Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi The Journal Of Social Sciences Institute

Transkript

1 Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi The Journal Of Social Sciences Institute VAN YÜZÜNCÜ YIL ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ DERGİSİ THE JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES INSTITUTE ISSN: DERGİMİZ DergiPark AKADEMİK Tübitak DergiPark akademik TARAFINDAN TARANMAKTADIR ULUSLARARASI HAKEMLİ DERGİDİR YIL/YEAR: 2017 SAYI/NUMBER: 36

2 Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi The Journal Of Social Sciences Institute Hakemli Dergi, Yıl 2017 Sayı:36 Peer-Reviewed Journal, Year:2017 Issue: 36 VAN YÜZÜNCÜ YIL ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ DERGİSİ THE JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES INSTITUTE Sahibi/Owner Sosyal Bilimler Enstitüsü Adına Doç. Dr. Bekir KOÇLAR Editörler/Editors Doç. Dr. Bekir KOÇLAR Öğr. Gör. Kemal TEMİZER Tercüme ve Dil Editörleri/Translation and Language Editors Prof. Dr. M. Şirin ÇIKAR (Arapça) Doç. Dr. Cavid QASIMOV (Rusça) Yrd. Doç. Dr. Aydın GÖRMEZ (İngilizce) Yrd. Doç. Dr. Süleyman ERATALAY (Almanca) Yrd. Doç. Dr. Mustafa SOLMAZ (Fransızca) Yayın Kurulu/Editorial Board Prof. Dr. Abed Elrahim Azzam Mohammad MARASHDEH, Jadara Üniversitesi, Ürdün Prof. Dr. Ali J. Al-ALLAQ, el-ain Üniversitesi, Birleşik Arap Emirlikleri Prof. Dr. Alfina SİBGATULLİNA- Russian Academy of Sciences- Rusya Prof. Dr. Azmi SÜSLÜ-Ankara Üniversitesi Prof. Dr. Bayram KODAMAN-Süleyman Demirel Üniversitesi Prof. Dr. Faruq MAWASİ, Al Qasimi Academy, Filistin. Prof. Dr. Ivan BALTA-University of Osije- Hırvatistan Prof. Dr. Hasan ÇİÇEK- Prof. Dr. Medhat Saad Mohamed ELGAYAAR, Zagazig Üniversitesi, Mısır Prof. Dr. M. Şirin ÇIKAR- Prof. Dr. Munjid Mustafa BAHJAT, International Islamic University, Malaysia. Prof. Dr. Necmettin ALKAN-Karadeniz Teknik Üniversitesi Prof. Dr. Nimetullah HAFIZ-Balkan Tarihi Araştırmaları Merkezi-Kosova Prof. Dr. Öztürk EMİROĞLU-Varşova Yunus Emre Enstitüsü-Polonya Prof. Dr. Recai KARAHAN, Prof. Dr. Salim CÖHCE İnönü Üniversitesi Prof. Dr. Samı Alı JABBAR, Basra Üniversitesi-Irak Prof. Dr. Serbo RASTODER-University of Montenegro-Karadağ Prof. Dr. Süleyman Turduyeviç KAYIPOV-Sincan Pedagoji Üniversitesi-Çin Doç. Dr. Bekir KOÇLAR- Doç. Dr. Tamer BALCI - The University of Texas-ABD Doç. Dr. Vitaliy POZNAHİREV, Russian Academy of Sciences- Rusya Yrd. Doç. Dr. Abdulaziz KARDAŞ Yrd. Doç. Dr. Ertuğrul ÇAVDAR, Dr. Salih Ahmad ABDULVEHHAB-Ezher Üniversitesi-Mısır

3 Danışma Kurulu/Advisory Board Prof. Dr. Alfina SİBGATULLİNA Prof. Dr. Ali Fuat DOĞU Prof. Dr. Azmi SÜSLÜ Prof. Dr. Bayram KODAMAN Prof. Dr. S. Cem ŞAKTANLI Prof. Dr. Cesur PEVLEVAN Prof. Dr. Hasan BABACAN Prof. Dr. Ivan BALTA Prof. Dr. Metin AYIŞIĞI Prof. Dr. Mehmet AYGÜN Prof. Dr. Necdet HAYTA Prof. Dr. Nimetullah HAFIZ Prof. Dr. Rafet ÇAVUŞOĞLU Prof. Dr. Reha SAYDAN Prof. Dr. Salim CÖHCE Prof. Dr. Serbo RASTODER Prof. Dr. Süleyman Turduyeviç KAYIPOV Prof. Dr. Zeki TAŞTAN Doç. Dr. A. Menaf TURAN Doç. Dr. B. Cercis TANRITANIR Doç. Dr. Ferit İZCİ Doç. Dr. M. Akif ARVAS Doç. Dr. Suvat PARİN Doç. Dr. Tamer BALCI Doç. Dr. Tuncay ÖĞÜN Doç. Dr. Zafer KANBEROĞLU Sekreterya/Secretary Ahmet KÖKLÜ Murat ÇABAZ Dizgi-Baskı/Print-Compasition Baranoğlu Ofset Matbaacılık: (0432) VAN Yazışma Adresi/Correspondence Address Yrd. Doç. Dr. Abdulaziz KARDAŞ Sosyal Bilimler Enstitüsü/VAN Tel: /2002- Fax: İleti Adresi: Baskı Yılı/Date of Publication 2017

4 İÇİNDEKİLER / CONTENTS ARKEOLOJİ/ARCHAEOLOGY Arş. Gör. Dr. Sabahattin ERDOĞAN Minua (Şamram) Kanalı ve Tariria Bahçesi İlişkisi Üzerine Bir Değerlendirme An Evaluation on the Relationship Between Minua (şamram) Canal and Tariria Garden 11 DİL VE EDEBİYAT/LANGUAGE AND LITERATURE Yrd. Doç. Dr. Fırat YILDIZ Iris Murdoch'ın Kesik Bir Baş'ında ve Oğuz Atay'ın Tutunamayanlar'ında Yanılsama Illusion in Iris Murdoch's a Severed Head and Oguz Atay's Tutunamayanlar 25 Yrd. Doç. Dr. Metin EREN Van Gölü Havzası Masallarının Estetik Biçimlenmesinde Kalıp, Tekrar ve Anlatıcı Formula, Repetition and Narrator In Aesthetics Forming of Van Lake Basin Folk Tales 33 Yrd. Doç. Dr. Soner İŞİMTEKİN Furûğ Ferruhzâd ve Sylvia Plath'ın Şiirlerinde Kullanılan Esenliksiz Kelimeler Üzerine On Dysphoric Words Used by Forugh Farrokhzad and Sylvia Plath in Their Poems 55 FELSEFE/ PHILOSOPHY Prof. Dr. Hasan ÇİÇEK Milliyetçilik Karşıtı Söylem: Mevlana ve Habermas Discourse Against Nationalism: Rumi and Habermas 77 İKTİSADİ VE İDARİ BİLİMLER/ ECONOMIC AND ADMINISTRATIVE SCIENCES Doç. Dr. M. Akif ARVAS Arş. Gör. Mustafa TORUSDAĞ Causality Relationship Between Imports, Exports and Economic Growth: An Evaluation in Terms of Turkey and Five European Countries 89 Öğr. Üyesi Serpil SEVİMLİ DENİZ Doç. Dr. H. Eray ÇELİK Trb2 Bölgesinde Kümelenme Potansiyeli Olan Sektörlerin Belirlenmesi Determination of Sectors Which Clustered Potential in Trb2 Region 109 Öğr. Gör. Ayhan CESUR Öğr. Gör. Mehmet Sadık ÇOBAN Gerilla Pazarlama Guerrilla Marketing 119 İLAHİYAT / TEOLOGIE Prof. Dr. M. Şirin ÇIKAR Modern Arap Romanında Türkiye İmajı: Subhi Fehmavi Örneği The Image of Turkey in Modern Arab Novel: Suphi Fehmavi Example 133

5 Yrd. Doç. Dr. Mahmut DÜNDAR Eyyubi Dönemi Mısır Medreseleri Egyptian Madrasas in Ayyubid Era Egyptian Madrasas in Ayyubid Era 145 SANAT TARİH/ HISTORY ART Yrd. Doç. Dr. Ercan ÇALIŞ Alanya Atatürk Evi ve Müzesi'nde Sergilenen Bir Grup Madeni Takı A Group of Metal Jewellery Displayed in Alanya Atatürk House and Museum 177 Yrd. Doç. Dr. Oktay BAŞAK Öğr. Gör. Ahmet BODAKÇİ Mardin Mezar Taşlarından Lahit Formunda İki Örnek Two Samples in Sarcophagus Form from Mardin Gravestones 195 SOSYOLOJİ/ SOCIOLOGY Yrd. Doç. Dr. Mustafa GÜNERİGÖK Geç Modern Çağda Dinsel Bireycilik ve Kimlik Religious Individualism and Identity in the Late Modern Age 225 TARİH/ HISTORY Prof. Dr. Serpil SÜRMELİ Lozan Konferansı Sırasında Türk Gazeteciler ve İzlenimleri Turkish Journalists and Their Impressions During the Lausanne Conference 249 Yrd. Doç. Dr. Abdulaziz KARDAŞ Cumhuriyet'in İlk Yıllarında Bitlis'teki Eğitim Durumuna Bir Bakış In the Early Years of the Republic a Look at the Educational Situation in Bitlis 279 Yrd. Doç. Dr. Rahmi TEKİN XVII. Yüzyıldamüslim-Gayrimüslim İlişkileri (İstanbul Örneği) XVII. Müslim-gayrimüslim Relations in the Century (İstanbul Sample) 299 Yrd. Doç. Dr. Ömer OBUZ Fikrin Mürekkeple Sınavı: Mahmut Soydan'ın Kaleminden Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası ile Serbest Cumhuriyet Fırkası Examination With Inkof Idea: From Mahmut Soydan's Pen Progressive Republic Party and Free Republican Party 313 Yrd. Doç. Dr. Pelin İSKENDER KILIÇ Schneider Efendi: Osmanlı Hizmetinde Bir Levanten Schneider Efendi: A Levantine in Ottoman Service 329 Arş. Gör. Vural ÖNTÜRK Gaznelilerde Bir Şehzade Düşmanı: Hâcibü'l-Hüccâb Tuğrul Bozan An Princes Enemy of the Ghaznavids: Hâjibu'l-hujjâb Toghril Bozan 345 Yrd. Doç. Dr. Güneş ŞAHİN Dr. Öğrencisi Rıdvan SÜSLÜ Ferit Melen'in Maliye Bakanlığı Günlerine Bir Bakış An Overview of the Office Days of Former Minister Ferit Melen in the Ministry of Finance 361 Yayın İlkeleri ve Yazım Kuralları 393

6 36. SAYI HAKEMLERİ / REVIEWERS OF THE 36 TH ISSUE Prof. Dr. Metin AYIŞIĞI Prof. Dr. Mehmet AYGÜN Prof. Dr. Mehmet Şirin ÇIKAR Prof. Dr. Zeki TAŞTAN Doç. Dr. Abdullah DUMAN Doç. Dr. Bekir KOÇLAR Doç. Dr. Hatice KALKAN Doç. Dr. M. Akif ARVAS Doç. Dr. Cengiz ATLI Doç. Dr. Gülsen BAŞ Doç. Dr. Selma BAŞ Doç. Dr. Zafer KANBEROĞLU Yrd. Doç. Dr. Abdulaziz KARDAŞ Yrd. Doç. Dr. Abdulhadi TİMURTAŞ Yrd. Doç. Dr. Abdulkadir GÜMÜŞ Yrd. Doç. Dr. Abdullah OĞRAK Yrd. Doç. Dr. Aydın GÖRMEZ Yrd. Doç. Dr. Ayşe ERTUŞ Yrd. Doç. Dr. Ahmet OĞUZ Yrd. Doç. Dr. Ahmet GÖKÇEN Yrd. Doç. Dr. Bedrettin BASUĞUY Yrd. Doç. Dr. Bilcan GÖKÇE Yrd. Doç. Dr. Bora YILMAZ Yrd. Doç. Dr. Emine CİHANGİR Yrd. Doç. Dr. Fırat YILDIZ Yrd. Doç. Dr. Gülşen TORUSDAĞ Yrd. Doç. Dr. Güneş ŞAHİN Yrd. Doç. Dr. Haktan SEVİNÇ Yrd. Doç. Dr. Haluk YERGİN Yrd. Doç. Dr. Hamit AKTÜRK Yrd. Doç. Dr. Mahmut DÜNDAR Yrd. Doç. Dr. Mehmet KULAZ Yrd. Doç. Dr. Metin EREN Yrd. Doç. Dr. Nevzat KELEŞ Yrd. Doç. Dr. Ömer TOKUŞ Yrd. Doç. Dr. Ömer OBUZ Yrd. Doç. Dr. Recep DEMİR Yrd. Doç. Dr. Raşit KOÇ Yrd. Doç. Dr. Tahir ZORKUL Yrd. Doç. Dr. Tahsin KORKUT Yrd. Doç. Dr. Veysi SEVİNÇLİ Yrd. Doç. Dr. Yunus KAPLAN Namık Kemal Üniversitesi Iğdır Üniversitesi Hakkâri Üniversitesi Karabük Üniversitesi Muş Alparslan Üniversitesi Bingöl Üniversitesi Iğdır Üniversitesi Namık Kemal Üniversitesi Bingöl Üniversitesi Bingöl Üniversitesi

7 HAKEMLERİMİZ / REFEREES Prof. Dr. Ahmet BURAN Fırat Üniversitesi Prof. Dr. Abed Elrahim Azzam Mohammad MARASHDEH, Jadara Üniversitesi, Ürdün Prof. Dr. Ali J. Al-ALLAQ, el-ain Üniversitesi, Birleşik Arap Emirlikleri Prof. Dr. Azmi SÜSLÜ Ankara Üniversitesi Prof. Dr. Ali Fuat DOĞU Prof. Dr. Alfina SİBGATULLİNA Russian Academy of Sciences-Rusya Prof. Dr. Bayram KODAMAN Süleyman Demirel Üniversitesi Prof. Dr. Bedri SARICA Pamukkale Üniversitesi Prof. Dr. B. Kemal YEŞİLBURSA Uludağ Üniversitesi Prof. Dr. Cesur PEHLEVAN Prof. Dr. Erdal AYDOĞAN Atatürk Üniversitesi Prof. Dr. Faruk ALAEDDİNOĞLU Prof. Dr. Faruq MAWASİ, Al Qasimi Academy, Filistin. Prof. Dr. Ivan BALTA University of Osije- Hırvatistan Prof. Dr. Medhat Saad Mohamed ELGAYAAR, Zagazig Üniversitesi, Mısır Prof. Dr. Munjid Mustafa BAHJAT, International Islamic University, Malaysia. Prof. Dr. Nimetullah HAFIZ Balkan Tarihi Araştırmaları Merkezi-Kosova Prof. Dr. Salim CÖHCE İnönü Üniversitesi Prof. Dr. S. Esin DAYI Atatürk Üniversitesi Prof. Dr. Gülay ÖĞÜN BEZER Marmara Üniversitesi Prof. Dr. Hasan BABACAN M. Akif Ersoy Üniversitesi Prof. Dr. İbrahim ÖZCOŞAR Mardin Artuklu Üniversitesi Prof. Dr. İsa YÜCEER Bitlis Eren Üniversitesi Prof. Dr. M. Salih ARI Prof. Dr. M. Şirin ÇIKAR Prof. Dr. Mehmet AYGÜN Prof. Dr. Mehmet KUBAT İnönü Üniversitesi Prof. Dr. Metin AYIŞIĞI Prof. Dr. Necdet HAYTA Gazi Üniversitesi Prof. Dr. Necmettin ALKAN Karadeniz Teknik Üniversitesi Prof. Dr. Nevzat TARTI Akdeniz Üniversitesi Prof. Dr. Öztürk EMİROĞLU Varşova Yunus Emre Enstitüsü-Polonya Prof. Dr. Rafet ÇAVUŞOĞLU Prof. Dr. Recai KARAHAN Prof. Dr. Reha SAYDAN Prof. Dr. Resul ÖZTÜRK Atatürk Üniversitesi Prof. Dr. Samı Alı JABBAR, Basra Üniversitesi-Irak Prof. Dr. Serbo RASTODER University of Montenegro-Karadağ Prof. Dr. Serpil SÜRMELİ On Dokuz Mayıs Üniversitesi Prof. Dr. Selahattin SÖNMEZSOY Prof. Dr. Süleyman Turduyeviç KAYIPOV Sincan Pedagoji Üniversitesi-Çin Prof. Dr. Şakir GÖZÜTOK Prof. Dr. Şenol ÇELİK Balıkesir Üniversitesi Prof. Dr. Yakup CİVELEK Bartın Üniversitesi Prof. Dr. Zeki TAŞTAN Doç. Dr. Abdullah DUMAN Doç. Dr. Abdulmecit CANATAK Doç. Dr. Adnan ÇEVİK Sıtkı Koçman Üniversitesi Doç. Dr. Bekir KOÇLAR

8 HAKEMLERİMİZ / REFEREES Doç. Dr. Cem KAHYA Doç. Dr. Cengiz ATLI Doç. Dr. Gülsen BAŞ Doç. Dr. İsmail EYYUPOĞLU Doç. Dr. Menaf TURAN Doç. Dr. Mehmet DEMİRTAŞ Doç. Dr. Mehmet PINAR Doç. Dr. Melih ERZEN Doç. Dr. M. Salih MERCAN Doç. Dr. M. Akif ARVAS Doç. Dr. Murat ÖZTÜRK Doç. Dr. Mustafa SARICA Doç. Dr. Nihat ŞİMŞEK Doç. Dr. Özer KÜPELİ Doç. Dr. Sabri AZGÜN Doç. Dr. Selma BAŞ Doç. Dr. Tamer BALCI Doç. Dr. Tuncay ÖĞÜN Doç. Dr. Vecihi SÖNMEZ Doç. Dr. Zafer KANBEROĞLU Doç. Dr. Zekeriya NAS Yrd. Doç. Dr. Abdulaziz KARDAŞ Yrd. Doç. Dr. Abdullah OĞRAK Yrd. Doç. Dr. Abdulhadi TİMURTAŞ Yrd. Doç. Dr. Abdurrahim TUFANTOZ Yrd. Doç. Dr. Ahmet EYİM Yrd. Doç. Dr. Aysun YARALI AKKAYA Yrd. Doç. Dr. Arif GEZER Yrd. Doç. Dr. Aydın GÖRMEZ Yrd. Doç. Dr. Bülent ALAN Yrd. Doç. Dr. E. Yaşar DEMİRCİ Yrd. Doç. Dr. Ercan ÇAĞLAYAN Yrd. Doç. Dr. Ercan ÇALIŞ Yrd. Doç. Dr. Ertuğrul ÇAVDAR Yrd. Doç. Dr. Erkan AFŞAR Yrd. Doç. Dr. Fatih GENCER Yrd. Doç. Dr. Ferit İZCİ Yrd. Doç. Dr. Fırat YILDIZ Yrd. Doç. Dr. Güneş ŞAHİN Yrd. Doç. Dr. Mehmet KULAZ Yrd. Doç. Dr. Mehmet TOP Yrd. Doç. Dr. Metin YILDIZ Yrd. Doç. Dr. M. Halil ERZEN Yrd. Doç. Dr. M. Nuri KARDAŞ Yrd. Doç. Dr. Nevzat KELEŞ Yrd. Doç. Dr. Nilgün BİLİCİ Yrd. Doç. Dr. Oktay BAŞAK Yrd. Doç. Dr. Osman AYTEKİN Yrd. Doç. Dr. Ömer DEMİRBAĞ Bayburt Üniversitesi Iğdır Üniversitesi Atatürk Üniversitesi Bitlis Eren Üniversitesi Bitlis Eren Üniversitesi Pamukkale Üniversitesi Gaziantep Üniversitesi Kâtip Çelebi Üniversitesi Atatürk Üniversitesi The University of Texas-ABD Sıtkı Koçman Üniversitesi Mardin Artuklu Üniversitesi Muş Alparslan Üniversitesi Bitlis Eren Üniversitesi Atatürk Üniversitesi

9 HAKEMLERİMİZ / REFEREES Yrd. Doç. Dr. Ramazan ÖZMEN Yrd. Doç. Dr. Rahmi TEKİN Yrd. Doç. Dr. Raşit KOÇ Yrd. Doç. Dr. Recep DEMİR Yrd. Doç. Dr. Sait EBİNÇ Yrd. Doç. Dr. Sevda ERATALAY Yrd. Doç. Dr. Veysi SEVİNÇLİ Yrd. Doç. Dr. Yalçın KARACA Yrd. Doç. Dr. Yasin DOĞAN Dr. Salih Ahmad ABDULVEHHAB Kafkas Üniversitesi Ezher Üniversitesi-Mısır

10 The Journal of Social Sciences Institute 25 Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, The Journal of Social Sciences Institute Sayı/Issue:36 Sayfa / Page: ISSN: VAN/TURKEY Makale Bilgisi / Article Info Geliş/Received: Kabul/Accepted: IRIS MURDOCH IN KESİK BİR BAŞ INDA VE OĞUZ ATAY IN TUTUNAMAYANLAR INDA YANILSAMA ILLUSION IN IRIS MURDOCH'S A SEVERED HEAD AND OGUZ ATAY'S TUTUNAMAYANLAR Yrd. Doç. Dr. Fırat YILDIZ İngiliz Dili ve Edebiyatı fyildiz@yyu.edu.tr Öz Iris Murdoch ın ahlak felsefesi alanında önemli çalışmaları vardır. Edebiyat alanında da oldukça üretken olan Murdoch ın felsefesinin romanlarına yansıdığı görülmektedir. Platon u yeniden yorumlayan Murdoch ın felsefesinde yanılsama ve gerçeklik öne çıkan kavramlardandır. Romanlarında kullandığı karakterlerin yanılsamadan gerçekliğe geçiş süreçlerini ele aldığı sıkça görülür. Bu bağlamda yanılsama kavramının en belirgin olduğu romanlarından biri de Kesik Bir Baş tır. Murdoch ın yanılsama kavramını farklı yazarların çalışmalarında da görmek mümkündür. Türk romanının modernleşme sürecindeki öncülerinden biri de Oğuz Atay dır. Atay ın Tutunamayanlar ında da yanılsama içinde olan karakterlerin olduğu görülür. Murdoch ın yanılsama kavramı Atay da tutunamama olarak karşımıza çıkar. Atay ın tutunamayan karakterleri aslında yanılsama içinde olan karakterlerdir. Bu makale her iki romanda yanılsama kavramına değinerek bir karşılaştırma yapmayı amaçlamaktadır. Anahtar Kelimeler: Iris Murdoch, Oğuz Atay, Yanılsama. Abstract Iris Murdoch has important works in the field of moral philosophy. Murdoch is also a prolific writer in the field of literature and her philosophy is reflected in her novels. Murdoch reinterpreted the philosophy of Plato. Bu Makale Iris Murdoch Yapıtlarında Yanılsama ve Gerçeklik başlıklı tezden türetilmiştir.

11 26 Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Illusion and reality are prominent concepts in her philosophy. The characters she uses in her novels often seem to go through a transition from illusion to reality. The concept of illusion is most prominent in A Severed Head. Murdoch's concept of illusion can also be seen in the works of different authors. One of the pioneers in the modernization process of the Turkish novel is Oğuz Atay. Atay's Tutunamayanlar also have characters that are in illusion. The concept of Murdoch's illusion comes at a standstill as tutunamama in Atay s novel. Atay's characters are characters that are actually in illusion. This article aims to make a comparison by referring to the concept of illusion in both novels. Keywords: Iris Murdoch, Oğuz Atay, illusion. Giriş Edebiyatçılığının yanı sıra bir felsefeci de olan Iris Murdoch ın felsefesi romanlarında temalar ve kavramlar olarak karşımıza çıkar. Bu kavramlardan biri de yanılsamadır. Murdoch bu yanılsama kavramını Platon un mağara alegorisine dayandırır (Murdoch, 1997). Bu meşhur alegoride mağarada yaşamaya mahkûm edilen insanlardan çok azının mağaradan kurtulup olayların gerçekliğine ulaştığı ifade edilir. Murdoch a göre mağaradan kurtulamayanlar yanılsama içinde yaşayan insanlardır. Oğuz Atay ın romanında tutunamayanlar olarak ifade ettiği karakterlerin de bir yanılsama içinde oldukları söylenebilir. Bu çalışma Murdoch ın Kesik Bir Baş romanıyla Oğuz Atay ın Tutunamayanlar romanına yanılsama kavramı penceresinden bakmayı amaçlamaktadır. Yanılsama ve Tutunamama Iris Murdoch felsefesinde Platon un yeninden yorumlandığı görülmektedir (Antonaccio, 2000). Murdoch ın felsefesinin temelinde iyilik vardır. Burada iyilik kavramı gerçeklik kavramıyla özdeşleşmiştir. İnsanların iyiliğe ve gerçeğe ulaşmasını bir yolculuğa benzetir. Murdoch genel anlamda insanların çoğunun gerçeklikten uzak olduğunu ileri sürer. Ben insanların doğal olarak bencil olduklarını ve insan hayatının bir dış dayanak noktasının olmadığını düşünüyorum. Az sayıdaki belli istisnai örneğe rağmen, ne zaman, nereye bakarsak bakalım, insanın doğal olarak bencil olduğunu doğrulayan deliller vardır İnsan ruhunun durmak bilmeden, kendine bakan, kendisiyle ilgilenen bir durumda olduğu tarih boyunca belirtilmiştir (Murdoch, 2001; 76-77) Bireyin kendisiyle meşgul olması dış dünyanın gerçekliğini görmesine engel olur. Gerçeklikten uzak olmayı Murdoch bir kusur olarak

12 The Journal of Social Sciences Institute 27 değerlendirir. Bu kusuru yanılsama içinde olmak şeklinde ifade eder. Çünkü insan; Sevimsiz gerçekleri görmeye hevesli değildir. Normal olarak bilinci, içinden dünyayı görebileceği şeffaf bir cam gibi değildir, ruhu acıya karşı korumak için az veya çok fantastik hayallere dalan bir bulut gibi tasarlanmıştır. Benliği, kendini beğenmişlik hayaliyle veya teolojik doğanın hikâyeleriyle sürekli teselli arar. Hatta onun sevgisi de çoğu zaman, benliğin kendini öne sürmesinden ibarettir. Sanırım kendimizi bu iç karartıcı ifadeyle kabullenebiliriz (Murdoch, 2001; 76-77) İnsanlar benliklerinin, kurdukları düşlerin ve bilinçlerinin tutsaklarıdır. Dünyaya kendi bilinç aynasından bakan birey, hayatının merkezine de kendini koyar. Çevresini, olayları kendi bilinç boyasıyla boyar. Dolayısıyla görmüş oldukları gerçek değil, kendi bilincinin yansımalarıdır (Vice, 2007). Yanılsama dünyasında yaşayan bireyin gerçekleri görmesi ruhunu inciteceğinden kendini düşler kurarak teselli eder. Iris Murdoch ın Kesik Bir Baş adlı çalışmasında hayatın amaçsızlığı, belirsizliği ve umulmadık şaşırtmacalarla dolu olduğu görülür. Bu durum Oğuz Atay ın Tutunamayanlar ında da söz konusudur. Tutunamayanlar kendinden önceki roman anlayışına bir başkaldırıdır (Moran, 2014). Modernizm ile birlikte roman karakterlerinin iç dünyasına yolculuk başlamıştır. Türk romanında bunun öncülerinden biri de Oğuz Atay dır. Tutunamayanlar hem söyledikleri hem de söyleyiş biçimiyle bir başkaldırıdır. (Moran, 2014; 262) Kendine özgü anlatım tekniğiyle yeni bir yaklaşım içine girmiştir. Romandaki ana karakterlerden biri olan Selim Işık ın yaşantısında da bir amaçsızlık, bir belirsizlik durumu vardır. Tutunamayanlar ın henüz başında Selim Işık ın intiharı, bu dünyadan kendi isteğiyle ayrılıp gitmesi şeklinde ifade edilir (Atay, 2017). Bu intiharın Turgut Özben karakteri üstünde meydana getirdiği çalkantılar ele alınır. Selim Işık ı ölüme sürükleyen nedenler arasında yaşadığı yanılsamalardan kurtulamamış olması da sayılabilir. Selim, toplumla ilişkisini kaybetmiş: yaptığı işe ve yaşadığı düzene yabancılaşmış (Atay, 2017; 99) bir portre çizmektedir. Çevresiyle uyum içinde olacak bir yapısı yoktur. Sosyalleşemediğinden kendini kitaplara, okumaya verir. Tanıdığı her yeni yazar Selim in sığınacağı bir liman olur. Her yazar onda bir saplantı haline gelir. Sadece onun kitaplarını okur, ondan başka hiçbir yazarı önemsemez. Kendisinin okuduğu yazar dışında başka yazarları okuyan insanları hafife alır. Bu durum onun dünyasına girecek bir sonraki yazara kadar devam eder. Yeni bir yazara tutulunca bir önceki yazarı okuduğu devri şiddetle

13 28 Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi reddeder. Özellikle Rus yazarlara büyük bir hayranlık besler. Oscar Wilde dı okumayı bıraktıktan sonra Maksim Gorki yi okumaya başlar. Büyük bir Gorki hayranı olur. Gorki nin Benim Üniversitelerim adlı kitabı için Benim İncilim (Atay, 2017; 368) der. Gorki nin de manevi yolculuğunda Selim Işık gibi intihara kalkışmış olması dikkat çekicidir (İşimtekin, 2016). Iris Murdoch da Rus yazarların büyüklüğüne dikkat çeker (Yıldız, 2011). Tolstoy gibi yazarları en büyükler sınıfına sokar. Tolstuy u, yapıtlarında karakterleri bağımsız ve birbirinden ayrı bireyler olarak ortaya koymasındaki başarısından dolayı onu gözünde neredeyse ilahlaştırır. (Martin, 2007; 132) Çünkü büyük yazarlar insana benliklerini aşarak, gerçeği görmelerini ve benliklerine kapılmadan sevmeyi öğretir. Öte yandan Selim Işık Rus yazarları okumasına karşın benliğini aşarak gerçeklerle yüzleşememiştir. Bu yazarlar yanılsamasından kurtulmasını sağlayamamıştır. Gerçek dediğiniz dünyada kimin ne yapacağı belli değil. Her gün şaşırtıyorlar beni. Yazarlarımla yaşamak daha kolay. (Atay, 2017; 370) Kitaplar ona benliğinin dışındaki gerçekliği gösterip onu özgürleştireceği yerde, onun gerçeklerden uzaklaşıp sığınacağı bir liman işlevi görmektedir. Çünkü Selim kitapları yazarların kafasından çıkan şeyler olduğuna ve kitaplardaki güzelliklerin de gerçek olmadığına inanır. Güzellikler ancak hayallerde olan şeylerdir. Murdoch a göre insan ruhunun en büyük eğlencelerinden biri hayal kurmaktır (Murdoch, 2001). Çünkü gerçekler sevimsizdir. Birey ruhunu acıya karşı korumak için hayallere dalar ve teselliyi hayallerde bulur. Kesik Bir Baş ın ana karakteri Martin Lynch-Gibbon da olaylar istediği yönde gelişmeyince hayaller kurar. Böylece gerçeklerin acısıyla yüzleşmekten kurtulma yoluna sapar. Selim Işık gerçeklere inanmak yerine yalanlara inanmayı tercih eder. Gerçekler hayal kırıklıklarına neden olmaktadır. Acıların dayanılmaz bir hal aldığı bir yerde, Ben iç dünyama dönüyorum. Orada hayal kırıklığına yer yok. (Atay, 2017; 425) Murdoch, gerçekliğe giden yolun sıkıntılarla dolu olduğunu ve bu süreçte bireyin acı çekeceğini ifade eder (Murdoch, 2001). Selim Işık gerçeklerle yüzleşmek yerine iç dünyasına dönmeyi tercih eder. Kesik Bir Baş ta da gerçeklikle yüzleşince acı çeken karakterler vardır. Romanın ana karakteri olan Martin kendine yanılsamalardan oluşan bir dünya kurmuştur. Bu yanılsamalardan kurtulup gerçeklerle yüzleşmesi acı veren bir deneyim olur. Uzun süredir içinde yaşadığım alışkanlık ve nesnelerin bildik dünyası artık bana sevimli gelmiyordu. (Murdoch, 1989; 40) Esasında değişen bir şey yoktur.

14 The Journal of Social Sciences Institute 29 Değişen şey Martin in kendi bilinciyle boyadığı çevresinin gerçek olmadığını anlamasıdır. Iris Murdoch felsefesinde önemli bir yer tutan kavramlardan biri de aşktır. Murdoch a göre Sevgi, İyi ve Gerçek birbirine yakın ve bağlantılı kavramlardır. Murdoch gerçek aşk ile romantik aşk arasında bir ayrıma gider. Gerçek aşkta ben e yer yoktur. Gerçek aşkta bireyin ruhu özgürleşir çünkü benliğinin haricindeki gerçekliği görür. Bir anlamda benliğinden kurtularak özgürleşir. Özgürlük de aşk da birer erdemdir ve iyilik, bencil özbilinçlilik perdesini (sadece kendi halini düşünme) yırtmak için bir girişimdir ve dünyaya, olduğu gerçekliğiyle katılımdır. (Murdoch, 2001; 93) Öte yandan gerçek olmayan romantik aşkta ise birey benliğini unutmak yerine benliğinin özelliklerini âşık olduğu objeye yükler, benliğini onunla özdeşleştirir. Romantik âşık, başkalarının varlığını umursamaz, sadece sevdiğini gözünde idealize eder. Âşık, sevdiğini gerçek, özgür, kendi şahsına özgü ve olası biri olarak göremez. Kendi ürettiği bir hayal, fikir ve idea olarak görür. (Yıldız, 2011; 13-14) Selim Işık kısa yaşantısında birkaç defa âşık olmuştur. Yanılsamalarla geçen yaşamı onu yorgun düşürür ve artık yolun sonuna gelmiştir. Bu süreçte Günseli ile tanışır. İkisinin arasından duygusal bir yakınlaşma olur. Selim Işık ın Günseli ye olan aşkı Murdoch ın gerçek aşk tanımına pek uymaz. Günseli nin de kendisine benzemesini ister. Okuduğu kitapları okumasını, kendisine yetişmesini ister. Hayata kendi baktığı gibi bakmasını bekler. Karşısındaki kişiyi kendinden bağımsız bir birey olarak görmez. Öznenin sevdiği varlığın gene kendisi gibi bir özne olarak kavraması bambaşka bir durumdur. (Aksoy, 1989; 20-21) Selim Işık, Günseli yi başka bir özne olarak görmemekte onu nesneleştirmektedir. Kesik Bir Baş ta Martin de Georgie ye olan aşkında bir yanılsama içindedir. Georgie yi kendinden farklı bir özne olarak görmez. Kendi mutlu eden bir nesne olarak görmektedir onu. Ne Selim in ne de Martin in aşkı Murdoch ın gerçek aşk tarifine uymaz. Murdoch bu tür insanların aşkı için şöyle der; Hatta onların sevgisi de çoğu zaman, benliğin kendini öne sürmesinden ibarettir. (Murdoch, 2001; 76-77) Bu tür aşk karşıdaki bireyi sahiplenme, benliğinin boyasıyla boyamaktan öteye geçmez. Selim Işık ın en büyük yanılsaması dünyanın, çevresinin, insanların onun beklentileri doğrultusunda şekil alması gerektiği düşüncesidir. Her şeyi olması gerektiği gibi, gerçekliğiyle kabullenmek yerine, çevresini kendi benliğiyle boyamaya çalışması yaşantısı boyunca tutunamamasına neden olur. Hayatının sonuna doğru iyiden iyiye çıkmaza girip bu dünyadan kendi isteğiyle ayrılır. Turgut Özben, Selim Işık ın yakın bir arkadaşıdır. Selim Işık ın ölümü

15 30 Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Turgut u derinden sarsar. Ölüm kavramı da Iris Murdoch felsefesinde ele alınan konulardan biridir. Bireyin yanılsamadan kurtulmasına neden olan olay ve olgular arasında ölüm kavramı da bulunmaktadır. Murdoch; Ölümün büyük bir öğretmen olduğunu iddia eder. Ölüm, kendini beğenmeye karşı en büyük meydan okumadır. Hayalleri yok eden bir gücü vardır. Ölüm, sahiplik ve benliğe karşı çıkar. (Yıldız; 2011; 61) Selim Işık ın ölümü Turgut da böylesi bir sonuç doğurmaz. Selim in ölümünü kabullenmek yerine çevresine öfke duyar. Selim Işık ın hikâyesini aktaran Turgut Özben de Selim Işık gibi yanılsamalar içinde yaşar. O da tutunamayanlardandır. Romanın bir noktasında içinde bulunduğu durumunu sorgular. Bugüne kadar sürdürdüğüm gibi, çevremdeki kişilerin davranış ve tutumlarını bilinçsiz bir aldırmazlıkla benimseyerek bu renksiz, kokusuz varlıkla yetinmeli mi; yoksa, başkalarından farklı olan, köklü bir eylem isteyen gerçek bir insan gibi bu miskin varlığı kökten değiştirmeli mi? (Atay, 2017; 93) Burada da görüldüğü üzere içinde bulunduğu durumdan rahatsızdır. Kendisinin de bir yanılsama içinde olduğunun farkındadır. Kendini çözemeyen kişi, kendi dışında hiçbir sorunu çözemez. (Atay, 2017; 94) Bu durumun çözülmesi gereken bir durum olduğunu ifade eder. Bu bağlamda öncelikli olarak Selim in karanlıkta kalan yaşamını aydınlatması gerektiğine inanır. Bunun altında yatan nedenler arasında Selim in ölümünden bir ölçüde kendini sorumlu tutmasıdır. Bu durum da Turgut un yanılsamalarından biridir. Selim in aşina olmadığı yaşantısına vakıf olmak için saplantı derecesinde bir çaba gösterir. Turgut Özben in Selim Işık ı anlama süreci kendi yanılsamalarını sergileme sürecine döner. Turgut üniversiteye başladıktan sonra Selim ile tanışmıştır. Selim den büyük ölçüde etkilenir. Selim in edebiyat saplantısına yukarıda değinilmişti. Turgut un Selim den ne denli etkilendiği şöyle ifade edilir; Selim 'e özenerek alınan kitaplar; yüzlerce kitap, hiç okunmamış duruyordu öylece. 'Hiç evden çıkmadan beş yıl sürekli okusan belki biter bu kitaplar' demişti Selim. (Atay, 2017; 26) Turgut üniversiteyi bitirdikten sonra iyi bir işe girer. Evlenir, iki çocuklu iyi bir aile babası portresi çizer. Başarılı mühendis, iyi aile babası Turgut'un bu yaşadığı hayata sırt çevirmesine Selim'in intiharı yol açar. (Balcı, 2004; 44) Başkalarının imreneceği bu hayata sırt çevirmesinin nedeni yanılsamalar içinde yaşamış olmasıdır. Turgut da Selim gibi çevresinin kendi düşünceleri doğrultusunda şekil alması gerektiği yanılgısına kapılmıştır. Bu durumu en iyi ifade eden cümlesi, Yazık;

16 The Journal of Social Sciences Institute 31 insanlar düşüncelerimize uygun biçimler almıyor. (Atay, 2017; 32) Çevresinde umduğunu bulamayan Turgut un iç kişiliği olan Olric e yönelmesi dikkat çekicidir. Olric in kendisine hitap şekli kendisini yüceltici bir şekildedir. Olric in kendisine efendimiz diye seslenmesi kendini ne denli beğendiğini gösterir. Zaten, İnsan, kendini beğenmeden yaşayamaz (Atay, 2017; 74) şeklinde bir ifadesi de vardır. Kendini beğenen, benliğine saplanan bir insanın benliği dışındaki gerçekliği görmesi düşük bir ihtimaldir. Turgut un Selim in intiharını anlamaya çalışması maddi ve manevi bir yolculuğa dönüşür. Turgut, bu süreçte kendisiyle yüzleşmeye ve yaşadığı hayatı sorgulamaya başlar; sonunda önce ailesini sonra da işini ve yaşadığı şehri terk ederek yeni bir hayata doğru yol alır. (Balcı, 2004; 41) Bu yolculuğun sonunda içinde bulunduğu yanılsamadan kurtulduğuna dair bir ipucu verilmemektedir. Kesik Bir Baş ta yanılsamanın merkezinde bulunan Martin in ise romanın sonuna doğru yanılsamasından belli bir ölçüde kurtulduğu görülür. Bu bağlamda Kesik Bir Baş bir özgürleşme hikâyesi olarak görülebilir. Murdoch a göre özgürlük insanın kendini ortaya koyması, istediklerini gerçekleştirmesi olarak sınırlandırılamaz. Özgürlük başkalarını oldukları gibi algılayabilme gücü, onları oldukları gibi kabul etme yeteneğidir. (Kırkoğlu, 1989; 7) Romanın başında Martin başta olmak üzere, birçok karakterin sevdiğini düşündüğü kişileri köleleştirdiği görülür. Onları benliklerinin aynasından bakarak nesneleştirirler. Bundan dolayı gerçek olmayan bir mutluluk yanılsamasında yaşarlar. Martin bilincinde kurduğu bu dünyanın gerçek olmadığını, bir yanılsamadan ibaret olduğunu görünce yaşadığı mutluluk son bulur. Bu noktadan sonra Martin de değişim başlar. Çevresine daha gerçekçi bakar. Artık çevresindeki insanları kendi bilinciyle sınırlamaz. Sonuç Iris Murdoch ın yanılsama kavramının temelinde Platon un mağara alegorisi olduğu yukarıda belirtilmişti. Murdoch ın romanları arasında mağara alegorisi en belirgin olarak Kesik Bir Baş ta görülür (Squires, 2005). Yanılsama içinde olma çerçevesinden bakılınca Tutunamayanlar da da bu alegorinin belli bir ölçüde gözlemlendiği söylenebilir. Her iki romanda da hayatın gerçekliğine sırtını dönmüş karakterler vardır. Kendi benliklerinin boyasıyla boyadıkları bir dünya oluşturmuşlardır. Gerçeğin acı veren bir özelliği olduğu için gerçeklerle yüzleşmek yerine hayaller kurarak veya başka şeylere sığınarak teselli aramışlardır. Murdoch ın yanılsama olarak

17 32 Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi tanımladığı bu duruma Atay tutunamama kavramını yakıştırmıştır. İki romanın başka ortak yönleri de vardır. Her iki romanın karakterleri burjuva sınıfındandır. Belli bir kültür seviyesinde olan, edebiyatla ve sanatla ilgili olan karakterlerdir. Murdoch ın genel yaklaşımı olarak hemen hemen tüm romanlarında karakterlerinin yanılsamadan kurtulması durumu Kesik Bir Baş ta da söz konusuyken, Atay ın Tutunamayanlar ın da yanılsamadan kurtulan karakterlere pek rastlanılmaz. Kaynakça Aksoy, N. (1989). Iris Murdoch, Felsefesi ve Sanatı, Marmara Üniversitesi Yayın No:462, İstanbul. Antonaccio, M. (2000). Picturing the Human, The Moral Thought of Iris Murdoch, Oxford University Pres, Oxford. Atay, O. (2017). Tutunamayanlar. Sinan Yayınları, İstanbul. Balcı, Y. (2004). Oğuz Atay ın Romanlarında Kahramanlar, Pamukkale Üni. Eğitim Fakültesi Dergisi, Denizli. İşimtekin, S. (2016). Ebu l-kasım-i Lahuti nin Gözüyle Maksim Gorki. Nüsha. Cilt XVI, Sayı: 42. Kırkoğlu, S. R. (1989). Kesik Bir Baş, Önsöz, Ayrıntı Yayınevi, İstanbul. Martin, P. (2007). Houses of Fiction: Iris Murdoch and Henry James, Editör: Anne Rowe. A Reassessment, Palgrave Macmillan Press, New York. Moran, B. (2014). Türk Romanına Eleştirel Bir Bakış -2-. İletişim Yayınları, İstanbul. Murdoch, I. (1989). Kesik Bir Baş, Ayrıntı Yayınları, İstanbul. Murdoch, I. (2001). The Sovereignty of Good over other Concepts, Routledge Classics Press,London. Murdoch, I. (1997). Ateş ve Güneş, Platon Sanatçıları Niçin Dışladı. Ayrıntı Yayınları, İstanbul. Squires, C. (2005). A Just and Loving Gaze: Iris Murdoch s Theory of the Novel, Philological Review. Vice, S. (2007) The Ethics of Self-Concern, Iris Murdoch:, Editör: Anne Rowe. A Reassessment, Palgrave Macmillan Press, New York. Yıldız, F. (2011). Iris Murdoch Yapıtlarında Yanılsama ve Gerçeklik. Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış doktora tezi. Van.