kara tahtayı Aşmak öğrenci merkezli öğretmenlik Eğitim Kitaplığı

Transkript

1 kara tahtayı Aşmak öğrenci merkezli öğretmenlik Eğitim Kitaplığı

2 Kara Tahtayı Aşmak -Öğrenci Merkezli Öğretmenlik EDAM Eğitim Kitaplığı: 1 Editör Hatice Işılak Durmuş Alpaslan Durmuş Bölüm Yazarları Alpaslan Durmuş Ayhan Başak Halil Ekşi İbrahim Hakan Karataş Mustafa Otrar Neriman Karatekin Pınar Koç Yıldırım Grafik Tasarım ve Uygulama Nevzat Onaran Kapak Fotoğrafı Anna-Mari West - Fotolia.com Fotoğraflar Cello Armstrong - Fotolia.com, drubig-photo - Fotolia.com, Grecaud Paul - Fotolia.com, Shawn Hempell - Fotolia.com, Tran-Photography - Fotolia.com, grthirteen - Fotolia.com, solovyova - Fotolia.com EDAM, 2008 İstanbul 5. Baskı (gözden geçirilmiş, yenilenmiş), Kasım 2014 İstanbul ISBN Baskı ve Cilt: Limit Ofset Litros Yolu 2. Matbaacılar Sitesi ZA-13 Topkapı, İstanbul Tel.: EDAM (Eğitim Danışmanlığı ve Araştırmaları Merkezi) Yayıncı sertifika no: Adres: Ferah Mah. Ferah Cad. Bulduk Sok. No: , Üsküdar, İstanbul Tel/Faks: pbx url: e-posta: edam@edam.com.tr

3 Yanı Başımızdaki Okul Okul ve Eğitim-Öğretim Sürecinde Bir İmkân Olarak Çevresi... 5 Alpaslan Durmuş Sınıf Yönetimi Alpaslan Durmuş, Ayhan Başak Eğitimde Genel İlkeler Alpaslan Durmuş, Neriman Karatekin Öğretim Yöntemleri Neriman Karatekin Rehberlik ve Bireyi Tanıma Teknikleri Mustafa Otrar, Pınar Koç Yıldırım Karakter Eğitimi Halil Ekşi Oluşturmacılık Kuramı ve Öğrenci Merkezli Ölçme-Değerlendirme İbrahim Hakan Karataş Etkili İletişim Becerileri Mustafa Otrar

4

5 kara tahtayı aşmak Öğrenci Merkezli Öğretmenlik Yanı Başımızdaki Okul

6 6 Yanı Başımızdaki Okul Yanı Başımızdaki Okul Okul ve Eğitim-Öğretim Sürecinde Bir İmkan ^ Olarak Çev resi Bu bölümde; Bir Alt Sistem Olarak Okul Çevrenin Faydalanılabilecek İmkânları (Basılı Ürünler, Sözlü Ürünler, Görsel Ürünler, Dijital Ürünler) konularına değinilmektedir.

7 Okul ve Eğitim - Öğretim Sürecinde Bir İmkân Olarak Çevresi 7 Bütün bilgeliklerin başlangıcında hayret ve merak vardır. der Erich Fromm Rüyalar, Masallar, Mitoslar kitabının başında. Bu söze katılıyor ve doğru kabul ediyorsak günümüz insanının bilgeliği gölgelenmiş olacaktır. Çünkü artık en çok kullandığımız sözcük zaten : Zaten biliyorum., Zaten yapıyorum., Zaten hep böyle değil miydi?, Zaten böyle olur. cümleleri günlük konuşmalarımızda ne kadar da çok Çağımız insanı hayret ve merak duygusunu kaybetti. Şu yanı başından geçtiği yerlerin bir anlamı yok artık. Oysa her kelebek bir diğerinden farklı, her yer bir ötekinden değişik, her gün bir sonrakinden ya da öncekinden apayrı Henüz yolun başında olan ve çağın herkesi birbirine benzeten büyük ırmağında çok fazla ıslanmamış olan çocuklarımızda hâlâ umut var. Onların hayret ve meraklarını diri tutmak, öncelikle öğretmenlerin hayretlerinin ve meraklarının diri olmasından geçer. Bu yazı, merak ve hayret diriliğine bir çağrıdır. Bir Japon şiirinde denildiği gibi Ne kadar harika, Ne kadar müthiş! Baltayla odun kesiyorum, Kuyudan su çekiyorum. diyebilecek bir hayret ve merakla çevremize bakmak, çevremizdeki her şeyi eğitim öğretim sürecimize katmak için

8 8 Yanı Başımızdaki Okul Bir Alt Sistem Olarak Okul Siyasi yapının nasıl işlediğinin ele alındığı ilk felsefi metinlerden itibaren toplum ve yönetim ilişkileri insan bedeni üzerinden yapılan mecazlarla (metafor) anlatılagelmiştir. Siyasi uzviyetin insan uzviyeti ile benzetilmesi suretiyle yapılan bu tahliller, süreç içinde toplumsal sistemin analizinde de kullanılmıştır. Bu çerçevede geliştirilen sistem yaklaşımı sistem i, birtakım karmaşık ve etkileşimli parçalardan (azalardan/organ) oluşan, fakat kendisi de aynı zamanda, daha büyük bir sistemin ya da sistemlerin parçası olarak işlevde bulunan bir bütün olarak tanımlar. Sistem denilen bütünü oluşturan parçalara alt sistem (subsystem), her sistemin bağlı olduğu daha büyük sistemlere de üst sistem (suprasystem) adı verilir. En küçüğü dışında tüm sistemlerin alt sistemleri, en büyüğü dışında tüm sistemlerin çevrelerinden oluşan üst sistemleri vardır. Sistem, alt sistem, üst sistem nitelemeleri organların görevlerini yapmaktaki bağımsızlık derecelerini işaret etmektedir. Sistemler açık ya da kapalı olabilir. Sosyal sistemler genellikle açık sistemlerdir. Açık sistemler çevreleriyle ilişkilidir; çevrelerinden girdiler ve bilgi alır. Dolayısıyla sistem ve çevresi etkileşim hâlinde bulunur. Bu sebeple de açık sistem özelliği gösteren bir örgütte yönetim, çevrenin beklenti ve sınırlamalarını dikkate almak zorundadır. Bu hem etkiye hem de etkilemeye açık olmak gerekliliğinden kaynaklanan bir zorunluluktur. Bir sistemin, alt sistemin ya da üst sistemin çevresi ise sınırları dışında kalan her şey olarak belirlenebilir. Bir sistemin özellikleri şöyle özetlenebilir: Sistemin rasyonel çalışması, alt sistemlerin etkili çalışmasına ve sistemin dış sistemlerle düzenli ilişkisine bağlıdır. Alt sistemlerden birinin düzensiz işleyişi bütün sistemin çalışmasını olumsuz yönde etkiler. Bir sistemin amacı, alt sistemlerin amaçları toplamından farklıdır.

9 Okul ve Eğitim - Öğretim Sürecinde Bir İmkân Olarak Çevresi 9 Bir sistemi oluşturan alt sistemler arasında ilişkiler ve etkileşimler vardır. Bu etkileşimler yatay ya da dikey olabilir. Her alt sistem ayrı bir sistem olarak incelenebilir. Açık sistemler çevrelerinden kendilerini besleyecek girdiler alırlar, işlerler ve çevrelerine de ürün verirler. Giriş, işleme ve çıkış süreçleri çembersel bir eylemdir. Başka bir deyişle çıkan üründen bir kısmı tekrar sisteme girdi olarak dâhil olabilir. Açık sistemler söz konusu olduğunda sistemde farklılaşma ve ayrılma süreçleri, dolayısıyla da özel ve uzmanlaşmış görevler görülür. Eğitimin verimliliği (productivitiy), üretimi (performance), güvenilirliği (reliabity) ve/veya dayanıklılığı/sürekliliği (durability) çevresinin imkânlarını sürece katmasıyla paralel şekilde dolayısıyla içinde bulunduğu üst sistemin olanaklarını etkin bir şekilde kullanmasıyla artabilir. Zira tüm sistemlerde olduğu gibi eğitim sistemi de rasyonel çalışmasını, alt sistemlerinin etkili çalışmasına ve dış sistemlerle düzenli ilişkisine borçludur. Alt sistemlerinden herhangi birinin düzensiz ya da üst sistemin amaçlarıyla ilişkilendirilmemiş bir işleyişi bütün sistemin çalışmasını olumsuz yönde etkileyecektir. Açık bir sistem olan okul, çevresinden kendisini besleyecek girdiler almakta, bu girdileri işlemekte ve bir çıktı üretmektedir. Çembersel bir eylem olan bu süreç sonunda hem kendi sistemine çıkan üründen bir kısmı tekrar girdi olarak dâhil olacak hem de kendisinin de içinde yer aldığı çevreye bunları çıktı olarak verecektir. Bu sebeple okul-çevre ilişkilerini mikro ve makro düzeyde olmak üzere iki boyutta kurmak ve geliştirmek gerekir. Makro düzeyden, diğer toplumsal sistemlerle amaçlarının paralellik içinde olması; mikro düzeyden ise öğrenci başarısı üzerinde etkili olan aile, arkadaş grubu, toplumsal çevre gibi unsurların arasında koordinasyonun kurulması kastedilmektedir. Bu bölümde okulun çevresi ve imkânları denildiğinde ana hattıyla üç kesim ifade edilmiş olmaktadır: Merkez ve taşrada faaliyet gösteren tüm kamu kurum ve kuruluşları, Herhangi bir kâr amacı gütmeyen ve sivil birtakım itkilerle faaliyete geçen vakıf, dernek, inisiyatif, oda, girişim ve benzeri adlarla ve kategorilerle anılan sivil toplum kuruluşları, Birey ya da kurum olarak faal olan özel kişi ve kuruluşlar.

10 10 Yanı Başımızdaki Okul Çevrenin Faydalanılabilecek İmkanları ^ Yapılan araştırmalar öğretim materyallerinin kullanımı karşısında öğrenci ilgisinin ve başarısının arttığını göstermektedir. Çocuk ve gençlerin, sevdikleri bir bilgisayar yazılımı ya da oyun yaklaşımı ile hazırlanmış bir materyal karşısında saatlerce kalmaları sık rastlanılan görüntülerdendir. Eğitim/öğretim ortamının temel unsuru olan öğrenci, kaynaktan (öğretmenden) gelen mesajı duyu organları ile algılamaktadır. Algı sürecinde etkin olan tüm organlar öğrenmede aynı düzeyde rol almazlar. Organların öğretimde kullanılma oranları farklıdır. Öğrenciler duyularıyla edindikleri yaşantılar yoluyla öğrenirler. İnsanlar, okuduklarının % 10 unu, işittiklerinin % 20 sini, gördüklerinin % 30 unu, hem görüp, hem işittiklerinin % 50 sini, söylediklerinin %70 ini, yapıp söylediklerinin %90 ını hatırlamaktadırlar. Bu oranlar günlük yaşantımızda da büyük oranda örnekleyebileceğimiz bulgulardır. Öğretmenlerin görselleştirdiği derslerin, öğrenciler üzerinde kalıcı etkiler bıraktığı herkes tarafından kabul gören bir gerçektir. Öğrenmede kullandığımız organların daha etkin olarak uyarılabilmesi amacıyla kullanılan öğretim materyallerinin öğrenci üzerinde pek çok etkisi sıralanabilir. Öğretim materyallerinin öğrenci ve öğrenme üzerindeki etkileri özetle şöyledir: Öğretim materyali kullanımı dersi somutlaştırarak öğrenci ilgisini konuya odaklaştırır. Böylelikle öğrenci motivasyonunu yükseltir. Farklı öğretim materyallerinin kullanılması öğretim ortamını zenginleştirir. Doğru seçilmiş öğretim materyalleri karmaşık ve güç anlaşılır konuları daha anlaşılır bir duruma getirir. Daha kısa anlatımlı öğretim olanağı ile, zamandan ve sözden ekonomiklik sağlanır. Konuları daha basit ve somut olarak ortaya koyma olanağı verir.

11 Okul ve Eğitim - Öğretim Sürecinde Bir İmkân Olarak Çevresi 11 Belli bir fikrin göz önünde canlandırılmasına yarar. Karmaşık fikirler basite indirgenerek açıklanmış olur. İşlemler basitleştirilmiş olur. Fikir, işlem ve süreçlerinin sırası gözetilir. Öğretim canlı ve açık hâle gelir. Eğitim-öğretim materyallerini (öğretimsel medya), (i) görsel araçlar, (ii) işitsel araçlar ve (iii) görsel-işitsel araçlar olarak sınıflandıran eski tip sınıflamanın dışında çevresel imkânları ve yazılı malzemeler, resim ve grafik, gerçek nesne ve model, ses ve video kayıtları, televizyon programı, bilgisayar yazılımı, aplikasyonlar gibi üretim formatlarını göz önünde bulundurarak aşağıdaki şekilde bir tasnif yapmak da mümkündür: Basılı ürünler Sözlü ürünler Görsel ürünler Dijital ürünler Bütün bu ürünler eğitim-öğretim sürecine öğretmenin çeşitli değişkenleri göz önünde bulundurarak katacağı materyal çeşitleridir (bk. Şekil 1). Bunlar öğretmenin kimi zaman kendi bilgi ve birikimini güncel, diri ve gelişkin tutması için birer imkân, kimi zaman kendi eksikliğini telafi etmek üzere başvuracağı birer merci, kimi zaman da öğrencisini yönlendireceği birer kaynaktır. Şimdi bunları çevre ile irtibatlarını da göz önünde bulundurarak ele alalım. Materyal Seçim Süreci Öğrenim Hedefleri (Amaçlar) Öğrenci Karakteristikleri Öğrenme Tipi Öğrenme Becerileri Öğrenci Potansiyelleri Öğretmen Davranışları Öğretmen Becerileri Öğretmen Tutumları Öğretim Tarzı Şekil-1 Hedef Konu Öğrencinin ihtiyacı olan konular Metot Seçimi Medya Seçimi Son Karar Öğrenci Özellikleri Sınıf Yaş Sayı Sınırlılıklar Medya Seçimi Son Karar Öğretim Ortamı Mekân Araçlar Işıklandırma Akustik Yalıtım