversitesi Prof. Dr. Cesur PEHLEVAN Prof. Dr. Erdal AYDOĞAN Atatürk Üniversitesi Prof. Dr. Faruk ALAEDDİNOĞLU Prof. Dr. Faruq MAWASİ, Al Qasimi Academy, Filistin. Prof. Dr. Ivan BALTA University of Osije- Hırvatistan Prof. Dr. Medhat Saad Mohamed ELGAYAAR, Zagazig Üniversitesi, Mısır Prof. Dr. Munjid Mustafa BAHJAT, International Islamic University, Malaysia. Prof. Dr. Nimetullah HAFIZ Balkan Tarihi Araştırmaları Merkezi-Kosova Prof. Dr. Salim CÖHCE İnönü Üniversitesi Prof. Dr. S. Esin DAYI Atatürk Üniversitesi Prof. Dr. Gülay ÖĞÜN BEZER Marmara Üniversitesi Prof. Dr. Hasan BABACAN M. Akif Ersoy Üniversitesi Prof. Dr. İbrahim ÖZCOŞAR Mardin Artuklu Üniversitesi Prof. Dr. İsa YÜCEER Bitlis Eren Üniversitesi Prof. Dr. M. Salih ARI Prof. Dr. M. Şirin ÇIKAR Prof. Dr. Mehmet AYGÜN Prof. Dr. Mehmet KUBAT İnönü Üniversitesi Prof. Dr. Metin AYIŞIĞI Prof. Dr. Necdet HAYTA Gazi Üniversitesi Prof. Dr. Necmettin ALKAN Karadeniz Teknik Üniversitesi Prof. Dr. Nevzat TARTI Akdeniz Üniversitesi Prof. Dr. Öztürk EMİROĞLU Varşova Yunus Emre Enstitüsü-Polonya Prof. Dr. Rafet ÇAVUŞOĞLU Prof. Dr. Recai KARAHAN Prof. Dr. Reha SAYDAN Prof. Dr. Resul ÖZTÜRK Atatürk Üniversitesi Prof. Dr. Samı Alı JABBAR, Basra Üniversitesi-Irak Prof. Dr. Serbo RASTODER University of Montenegro-Karadağ Prof. Dr. Serpil SÜRMELİ On Dokuz Mayıs Üniversitesi Prof. Dr. Selahattin SÖNMEZSOY Prof. Dr. Süleyman Turduyeviç KAYIPOV Sincan Pedagoji Üniversitesi-Çin Prof. Dr. Şakir GÖZÜTOK Prof. Dr. Şenol ÇELİK Balıkesir Üniversitesi Prof. Dr. Yakup CİVELEK Bartın Üniversitesi Prof. Dr. Zeki TAŞTAN Doç. Dr. Abdullah DUMAN Doç. Dr. Abdulmecit CANATAK Doç. Dr. Adnan ÇEVİK Sıtkı Koçman Üniversitesi Doç. Dr. Bekir KOÇLAR

8 HAKEMLERİMİZ / REFEREES Doç. Dr. Cem KAHYA Doç. Dr. Cengiz ATLI Doç. Dr. Gülsen BAŞ Doç. Dr. İsmail EYYUPOĞLU Doç. Dr. Menaf TURAN Doç. Dr. Mehmet DEMİRTAŞ Doç. Dr. Mehmet PINAR Doç. Dr. Melih ERZEN Doç. Dr. M. Salih MERCAN Doç. Dr. M. Akif ARVAS Doç. Dr. Murat ÖZTÜRK Doç. Dr. Mustafa SARICA Doç. Dr. Nihat ŞİMŞEK Doç. Dr. Özer KÜPELİ Doç. Dr. Sabri AZGÜN Doç. Dr. Selma BAŞ Doç. Dr. Tamer BALCI Doç. Dr. Tuncay ÖĞÜN Doç. Dr. Vecihi SÖNMEZ Doç. Dr. Zafer KANBEROĞLU Doç. Dr. Zekeriya NAS Yrd. Doç. Dr. Abdulaziz KARDAŞ Yrd. Doç. Dr. Abdullah OĞRAK Yrd. Doç. Dr. Abdulhadi TİMURTAŞ Yrd. Doç. Dr. Abdurrahim TUFANTOZ Yrd. Doç. Dr. Ahmet EYİM Yrd. Doç. Dr. Aysun YARALI AKKAYA Yrd. Doç. Dr. Arif GEZER Yrd. Doç. Dr. Aydın GÖRMEZ Yrd. Doç. Dr. Bülent ALAN Yrd. Doç. Dr. E. Yaşar DEMİRCİ Yrd. Doç. Dr. Ercan ÇAĞLAYAN Yrd. Doç. Dr. Ercan ÇALIŞ Yrd. Doç. Dr. Ertuğrul ÇAVDAR Yrd. Doç. Dr. Erkan AFŞAR Yrd. Doç. Dr. Fatih GENCER Yrd. Doç. Dr. Ferit İZCİ Yrd. Doç. Dr. Fırat YILDIZ Yrd. Doç. Dr. Güneş ŞAHİN Yrd. Doç. Dr. Mehmet KULAZ Yrd. Doç. Dr. Mehmet TOP Yrd. Doç. Dr. Metin YILDIZ Yrd. Doç. Dr. M. Halil ERZEN Yrd. Doç. Dr. M. Nuri KARDAŞ Yrd. Doç. Dr. Nevzat KELEŞ Yrd. Doç. Dr. Nilgün BİLİCİ Yrd. Doç. Dr. Oktay BAŞAK Yrd. Doç. Dr. Osman AYTEKİN Yrd. Doç. Dr. Ömer DEMİRBAĞ Bayburt Üniversitesi Iğdır Üniversitesi Atatürk Üniversitesi Bitlis Eren Üniversitesi Bitlis Eren Üniversitesi Pamukkale Üniversitesi Gaziantep Üniversitesi Kâtip Çelebi Üniversitesi Atatürk Üniversitesi The University of Texas-ABD Sıtkı Koçman Üniversitesi Mardin Artuklu Üniversitesi Muş Alparslan Üniversitesi Bitlis Eren Üniversitesi Atatürk Üniversitesi

9 HAKEMLERİMİZ / REFEREES Yrd. Doç. Dr. Ramazan ÖZMEN Yrd. Doç. Dr. Rahmi TEKİN Yrd. Doç. Dr. Raşit KOÇ Yrd. Doç. Dr. Recep DEMİR Yrd. Doç. Dr. Sait EBİNÇ Yrd. Doç. Dr. Sevda ERATALAY Yrd. Doç. Dr. Veysi SEVİNÇLİ Yrd. Doç. Dr. Yalçın KARACA Yrd. Doç. Dr. Yasin DOĞAN Dr. Salih Ahmad ABDULVEHHAB Kafkas Üniversitesi Ezher Üniversitesi-Mısır

10 The Journal of Social Sciences Institute 65 Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, The Journal of Social Sciences Institute Sayı/Issue:37 Sayfa / Page:65-78 ISSN: VAN/TURKEY Makale Bilgisi / Article Info Geliş/Received: Kabul/Accepted: TÜRKİYE DE EKONOMİK BÜYÜME, ENERJİ TÜKETİMİ, FİNANSAL KALKINMA VE KARBONDİOKSİT SALINIM İLİŞKİSİ 1 THE RELATIONSHIP BETWEEN ECONOMIC GROWTH, ENERGY CONSUMPTION, FINANCIAL DEVELOPMENT AND CO 2 EMISSIONS IN TURKEY Doç. Dr. M. Akif ARVAS İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi aarvas@yyu.edu.tr Doç. Dr. Zafer KANBEROĞLU İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi zkanberoglu@yyu.edu.tr Arş. Gör. Mustafa TÜRKMENOĞLU İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi mustafaturkmenoglu@yyu.edu.tr Öz Mal ve hizmet miktarı artışından kaynaklı ekonomik büyüme kavramında her dönem farklı bir aktör öncül olmuştur. Enerji, her dönem farklı bir türüyle büyümeyi pozitif etkilerken, finansal kalkınma özellikle 1980 sonrası dönemde büyümeye önemli katkılarda bulunmuştur. Büyümeden kalkınmaya giden süreçte önemli faktörlerden biride çevre olarak kabul edilmektedir. Bu kapsamda günümüzde pozitif etkileşimde olan büyüme, enerji tüketimi, finansal kalkınma ve karbondioksit(co 2) salınım 1 Bu çalışma ENSCON 2017, Uluslararası Enerji, Büyüme ve Güvenlik Kongresinde sunulan bildiriden makaleye dönüştürülmüştür.

11 66 Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi ilişkisi tüm ekonomilerinin temel tartışma konularından biri olmuştur. Söz konusu değişkenlere ilişkin teorik ve ampirik çalışmalar farklı sonuçlar ortaya koymaktadır. Bu durum çalışmanın uygulama alanını kapsayan Türkiye içinde geçerlidir. Bu çalışmada ekonomik büyüme, enerji tüketimi, finansal kalkınma ve karbondioksit salınımı arasındaki ilişki dönemi alınarak ARDL yöntemi yardımıyla Türkiye örneğinde analiz edilmiştir. Analiz bulgularına göre enerji tüketiminin, finansal kalkınma ve karbondioksit salınımını pozitif etkilediği, ekonomik büyümeyi ise negatif etkilediği tespit edilmiştir. Ayrıca çalışma bulgularına göre Çevresel Kuznets Eğrisi hipotezinin Türkiye ekonomisi için geçerli olduğu ortaya konulmuştur. Anahtar Kelimeler: Büyüme, Enerji Tüketimi, Finansal Kalkınma, CO 2 Salınımı Abstract In the concept of economic growth stemming from an increase in the quantity of goods and services has always been a different actor. While energy has contributed to a different kind of growth in each period, financial development has made important contributions, particularly in the post-1980 period. In the process from growth to development, the impact of growth on environment has also an undeniable prescription. In this context, the relationship between growth, energy consumption, financial development, and carbon dioxide(co 2) emissions, all of which are now linked to each other as rings of a chain, is one of the main controversial issues of contemporary economics. Theoretical and empirical studies show that the relationships between variables are differentiated. This case is valid for Turkey, which is covered for the empirical analysis of this study. Especially, the relationship between the variables of interest which became important with the financial liberalization after 1980, which is known as the second globalization phase, will be analyzed with the help of ARDL method for the case of Turkey with annual data set. According to the findings, energy consumption and financial development were found to be positively effective on CO 2 emissions, negatively on economic growth. Inconclusion, Environmental Kuznets Curvehy pothesis is supported for the Turkish Case. Keywords: Growth, Energy Consumption, Financial Development, CO 2Emissions Giriş Son otuz yılın temel tartışma konularından biri ekonomik büyümenin çevresel yansımalarına ilişkindir. Bu bağlamda büyümeyi artıran enerji tüketimi ve finansal gelişmenin çevre üzerine etkisi yazında önemli bir yer tutmaktadır. Büyüme-çevre ilişkisi konusunda önemli enstrümanlar arasında Çevresel Kuznets Eğrisi hipotezi ve Kyoto Protokolü yer almaktadır. Çevresel Kuznets Eğrisi Hipotezi, CO 2emisyonunun belli bir gelir veya gelişmişlik düzeyine kadar gelir artışıyla artacağını (ölçek

12 The Journal of Social Sciences Institute 67 etkisi), sonra yapısal ve teknolojik etkiyle gelir veya gelişmişlik arttıkça CO 2 nin azalacağını ifade eden hipotezdir. Bu hipoteze göre belli bir eşik değere kadar ekonomik büyümenin çevreye zarar verebileceği ama söz konusu eşikten sonra çevreye verilen zararın azalacağı kabul edilmektedir. Büyüme-çevre ilişkisi konusunda diğer önemli bir unsur Kyoto Protokolü dür. Kyoto Protokolü Birleşmiş Milletler tarafından hazırlanan küresel ısınma ve iklim değişikliği konusunda mücadeleyi sağlamaya yönelik bir sözleşmedir. 181 ülkenin imzalamış olduğu Kyoto Protokolü ile CO 2 ve sera etkisine neden olan gazların (karbondioksit, metan, nitröz oksit, kükürt heksaflör, HFC ve PFC) salınımının ortalama %5 azaltılması amaçlanmaktadır. Günümüzde çevreye ilişkin bu tartışmalar ulusal ve uluslararası politika tartışmalarının merkezindedir. Bu bağlamda çevresel problemler politik ve ekonomik seçimlerin bir parçası olmuştur. Uluslararası gidişat pek çok ülkede CO 2 salınımındaki artışa paralel ekonomik büyüme, finansal kalkınma ve enerji tüketiminde artışta ısrar edildiğini göstermektedir. Bu sebeple ekonomik büyüme, finansal gelişme ve çevresel bozulmaya ilişkisi son yıllarda çeşitli çalışmalarda incelenmiştir(ayeche vd.2016). Bu çalışmada Çevresel Kuznets Eğrisi hipotezinin dünya ekonomilerinde geçerliliği ve Kyoto Protokolü sözleşmesi gereği sera gazı salınım etkisi azaltılmasına ilişkin durumu Türkiye örneğinde analiz edilmektedir. Bu kapsamda çevresel duyarlılığın bir ölçütü olarak anılan CO 2 salınımı üzerinde ekonomik büyüme, enerji tüketimi ve finansal kalkınmanın etkisi incelenmeye çalışılacaktır. Literatür Taraması Literatürde ekonomik büyüme, enerji tüketimi, finansal kalkınma ve CO 2 salınım ilişkisinin incelendiği çalışmalarda genel olarak ikili değerlendirmeler yapılmıştır. Bu çalışma kapsamında ise dört değişkenin etkileşimin esas alındığı araştırmalara yer verilmektedir. Jaliland Feridun (2011) finansal kalkınma, ekonomik büyüme ve enerji tüketiminin çevresel kirlilik üzerine etkisini Çin örneğinde incelemişlerdir. Çalışma, ARDL yöntemiyle dönemini analiz etmektedir. Çalışma bulguları finansal gelişmenin çevreyi tehdit edici bir boyutunun olmadığını ortaya koymaktadır. Shahbaz vd. (2013) ekonomik büyüme, enerji tüketimi, finansal kalkınma ve CO 2salınımı arasındaki ilişkiyi Endonezya örneğinde incelemiştir. Çalışma, ARDL yöntemi ve IAA (Innovative accounting aproach) yaklaşımıyla dönemini analiz etmiştir. Çalışma

13 68 Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi bulguları ekonomik büyüme ve enerji tüketiminin CO 2 salınımını artırdığını ve finansal kalkınmanın CO 2 salınımının granger nedeni olduğunu tespit etmiştir. Ayeche vd. (2016) ekonomik büyüme, finansal kalkınma ve CO 2 salınımı arasındaki ilişkiyi Avrupa ülkeleri örneğinde incelemiştir. Çalışma, panel veri GLM (General linear model) yöntemini dönemi için kullanmıştır. Çalışma bulguları ekonomik büyüme-finansal kalkınma ve ekonomik büyüme- CO 2 salınımı arasında çift yönlü nedensellik tespit etmiştir. Omri vd. (2015) finansal kalkınma, CO 2 salınımı ve ekonomik büyüme ilişkisini 12 Ortadoğu ve Kuzey Afrika ülkesi örneğinde incelemiştir. Çalışma panel veri yöntemini dönemi için kullanmıştır. Çalışma bulguları CO 2 salınımı ve ekonomik büyüme arasında iki yönlü nedensellik olduğunu ortaya koymaktadır. Ayrıca söz konusu ülkelerde Çevresel Kuznets Eğrisinin varlığı tespit edilmiştir. Sehrawat vd. (2015) finansal kalkınma, ekonomik büyüme, enerji tüketiminin çevresel bozulma üzerine etkisini Hindistan örneğinde incelemiş. Çalışmada dönemi ele alınmış ve ARDL sınır testi kullanılmıştır. Çalışma bulgularına göre değişkenler arasında uzun dönemli ilişki olduğu ve Hindistan da finansal kalkınmanın çevresel bozulmayı artırdığı tespit edilmiştir. Öztürk ve Acaravcı (2013) enerji, büyüme, finansal kalkınma ve CO 2emisyonu arasındaki ilişkiyi Türkiye örneğinde incelemiştir. Çalışmada dönemi ele alınmış ve ARDL yöntemi kullanılmıştır. Çalışma bulgularına göre finansal kalkınma değişkenin CO 2 salınımı üzerinde hiçbir etkisinin olmadığı tespit edilmiştir. Bu sonuç aynı zamanda Türkiye Çevresel Kuznet Eğrisi hipotezinin geçerliliğini desteklemektedir. Al-mulali ve Sab (2012) enerji tüketimi, ekonomik büyüme, finansal kalkınma ve çevre kirliliği arasındaki ilişkiyi sahra altı Afrika ülkeleri örneğinde incelemiştir. Çalışmada Granger Nedensellik analizi yapılmış ve çalışma bulgularına göre enerji tüketimi ekonomik büyüme ve finansal kalkınma üzerinde olumlu etkide bulunurken, çevre kirliliği üzerinde olumsuz etki yaparak çevrenin bozulmasına neden olduğu tespit edilmiştir. Dritsaki ve Dritsaki (2014) CO 2 salınımı, enerji tüketimi, finansal kalkınma ve ekonomik büyüme arasındaki ilişkiyi Yunanistan örneğinde incelenmiştir. Çalışmada dönemi ele alınmış ve VECM nedensellik analizi kullanılmıştır. Çalışma bulguları kısa ve uzun dönemde enerji tüketimi ile CO 2 arasında ve ekonomik büyüme ile enerji tüketimi arasında tek yönlü nedensellik olduğunu ortaya

14 The Journal of Social Sciences Institute 69 koymuştur. Diğer taraftan, ekonomik büyüme ile finansal kalkınmanın CO 2 salınımı üzerinde etkisinin düşük düzeyde olduğu tespit edilmiştir. Veri Seti ve Metedoloji Bu çalışmada Türkiye Ekonomisi ne ait arası yıllık veriler kullanılmıştır. Aşağıdaki tabloda değişkenlere ait tanımlayıcı özet istatistikler yer almaktadır. Tüm verilere OECD nin resmi istatistik portalından ulaşılmıştır. Tablo1.Tanımlayıcı İstatistikler lnco2 lny lne lnf Mean Median Maximum Minimum Std. Dev Skewness Kurtosis Jarque-Bera Probability Sum SumSq. Dev Observations Ekonometrik denklemin genel şekli şu şekilde tanımlanmıştır: CO2 t f ( Et, Yt, Ft) Tüm değişkenlerin logaritması alındıktan sonra model: ln CO2t 0 Eln Et Y lny F ln F i (2) halini almıştır. Burada CO 2t kişi başına karbondioksit salınım miktarını; E t kişi başına enerji tüketimini; Y t ekonomik büyümeyi ifade eden kişi başına reel geliri ve son olarak F t ise reel yurtiçi kredilerin kişi başına özel sektör kredilerine oranı ile elde edilen bir finansal gelişme göstergesini temsil etmektedir. Son olarak ise i ortalaması sıfır, sabit varyanslı ve normal dağılıma sahip olan hata terimini ifade etmektedir. Modele göre, enerji tüketimindeki bir artışın karbondioksit salınımını artıracağı, ayrıca yüksek ekonomik 0 E büyümenin yüksek CO 2 salınımlarına yol açacağı varsayılmıştır. Y 0 Finansal sektördeki gelişmelerin endüstrilerde bir canlanmaya yol

15 70 Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi açacağı dikkate alındığında, bu gösterge değerindeki bir artışın yine bağımlı değişken üzerinde pozitif bir etkiye yol açacağı modelin diğer bir varsayımıdır. Zivot Andrews Yapısal Kırılmalı Birim Kök Testi Zivot ve Andrews (1992), Perron (1989) un dışsal kırılma noktası varsayımını eleştirerek, alternatif hipotez altında trend fonksiyonunda tahmini bir kırılmaya izin veren yeni bir birim kök test prosedürü geliştirmiştir (Zivot ve Andrews, 1992). Kırılma tarihi belirlendikten sonra, hesaplanan t istatistiği, Zivot ve Andrews (1992) un hesaplamış olduğu kritik değerinden küçükse birim kökün olduğunu ifade eden temel hipotez kabul edilmektedir (Tıraşoğlu, 2014). x a ax bt cdu d x t t 1 t j t j t j 1 (5) Bu denklemlerde DU t kukla değişkeni göstermekte ve zaman kırılmasıyla birlikte her noktada ortaya çıkan ortalamadan sapmayı ifade etmektedir. Diğer trend kukla değişkenler ise DT t ile gösterilmiştir: 1...eğer t TB t TB...eğer t TB DUt ve DUt 0...eğer t TB 0...eğer t TB ARDL (Gecikmesi Dağıtılmış Otoregresif ) Modeli Zivot-Andrews birim kök testi ile serilerin durağanlık özellikleri sağlandıktan sonra Pesaran ve diğ. tarafından geliştirilen ARDL sınır testi yaklaşımı ile değişkenler arasında uzun dönemli bir eşbütünleşme ilişkisinin var olup olmadığı araştırılmıştır. ARDL sınır testi yaklaşımı, Türkiye örneğinde olduğu gibi, veri setinin küçük olması durumunda etkin ve tutarlı ampirik sonuçlar üretmektedir. ARDL modelinin kısıtsız hata düzeltme versiyonu olan tahmin edilecek modelleri şu şekilde konfigüre edilmiştir: (3) (4) k x b bx ct bdt d x t t 1 t j t j t j 1 k x c cx ct ddu ddt d x t t 1 t t j t j t j 1 k

16 ve The Journal of Social Sciences Institute 71 ln C DUM ln C ln E lny ln F t 1 DUM C t 1 E t 1 Y t 1 F t 1 p q r s ln C ln E lny ln F i t i j t j k t k l t l t i 1 j 0 k 0 l 0 ln E DUM ln C ln E lny ln F t 1 DUM C t 1 E t 1 Y t 1 F t 1 p q r s ln E ln C lny ln F (9) Modellerde, delta ( ) birinci dereceden fark alma operatörünü ise hata terimlerini ifade etmektedir. Modellerdeki en uygun gecikme uzunlukları, en düşük Akaike Bilgi Kriterine (AIC) göre seçilmiştir. Değişkenler arasında eşbütünleşme ilişkisinin varlığı Pesaran tarafından geliştirilen şu hipotezlere dayanmaktadır: H0 : C Y F 0 değişkenler arasında eşbütünleşme yok (10) H A: C Y F 0 değişkenler arasında eşbütünleşme var (11) Pesaran ve diğ. asimptotik kritik üst sınır ve kritik alt sınır değerlerini geliştirerek seriler arasında eşbütünleşme ilişkisinin olup olmadığını bu kritik değerlere bakarak karar verileceğini ifade etmişlerdir. Eğer hesaplanan F istatistiği kritik üst sınır değerinden büyükse o zaman seriler arasında uzun dönemli eşbütünleşme ilişkisinin var olduğu, kritik alt sınır değerinden küçük olması durumunda eşbütünleşmenin olmadığı, eğer her iki kritik değer (6) i t i j t j k t k l t l t i 1 j 0 k 0 l 0 lny DUM ln C ln E lny ln F t 1 DUM C t 1 E t 1 Y t 1 F t 1 p q r s lny ln C ln E ln F i t i j t j k t k l t l t i 1 j 0 k 0 l 0 (7) ln F DUM ln C ln E lny ln F t t 1 DUM C t 1 E t 1 Y t 1 F t 1 p q r s ln F ln C ln E lny i t i j t j k t k l t l t i 1 j 0 k 0 l 0 (8)

17 72 Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi aralığında çıkarsa ilişkinin varlığını konusunda kararsız kalınacağı sonucu çıkarılmaktadır. Kısacası bu çalışmada, verilerin durağanlık düzeylerinin belirlenmesinden sonra gecikme uzunluklarının tespit edilerek uygun ARDL modelinin bulunması, F-testi ile eş bütünleşme ilişkisine karar verilmesi ve sonrasında da uzun ve kısa dönem ilişkilerin bulunması şeklinde bir yöntem izlenmiştir. Literatüre uygun olarak bu çalışmada da önce serilerin durağanlık düzeyleri incelenmiş, ardından tüm değişkenlerin aynı bütünleşme düzeyine sahip olup olmadığı test edilmiş ve buna göre kullanılacak eş bütünleşme testine karar verilerek kurulan modeller tahmin edilmiştir. Ekonometrik Bulgular ARDL modelinin tahmin işleminden önce serilerin durağan olup olmadıkları Zivot-Andrews testi ile sınanmış ve sonuçlar aşağıdaki tabloda sunulmuştur. Buna göre sadece gelir değişkeni düzey değerde durağanken I(0), diğer değişkenlerin ancak birinci dereceden farkları alındıktan sonra durağanlaştıkları I(1) görülmüştür. Ayrıca serilerdeki yapısal kırılmanın meydana geldiği yıllar da tabloda yer almaktadır. Tablo 2. Zivot-Andrews Yapısal Kırılmalı Birim Kök Testi Değişken Adı Düzey Birinci Farkı değerde Alınmış t-stat Time break t-stat Time break lnc t (2) (4) 2009 lny t (1)* lne t (4) (4)* lnf t (2) (2)* 2004 Not: Gecikme sayıları parantez içinde gösterilmiştir. *%1 düzeyinde istatistiksel anlamlılığı ifade etmektedir Değişkenler arasındaki uzun dönemli eş-bütünleşme ilişkisini saptamak üzere ARDL sınır testi yaklaşımı esnek olmasından dolayı tercih edilmiştir. Bu yaklaşıma göre serilerin aynı bütünleşme derecesinde bütünleşik olmaları gerekmiyor. Gecikme uzunluğu minimum AIC değeri baz alınarak 4 olarak seçilmiştir. Sonraki

18 The Journal of Social Sciences Institute 73 adımda ise değişkenler arasındaki uzun dönemli ilişkinin varlığını saptamak için F istatistikleri hesaplanmıştır. Tablo 3 teki sonuçlara göre hesaplanan F istatistikleri %1 önem derecesinde üst kritik tablo değerinden büyük çıktığı için değişkenler arasında 4 adet eşbütünleşme vektörünün olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Serilerde yapısal kırılmanın yaşandığı yıllar sırasıyla 2009, 1998, 2003 ve 2004 tür. Tablo 3. ARDL Eşbütünleşme Test Sonuçları SınırTesti TanısalTestler TahminEdilmiş Modeller Optim al Gecik meuzu nluğu Yapısa lkırıl ma F- İstatist iği 2 NORMAL 2 ARCH 2 RES 2 SERIAL FC ( C / EY,, F) FY ( Y/ CEF,, ) FE ( E / CFY,, ) FF ( F / CEY,, ) 2,3,3, * 4,4,4, * 2,0,0, * 4,3,4, * Önemlilikdereces i KritikDeğerler (T=36) Alt SınırDeğeri ÜstSınırDeğeri I(0) I(1) % % % Not: * %1 istatistiksel anlamlık düzeyini ifade etmektedir. Değişkenler arasında uzun dönemli bir ilişkinin varlığı saptandıktan sonra, bir sonraki adımda ekonomik büyümenin, enerji tüketiminin ve finansal gelişmenin CO 2 salınımı üzerine marjinal etkileri hesaplanmıştır. Tablo 4 teki sonuçlara göre enerji tüketiminin CO 2 salınımı üzerine pozitif ve istatistiksel olarak anlamlı bir etkisi vardır. Buna göre enerji tüketimindeki bir artış enerji kullanımından kaynaklı kirletici faktörlerin artmasına yol açmaktadır. Yani diğer faktörler sabitken, enerji tüketimindeki yüzde 1 lik bir artış CO 2 yi yüzde oranında artırmaktadır. CO 2 ile büyüme arasındaki katsayı beklentinin aksine negatif çıkmıştır. Elde edilen sonuca göre büyümede meydana gelen %1 lik bir artış CO 2 miktarını % birim düşürmektedir. Büyümeyle doğru orantılı olan finansal gelişme değişkeni ile CO 2 değişkeni arasındaki ilişki, büyüme değişkeninin aksine, pozitif ve istatistikî olarak anlamlı bulunmuştur. Teorik gerekçelerle, finansal gelişme ile kirlilik arasındaki doğrusal olmayan

19 74 Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi ilişkiyi ortaya koymak amacıyla modellere finansal gelişme değişkeninin karesi alınmıştır. Buna göre doğrusal olmayan finansal gelişme değişkenin katsayısı istatistiki olarak anlamsız ve beklenen işareti negatif çıkmıştır. Bu durum ters U-şeklinde bir ilişkinin olduğunu göstermektedir (inverted U-shaped). Yani başlangıçta finansal gelişme ile CO 2 değişkeni arasındaki pozitif ilişki zamanla finans piyasalarının olgunlaşmaya başlamasıyla birlikte iki değişken arasındaki ilişkinin tersine döndüğü söylenebilir. Tablo 4. Uzun ve Kısa Dönem Analiz Sonuçları (Bağımlı değişken=lnc t) Değişkenler Katsayı t-istatistiği Katsayı t- istatistiğ i UzunDönemAnaliz Sabit ln E t ln Y t ln F t 2 ln F t KısaDönemAnaliz Sabit ln E t ln Y t ln F t 2 ln F t ECM 2 R F t 1 stat 0.247* * * * * * * * * * * * ** * *** *** * * KısaDönemTanısalT estler Testler F-istatistiği Prob. Değeri F-istatistiği Prob. Değeri 2 ARCH WHITE RAMSEY Not: *,** ve ***, sırasıyla, %1, %5 ve %10 istatistiksel anlamlık düzeylerini ifade etmektedir. Kısa dönem analiz sonuçlarına göre ise, enerji ve finansal gelişme CO 2 salınımı üzerine pozitif etkiye sahipken, ekonomik

20 The Journal of Social Sciences Institute 75 büyüme negatif etkiye sahiptir. Sonuçlara göre enerji tüketimi, CO 2 artışı üzerine en büyük etkiye sahiptir. Ayrıca, hata teriminin bir gecikmeli değerinin (ECM t-1) katsayısının (-0.385) %10 düzeyinde istatistiksel anlamlılığa sahip olması ve negatif işaret taşıması, CO 2, enerji tüketimi, finansal gelişme ve ekonomik büyüme arasında uzun dönemli bir ilişkinin var olduğu yönündeki çalışma ön savını desteklemektedir. Bu sonuca göre, herhangi bir içsel ya da dışsal şok durumunda CO 2 salınımında meydana gelen değişimlerin uzun dönemde her sene ortalama olarak %31 (%38) oranında düzeltildiği bulgusuna ulaşılmıştır. Bir diğer deyişle, yaklaşık 3 yıl gibi bir sürede kısa dönemli sapmalar tekrar uzun dönem dengesine gelmektedir. Tahmin edilmiş modellere ilişkin tanısal testler Tablo 4 te yer almaktadır. Test sonuçlarına göre (F-istatistiklerine ait anlamsız prob değerleri), kısa dönem model tahmin sonuçlarında; otoregresif koşullu değişen varyans (ARCH testi), White değişen varyans sorunlarının olmadığını ve kısa dönem model kurulumlarında spesifikasyon hatalarının bulunmadığını göstermektedir (Ramsey testi). Sonuç Bu çalışmada ekonomik büyüme, enerji tüketimi, finansal gelişme ve CO 2 salınım ilişkisi Türkiye örneğinde incelenmiştir. Çalışmanın ekonometrik bulguları iki dönem halinde ortaya konmaktadır. Uzun dönem analiz sonuçlarına göre enerji tüketiminin, CO 2 salınımı üzerine pozitif ve istatistiksel olarak anlamlı bir etkisi olduğu tespit edilmiştir. Yani enerji tüketimindeki bir artış, enerji kullanımından kaynaklı kirletici faktörlerin artmasına yol açmaktadır. CO 2 salınımı ile büyüme arasında ise negatif yönlü ilişki tespit edilmiştir. Bu durumun Türkiye nin 2009 yılında Koyoto Protokolü gibi uluslararası çevre anlaşmalarına muhatap olması nedeniyle CO 2 salınım miktarlarını düşürmüş olmasından veya daha temiz enerji kaynaklarının kullanılmasından kaynaklandığı tahmin edilmektedir. Finansal gelişme ile CO 2 salınımı arasındaki ilişki iki yönlü bulunmuştur. Finansal gelişme ile CO 2 salınımı arasındaki ilişkinin pozitif ve istatistikî olarak anlamlı bulunması, bankaların firmalara sağladığı kredilerin temiz enerji kullanımı yerine sadece kar maksimizasyon odaklı kullanımından veya firmaların rekabetinin çevre kirliliğine yol açmış olabileceğinden kaynaklandığı tahmin edilmektedir. Finansal gelişme ile CO 2 salınımı arasındaki ilişkinin negatif ve istatistikî olarak anlamsız olduğu durum ise finans sektörünün yeni enerji kaynaklarının, etkin enerji yöntemlerinin veya

21 76 Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi yenilenebilir enerji üretimi potansiyelini artıracak şekilde fonları kullandırmasının neden olduğu söylenebilir. Çalışmanın kısa dönem analiz sonuçları, enerji tüketimi ve finansal gelişme CO 2 salınımı üzerine pozitif, ekonomik büyüme üzerinde negatif etkiye sahip olduğu uzun dönemli bir ilişkinin var olduğu yönündeki çalışma ön savını desteklemektedir. Bu sonuca göre, herhangi bir içsel ya da dışsal şok durumunda CO 2 salınımında meydana gelen değişimlerin uzun dönemde her yıl ortalama %31 (%38) oranında düzeltildiği bulgusuna ulaşılmıştır. Bir diğer deyişle, yaklaşık 3 yıl gibi bir sürede kısa dönemli sapmalar tekrar uzun dönem dengesine gelmektedir. Çalışmanın uzun ve kısa dönem sonuçları toplu olarak değerlendirildiğinde Çevresel Kuznets Eğrisi hipotezinin Türkiye için geçerli olduğu sonucu ortaya çıkmaktadır. Kaynakça Al-mulali U. andsab, C. (2012).Theimpact of energyconsumptionand CO 2emission on theeconomicgrowthandfinancialdevelopment in thesubsaharanafricancountries, Energy, 2 (39), Ayeche, M. B.,Mounir, B. andmohamed, A.H. (2016). Causallinkagebetweeneconomicgrowth, financialdevelopment, tradeopennessand CO2 emission in EuropeanCountries, AmericanJournal of EnvironmentalEngineering, 6(4), Dritsaki, C. anddritsaki, M. (2014). Coemissions, energyconsumption, financialdevelopmentandeconomicgrowth: A multivariatecointegrationandcausalityforgreece, World appliedsciencesjournal32 (2), Im, K. L.,Pesaran, M. H., Shın, Y. (2003). TestingforUnitRoots in Heterogeneous Panel, Journal of Econometrics, 115, Jalil A. and Feridun M. (2011). Theimpact of growth, energyandfinancialdevelopment on theenvironment in China: a cointegrationanalysis, EnergyEconomics, 33: Omri, A.,Saida, D., Anissa, C. andchristophe, R. (2015). Financial development, environmentalquality, tradeandeconomicgrowth: whatcauseswhat in MENA countries, Business School Workingpaper Series Öztürk, İ. ve Acaravci, A. (2013). Thelongruncausalanalysis of energy, growth, opennessandfinancialdevelopment on carbonemissions in Turkey, EnergyEconomics, 36, Perron, P. (1989). The Great Crash, theoilpriceshock, andtheunitroothypothesis, Econometrica, 57 (6),

22 The Journal of Social Sciences Institute 77 Pesaran, MH,Shin, Y,Smith RJ. (2001). Boundstestingapproachestotheanalysis of levelrelationships, Journal of AppliedEconometrics, 16, Sehrawat, M.,Giri, A.K. andgeetilaxmi, M. (2015). Theimpact of financialdevelopment, economicgrowthandenergyconsumption on environmentaldegradation, management of environmentalquality: an International journal, 26(5), Shahbaz, M. Qazi, M.A.H.,Aviral, K.T. andnuno, C.L. (2013). Economicgrowth, energyconsumption, financialdevelopment, internationaltrade ve CO2 emissions in Indonesia, RenewableandSustainableEnergyReviews, 25, Tıraşoğlu, B. Y., (2014). Yapısal Kırılmalı Birim Kök Testleri İle OECD Ülkelerinde Satın Alma Gücü Paritesi Geçerliliğinin Testi, Ekonometri ve İstatistik, 20, Zivot, E. and D.W.K. Andrews (1992). Testingthenullhypothesis of stationaryevidence on the Great Crash, theoil-priceshockandagainstthealternative of a unitroot: how sure arewetheunit-roothypothesis. Journal of Business andthateconomic time serieshave a unitroot? Journal of EconomicStatistics, 10(3),

23 78 Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi