Yorum ve makaleler Konu: Stoklarda Meydana Gelen Değer Kayıpları (devamı) B. Değer Düşüklüğü

Transkript

1 Not: Makaleler yazarın kişisel görüşünü ifade etmekte olup kaleme alındığı tarihteki mevzuat düzenlemeleri açısından geçerlidir. Daha sonra meydana gelecek değişimler uygulamada farklılık yaratabilir. Bu nedenle makale tarihini göz önünde tutunuz Konu: Stoklarda Meydana Gelen Değer Kayıpları (devamı) B. Değer Düşüklüğü Stokların değerlemesinde özellikli konularından biri de değer düşüklüğüdür. Yaşanan değer düşüklükleri, zayi olan mallarla benzer nitelikleri olsa da vergisel ve diğer konularda farklı sonuç yaratırlar. Bu konuda en büyük farklılık, zayi olan malların satışı mümkün değilken, değeri düşen malların satışa konu edilebilmeleridir. Makalemizin ilk bölümündeki örneğe dönersek: Bir ecza deposunda meydana gelen yangın sonucu 600 bin adet ilacın 100 bin adedinin kullanılamaz hale gelmesi durumunda 100 bin adet ilaç için zayi olduğu takdirde, ilaçların satışa sunulması mümkün değildir. Ancak, tekstil atölyesinde yaşanan su basması dolayısıyla metresi 10 TL olan kumaşların kalitesinin düşmesi sonucu 4 TL den alıcı görmesi, değer düşüklüğünün örneğidir. Zayi olan mallar gibi değer düşüklüğünün etkilerini VUK ve KDV Kanunları açısından ikiye ayırabiliriz. 1. KDV Yönünden: Değer düşüklüğü sonucu malların tekrar satışa sunulması mümkün olduğundan, bu malların alımında yüklenilen KDV nin indirim hesaplarından çıkarılmasına gerek bulunmamaktadır. Zayi olan malların KDV yönünden değerlenmesi bölümünde de belirttiğimiz üzere, katma değer vergisi sistemi, mal ve hizmetlerin satışı sırasında eklenen değerin vergilendirilmesine dayanmaktadır. Dolayısıyla, tekrar satışa konu olabilen bu malların alımında yüklenilen KDV nin indirim hesaplarından çıkarılmasına gerek bulunmamaktadır. Konuya ilişkin açıklamalara yine 60 no.lu KDV sirkülerinde yer verilmiştir: Malların Değerinin Düşmesi Sonucu Meydana Gelen Kayıplar Malın tamamen yok olmaması, ancak değerinde önemli derecede düşüklük meydana gelmesi halinde malın zayi olması hükümleri geçerli olmayacaktır. Bu durumda malların zayi olması değil, düşük bedelle veya zararına satışı söz konusu olacağından, bu malların iktisabı dolayısıyla yüklenilen KDV'nin indirim konusu yapılabileceği tabiidir.

2 Örneğin; - Üretim esnasında renginde problem olan giyeceklerin, -Yangın sonucu tamamen yok olmayan ve ekonomik değeri olan yedek parça ve malzemelerin daha düşük bir fiyatla satılması halinde, bunlar nedeniyle yüklenilen KDV'nin tamamı indirim konusu yapılabilecektir. Bu nedenle, stokların çeşitli nedenlerle değerinde gerçekleşen azalmalar sonucunda, bu mallara ilişkin, KDV açısından yapılacak bir işlem bulunmamaktadır. 2. VUK Yönünden: Vergi Usul Kanununun 278 inci maddesindeki düzenlemeye göz atarsak, maddenin sadece zayi olan malları değil, değer düşüklüğünü de kapsadığını görebiliriz. Zira maddede, Yangın, deprem ve su basması gibi afetler yüzünden veyahut bozulmak, çürümek, kırılmak, çatlamak, paslanmak gibi haller neticesinde iktisadi kıymetlerinde önemli bir azalış vaki olan emtianın emsal bedelle değerleneceği belirtilmiştir. Dolayısıyla, stokların değerinde yaşanan değer düşüklüğünün giderleştirilmesi şartlarının, zayi olan mallarla aynı olduğunu söylemek mümkündür. Bu şartların kısaca üstünden geçmek gerekirse: i. Değer düşüklüğünün yaşandığı stokların değerinin tespiti için takdir komisyonu kararı şarttır. İtfaiye ya sigorta şirketinin tutanağı, ticaret odalarından alınan yazılar vb. belgeler takdir komisyonu kararı yerine geçmemektedir. ii. Zayi olan mallardan farklı olarak, takdir komisyonu, zayiat için malların bedelini 0 olarak tespit ederken, değer düşüklüğünde mallar tekrar satışa konu edilebileceği için böyle bir durum söz konusu değildir. iii. Takdir komisyonu kararı olmadan gider yazıldığı takdirde değer düşüklüğü kanunen kabul edilmeyen gider niteliğindedir. Bu durumda, normal şartlar altında KDV nin düzeltilmesine gerek bulunmazken, komisyon kararı olmaması durumunda, değer düşüklüğü bedeliyle birlikte KDV tutarının da KKEG hesaplarında izlenmesi gerekmektedir. Örnek: tarihinde yaşanan su basması nedeniyle, tekstil üretimiyle uğraşan HAG AŞ nin stoklarında değeri TL olan kumaşların renginde solma meydana gelmiştir. Şirket yöneticileri aynı gün takdir komisyonuna başvurmuş ve takdir komisyonu, tarihli kararıyla kumaşların değerini TL olarak tespit etmiştir. HAG AŞ nin yapması gereken muhasebe kayıtları aşağıdaki gibi olacaktır.

3 03/04/ Diğer Stoklar Ticari Mallar /04/ Karşılık Giderler Stok Değer Düşüklüğü Karşılığı Görüleceği üzere, değer düşüklüğü nedeniyle KDV nin indirim konusu yapılamayacağı yönünde bir düzenleme bulunmadığından, söz konusu mallara ait KDV için bir işlem yapılmamıştır. C. Fireler Firmalar faaliyetlerinde, üretim, nakliye, depolama vb. işlemler nedeniyle stoklarının bir bölümünde azalma durumuyla sıkça karşılaşmaktadırlar. Ticari hayatta normal karşılanan bu durum, vergi uygulamalarında farklı etkiler yaratmaktadır. Vergisel açıdan firelerin etkilerini olağan ve olağanüstü fireler olmak üzere ikiye ayırmak mümkündür: 1. Olağan Fireler: Firelerin olağan fire olarak kabul edilebilmesi için ticari teamüllere uygun olması gerekmektedir. Ticari teamüllere uygunluk ise genellikle ticaret ve sanayi odaları tarafından açıklanan fire oranlarına ile uyumlu olup olmamasına göre tespit edilir. Bu tür fireler gelir/kurumlar vergisi tespitinde gider olarak kabul edildiği gibi, KDV indirimi yönünden de bir engel teşkil etmemektedir. Narenciye ticareti ile uğraşan bir firmanın satın aldığı limonların taşınması sırasında bir bölümünün ezilmesi sonucu satılamaz hale gelmesi ticari teamüle uygun oranda olduğu

4 varsayımıyla- olağan fire niteliğinde olup, vergisel anlamda bir düzeltme işlemi gerektirmemektedir. Bu noktada üzerinde durulması gereken husus, aralıklı sayım yönteminde, firelerin oluştuğu dönemde ayrıca fire tutarının gider yazılmasının mükerrerliğe yol açacak olmasıdır. Bunun nedeni, bu yöntemin uygulanması durumunda, maliyetin dönem sonunda yapılan sayıma göre verilmesidir. Zira, hem firenin oluştuğu dönemde gider kaydı yapmak, hem de dönem sonunda fireler için maliyet vermek iki defa gider/maliyet kaydı yapmak anlamına gelmektedir. Ayrıca, fire sonucu ortaya çıkan şeyin, iktisadi açıdan bir değer taşıyıp taşımadığı da önem arz etmektedir. Bunun nedeni, VUK un 278 inci maddesinde yer alan aşağıdaki hükümdür: ile maliyetlerin hesaplanması mutat olmayan hurdalar ve döküntüler, üstüpü, deşe ve ıskartalar emsal bedeli ile değerlenir. Anılan maddede belirtilen hurda, döküntü, üstüpü, deşe ve ıskartalar ile üretim aşamasında oluşan ve bir ekonomik değeri bulunan kıymetler kastedilmektedir. Bu tür kıymetler satışa konu edilebilecek olduğundan bir değer biçilmesi gerekmektedir ki bu da emsal bedeldir. Örneğin, marangozluk atölyesinde kalasların kesimi esnasında oluşan talaşların satılabilmesi halinde bunlara emsal bedel uygulanması gerekmektedir. 2. Olağanüstü Fireler: Olağanüstü fireleri ticari teamüllere uygun olmayan fireler olarak tanımlamak mümkün olup, hangi firelerin bu kapsamda değerlendirilmesi gerektiğine dair mevzuatta bir hüküm bulunmamaktadır. Ancak, ticaret ve meslek odalarının belirlediği oranları aşan boyuttaki firelerin bu çerçeveye girdiği genel kabul görmüş bir durumdur. Bu tür firelerin gider olarak dikkate alınabilmesi için, yine 278 inci madde şartlarına göre takdir komisyonunu kararının varlığı gerekmektedir. Zira anılan maddedeki şartların varlığı halinde, oluşan firelerin de stokların/malların değerini düşürdüğü açıktır. Ancak, bizce bu değer düşüklüğü, değerde azalmadan ziyade, malın bir bölümünde yaşanan zayiat olarak değerlendirilmelidir. Dolayısıyla, olağanüstü fireye isabet eden KDV tutarının indirim konusu yapılmaması gerekir. Örneğin, maliyeti TL olan kg buğdayın kg ının çuvallarda meydana gelen yırtılma nedeniyle dökülerek üretime konu edilememesi olağan üstü fire olarak nitelendirilse de; söz konusu kg unun zayi olduğu söylemek zor olmayacaktır. Takdir komisyonu kararının bulunması halinde yapılması gereken kayıt aşağıdaki gibi olmalıdır:

5 689 Diğer Olağandışı Gider/zararlar Ticari Mallar 391 Hesap. KDV Örnekte, takdir komisyonu kararının bulunmaması halinde gider yazılan tutarın KKEG olarak kaydedilmesi gerektiği tabiidir. D. Hırsızlık Çalınan mallar nitelikleri itibariyle sermayede vukua gelen eksilmedir. Mevzuatta indirilebilecek giderleri düzenleyen gerek Gelir Vergisi Kanununun 40 ıncı, gerekse de Kurumlar Vergisi Kanununun 8 inci maddelerinde hırsızlık sonucu oluşan zararların gider olarak dikkate alınabileceğine dair bir hüküm yoktur. Dolayısıyla, çalınma sonucu oluşan zararlar KKEG hesaplarında izlenmelidir. KDV Kanununun 30/d maddesine göre de bu mallara ilişkin KDV nin de indirim konusu yapılmayıp; mal bedeli ile yine KKEG olarak dikkate alınması gerekir. Yaşanan hırsızlıklar vukuatlarının vergisel anlamda yaratacağı farklardan en önemlisi, çalınma olayının polis tutanağı gibi resmi organlardan alınan belgelerle tevsik edilmesi gerektiğidir. Olay bu tür belgelerle tevsik edilemediği takdirde, çalınan malların işletmeden çekildiği varsayılacak, transfer fiyatlandırması hükümlerine göre işlem görecektir. Örneğin, beyaz eşya ticareti faaliyetinde bulunan A AŞ nin deposunda yaşanan hırsızlık sonucu, maliyeti 5.000, emsal bedeli TL olan 10 adet buzdolabı çalınmıştır. a. Polis tutanağı vb belgeler varsa, 689 Diğer Olağandışı Gider/zararlar (KKEG) Ticari Mallar 391 Hesap. KDV

6 b. Polis tutanağı vb. belgeler yoksa, 131 Ortaklardan Alacaklar Yurtiçi Satışlar 391 Hesap. KDV Satılan Ticari Mallar Maliyeti Ticari Mallar Bilgilerinize Sunarız. Saygılarımızla. Yöntem Yeminli Mali Müşavirlik ve Bağımsız Denetim A.Ş. (Hazırlayan Aytaç AYGÜN, Vergi Hizmetleri Direktörü)