D- ERZURUM KONGRESİ ( 23 TEMMUZ -7 AĞUSTOS 1919)

Transkript

1 D- ERZURUM KONGRESİ ( 23 TEMMUZ -7 AĞUSTOS 1919) 1- Kongrenin Toplanmasının Sebepleri Doğu Anadolu ve Doğu Karadeniz bölgesi ciddi bir şekilde Ermenilerin ve Rumların tehdidi altına girmişti. Ruslarla 1918 başlarında imzalanan Brest Litowsk antlaşması ile bu bölgeler Kars, Ardahan ve Batum da dâhil olmak üzere Osmanlı Devleti'ne bırakılmıştı ama İtilaf Devletleri bu antlaşmayı tanımadıkları için yürürlüğe girmemişti. İtilaf Devletlerinin bu tutumu ve Mondros Ateşkes Antlaşması'nın vilayat-ı sitte ile ilgili hükümleri Ermenilerin cesaretlenmesine ve bölgede sıklaşan bir şekilde saldırılarının artmasına sebep olmuştu. Devam eden Paris Barış Konferansı'nda Ermeni taleplerinin gündeme getirilmesi ve buna sahip çıkılması üzerine bu gelişmelerden tedirgin olan ve bölgede ezici çoğunluğa sahip olan Türkler gerekli tedbirleri almak lüzumu hissettiler. İzmir'in işgali ile iyice şımaran Rumlar ise Anadolu üzerindeki taleplerini genişletmiş, Karadeniz bölgesinde bir Pontus Rum Devleti kurmak için şartların olgunlaştığına inanmaya başlamışlardı. Bu sebepledir ki bölgedeki saldırılarını arttırmışlardı. Rumların ve Ermenilerin oluşturduğu bu yeni tehlike öyle bir hale gelmişti ki bu iki toplum Trabzon'a sahip olmak için kendi aralarında tartışmaya bile başlamışlardı. Ortaya çıkan bu durum bölgede faaliyet gösteren Türk cemiyetlerini ortak hareket etmeye zorladı. Trabzon Muhafaza-i Hukuk-ı Millîye Cemiyeti ikinci toplantısında hem silahlı mücadele kararı almış hem de aynı tehlikelere maruz kalan Erzurum'daki Şark Vilayetleri Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti ile ortak toplantı yapmaya karar vermişti. Daha önce belirttiğimiz gibi Müdafaa-i Hukuk cemiyetleri, İzmir'in işgalinden sonra mücadelenin silahlı olacağını belirtmişlerdi. Her iki cemiyet de (Trabzon ve Erzurum) 30 Mayıs tarihinde gönderdikleri telgraflarda ortak bir toplantı talebini dile getirmişlerdi. Toplantı tarihi olarak da 10 Temmuz günü tayin edilmişti. Kongre tasarlandığı gün toplanamadı. Bazı üyelerin gecikmesi yüzünden 23 Temmuzda toplanabildi. Kongreye toplam 56 üye katıldı. Elazığ ve Diyarbakır valilerinin engellemesi üzerine bu bölgelerin üyeleri kongreye katılamamışlardır. Kongreye katılmak üzere Erzurum'a gelen Mustafa Kemal ve Rauf Bey'e karşı bazı üyeler, onların aza olmadıkları gerekçesi ile kongreye katılmalarına itiraz etmişlerdi. Bu sorun Erzurum azası olan Kazım Yurdalan ve Cevat Dursunoğlu'nun azalıktan istifa edip yerlerini Mustafa Kemal ve Rauf Bey'e bırakmasıyla sona erdi. Kongre başkanlığına Mustafa Kemal Paşa seçildi. Açılış konuşmasında içinde bulunulan durum ve izlenmesi gereken yol ile ilgili kapsamlı bir konuşma yaptı. Bu konuşmasında ana hatları ile şunları söylemiştir: Tarihin ve olayların zoruyla içine düştüğümüz kanlı ve kara tehlikeleri görmeyecek ve bundan ürpermeyecek hiçbir vatansever düşünülemez. Yapılan işgaller ateşkes hükümlerine aykırıdır. Tarih bir milletin hakkını ve varlığını hiçbir zaman inkâr etmez. Bu bakımdan vatanımız ve milletimiz hakkında verilen hükümler iflasa mahkûmdur. Vatanın ve milletin mukadderatını korumak ve kurtarmak son sözü söyleyecek ve bunun gereğini uygulatacak kuvvet bütün vatanda bir elektrik şebekesi haline gelmiş olan millî cereyanın kahramanlık ruhudur. Milletin mukadderatına hâkim bir irade ancak Anadolu'dan doğabilir. Millî iradeye dayalı bir millet meclisinin kurulması ve kuvvetini millî iradeden alacak bir hükümetin oluşturulması bu kongre çalışmalarının ana hedefidir. 2- Kongreyi Engelleme Girişimleri İtilaf Devletleri ve İstanbul Hükümeti kongreyi engellemek için çaba harcamıştır. Hatta İngilizler burada bulunan Yarbay Rawlinson'a talimat vermişler. Bu talimat üzerine harekete geçen İngiliz askeri temsilci kongrenin yapılmaması konusunda Mustafa Kemal ile yaptığı görüşmeden bir sonuç alamayacaktır. Kongrenin başladığı gün Damat Ferit bu tür girişimleri kınayan bir demeç yayınlamıştır. 26 Temmuz'da Harbiye Nezareti, Kazım Karabekir Paşa'ya Erzurum Kongresini engellemek için ne yaptığını sormuş O da; memleketini kimseye vermeme kararında olan halkın bu girişimine gereken kolaylığı sağladığını söylemiştir. 30 Temmuz'da aynı paşadan Mustafa Kemal ve Rauf Orbay'ı yakalayıp göndermesi istenmiş, O da; Mustafa Kemal gibi seçkin bir askeri tutuklayamayacağını bunun halk ve ordu tarafından iyi karşılanmayacağını ifade etmiştir. 3- Erzurum Kongresinin Kararları Kalabalık bir üye sayısı (56 kişi) ve uzun süren bir çalışma (iki hafta) sonunda kapsamlı kararlar alındı. Bu kararlar özetle şunlardır: 1- Millî sınırlar içinde bulunan vatan parçaları bir bütündür. Birbirinden ayrılamaz. 2- Her türlü yabancı işgal ve müdahalesine karşı ve Osmanlı Hükümeti'nin iş yapamaz duruma gelmesi hâlinde, millet topyekûn kendisini savunacak ve direnecektir. 3- Vatanı korumaya ve istiklâli elde etmeye İstanbul Hükümeti muktedir olamadığı takdirde bu amaca ulaşmak için geçici bir hükümet kurulacaktır. Bu hükümet üyeleri millî kongrece seçilecektir. Kongre toplanıncaya kadar hükümet yerine iş görmek üzere Heyet-i Temsiliye (Temsilciler Kurulu) kurulacaktır.

2 4- Millî gücü ( Kuva-yı Millîye) tek kuvvet tanımak ve millî iradeyi hâkim kılmak temel ilkedir. 5- Hıristiyan azınlıklara siyasî hâkimiyet ve sosyal dengemizi bozacak ayrıcalıklar verilemez. 6- Manda ve himaye kabul olunamaz. 7- Milletimiz, çağdaş gayelerin büyüklüğüne inanır ve teknik, sınaî ve iktisadî durumumuzu ve ihtiyacımızı takdir eder. Hükümranlık haklarımızı zedelemeyen dış yardımlar kabul edilebilir. 8- Millî Meclisin derhal toplanmasını ve hükümet işlerinin Meclis tarafından kontrol edilmesini sağlamak için çalışılacaktır. 9- Millî teşkilatlar (doğudaki) Doğu Anadolu Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti çatısı altında birleşecektir. 4- Erzurum Kongresi'nin Sonuçları: Erzurum Kongresi millî mücadele tarihi içerisinde birçok ilke imza atmıştır. Bu açıdan bir dönüm noktası teşkil etmektedir. Kongrede alınan kararların önemini birkaç madde halinde özetlemek gerekirse: İlk kez millî sınırlardan bahsedilmiştir. Bu sınırlar Mondros Ateşkes Antlaşması imza edildiği sırada elimizde bulunan topraklardır. Vatan bir bütündür ifadesi hem işgalcilere hem de azınlıklara uyarı niteliğindedir. Manda ve himaye ilk defa resmi olarak bu kongre ile reddedilerek bağımsızlık ve egemenliğin şartsız olarak gerçekleştirileceği ilan edilmiştir. Manda yanlılarına da bir cevap niteliği taşımaktadır. Erzurum Kongresi bölgesel amaçlarla toplanmış olmasına rağmen millî kararlar almıştır. Bunun en önemli sebebi kuşkusuz Mustafa Kemal'in kongreye katılmış olmasıdır. Esasen Mustafa Kemal'in yol haritasında Erzurum Kongresi bu kadar önemli bir yer tutmuyordu. Amasya Genelgesi'nde Sivas işaret edilmişti. Ancak burada oluşan şartlar Sivas için düşünülen bazı tedbirlerin öne alınmasına sebep olmuştur. Bunda da bölgenin güvenli oluşu ve 15. Kolordunun sağladığı destek etkili olmuştur. Amasya Genelgesi'nde olduğu gibi burada da İstanbul Hükümetinin görevini tam yerine getiremediğinden bahsedilmiştir. Bu yüzden onun yerine ikame edilecek ilk defa geçici hükümet kurma düşüncesi gündeme gelmiştir. İrade-i Millîye (millî irade) açıkça irade-i seniyye'ye (kişisel irade- saltanat) bir alternatif olarak ortaya konmuştur. Millî iradeye dayalı rejimin adı cumhuriyettir. Böylece yeni bir devlete doğru gidildiği anlaşılmaktadır. Dağınık vaziyetteki cemiyetlerin birleştirilmesi yolunda ilk adım atılmış ve Doğu Anadolu'da faaliyet gösteren cemiyetler tek çatı altında toplanmıştır. Millî kuvvetlerden ve millî iradeden bahsedilmiştir. Buna vurgu yapılmasının sebebi işgallere karşı koyarken dayanacağımız gücün ne olduğunu açıklamaktır. Millî gücü harekete geçirerek işgallere karşı konacaktır. İlk kez azınlıklardan ve onlara ayrıcalık verilemeyeceğinden bahsedilmiştir. Padişah ve halifenin de kurtarılacağı söylenerek muhtemel tepkilerin önü kesilmiştir. Dış yardım konusunda Rusya gündemdedir. Ancak Rusya'nın yardımla birlikte rejim ihraç etme niyeti de gözlemlenmektedir. Bir yardım alınacaksa eşitlik ve bağımsızlık haklarına riayet gösterilerek alınacaktır. 9 kişilik geçici bir Temsil Heyeti kurulmuştur. Bu Heyet, başlangıçta Doğu Anadolu bölgesi için yetkilidir. Sivas Kongresi'nden sonra bu Heyetin yetkileri Anadolu ve Rumeli'yi kapsayacak şekilde genişletilmiş, Büyük Millet Meclisi açıldıktan sonra Temsil Heyetinin görevi sona ermiş ve yerine Meclis hükümeti kurulmuştur. Kongrede Mebusan Meclisi'nin yeniden açılması talep edilirken hükümet işlerinin mutlaka kontrol ve denetim altında bulundurulması istenmiştir. Ancak bu düşünceye rağmen Millî Mücadele önderleri Mebusan Meclisi'nin işgal altındaki İstanbul'da millî iradeyi tam olarak temsil edeceği konusunda da kuşkuludurlar. Mustafa Kemal rütbesiz ve yetkisiz konumuna rağmen millî bir lider olarak kabul görmüştür. Temsil heyetinin başkanlığına getirilmiştir. Erzurum Kongresinin toplanmasından sonra 9 Ağustos tarihinde Mustafa Kemal'e verilen nişanların ve Fahri yaverlik unvanının elinden alındığına, askerlik mesleğinden çıkarıldığına dair padişah buyruğu gelmişti. E- BALIKESİR KONGRESİ Mondros Mütarekesi'nden sonra Anadolu'nun işgaline karşı Türk direnişini örgütlemek için yapılan yerel bir kongredir. Kongre 1919 ve 1920 yılında toplam beş defa toplandı ve Millî Mücadele'nin başarıya ulaşmasında önemli rol oynadı.

3 Balıkesir Kongresi ilk kez 28 Haziran - 12 Temmuz 1919 tarihleri arasında Hacım Muhittin Bey başkanlığında toplandı. Kongrede direniş merkezi oluşturulması ve Hacım Muhittin Bey'in başkanlığı görüşülüp, oylandı Temmuz 1919'da yapılan ikinci toplantıda Yunan İşgali'ne karşı silahlı direniş örgütlenmesi ve işgal altındaki bölgelere ürün satılmaması gibi kararlar alındı. Daha sonra cemiyetin adının Balıkesir Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti olarak değiştirilmesine karar verildi. Sivas Kongresi'nde Mustafa Kemal başkanlığında kurulan Heyet-i Temsiliye ile ilişkiye geçildi. Son toplantı ise 10 Mart 1920'de yapıldı ve direnişin Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti paralelinde örgütlenmesine karar verildi. F- ALAŞEHİR KONGRESİ 16 Ağustos Ağustos 1919 tarihleri arasında Hacım Muhittin Bey'in önerisi ile Alaşehir'de toplanan mahalli kongredir. Kurtuluş mücadelesinin ilk defa organize edilmeye çalışıldığı kongrelerdendir. Batı Anadolu'da devam eden direnişin son durumunu gözden geçirmek ve teşkilatlanmayı tamamlayabilmek amacıyla toplanmıştır. Amacı ve kararları yönüyle bölgesel bir kongredir. Balıkesir Kongresi gibi bağımsız tutumunu sürdürmüştür. Kendi bölgesinde örgütlenip, halkı Yunan işgaline karşı koymaya çağırmıştır. Ayrıca saltanata bağlı olduklarını bildirmişlerdir. G - SİVAS KONGRESİ (4-11 EYLÜL 1919) 1- Kongre Öncesi Meydana Gelen Gelişmeler a) Kongreyi Engelleme Girişimleri Erzurum Kongresi toplanırken İstanbul'dan gelen baskılara boyun eğip bazı iller delege göndermemişti. Sivas Kongresi ile ilgili duyuru daha Amasya Genelgesi sırasında yapılmış olduğu için bu kongre herkes tarafından duyulmuş ve çok daha etkili tedbirler alınmıştı. Engelleme girişimlerinin bir tarafında İstanbul Hükümeti diğer tarafında ise işgal güçleri vardı. İşgal güçleri doğrudan Sivas'a subay (Binbaşı Brunot) göndermek suretiyle Vali Reşit Paşa'ya gözdağı vermiş ve kongrenin toplanması halinde Sivas'ı işgal edeceklerini söylemişlerdi. Bu tehdit Reşit Paşa üzerinde etkili olmuş ve o da Mustafa Kemal'e kongrenin ertelenmesi ricasında bulunmuştu. İstanbul Hükümeti ise kongreyi kanun dışı ilan etmiş katılanların cezalandırılacağını duyurmuştu. Bu tehditlerin de işe yaradığı kongreye katılan üye sayısından anlaşılmaktadır. Bölgesel olan Erzurum Kongresine 56 üye katılmışken umumi olan Sivas Kongresine 38 üye katılmıştı. b) Maddi Sorunlar Mustafa Kemal ve arkadaşlarının yanlarında getirdikleri para bitmişti. Ulaşım vs. masrafları için para bulmaları gerekiyordu. Bu durum üzerine emekli Binbaşı Süleyman Bey'in kendi birikimi olan 900 lirayı bağışlaması üzerine geçici de olsa bir rahatlama sağlanmış oldu. c) Görüş Ayrılıkları Erzurum Kongresi sırasında büyük bir uyum içinde çalışan komutanların arasına Sivas Kongresi sırasında bazı ihtilaflar başlamıştı. Sivas Kongresi'nin tartışma ve gerginliklere yol açması herkesi etkilemişti. Mustafa Kemal dışındaki komutanlar bu kongreyi erteleme taraftarı idiler. Muhalif kanadın sözcülüğünü Kazım Karabekir yürütüyordu. Sivas Kongresini ertelemek mümkün olmayınca Mustafa Kemal'i başkan seçtirmemek için uğraştılar. Mustafa Kemal açık oy esasını kabul ettirerek üç oy farkla kongreye başkan seçildi. d) Mandacılık Tartışmaları Sivas'ta iken Halide Edip Hanım'dan mektup alan Mustafa Kemal, Amerikan mandası konusunda aşırı ısrarlarla karşılaştı. Kongre üyelerinden çoğu da bu fikre uyum sağlamış gibi görünüyordu. Zaten hepsi bir hafta süren kongrenin ilk üç günü şekil ve seçim tartışmaları ile geçmiş oturum başladığında ise manda konusu tartışılmaya başlanmıştı. Bu konu Erzurum Kongresi sırasında da gündeme gelmiş reddedilmişti. Şimdi daha kuvvetli bir tartışma baş göstermişti. Uzun konuşmaların ardından bağımsızlık ve millî egemenlik konusundaki kararlılığın sürdürülmesine karar verildi ve bu konu tamamıyla gündemden çıkarıldı.

4 2- Sivas Kongresi Kararları a) Mondros Ateşkes Antlaşması imzalanırken elimizde bulunan sınırlar içinde vatan bölünmez bir bütündür parçalanamaz. Millî sınırlar işgale uğramamış ve her parçasında Türk-İslam ahalinin çoğunluğu oluşturduğu bölgelerdir. b) Her türlü yabancı işgal ve müdahalesine karşı özellikle Rumluk ve Ermenilik teşkilini amaçlayan hareketlere karşı millet topyekûn kendisini savunacak ve direnecektir. c) İstanbul Hükümeti, harici bir baskı karşısında memleketimizin herhangi bir parçasını terk mecburiyetinde kalırsa, vatanın bağımsızlığını ve bütünlüğünü temin edecek ve devletin bekasını sağlayacak her türlü tedbir ve karar alınmıştır. d) Vatanın bütünlüğünün, milletin bağımsızlığının sağlanması, halifelik ve saltanat makamının korunması için Kuva-yı Millîye'yi tek kuvvet tanımak ve millî iradeyi hâkim kılmak temel esastır. e) Vatanın bütünlüğüne ve hükümranlık haklarımıza saygılı olan her türlü devletin teknik ve ekonomik yardımını memnuniyetle kabul ederiz. f) Ülke yönetiminin ve merkezi hükümetin millî iradeye tabi olması gerekmektedir. Bunu sağlamak için millî iradeyi temsil etmek üzere, Meclis-i Mebusan'ın derhal toplanması mecburidir g) Aynı gaye ile millî vicdandan doğan cemiyetler, "Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti" adı altında genel bir teşkilat olarak birleştirilmiştir. h) Genel teşkilatı idare ve alınan kararları yürütmek için kongre tarafından Temsil Heyeti seçilmiştir. ı) Azınlıklara siyasi egemenliğimizi zedeleyecek toplumsal dengemizi bozacak imtiyazlar verilemez. j) İtilaf Devletlerinin, Osmanlı Devleti'nin bütünlüğünü, milletin bağımsızlığını ve devletin bekasını zedeleyici her türlü emellerden vazgeçerek bu topraklar üzerindeki tarihi, dini ve coğrafi haklarımıza saygı göstermesini ve bu doğrultuda hak ve adaletle karar almalarını bekleriz. 3- Sivas Kongresinin Sonuçları Bu kongrenin ortaya çıkardığı en önemli sonuç bütün direniş cemiyetlerinin Anadolu ve Rumeli Müdafaai Hukuk Cemiyeti çatısı altında birleştirilmiş olmasıdır. Bu şekilde tek elden bütün kuvvetlerin sevk ve idaresi sağlanmıştır. Temsil kurulunun üye sayısı 15'e çıkarılmış ve görev alanı tüm yurt sathını kapsayacak şekilde genişletilmiştir. Esas itibarı ile Erzurum Kongresi'nde alınan kararlarla büyük paralellik gösterse bile bazı konularda farklı ifadeler kullanılmıştır. Erzurum'da Ermeni ve Rum saldırılarına karşı konacaktır ifadesi yer almışken yeni metinde her türlü saldırı ifadesi kullanılarak kapsamı genişletilmiştir. Önceki metinde Osmanlı Devleti doğu illerini savunamazsa ifadesi yer alırken sonraki metinde yurdun herhangi bir parçasını ifadesi kullanılmıştır. Kararların yurt geneline şamil kılındığı bu tür maddelerden anlaşılmaktadır. Manda konusu bu kongrede kesinlikle reddedilmiştir ve gündemden çıkartılmıştır. Hükümet yerine iş gören Temsil Heyeti ilk yürütme kararını alarak Ali Fuat Paşa'yı Batı Anadolu Kuva-yı Millîye Komutanlığı'na atamıştır. Sivas Kongresi kararlarının ve burada oluşan hissiyatın kamuoyuna mal edilmesi amacı ile İrade-i Millîye adı ile bir gazete yayınlanmıştır. Bütün tehditlere ve engelleme girişimlerine karşın bu kongrenin toplanıp cesur kararlar alması millî mücadele azmine heyecan ve cesaret katmıştır. Mustafa Kemal millî bir lider olarak kabul edilmiştir. Erzurum Kongresi'nde millî mücadele açısından ilk olma özelliği taşıyan adımlar burada geliştirilmiş ve bu yolda ilerleme sağlanmıştır. Bu sebeple Erzurum Kongresi'nin sonuçları için yapılan yorumlar bu kongre için de geçerlidir. Mebusan Meclisi'nin açılması ve İstanbul Hükümeti'nin millî irade tarafından denetlenmesi konusu çok önemsenmiş ve bu kongrede bir daha yinelenmiştir. İstanbul Hükümeti'nin baskılara boyun eğerek milletin aleyhine hükümler taşıyan antlaşmalara imza atmasından endişe edilmiştir. 4- Sivas Kongresi'nden sonra meydana gelen gelişmeler Ali Galip olayı ve İstanbul Hükümetinin kongreyi engelleme girişimleri Mustafa Kemal'i oldukça üzmüştür. Başka sorunlar da ortaya çıktığı için bu konuyla ilgilenmeye fırsat bulamamıştı. Kongrenin sonunda millî

5 harekâta zorluk çıkaranlarla mücadele etmeye karar verdi. İstanbul Hükümeti ile her türlü bağlantıyı kesti. Meşru bir hükümet işbaşına gelinceye kadar da İstanbul ile irtibat kurulmayacağını bildirdi (12 Eylül 1919 ). İstanbul Hükümeti Anadolu'dan hiçbir haber alamaz oldu. Damat Ferit'i sadaretten düşürmek için çalışmalara başladı. Bu çalışmalar kısa bir süre sonra etkisini gösterecek Damat Ferit Paşa ve hükümeti istifa edecek yerine Ali Rıza Paşa hükümeti kurmakla görevlendirilecektir. H- AMASYA GÖRÜŞMELERİ 1- Temsil Heyeti ve İstanbul Hükümeti Temsilcilerinin Görüşmeleri ve Üzerinde Antlaşma Sağlanan Konular Mustafa Kemal ve temsil heyetinin Damat Ferit hükümetine karşı tavır alması sonucu bu hükümet düşmüş ve yerine Ali Rıza Paşa kabinesi kurulmuştu. Bu gelişme millî kuvvetlerin Anadolu'daki gücünü ve itibarını oldukça olumlu etkilemişti. Yeni hükümet Anadolu hareketinin gücünün farkında olduğu için onlarla uyumlu çalışmak zorunda kaldı yılının Ekim ayı başlarında yeni hükümeti kuran Ali Rıza Paşa'ya bir telgraf gönderen Mustafa Kemal, hükümetin Erzurum Kongresi ve Sivas Kongresinde ortaya çıkan millî teşkilat ve amaçlara saygılı olması halinde Kuva-yı Millîye'nin hükümete yardımcı olacağını bildirmişti. Yeni hükümetin meclis açılıp denetim görevine başlamadan milletin mukadderatıyla ilgili herhangi bir taahhüde girmemesini de istedi. Ayrıca barış konferansı için seçilecek delegelerin mutlaka millî davayı kavramış güvenilir isimlerden oluşması gerektiğini hatırlattı. Yeni hükümet temsil heyeti ile hemen diyalog içine girerek çeşitli görüşmeler yapmıştı. Bu görüşmelerde temel konularda fikir birliği sağlanmış 7 Ekim 1919'da İstanbul ile görüşme ve haberleşme yasağı kaldırılmıştı. İstanbul Hükümeti, Temsil Heyeti ile yazışmalara devam etmiş ve bunun sonucunda birebir görüşmenin yapılmasının daha doğru olacağı görüşü ağır basmış ve buluşmaya karar vermişlerdir. Taraflar arasındaki görüşmeler 20 Ekim 1919 günü başladı ve üç gün sürdü. Temsil Heyeti'ni temsilen Mustafa Kemal, Rauf Orbay, Bekir Sami (Kunduh) katıldı. İstanbul Hükümeti'ni temsilen de Bahriye Nazırı Salih Paşa görüşmelere katıldı. Görüşmelerin ardından toplam beş protokol imzalandı. Bunlardan üçü açıktı, ikisi gizli idi. Birinci protokol İstanbul Hükümeti'nin isteklerini içeriyordu. Bunlar: Ordunun siyasetle uğraşmaması İttihatçılığın tekrar uyanmaması Hükümeti küçük düşürecek söz ve eylemlerden sakınılması Müdafaa-i Hukuk Teşkilatı'na karşı gelip de tutuklananlar varsa bırakılması Tehcir suçlularının cezalandırılması I. Dünya Savaşı'na katılmamızın haklı nedenlere dayandığı yolundaki düşüncelerin gizli tutulması Seçimlerin serbestçe yapılması Asayişi bozacak hallere izin verilmemesi İkinci Protokol Temsil heyetinin taleplerini içeriyordu. Bunlar: Vatanın birliği ve bütünlüğü ilkesine riayet edilmesi gerekir. Bu konuda Millî Meclis son kararını verinceye kadar mevcut sınırlar korunmalıdır. Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti İstanbul Hükümeti tarafından tanınmalıdır Mebusan Meclisi mutlaka toplanmalıdır. Bu Meclis'in İstanbul'da toplanması uygun değildir. Zira millî irade tam tecelli edemez. Bu yüzden İstanbul dışında Anadolu'da Hükümet'in uygun gördüğü bir yerde toplanmalıdır. ( Bu konuda Salih Paşa şahsen söz vermiş, bu isteği yerine getiremediği takdirde Hükümet'ten çekileceğini söylemiştir) Azınlıklara imtiyaz verilmemelidir. Üçüncü protokolde ise: Temsil Heyeti'nin seçimlere müdahale etmemesi İttihatçıların ve Tehcir olayına adı karışanların seçimlere sokulmaması Hıristiyanların da seçimlere katılmasının sağlanması, böylece seçimlerin ülke genelini temsil ettiğinin gösterilmesi Seçimlerin tam bir serbestlik içinde yapılması sağlanmalıdır. Dördüncü ve gizli olan, tarafların imza atmadan üzerinde anlaştıkları konular: Bazı askerler hakkında padişah buyruğu ile verilen cezaların yeniden gözden geçirilmesi Malta sürgünlerinin geri getirilip yargılanmalarının sağlanması Zararlı faaliyette bulunan Ermenilerin cezalandırılması

6 İzmir'in boşaltılmasının sağlanması amacı ile İtilaf Devletleri'ne yeni bir ültimatom verilmesi Kuva-yı Millîye hareketinin desteklenmesi ve güçlendirilmesi Mili mücadele'ye karşı olan derneklere karşı önlem alınması Millî mücadeleye destek veren memurların yerlerinde kalmaları Beşinci protokol ise Paris Barış Konferansı'na gidecek Osmanlı heyetinin kimlerden oluşması gerektiğine dair bir liste idi. Temel ilkelere uymak kaydı ile bu konuda İstanbul Hükümeti serbest davranacaktı. 2- Amasya Görüşmelerinin Sonuçları Temsil Heyeti ile İstanbul Hükümeti arasında bozuk olan ilişkiler yeniden düzelmiş, İstanbul Hükümeti millî mücadele önünde bir engel olmaktan çıkmıştır. İstanbul Hükümeti Erzurum ve Sivas Kongresi karalarını benimsemiştir. Millî mücadele İstanbul Hükümeti tarafından da tanınmak sureti ile meşru bir mahiyet kazanmıştır. Görüşmelerin ortaya çıkardığı en önemli sonuç budur. İtilaf Devletleri İstanbul Hükümeti'ni etki altına almış olmanın tek başına sonuç getirmeyeceğini ve artık Millî Mücadele faktörünü de dikkate almak zorunda kalacaklarını göstermiştir. Mebusan Meclisi'nin açılması konusu bu görüşmelerde de gündeme gelmiş ve karar verilmiştir. Ancak Salih Paşa meclisin İstanbul dışında bir yerde toplanması konusunu hükümete kabul ettirememiştir. Buna mevcut anayasanın engel olduğunu söylemiştir. İstanbul basınında millî mücadele lehine yazılar çıkmaya başlamıştır. Görüşmede alınan karar gereğince Kanun-ı Esasi'nin de bir gereği olarak Mebusan Meclisi'nin onayı olmadan yapılan her türlü antlaşma hukuken geçersiz sayılacaktır. Bu karar millet iradesinin ön plana geçtiğinin göstergesidir. (İlerde TBMM'nin Sevr Antlaşması'nı hukuken geçersiz kabul etmesinin gerekçesi de bu maddedir). 3- Komutanların Sivas Toplantısı ( Kasım 1919) Mebusan Meclisi'nin toplanması için seçim hazırlıkları başlamıştı. Bu çerçevede Millî Mücadele yanlısı komutanlar da Sivas'ta toplanıp ne yapacaklarını, nasıl bir yol izleyeceklerini kendi aralarında görüştüler. Aldıkları kararları birkaç madde halinde özetlemek gerekirse: Meclisin İstanbul'da toplanmasına rıza göstermek gerekir. Seçilecek mebuslar ile temel konuları görüşülüp izleyecekleri yol hakkında aydınlatılmalıdır. Müdafaa-i Hukuk yanlısı kuvvetli bir grup kurulması sağlanmalıdır. Millî teşkilat yurt genelinde yaygınlaştırılmalıdır. Temsil heyeti görevine devam edecektir. Meclis açıldıktan sonra güvenli bir ortam oluşursa bu heyetin durumu genel bir kongrede ele alınmalıdır. Paris Barış Konferansı'ndan aleyhimize kararlar çıkması halinde milletin görüşü alınacak ve ona uygun bir siyaset izlenecektir. 4- Temsil Heyetinin Ankara'ya Gelişi (27 Aralık 1919) Temsil Heyeti Sivas'ta çalışmalarını bitirdikten sonra Ankara'ya doğru yola çıkmıştır. Bu tarihten itibaren millî mücadelenin sevk ve idare merkezi Ankara olacaktır. Mustafa Kemal Paşa ve arkadaşları 18 Aralık 1919 da Sivas'tan ayrıldılar. 27 Aralık günü büyük bir coşku ile karşılandılar. Sivas'ta İrade-i Millîye adıyla yayınlanan gazete yayın hayatına Hâkimiyet-i Millîye adıyla devam etti. Millî Mücadele'nin idare merkezi olarak Ankara'nın seçilmesinin önemli sebepleri vardır. Bunlardan birkaçı şunlardır: İstanbul Hükümeti'ni ve Mebusan Meclisi'nin çalışmalarını en rahat izleyebilecek adres burası olarak görülmüştür Asıl mücadelenin yürütüleceği Batı Cephesini buradan idare etmek mümkündür. Ulaşım ve haberleşme imkânları açısından merkezi bir konuma sahiptir Anadolu'nun ortasında merkezi bir konuma sahiptir İç kesimlerde kalmış olması ve etrafının dağlarla çevrili olması yüzünden güvenli bir konuma sahiptir.

7